Author
Николай Нотович

(PDF Version)
Автор : Нотович Н
Название книги: Неизвестная жизнь Иисуса Христа
Читать на сайте: https://mir-knigi.org/author/notovich-n/neizvestnaya-zhizn-iisusa-khrista


Н Нотович

Неизвестная жизнь Иисуса Христа

К издателям

Господа,

мне отрадно слышать, что вы решили опубликовать английский перевод моей книги «Неизвестная Жизнь Иисуса Христа», которая впервые вышла на французском языке в начале прошлого года.

Этот перевод не является дословной копией французского издания. Неизбежные затруднения, связанные с публикацией, привели к тому, что первый раз моя книга была напечатана в большой спешке, что и нанесло ей немалый ущерб. У меня было всего пять дней, чтобы набросать предисловие, введение и заключение, и едва ли несколько часов на правку гранок.

Это и явилось причиной определенного недостатка аргументов в поддержку некоторых моих утверждений, а также появления смысловых разрывов в повествовании и многих опечаток, вокруг которых был поднят шум моими противниками, не заметившими, что своим чрезмерным усердием рубить сплеча и указывать на поверхностные недостатки они лишь продемонстрировали собственное бессилие, набросившись на ствол того дерева, которое я взрастил и которое выстояло под самыми яростными порывами ветра, пытавшегося повалить его.

В самом деле, они оказали мне услугу, за которую я искренне им благодарен, поскольку способствовали пересмотру этой темы, что мне самому казалось необходимым. Я всегда рад воспользоваться любыми сведениями и не настолько искушен в востоковедении, чтобы не быть уверенным в необходимости больших знаний.

Таким образом, английские читатели первыми извлекут выгоду из той обоснованной критики, которую я принял, и тех поправок, которые я внес.

Итак, я предлагаю английскому читателю книгу, очищенную от ошибок и свободную от каких-либо неточностей в деталях, за которые меня попрекали так ожесточенно и настойчиво, как, например, в случае с китайским императором, время правления которого я указал верно, но ошибся, приписывая ему принадлежность к другой династии.

Моя цель и искреннее желание, – чтобы английская публика, – обладающая острым умом, но настороженно относящаяся к любым новшествам в особенности, если речь идет о религии, – смогла бы судить о моем труде по его смысловым качествам, а не по грамматическим или типографским ошибкам, на что до сего момента опирались мои противники, стремясь преуменьшить истинную ценность этого документа. Я надеюсь все же, что после прочтения работы станет ясно, что писал я ее совершенно искренне и честно.

Я вполне осознаю, что умело организованная критика уже заранее настроила публику против книги. И даже великодушно защищаемая знакомыми и незнакомыми друзьями, «Неизвестная Жизнь Иисуса Христа» подверглась столь злобным нападкам фанатиков, кои по-видимому вообразили, будто я жажду начать теологические распри (в то время, как моей единственной целью было положить еще один кирпичик в здание современной науки), что все это создало вокруг первого издания книги в Англии атмосферу недоверия.

Все было устроено так, чтобы подлинность моих документов считалась сомнительной. Но атаки были направлены главным образом против автора, ставя под сомнение его честность, в беспочвенном уповании на то, что подобные оскорбления могут поколебать его спокойствие и заставить его выказать эмоции, которые восстановили бы всех против самой книги.

Я мог бы с презрением отнестись к обидным обвинениям: оскорбления – это не доводы, даже если они и высказаны в нарочито сдержанной манере, столь свойственной господину Максу Мюллеру в его попытке разбить меня. Но я тем не менее рассмотрю те, что затрагивают мое путешествие в Тибет, Лех, Ладак и буддийский монастырь в Химисе. Для начала я кратко перечислю возражения, выдвинутые относительно способов подтверждения подлинности моих документов. Вот что вызвало сомнения: ОТЧЕГО ЛАМА ХИМИСА ОТКАЗАЛСЯ УТВЕРДИТЕЛЬНО ОТВЕТИТЬ НА ВОПРОСЫ, ЗАДАННЫЕ ЕМУ ПО ПОВОДУ МАНУСКРИПТОВ? ОТТОГО, ЧТО ЛЮДИ ВОСТОКА ПРИВЫКЛИ СЧИТАТЬ ЕВРОПЕЙЦЕВ РАЗБОЙНИКАМИ, КОТОРЫЕ ВНЕДРЯЮТСЯ В ИХ СРЕДУ, ЧТОБЫ ГРАБИТЬ ВО ИМЯ ЦИВИЛИЗАЦИИ.

То, что я преуспел и эти повествования были сообщены мне, связано с применением мною восточной дипломатии, которую я постиг за время путешествий. Я знал, как издалека приблизиться к интересующему меня вопросу, в то время как сейчас каждый стремится идти напролом.

Лама сказал себе: «Если об этих манускриптах спрашивают, то лишь затем, чтобы их украсть», – и он естественно хранил молчание и отказался от объяснений. Эту подозрительность легко понять, если проследить деяния тех европейцев, которые в общении с восточными народами лишь угнетали и открыто грабили их с помощью цивилизации.

Некая дама написала в Европу, что «меня там [в Тибете] никто никогда не видел» и никто никогда не слышал моего имени. Затем кучка охранников храма заявила, что моя нога и не ступала в Тибет, – иными словами, что я мошенник.

Моравский миссионер, достойный мистер Шоу, повторил эту маленькую шутку, которую я должен назвать ребячеством; и затем искатели Правды добавили его свидетельство к остальным и возобновили оскорбительные обвинения. Верно и то, что вскоре после этого мистер Шоу официально снял их.

Мне немало труда стоило защитить себя по этому пункту обвинения, но я не должен позволять лжи оставаться безнаказанной и занимать выгодные позиции. Если упомянутая дама и ее друзья так и не встретились мне, то я могу призвать в свидетели лейтенанта Янгхас-бэнда, которого я встретил в Матаяне 28 октября 1887 года и кто первый пересек Китай, а также взошел на перевал Музтаг на высоте 21 500 футов (англ.), и многих других.

У меня еще хранится фотография симпатичного губернатора Ладака, Сураджбала, с надписью, сделанной им собственноручно, которую я публикую в этой книге.

Во время моей болезни в Ладаке меня даже посетил врач-европеец, находящийся на английской правительственной службе, доктор Карл Маркс, чье письмо от 4 ноября 1887 года вы уже видели. Почему бы не написать прямо к нему, чтобы убедиться, был ли я на самом деле в Тибете или нет, если уж кто-то так горячо стремится доказать обратное? Правда, потребуется некоторое время, чтобы послать письмо и получить ответ из Тибета, однако, письма туда посылают, и ответы оттуда приходят.

Также было заявлено, что оригинал «Неизвестной Жизни Иисуса Христа» никогда не существовал в монастыре Химиса и все это просто порождение моей фантазии. Вот уж, воистину, честь, которой я не заслуживаю, поскольку мое воображение не столь богато.

Если бы я даже был способен выдумать сказку такого масштаба, мне полагалось бы, просто руководствуясь здравым смыслом, возвеличить цену этого открытия, относя мою находку на счет какого-нибудь таинственного или сверхъестественного вмешательства, и следовало бы избегать точного указания места, времени и обстоятельств этого открытия. В любом случае, я вряд ли свел бы свою роль в этом деле к простому воспроизведению старой рукописи.

Меня также считали предметом насмешек хитрых лам, как это случилось с Вильфором и Жаколио, говорили, что, не будучи основательно защищен от неких индийских обманщиков, которые наживаются на доверчивости европейцев, я принял за чистую монету – чуть ли не за золотой слиток – то, что было искусной подделкой.

Именно господин Макс Мюллер особенно настаивал на этом обвинении. Итак, поскольку Макс Мюллер пользуется известностью в научном мире, я считаю себя обязанным – перед самим собой и перед публикой – уделить больше внимания опровержению его аргументов, чем всех моих прочих критиков.

Главным аргументом господина Мюллера, по-видимому, является утверждение, что повествование о «Неизвестной Жизни Иисуса Христа» в том виде, как оно было изложено мною в этой книге, не было обнаружено ни в одном каталоге «Танджур» и «Канджур».

Позволю себе здесь заметить, что если бы оно там находилось, то мое открытие не было бы ни удивительным, ни ценным, так как эти каталоги давным-давно были доступны для исследований европейских ученых, и первый же востоковед при желании мог бы запросто сделать то же, что и я, – поехать в Тибет, запастись путеводителем и извлечь из свитков пергамента фрагменты, обозначенные в каталогах.

Согласно собственному утверждению Макса Мюллера, каталоги содержат перечень примерно двух тысяч томов. Воистину ЭТО ВЕСЬМА НЕПОЛНЫЕ КАТАЛОГИ, один лишь монастырь Лассы хранит более сотни тысяч томов рукописей, и я искренне сочувствую моему оппоненту, если он полагает, что эти крохи снабдят его ключом ко всему долгому периоду существования восточной науки.

Действительно правда, что притчи, перевод которых представлен в этой книге, невозможно найти в каком бы то ни было каталоге, будь то «Танджур» или «Канджур». Они не имели заглавия и были разбросаны не в одной книге, следовательно, их нельзя найти в каталогах китайских и тибетских работ. Они существуют как напоминания о замечательных событиях, имевших место в первом веке христианской эры, которые с большей или меньшей точностью кратко записаны ламаистскими писцами, – в той мере, в какой им запомнились.

Если бы у меня достало терпения сложить эти притчи воедино, придать им смысловую последовательность и исключить из них то, что привнесено моим переводом, разве сей плод настойчивых трудов вызвал бы вопросы?

И разве предания не доносят до нас, что «Илиада» в том виде, в котором она известна нам уже 2 500 лет, была составлена таким же образом по приказу Писистрата из разрозненных песен о Троянской войне и свято сохранена в памяти греческой традиции?

Господин Мюллер далее упрекал меня в том, что я не упомянул имени кардинала римско-католической церкви, удостоившего меня необычным доверием относительно «Неизвестной Жизни Иисуса Христа», и откровенные высказывания которого могли бы послужить подтверждением моему открытию. Но я взываю к обязательному для всех закону приличий, и каждый должен признать, что было бы недостойно открыть имя этого кардинала в связи с упомянутыми мною обстоятельствами.

Впрочем, к уже сказанному во вступлении относительно того, что для римско-католической церкви «Неизвестная Жизнь Иисуса Христа» не является новшеством, могу добавить следующее: в библиотеке Ватикана хранится шестьдесят три полных или неполных рукописи на различных восточных языках по данной теме, которые были доставлены в Рим миссионерами из Индии, Китая, Египта и Аравии.

Этот вопрос вынуждает меня пояснить раз и навсегда суть моих намерений в связи с передачей западной общественности документа подобной значимости, который, я признаю, всякий вправе свободно критиковать.

Предполагалось ли подорвать авторитет Евангелий или всего Нового Завета? Нет, ни в малейшей степени.

Во французском журнале «Lа Рaix» я ясно сказал, что исповедую русскую православную веру, и продолжаю это утверждать. Ущерб авторитету не мог быть нанесен, если отсутствуют противоречия в доктринах и несоответствия фактов. Но доктрина, содержащаяся в этих тибетских притчах, та же самая, что и в Евангелиях, а факты разнятся лишь по внешней видимости.

В самом деле, следует отметить, что первый, кто записал эти притчи на пали, скрупулезно передал рассказы местных купцов (не евреев, как полагал господин Мюллер) по их возвращении из Палестины, куда они отправились по своим торговым делам и где случайно оказались свидетелями драмы на Голгофе.

И ничего удивительного не было в том, что эти свидетели наблюдали происходящее с точки зрения, отличной от точки зрения римлян, которые должны были, в конечном итоге, полностью принять вероисповедание своей жертвы. Для них [купцов], естественно, было предпочтительнее принять версию, бытующую среди еврейского народа.

Вот уж что следовало бы уточнить, так это насколько беспристрастны были свидетели, и насколько честно и грамотно отразили переписчики суть их рассказов. Но это уже проблема экзегезы* и решать ее надлежит не мне.

Я скорее ограничился бы таким более простым вопросом и хочу посоветовать своим оппонентам сделать то же самое: существовали ли эти фрагменты в монастыре Химиса, и верно ли я отразил их суть? Это – единственное основание, на котором я признаю за кем-либо нравственное право вызвать меня на суд.

Я предлагал вернуться в Тибет с группой известных востоковедов, чтобы на месте проверить подлинность этих писаний. Никто не откликнулся на это предложение. Большинство удовлетворилось дальнейшими нападками на меня, а те, кто попытался найти эти фрагменты, выбрали неверный способ поиска.

Я узнал, однако, что американская экспедиция находится в процессе формирования, не желая какого-либо участия с моей стороны, они собираются предпринять это путешествие, чтобы самостоятельно провести серьезные исследования. Я не боюсь этих изысканий: напротив, я всем сердцем приветствую их. Они покажут, что я, будучи далек от мысли о нововведениях, лишь придал осязаемую форму преданиям, во все времена существовавшим в христианском мире.

Новый Завет совершенно умалчивает о периоде жизни Спасителя с тринадцати и до тридцати лет. Что происходило с ним за это время? Что он делал? Покажите мне отрывок, в котором хотя бы приблизительно утверждалось, что он никогда не был в Тибете или Индии, и я сложу оружие. Но и самый упорный фанатик весьма затруднился бы показать мне подобные строки.

Более того, разве было бы странным, если основоположник христианства вдохновился бы доктринами брахманизма или буддизма с целью преобразить их, очистить от всего наносного и донести до умов Запада? Моисей поступил именно так, а не иначе. Когда он писал «Книгу Бытия» и провозглашал закон справедливости, то ссылался на книги и законы, написанные до него. Он не единожды признавался в этом. Все это – азы экзегезы.

Разве вызывает сомнения то, что все религии, даже самые варварские и абсурдные, сохранили фрагменты истины и имеют возможность принять однажды всеобщую Истину, – являя тот факт, что корни их идут от общего источника и что после разделения на множество ответвлений они будут собраны вместе под единым началом? Далекое от того, чтобы отвергнуть без проверки эти проблески истины, христианство спешит принять их, придав им подлинный смысл и применяя их к мистическим нуждам народов.

Не будь это так, стал бы святой Иоанн Евангелист прилагать столько усилий, чтобы взять «Lоgоs» Платона и превращать его в то «Нетленное Воплощенное Слово», несравненное величие которого затмило высочайшие концепции греческого философа?

Не будь это так, стали бы отцы греческой и латинской церквей, святой Иоанн Хризостом и святой Августин (если упомянуть лишь самых известных из них), столь затрудняться, чтобы извлечь из мешанины и пыли мифологии те мудрые истолкования и нравственные заповеди, которые они приняли, воскресив легенды, – если мне позволен будет этот неологизм, – возвращая мифам их истинный сокровенный смысл?

Я оставляю экспертам задачу извлечения истин брахманизма и буддизма, вплетенных в притчи Шакьямуни и Вед.

Возвращаюсь к моей книге. Я стою на том, что, если ей удастся неопровержимо установить согласие между учениями Евангелий и священными писаниями Индии и Тибета, то она окажет выдающуюся услугу всему человечеству.

Ново ли это явление в христианском мире – книга, имеющая целью дополнить Новый Завет и пролить свет на доселе туманные моменты? Труды, известные как апокрифы, были столь многочисленны в шестнадцатом веке, что католический церковный собор в Тренте был вынужден ограничить их несметное количество с тем, чтобы избежать разногласий, вредящих интересам общественности, и сократить Книгу Откровений до минимума, доступного средним умам.

Разве не объявил церковный собор в Нисине – согласовав это с императором Константином – многие рукописи запретными для верующих, – те рукописи, которые почитались почти с тем же благоговением, какое вызывали четыре канонических Евангелия? Нисинский церковный собор совместно с Трентским также свел до минимума число трансцендентальных истин.

Разве не известно из летописных источников, что Стилихон, главнокомандующий [римского императора] Гонория, приказал публично сжечь «Книги Сивилл» в 401 году? Разве можно усомниться в том, что они были полны нравственных, исторических и пророческих истин высшего порядка? Тогда можно было бы поставить под сомнение и всю римскую историю, наиболее важные моменты которой были определены решениями «Книг Сивилл».

Во времена, о которых мы говорим, были все предпосылки для укрепления или поддержки слабо объединенной или уже шатающейся религии, и духовная и светская власти полагали, что не может быть ничего лучше, как организовать бдительный надзор и строжайшую цензуру над вечными истинами.

Но просвещенные умы столь мало желали массового уничтожения всех документов, не соответствовавших официальным критериям, что сами уберегли определенное количество трудов от забвения. В течение последних трех столетий те издания Библии, которые включали в качестве приложения книгу «Пастырь» святого Ерма, Послания святого Климента, святого Варнавы, Молитву Манассии и две дополнительные Книги Маккавеев, являются, несомненно, редкими.

Четыре Евангелия основали фундамент христианского учения. Но апостолов было двенадцать, святой Варфоломей, святой Фома, святой Матфей заявляли, что проповедовали благую весть народам Индии, Тибета и Китая.

Неужели эти друзья Иисуса, близкие свидетели его проповедей и его мученичества ничего не написали? Или они предоставили другим исключительную обязанность записывать на папирусе возвышенное учение Господа? Но эти другие писали на греческом, а за Евфратом никто не говорил и не понимал по-гречески. Как же они могли проповедовать на греческом языке людям, которые понимали только пали, санскрит или многочисленные диалекты Китая и Индостана?

Известно, что святой Фома слыл самым образованным среди остальных учеников, которые в основном были выходцами из простонародья. Даже не имея мрамора или меди, разве не стремился бы святой Фома записать на нетленных дощечках то, что он видел, и те уроки, которые ему преподал распятый Господь?

Притчи, переданные мне буддийским ламой в монастыре Химиса, которые я расположил так, чтобы придать им смысловую последовательность и организовать их согласно правилам литературной композиции, могли быть на самом деле рассказаны святым Фомой, могли быть историческими набросками, сделанными его собственной рукой или под его руководством.

И не может ли это воскрешение книг, погребенных под пылью земных эпох, стать отправной точкой для новой науки, которой суждено в изобилии принести непредвиденные и невообразимые результаты?

Вот те вопросы, которые поднимает моя книга. Критика обрела бы заслуженное уважение, если бы рассмотрела их со всей серьезностью. Тема вполне достойна усилий, затраченных на ее изучение. Она содержит все вопросы, волнующие человечество. Я убежден, что исследования не будут бесплодны. Я нанес первый удар мотыгой и открыл спрятанные сокровища, но у меня имеются все основания полагать, что рудник неисчерпаем.

Теперь уже нет того, что было в те прошедшие столетия, когда некое сословие одно было хранителем всех Истин и выдавало массам их долю неделимого достояния, каждому сообразно его нуждам. Сегодня мир жаждет знания, и всякий имеет право перевернуть страницу в книге науки и узнать правду о Бого-Человеке, который принадлежит нам всем.

Я верю в подлинность буддийского повествования, потому что не вижу с исторической или теологической точки зрения ничего, что противоречило бы ему или делало бы его необоснованным. Пусть его изучат и обсудят. Пусть мне даже докажут, что я не прав. Но это не является оправданием нанесения мне оскорблений. Оскорбления подтверждают лишь одно – несостоятельность их авторов.

Я дал жизнь словам пророка Даниила о том, что придет время, когда «многие прочитают ее [книгу], и умножится ведение»*. Я изучил, нашел, узнал, открыл. Я передаю свои знания и свое открытие тем читателям, которые, как и я сам, жаждут учиться и познавать.

Я передаю их, с вашей помощью, английским читателям с полнейшим доверием и заранее полагаюсь на их суждение в полной уверенности, что оно будет справедливым.

Искренне Ваш, Н. Нотович

Предисловие

По окончании турецкой войны (1877-78 гг.) я совершил ряд путешествий на Восток. Посетив сначала не столь примечательные места на Балканском полуострове, я пустился в путь через Кавказ в Центральную Азию и Персию и в конце концов в 1887 году отправился в Индию, удивительную страну, которая привлекала мое внимание еще с детства.

Целью моего путешествия было познакомиться с народами Индии, изучить их нравы и обычаи и в то же время исследовать благородную и таинственную археологию и величественно грандиозную природу этой чудесной страны.

Странствуя без всякого определенного плана из одного места в другое, я добрался до горного Афганистана, откуда вернулся в Индию по живописным дорогам Волана и Гернаи. Затем я вновь поднялся по Инду до Равалпинди, путешествовал по Пенджабу, стране пяти великих рек, посетил Золотой Храм Амритсары, гробницу царя Пенджаба Ранджита Сингха близ Лахора и направил свои стопы в сторону Кашмира, «долины вечного счастья».

Оттуда я отправился в дальнейшие странствия, и моя любознательность вела меня, пока я не добрался до Ладака, откуда намеревался вернуться в Россию через Каракорум и Китайский Туркестан.

Однажды во время посещения буддийского монастыря я узнал от ламы-настоятеля, что в архивах Лассы хранятся очень древние записи, касающиеся жизни Иисуса Христа и народов Запада, и что некоторые крупные монастыри располагают копиями и переводами этих писаний.

Поскольку тогда казалось весьма маловероятным, что мне когда-либо вновь доведется посетить эту страну, я решил отложить возвращение в Европу и coute que coute* найти эти копии либо в уже упомянутых крупных монастырях, либо поехав в Лассу. Путешествие в Лассу далеко не так опасно и трудно, как мы склонны считать; оно доставило лишь те трудности, с которыми я был хорошо знаком и которые не смогли удержать меня от этого предприятия.

Во время пребывания в Лехе, столице Ладака, я посетил большой монастырь Химис, расположенный в предместьях города, в библиотеке которого, как сообщил мне лама-настоятель, хранились некоторые копии разыскиваемых мною манускриптов. Чтобы не возбуждать подозрения властей относительно целей моего визита в монастырь и избежать всевозможных препятствий моему дальнейшему путешествию по Тибету – ведь я русский, – я объявил о своем намерении вернуться в Индию и сразу же покинул столицу Ладака.

Неудачное падение с лошади, вследствие которого я сломал ногу, дало мне совершенно неожиданный повод вернуться в монастырь, где мне была оказана первая помощь. Я воспользовался своим коротким пребыванием в обществе лам, чтобы получить согласие их главы показать мне рукописи, имеющие отношение к жизни Иисуса Христа. Таким образом, с помощью моего толмача, который переводил с тибетского, я смог скрупулезно записать в блокнот то, что читал мне лама.

Ни на минуту не сомневаясь в подлинности этих летописей, с большим тщанием написанных брахманскими, а большей частью буддийскими историками Непала и Индии, я принял решение опубликовать их перевод по возвращении в Европу. С этим намерением я обратился к нескольким известным богословам, попросив их проверить мои записи и высказать свое мнение о них.

Его Святейшество преподобный Платон, знаменитый митрополит Киевский, высказал мнение, что это открытие имеет огромное значение. Тем не менее, он отговаривал меня от публикации мемуаров на том основании, что их появление может вызвать пагубные для меня последствия. Более полно объяснить, каким образом это может случиться, почтенный прелат отказался. Поскольку наша беседа имела место в России, где цензура наверняка наложила бы вето на подобную работу, я решил ждать.

Год спустя, оказавшись в Риме, я показал свои записи одному кардиналу, который находится au mieux* с его Святейшеством папой. Он ответил мне дословно следующее: «Что хорошего принесет эта публикация? Никто не придаст этому большого значения, а вы приобретете себе толпы врагов. Однако вы еще очень молоды! Если для вас представляет интерес денежный вопрос, я могу испросить для вас компенсацию за ваши записи, которая возместит понесенные затраты и потерянное время». Естественно, я отказался.

В Париже я говорил о своих планах с кардиналом Ротелли, с которым ранее познакомился в Константинополе. Он также был против публикации моей работы, под мнимым предлогом, что это будет преждевременно. «Церковь, – добавил он, – и так уже очень страдает от новой волны атеистических идей. Вы только предоставите свежую пищу клеветникам, порочащим церковную доктрину. Я говорю вам это, отстаивая интересы всех христианских конфессий».

Затем я отправился к господину Жюлю Симону. Он нашел мое сообщение интересным и порекомендовал мне попросить совета господина Ренана относительно лучшего способа публикации записей.

На следующий день я сидел в кабинете великого философа. Наш разговор закончился так: господин Ренан предложил мне доверить ему обсуждаемые записи с тем, чтобы он сделал доклад о них в Академии.

Можно представить, что это предложение было весьма заманчиво и льстило моему amour рrорrе*. Тем не менее, сославшись на необходимость повторной проверки, я забрал свой труд. Я предвидел, что если соглашусь, то приобрету лишь славу первооткрывателя летописей, в то время как прославленный автор «Vie de Jesus»** заберет себе все почести, комментируя летописи и представляя их широкой публике. Поэтому, полагая, что я сам совершенно готов опубликовать перевод летописи и снабдить его своими комментариями, я отклонил сделанное мне таким образом любезное предложение. Однако, дабы никоим образом не задеть чувствительность великого мастера, которого я глубоко уважал, я намеревался дождаться его кончины, печальное приближение которой, как я предвидел, – судя по его ослабленному состоянию, – не заставило себя ждать.

Когда случилось то, что я предвидел, я поспешил навести порядок в заметках, которые теперь публикую, оставляя за собой право подтверждать подлинность этих хроник и развивая в своих комментариях доводы, которые должны убедить нас в искренности и добросовестности буддийских составителей.

В заключение я предлагаю: прежде чем начинать критику моего сообщения, любое научное общество могло бы в относительно короткий срок снарядить научную экспедицию, имеющую своей целью исследовать эти манускрипты на месте и установить их историческую ценность.

Николай Нотович

Р.S. Во время своего путешествия я сделал значительное число весьма любопытных снимков, но, когда по приезде в Бомбей проверил негативы, то обнаружил, что все они были засвечены. Этой неудачей я обязан небрежности своего чернокожего слуги, Филиппа, которому была доверена коробка с фотографическими пластинами. Во время путешествия, сочтя ее тяжелой, он осторожно вытащил содержимое, таким образом, засветив пластины и сведя на нет мой труд.

Посему иллюстрацией моей книги я обязан исключительно великодушной помощи моего друга господина д’Овернье, который, совершив поездку в Гималаи, милостиво предложил мне подбор своих фотографий.

Путешествие в Тибет

Во время своего пребывания в Индии мне часто случалось общаться с буддистами, и рассказанное ими о Тибете до такой степени возбудило мое любопытство, что я решил совершить поездку в эту сравнительно неизвестную страну. С этой целью я выбрал маршрут через Кашмир, место, которое давно намеревался посетить.

14 октября 1887 года я сел в поезд, наполненный солдатами, и отправился из Лахора в Равалпинди, куда и прибыл на следующий день около полудня. Немного отдохнув и изучив город, который из-за нескончаемых гарнизонов имел вид военного лагеря, я закупил вещи, которые казались необходимыми в походе по местности, где отсутствует железнодорожное сообщение.

В сопровождении моего слуги «Филиппа», негра из Пондишери, которого я взял на службу по горячей рекомендации французского консула в Бомбее, собрав свои вещи, наняв тонгу (двухколесный тарантас, запряженный пони) и, расположившись на заднем сиденье, пустился по живописной дороге, которая ведет в Кашмир.

Наша тонга довольно быстро двигалась вперед, хотя однажды нам пришлось с известным проворством пробираться через большую колонну солдат, которые, вместе с верблюдами, навьюченными поклажей, были частью отряда, возвращавшегося из лагерей в город. Скоро мы пересекли долину Пенджаба и, взобравшись по тропе, где дули никогда не стихающие ветры, вошли в лабиринты Гималаев.

Здесь началось наше восхождение, и великолепная панорама местности, которую мы только что пересекли, откатывалась назад и исчезала под нашими ногами. Солнце осветило последними лучами горные вершины, когда наша тонга весело покинула изломы, пройденные нами по гребню лесистой вершины, у подножия которой уютно расположился Мюрри – санаторий, заполненный летом семьями английских служащих, приезжавших сюда в поисках тени и прохлады.

Обычно всегда можно нанять тонгу от Мюрри до Шринагара, но по приближении зимы, когда все европейцы покидают Кашмир, перевозки временно прекращаются. Я намеренно предпринял свое путешествие в конце сезона, к большому изумлению англичан, которых встретил по дороге, ведущей в Индию, и которые тщетно пытались угадать причину подобных действий.

Дорога во время моего отъезда все еще строилась, я нанял – не без трудностей – подседельных лошадей, и вечер спустился в тот момент, когда мы начали спуск от Мюрри, который расположен на высоте 5 000 футов.

Наше путешествие по темной дороге, изборожденной промоинами от недавних дождей, было не особенно веселым, наши лошади скорее чувствовали, чем видели дорогу. Когда наступила ночь, на нас неожиданно обрушился проливной дождь, а из-за огромных дубов, росших вдоль дороги, мы окунулись в такую непроглядную темноту, что, опасаясь потерять друг друга, были вынуждены то и дело кричать. В этой абсолютной тьме мы угадывали тяжелые скалы, нависавшие почти над нашими головами, в то время как слева, невидимый за деревьями, ревел поток, воды которого должно быть струились каскадом.

Ледяной дождь пробрал нас до костей, и мы почти два часа брели пешком по грязи, когда слабый свет вдалеке возродил наши силы.

Огни в горах, однако, ненадежный маяк. Кажется, что они горят совсем близко, когда в действительности находятся очень далеко, и исчезают, чтобы вновь засиять, когда дорога поворачивает и петляет, – то влево, то вправо, вверх, вниз, – будто получая удовольствие от того, что обманывают усталого путника, который из-за темноты не видит, что его желанная цель в действительности неподвижна, а расстояние до нее каждую секунду сокращается.

Я уже оставил все надежды когда-либо добраться до света, который мы заметили, когда он неожиданно вновь возник, и на этот раз так близко, что наши лошади остановились по своей собственной воле.

Здесь я должен искренне поблагодарить англичан за предусмотрительность, с которой они построили на всех дорогах маленькие бунгало – одноэтажные гостиницы, предназначенные для заплутавших путников. Правда, не следует ожидать большого комфорта в этих полуотелях, но это вопрос маловажный для усталого путешественника, который более чем благодарен, получая в свое распоряжение сухую, чистую комнату.

Несомненно, что индусы, обслуживавшие бунгало, на которое мы набрели, не ожидали увидеть посетителей в столь поздний ночной час и в такое время года, так как они покинули это место и унесли с собой ключи, вынуждая нас выбить дверь. Оказавшись внутри, я растянулся на постели, наскоро приготовленной моим негром, – став счастливым обладателем подушки и наполовину пропитанного водой коврика, – и почти мгновенно заснул.

С первым проблеском дня, после чая и небольшой порции консервированного мяса, мы продолжили наше путешествие, купаясь в палящих лучах солнца. Время от времени мы проезжали деревни, сначала в прекрасных ущельях, затем вдоль дороги, пролегавшей через самое сердце гор. В конце концов мы спустились к реке Джхелум, воды которой быстро несутся среди скал, направляющих их течение, и между двумя ущельями, чьи края, кажется, касаются лазурных сводов гималайского неба, являющего собою пример замечательной безоблачности и чистоты.

К полудню мы добрались до деревушки Тонге, расположенной на берегу реки. Она представляла собою ряд необычных хижин, похожих на открытые с передней стороны ящики. Здесь продаются всевозможные вещи и съестное. Это место полно индусов, носящих на лбу разноцветные знаки своих каст. Можно увидеть и красивых кашмирцев, которые носят длинные белые рубахи и безупречно белые тюрбаны.

Здесь я за высокую плату нанял индийский тарантас у одного кашмирца. Этот транспорт сконструирован таким образом, что, когда садишься в него, приходится скрестить ноги а lа Тurquе*; сиденье так мало, что лишь двоим возможно втиснуться на него. Несмотря на то, что отсутствие спинки делает это средство передвижения до некоторой степени опасным, я все же предпочел лошади это подобие круглого стола, поднятого на колеса, исходя из того, что мне надлежит как можно скорее приблизить это путешествие к концу.

Я не проехал и полкилометра, когда начал серьезно сожалеть о животном, от которого отказался, настолько я устал от неудобной позы и от трудностей, испытываемых при сохранении равновесия.

К несчастью, было уже поздно, наступил вечер, и когда мы добрались до деревни Хори, мои ноги ужасно затекли. Я был изнурен от усталости, избит невыносимой тряской и совершенно неспособен наслаждаться живописными видами, развернувшимися перед моими глазами вдоль Джхелума, по берегам которого с одной стороны возвышались отвесные скалы, а с другой – лесистые холмы.

В Хори я повстречал караван паломников, возвращавшихся из Мекки. Думая, что я доктор, и услышав, что я спешу добраться до Ладака, они уговаривали меня присоединиться к их группе, что я и пообещал сделать по прибытии в Шринагар, куда я направился верхом на следующий день на заре.

Я провел ночь в бунгало, сидя на кровати с лампой в руке, не решаясь закрыть глаза из боязни нападения скорпиона или многоножки. Дом попросту кишел ими, и хотя мне было стыдно того отвращения, что они пробудили во мне, я все же не мог преодолеть это чувство. Где же все-таки можно провести границу между смелостью и трусостью в человеке? Я бы никогда не похвастался особой отвагой, как и не считаю, что мне недостает храбрости; и все же неприязнь, которую внушили мне эти мерзкие маленькие твари, прогнала сон с моих глаз, несмотря на крайнюю мою усталость.

На рассвете наши лошади уже скакали легкой рысью вдоль ровной долины, окруженной высокими холмами, и под горячими лучами солнца я почти уснул в седле. Внезапное ощущение свежести разбудило меня, я обнаружил, что мы начали подниматься по горной дороге, идущей через огромный лес, который временами расступался, позволяя нам восхищаться чудесным течением стремительного потока, а затем скрывал от нашего взора горы, небо и весь ландшафт, оставляя нам еn rеvаnchе* песни множества птиц с пятнистым оперением.

К полудню мы выбрались из леса, спустились к небольшой деревушке на берегу реки, где пообедали перед тем, как продолжить путешествие. Здесь я посетил базар и попытался купить стакан теплого молока у индуса, сидящего на корточках перед большим ведром с кипящим напитком. Можно было представить себе мое удивление, когда этот субъект предложил, чтобы я унес ведро со всем содержимым, утверждая, что я заразил его.

«Я хочу лишь стакан молока, а не целое ведро», – запротестовал я. Но индус продолжал упорствовать.

«Согласно нашим законам, – настаивал он, – если кто-либо, не принадлежащий нашей касте, посмотрит пристально и сколько-нибудь долго на какую-то принадлежащую нам вещь или еду, то наша обязанность – вымыть эту вещь и выбросить еду на улицу. Ты, о сахиб, осквернил мое молоко. Никто теперь не станет пить его, потому что ты не только пристально посмотрел на него, но еще и указал на него своим пальцем».

Это было совершенно правильно. Сначала я внимательно проверил молоко, чтобы узнать, свежее ли оно, и более того, я указал пальцем на ведро, пожелав, чтобы тот человек наполнил мой стакан. Полный уважения к чужим законам и обычаям, я без сожаления заплатил испрошенные рупии – цену всего молока, которое торговец вылил в сточную канаву, – хотя я получил лишь один стакан. Из этого происшествия я извлек урок – никогда впредь не останавливать взгляд на индийской еде. Нет ни одной религии, более опутанной обрядами, законами и толкованиями, чем брахманизм. В то время как каждая из трех мировых религий имеет всего одну Библию, один Завет, один Коран – книги, из которых иудеи, христиане и магометане черпают свои убеждения, – брахманистский индуизм имеет столь огромное количество фолиантов с комментариями, что самый ученый брамин вряд ли имел время изучить более чем десятую их часть.

Отложим четыре книги Вед; Пураны, написанные на санскрите и содержащие 400 000 строф по теогонии, праву, медицине, а также о творении, разрушении и возрождении мира; пространные Шастры, в которых излагается математика, грамматика и т.д.; Упо-веды, Упанишады и Упо-пураны, служащие указателями к Пуранам; и масса прочих многотомных комментариев, где также находятся двенадцать исчерпывающих книг по законам Ману, внука Брахмы, – книг, касающихся не только гражданских и уголовных законов, но и церковных правил, которые предписывают своим адептам столь поразительное число церемоний, что всякий удивится неизменному терпению индусов в соблюдении указаний, данных этим святым.

Ману, бесспорно, был великим законодателем и великим мыслителем, хотя и писал столь много, что временами, случается, противоречит сам себе на одной и той же странице. Брамины не дают себе труда, чтобы обращать на это внимание; и бедные индусы, чьим трудом в сущности живет их каста, услужливо подчиняются им, принимают на веру их наказы никогда не касаться человека, принадлежащего к другой касте, и никогда не позволять чужакам обращать внимание на их вещи.

Придерживаясь точного смысла этого закона, индус воображает, что его товары осквернены, если со стороны иноземца было проявлено какое-либо определенное внимание. И все же брахманизм был, даже в начале своего второго рождения, религией абсолютно монотеистической, признающей одного вечного и неделимого Бога.

Как это всегда случалось во всех религиях, священнослужители пользовались своим исключительным положением, возвышающим их над невежественной толпой, чтобы спешно изобрести разные законы и чисто внешние формы обрядов, полагая, что таким образом им удастся оказывать большее воздействие на массы; результатом явилось то, что принцип монотеизма, так ясно излагаемый Ведами, выродился в бесконечные династии бессмысленных богов, богинь, полубогов, гениев, ангелов и демонов, представленных идолами, разными по форме и, без исключения, ужасными.

Народ, некогда великий, как раз когда их религия была чистой и развивающейся, теперь выродился до состояния, граничащего с идиотизмом, в рабов исполнения обрядов, которые вряд ли дня хватит перечислить.

Можно определенно утверждать, что индусы существуют только для поддержания основной секты браминов, которые взяли в свои руки светскую власть, прежде принадлежавшую независимым избранникам народа. В правительстве Индии англичане не вмешиваются в эту часть жизни общества, и брамины пользуются этим, поощряя в народе надежду на иное будущее.

Но вернемся к нашему путешествию. Солнце утонуло за вершиной горы, и ночные тени сразу окутали местность, через которую мы проезжали. Вскоре узкая долина, через которую протекает Джхелум, казалось, заснула, и в то же время наша тропа, вьющаяся вдоль узкого карниза заостренных скал, постепенно стала скрываться от наших взглядов. Горы и деревья слились в единую темную массу, и лишь звезды ярко светили над головой.

В конце концов, мы были вынуждены спешиться и идти на ощупь вдоль скал из страха погибнуть в пропасти, что разверзлась у наших ног. Глубокой ночью мы прошли через мост и взобрались на скалистый склон, который ведет в бунгало Ури, в полном одиночестве стоящее на его вершине.

На следующий день мы шли по чарующей местности, по берегу реки, на излучине которой увидели руины сикхской крепости, одиноко стоявшей как будто в печальном размышлении о своем славном прошлом. В небольшой долине, скрытой среди гор, мы набрели на еще одно гостеприимное бунгало, в непосредственной близости от которого расположился лагерь кавалерийского полка махараджи Кашмира.

Узнав о том, что я русский, офицеры пригласили меня отобедать вместе с ними, и я имел возможность познакомиться с полковником Брауном, который был первым составителем словаря на языке пушту.

Желая возможно скорее добраться до Шринагара, я продолжил свое путешествие по живописной местности, которая, значительное время следуя за руслом реки, протянулась у подножия гор. Нашим глазам, уставшим от однообразия предыдущего ландшафта, теперь предстала густонаселенная долина, открывавшаяся двухэтажными домами в окружении садов и возделанных полей. Немного далее начинается знаменитая Кашмирская долина, расположенная за цепью высоких холмов, которые я пересек к вечеру.

К тому времени как я достиг вершины последней возвышенности на границе горной страны, которую я только что пересек, поднимаясь из долины, моему взору открылась великолепная панорама. Картина была воистину чарующей. Кашмирская долина, пределы которой терялись за горизонтом, сплошь заселенная людьми, уютно устроилась среди Гималайских гор. На восходе и закате полоса вечных снегов становится похожей на серебряное кольцо, опоясывающее эту богатую и прекрасную равнину, во всех направлениях исчерченную дорогами и речушками.

Сады, холмы, озеро, чьи многочисленные островки покрыты причудливыми постройками, – все словно переносит путешественника в другой мир. Ему кажется, что он достиг пределов волшебного мира, и он верит, что, наконец, находится в раю своих детских мечтаний.

Медленно опускались тени ночи, – смешав горы, сады, водоемы в темную массу, пронизанную лишь отдаленными, как звезды, огнями, – когда я сошел в долину, направляя свои стопы в сторону Джхелума, который здесь проложил себе путь сквозь узкую расщелину посреди гор, чтобы слить свои воды с водами Инда. Согласно легенде, долина прежде была внутренним морем, которое осушил открывшийся меж двух скал проход, оставив лишь озеро, несколько прудов и Джхелум с берегами, усеянными множеством длинных узких суденышек, в которых круглый год обитают семьи их владельцев.

Отсюда можно добраться до Шринагара на лошади за один день, в то же время путешествие на лодке занимает полтора дня. Я остановился на втором средстве передвижения, и, выбрав каноэ и заключив сделку с его владельцем, удобно устроился на коврике на носу, защищенном неким подобием навеса.

Лодка отчалила от берега в полночь, быстро неся нас к Шринагару. На другом конце судна индус готовил мне чай, и вскоре я заснул, вполне удовлетворенный мыслью, что мое путешествие быстро продвигается.

Я был разбужен теплой лаской солнечных лучей, проникавших ко мне сквозь тент, мое первое впечатление от окружающей картины было неописуемо приятным. Берега реки были зелены, отдаленные горные вершины покрыты снегом, деревни живописны, а гладь воды прозрачна.

Я с жадностью вдыхал воздух, который был странно разреженным и ароматным, и при этом постоянно слушал трели несметного количества птиц, паривших в безоблачной ясной глубине неба. Позади меня плескалась вода, рассекаемая шестом, которым с легкостью управляла прекрасная женщина с обворожительными глазами, темной от солнца кожей и выражением лица, полным застывшего безразличия.

Мечтательное очарование картины имело на меня гипнотическое воздействие. Я забыл, почему плыву по реке, и в тот момент, находясь на вершине блаженства, даже не желал достичь конца своего путешествия. И все же как много лишений предстояло мне претерпеть и сколько опасностей встретить!

Лодка быстро скользила, пейзаж, недавно открывшийся моим глазам, терялся за линией горизонта, сливаясь и становясь частью гор, мимо которых мы плыли. Затем разворачивалась свежая панорама, казалось, сбежавшая со склонов гор, которые с каждым мигом увеличивались в размерах. Сгустились сумерки, а я все не уставал любоваться этой великолепной природой, виды которой разбудили во мне счастливейшие воспоминания.

Когда приближаешься к Шринагару, укрывшиеся в зелени деревни становятся все более многочисленны. При появлении нашей лодки несколько жителей пришли посмотреть на нас, – мужчины и женщины, одинаково одетые в длинные одежды, касающиеся земли, первые в тюрбанах, последние в покрывалах, с совершенно нагими детьми.

На въезде в город видны ряды лодок и плавучих домов, в которых обитают целые семьи. Последние лучи заходящего солнца ласкали вершины далеких снежных гор, когда мы скользили между двумя рядами деревянных домов, окаймляющих берега реки в Шринагаре.

Деловая жизнь, похоже, замирает здесь на закате. Тысячи разноцветных лодок (дунга) и крытых барок (бангла) были причалены вдоль берегов, где местные жители обоих полов, в примитивнейших костюмах Адама и Евы, были заняты совершением вечерних омовений, – священным обрядом, который, на их взгляд, выше всяких человеческих предрассудков.

20-го октября я проснулся в чистой комнатке с великолепным видом на реку, которая переливалась в лучах кашмирского солнца. Так как в мои намерения не входит описание мелких деталей путешествия, я не буду пытаться перечислить чудеса этого прекрасного места со всеми его озерами, чарующими островами, историческими дворцами, таинственными пагодами и кокетливыми деревушками: последние наполовину скрыты густыми садами; а со всех сторон вздымаются величественные вершины гигантских Гималаев, покрытых везде, насколько хватает глаз, белым покрывалом вечных снегов. Я только опишу приготовления, сделанные мной для дальнейшего путешествия по Тибету.

Я провел целых шесть дней в Шринагаре, совершая долгие экскурсии по его очаровательным окрестностям, исследуя многочисленные развалины, свидетельствующие о былом процветании этой местности, и изучая любопытные обычаи страны.

Кашмир, как и прочие прилежащие к нему провинции, такие, как Балтистан, Ладак и другие, являются английскими колониями. Прежде они составляли часть владений «Льва Пенджаба», Ранджита Сингха. После его смерти английские войска оккупировали Лахор, столицу Пенджаба, отделили Кашмир от остальной части империи и передали его под видом права наследования и за сумму в 160 миллионов франков Гхулабу Сингху, одному из близких друзей умершего правителя, присвоив ему, более того, титул махараджи. Во время моего путешествия царствующим махараджей был Пертаб Сингх, внук Гхулаба, чья резиденция находится в Джамму на южном склоне Гималаев.

Прославленная кашмирская Долина Счастья – восемьдесят пять миль в длину и двадцать пять в ширину – была на вершине своей славы и процветания при Великом Моголе, чей двор любил вкушать здесь – во дворцах на островах озера – прелести сельской жизни. Большинство махараджей Индостана приезжали сюда скоротать летние месяцы, а также принять участие в грандиозных празднествах, которые устраивал Великий Могол.

Время изменило облик «Счастливой Долины». Она уже больше не счастливая: водоросли покрывают прозрачную поверхность озера, дикий можжевельник буйно разросся по островам, вытеснив все другие растения, а дворцы и павильоны – теперь лишь заросшие травой руины, призраки былого величия.

Горы вокруг будто охвачены всеобщим унынием и все же таят надежду, что лучшие времена могут еще наступить для их бессмертной красоты. Местные жители, некогда прекрасные, умные и просвещенные, выродились до полу-идиотического состояния. Они ленивы и грязны, и правит ими ныне хлыст, а не меч.

Народ Кашмира имел столько господ и так часто подвергался грабежам и всевозможным набегам, что со временем стал безразличен ко всему. Люди проводят дни возле своих мангалов,* сплетничая с соседями или занимаясь либо кропотливым изготовлением своих знаменитых шалей, либо филигранными работами по золоту и серебру.

Кашмирские женщины меланхоличны, их черты отмечены невыразимой печалью. Нищета и грязь царят повсюду, красивые мужчины и прекрасные женщины ходят грязными и в лохмотьях. Одеяния обоих полов зимой и летом состоят из длинных цельнокроеных рубах, сшитых из грубой ткани. Такую рубашку не меняют, пока она полностью не износится, и никогда ни в коем случае не стирают, так что снежно-белые тюрбаны мужчин выглядят ослепительно в сравнении с этими запачканными, покрытыми жирными пятнами, одеяниями.

Великая печаль переполняет путешественника от контраста, существующего между богатством и пышностью окружающей природы и бедственным состоянием народа, облаченного в лохмотья.

Столица государства, Шринагар (Город Солнца), или, называя ее именем, которое она носит в честь страны, – Кашмир, расположена на берегах Джхелума, вдоль которых она простирается на юг на пять километров. Ее двухэтажные дома, где проживает 132 тысячи человек, построены из дерева и окаймляют оба берега Инда. Город не более двух километров в ширину, и все население живет на реке, чьи берега соединяются десятью мостами.

Протоптанные тропинки спускаются от домов к кромке воды, где целыми днями совершаются омовения, принимаются ванны и моется домашняя посуда, состоящая обычно из двух-трех медных кувшинов. Часть населения исповедует магометанство, две трети являются последователями брахманизма, и лишь нескольких буддистов можно встретить среди них.

Вскоре подошло время приготовиться к моему следующему рискованному походу в неизвестность. Я уложил запас консервированных продуктов, несколько мехов вина и другие вещи, необходимые для путешествия через такую малонаселенную страну как Тибет. Вещи были упакованы в коробки, я нанял десять носильщиков и проводника, купил для себя лошадь и назначил день отъезда на 27 октября.

Чтобы оживить свое путешествие, я взял с собой, благодаря доброте господина Пейшо – француза-земледельца с виноградников махараджи, великолепную собаку, которая прежде путешествовала по Памиру с моими друзьями Бонвало, Капюсом и Пепином – известными исследователями.

Выбрав маршрут, который сократил бы мою поездку на два дня, я на заре послал моих кули вперед на другую сторону озера, которое сам переплыл на лодке, присоединившись к ним позднее у подножья горной цепи, отделяющей долину Шринагара от Синда.

Никогда не забуду мучения, которые мы претерпели, взбираясь почти на четвереньках на вершину высотой в 3 000 футов. Кули задыхались, и я боялся в любую минуту увидеть одного из них скатывающимся с обрыва со своей ношей. Мое сердце щемило от зрелища, которое представлял собой мой бедный пес Памир, когда он, с высунутым языком, в конце концов издал тихий стон и измученный упал на землю. Я забыл о собственной крайней усталости, гладя и ободряя бедное животное, которое, будто понимая меня, с трудом поднималось на лапы лишь затем, чтобы через несколько шагов снова упасть.

Спустилась ночь, когда, достигнув вершины горы, мы жадно набросились на снег в надежде утолить жажду. После короткого привала мы начали спуск через очень густой сосновый лес, спеша добраться до деревни Хайена у подножия ущелья, прежде чем появятся хищные звери.

Ровная, сохраняемая в прекрасном состоянии дорога ведет из Шринагара в Хайену прямо на север мимо Гандербала, где, обогнув Синд и пройдя через исключительно плодородную местность, простирающуюся до Кангра, она круто поворачивает на восток. Шестью милями далее она подходит к деревне Хайена, куда я направил свой путь более коротким маршрутом через уже упомянутый перевал, что существенно сократило расстояние и время.

Мой первый шаг к неизвестному был отмечен случаем, заставившим нас пройти mauvais quart d`heure* Ущелье Синда, длиной в шестьдесят миль, помимо прочего знаменито своими негостеприимными обитателями, среди которых есть пантеры, тигры, леопарды, черные медведи, волки и шакалы. Как будто для того, чтобы спутать наши планы, снег только что укрыл своим белым ковром высоты горной гряды, тем самым вынуждая этих грозных хищных обитателей спуститься немного ниже – искать укрытия в своих логовах.

Мы молча шли в темноте по узкой тропе, вьющейся между старыми пихтами и березами, лишь звук наших шагов нарушал ночную тишину. Внезапно, в непосредственной близости от нас, ужасный вой разорвал молчание леса. Наш маленький отряд резко остановился. «Пантера!» – прошептал мой слуга голосом, дрожащим от страха, другие кули застыли в неподвижности, будто прикованные к месту.

В этот момент я вспомнил, что во время подъема, почувствовав себя совсем изможденным, я доверил свой револьвер одному носильщику, а винчестер – другому. Теперь я почувствовал острое сожаление, что расстался с тем и другим, и тихо спросил, где же человек, которому я отдал ружье.

Вой становился все более яростным, пробуждая эхо в безмолвном лесу, когда внезапно мы услышали глухой стук, как при падении тела. Почти одновременно мы были напуганы шумом борьбы и предсмертным криком человека, смешавшимся с отвратительным завыванием какого-то голодного животного.

«Сахиб, возьми ружье!» – раздалось рядом со мной. Я лихорадочно схватил ружье, но толку от него было мало, так как в двух шагах нельзя было ничего увидеть. Новый крик, сопровождавшийся глухим рычанием, дал мне некоторое представление о месте схватки, и я на ощупь двинулся вперед, колеблясь между желанием «убить пантеру» и спасти, если возможно, жизнь ее жертве, чей голос мы слышали, и страхом в свою очередь быть растерзанным.

Всех моих спутников парализовал страх, и лишь через пять долгих минут мне удалось – памятуя о нелюбви диких животных к огню – заставить одного из них чиркнуть спичкой и поджечь валежник. И тогда мы увидели в десяти шагах от нас одного из кули, распростертого на земле, члены его тела были буквально разодраны на куски клыками великолепной пантеры, которая, замерев на месте, все еще держала в зубах кусок плоти. Рядом с ней был брошен разорванный мех, из которого вытекало вино.

Едва я поднял ружье к плечу, как пантера зарычала и, повернувшись к нам, выпустила из пасти свой ужасный обед. Одно мгновение казалось, что она готова прыгнуть на меня, как вдруг она повернулась и, издав рычание, от которого кровь стыла в жилах, метнулась в середину чащи и исчезла из вида.

Мои кули, которые в страхе все это время валялись на земле, теперь кое-как оправились от испуга. Держа наготове вязанки хвороста и спички, мы поспешили дальше в надежде добраться до Хайены, бросив останки несчастного индуса из страха разделить его судьбу.

Часом позже мы вышли из леса на равнину. Там была поставлена моя палатка под густым платаном, одновременно я распорядился разжечь большой костер, – единственное средство удержать на расстоянии диких зверей, чей ужасный вой доносился со всех сторон. Моя собака, поджав хвост, в лесу все время жалась ко мне, но оказавшись в палатке, вдруг вновь обрела свою доблесть и ночь напролет лаяла без перерыва, не осмеливаясь, впрочем, высунуть нос наружу.

Ночь для меня была ужасной. Я провел ее с ружьем в руках, слушая концерт наводящих страх завываний, похоронные отзвуки которых наполняли ущелье. Несколько пантер, привлеченных лаем Памира, приближались к нашему бивуаку, но огонь не подпускал их и они не пытались напасть на нас.

Я покинул Шринагар во главе одиннадцати кули, четверо из которых были нагружены ящиками с вином и провиантом, еще четверо несли мои личные вещи, один – огнестрельное оружие, другой – всевозможную утварь, в то время как обязанностью последнего была работа разведчика. Этот субъект носил титул «чикари», что означает «тот, кто сопровождает охотника, чтобы выбирать маршрут».

Я разжаловал его после той ночи в ущелье за его крайнюю трусость и абсолютное незнание местности и в то же время дал отставку шести другим кули, оставив с собой лишь четырех, а тех по прибытию в деревню Гунд заменив на лошадей. Позднее я взял на службу другого чикари, который выполнял роль переводчика и получил хорошие рекомендации от господина Пейшо.

Как прекрасна природа в ущелье Синда и по справедливости любима всеми охотниками! Помимо хищных животных можно встретить оленей, ланей, диких баранов, великое разнообразие птиц, среди которых можно особо отметить золотых, красных и белоснежных фазанов, крупных куропаток и громадных орлов.

Деревни, расположенные по всему Синду, неприметны из-за своих размеров. Обычно они насчитывают от десяти до двадцати хижин жалкого вида, их обитатели ходят в лохмотьях и рубище. Скот там очень низкорослой породы.

Перейдя реку близ Сумбала, я остановился у деревни Гунд, чтобы раздобыть лошадей. Когда бы ни случалось, что мне отказывали в этих полезных четвероногих, я всегда принимался поигрывать хлыстом, в результате чего неизменно встречал покорность и уважение, а довершали дело небольшие суммы денег, обеспечивая исключительную услужливость и немедленное выполнение моих малейших распоряжений.

Палка и рупия – истинные властелины Востока. Сам Великий Могол без них ничего бы не значил.

Вскоре наступила ночь, и я торопился пересечь ущелье, которое разделяет деревни Гоганган и Сонамарг. Дорога была в очень плохом состоянии и кишела дикими тварями, которые по ночам выходят в поисках добычи и пробираются даже в деревни. Пантер множество, и из-за боязни подвергнуться их нападению очень немногие осмеливаются поселиться в этой местности, несмотря на ее красоту и плодородие.

На выходе из ущелья, около деревни Чокодар, или Тхадживас, я разглядел в полумраке две темные фигуры, переходящие дорогу. Оказалось, что это пара медведей, за которыми следовал детеныш.

Поскольку со мною был лишь мой слуга (мы вышли вперед каравана), я не очень-то торопился схватиться с ними, имея только одно ружье. Однако мой охотничий инстинкт за долгое время, проведенное в горах, настолько усилился, что я не мог побороть соблазн сразиться с ними. Спрыгнуть с лошади, прицелиться, выстрелить, и, даже не проверив результата, быстро перезарядить ружье было делом одной секунды.

В этот момент один из двух медведей был готов прыгнуть на меня, но второй выстрел заставил его показать хвост и броситься наутек. Перезарядив ружье и держа его в руке, я затем осторожно приблизился к тому месту, куда стрелял, и нашел там медведя, лежащего на боку и детеныша, прыгающего позади. Следующий выстрел уложил и его, после чего мой слуга поспешил снять с них шкуры с роскошной, черной, как гагат, шерстью.

Это происшествие отняло у нас два часа, и ночь совсем сгустилась к тому времени, как я разбил палатку возле Чокодара, который на рассвете покинул, чтобы добраться до Балтала, следуя вдоль течения реки Синд. В этом месте изысканный ландшафт «золотой прерии» внезапно заканчивается деревней, которая носит такое же название (Сона – «золото» и марг – «прерия»). Далее следует возвышенность Зоджи Ла,* крутой подъем в 11 500 футов, за которым вся страна принимает суровый и негостеприимный вид.

До Балтала больше не было охотничьих приключений, с того времени мне встречались лишь дикие козлы. Если бы я вознамерился провести экспедицию, мне пришлось бы покинуть большую дорогу и пробраться в самое сердце гор. У меня не было ни времени, ни желания делать это, и я спокойно продолжил свой путь к Ладаку.

Разительные перемены происходят при переходе от улыбчивой природы и красивых жителей Кашмира к безводным мрачным скалам и безбородым уродливым обитателям Ладака. Страна, в которую я только что углубился, находилась на высоте от 11 000 до 12 000 футов; только у Каргиля уровень опускается до 8 000 футов.

Подъем Зоджи Ла очень трудный, приходится карабкаться по почти отвесной стене. В некоторых местах тропа вьется над расщелинами в скале не более метра в ширину, но голова начинает кружиться при виде бездонной пропасти под ногами. В таких местах да уберегут небеса путника от неверного шага!

Вот одно место, где мост сооружен из длинных бревен, вставленных в отверстия в скале и присыпанных слоем земли. Брр!.. При мысли о том, что камень, скатившийся по склону горы или слишком сильное колебание бревен могут низвергнуть землю в пропасть – а вместе с землей и несчастного путешественника, рискующего своей жизнью, – сердце не единожды замирало во время этого опасного путешествия.

Тревоги остались позади, мы вошли в долину, где приготовились провести ночь возле почтовой хижины, в месте, которое из-за непосредственной близости льдов и снегов не отличается особой привлекательностью.

За пределами Балтала расстояние определяется даками – то есть станциями почтовой службы. Это низкие хижины, расположенные на расстоянии семи километров друг от друга, в каждой из которых оставлен сторож для постоянного надзора.

Почтовая служба между Кашмиром и Тибетом до сих пор работает на очень примитивном уровне. Письма кладутся в кожаные сумки и вручаются почтальону. Этот человек, который несет на спине корзину с несколькими одинаковыми сумками, быстро покрывает семь предназначенных ему километров. В конце пути он передает свою ношу другому почтальону, который в свою очередь выполняет таким же образом свою задачу. Так письма доставляются раз в неделю из Кашмира в Тибет и обратно, и ни дожди, ни снега не препятствуют их передвижению.

За каждый переход почтальону платят шесть анн (десять пенсов), сумму, которую обычно платят за переноску грузов. Мои кули просили такую же плату за переноску грузов по меньшей мере в десять раз более тяжелых. Сердце щемит при виде этих бледных, изможденных работяг. Но что поделаешь? Это обычаи страны. Чай прибывает из Китая подобным же образом, эта система транспортировки и быстра, и экономична.

Возле деревни Матаян я вновь наткнулся на караван яркендцев, к которому обещал присоединиться. Они узнали меня издалека и сразу же попросили осмотреть больного из их группы. Я увидел беднягу, метавшегося в агонии от сильнейшей лихорадки. Воздев руки в знак отчаяния, я указал на небеса, таким образом пытаясь дать им понять, что состояние их товарища уже вне пределов человеческой помощи или компетенции науки и что лишь один Бог может спасти его.

Поскольку эти люди двигались медленно из-за частых остановок, я был вынужден покинуть их, чтобы прибыть тем же вечером в Драс, который расположен в конце долины, у реки, носящей то же название. Возле Драса стоит небольшая крепость очень древней постройки – свежепобеленная – под охраной трех сикхов из армии махараджи.

Здесь моим приютом стала почта, которая была единственной станцией единственной же телеграфной линии, связывающей Шринагар с внутренней частью Гималаев. С этого времени я больше не ставил палатку по вечерам, а был вынужден искать укрытия в караван-сараях, которые, хотя и ужасно грязные, все же хорошо согревались внутри огромными бревнами горящего дерева.

От Драса до Каргила местность скучна и однообразна для тех, кто ожидает волшебных восходов и закатов и прекрасных эффектов лунного света. Совсем наоборот, дорога монотонна, бесконечна и полна опасностей.

Каргил – главный город района и резиденция губернатора страны. Его виды весьма живописны. Два водных потока, Суру и Вакка, шумно бурлят меж скал и камней, вытекая из разных ущелий, чтобы слиться в реку Суру, на берегах которой поднимаются глинобитные постройки Каргила.

На рассвете, раздобыв свежих лошадей, я продолжил свой путь, направляясь в Ладак, или Малый Тибет. Здесь я перешел шаткий мост, сооруженный, как и мосты в Кашмире, из двух длинных бревен, закрепленных на противоположных берегах, сплошь покрытых слоем хвороста и палок и создающих иллюзию подвесного моста.

Вскоре после этого я не спеша взбирался на небольшое плато, которое протянулось на расстояние длиной в два километра, а затем спускалось в узкую долину Вакки, усеянную деревушками, из которых Пашкьюм, на левом берегу, самая живописная.

Вскоре мои ноги ступили на землю буддистов. Ее обитатели просты и добродушны; они, кажется, не имеют представления о том, что мы, европейцы, называем ссорами. Женщины там в какой-то степени редкость. Те, которых я встречал, отличались от женщин, что я прежде видел в Индии и Кашмире, веселостью и благополучием, написанными на их лицах.

Да и могло ли быть иначе, когда каждая женщина этой страны имеет в среднем от трех до пяти мужей, и самым законным образом в мире? Многомужие тут процветает. Какой бы большой ни была семья, в ней никогда не бывает более одной женщины. И если семья насчитывает менее трех человек, к ней может присоединиться холостяк, внеся свою лепту в общие расходы.

Как правило, мужчины слабы на вид, довольно сутулы, и редко доживают до преклонного возраста. Во время путешествия в Ладак я не встретил ни одного седовласого мужчины.

Дорога из Каргила к центру Ладака выглядит гораздо более оживленной, чем та, которой я только что прошел, поскольку украшена многочисленными деревушками, хотя деревья и зелень любого рода на ней чрезвычайно редки.

В двадцати милях от Каргила, на выходе из ущелья, образованного быстрым потоком Вакки, стоит небольшая деревня Шергол, в центре которой возвышаются три ярко раскрашенные часовни – чортены,* как называют их в Тибете.

Внизу, возле реки, протянулись груды камней, сваленных вместе и образующих длинные, широкие стены, на которых было разбросано в явном беспорядке много плоских, разноцветных камней с высеченными на них всевозможными молитвами на урду, санскрите, тибетском и даже арабском языках. Незаметно для моих кули я смог унести оттуда несколько таких камней, которые теперь можно увидеть во дворце Трокадеро. От Шергола можно на каждом шагу встретить эти вытянутые дамбы.

Следующим утром, с восходом солнца, раздобыв свежих лошадей, я продолжил свое путешествие, сделав привал подле монастыря (гота) в Мульбеке, который кажется приклеенным к склону одинокой скалы. Ниже расположена деревушка Вакка, неподалеку от которой можно увидеть еще одну скалу чрезвычайно странного вида, которая будто поставлена в этом месте руками человека. На одной из ее сторон высечен семиметровый Будда, остальная же часть украшена несколькими молитвенными гируэтами.

Это особого рода деревянные цилиндры, покрытые белой и желтой материей и привязанные ко вбитым в землю шестам. Малейшее дуновение ветра заставляет их колыхаться. Человек, который поместил их на скале, был освобожден от обязанности молиться, так как все, что только верующий мог бы попросить у Бога, начертано на них.

Весьма причудливый вид имеет этот выбеленный монастырь, который виден издалека в окружении вращающихся молитвенных колес, отчетливо выделяясь на сером фоне гор.

Я оставил лошадей в селении Вакка и в сопровождении переводчика направился к гонпе, куда вела вырубленная в скале узкая лестница. Наверху нас встретил представительный лама с характерной редкой тибетской бородой. Его простоту превосходила лишь его любезность.

Костюм, который он носил, состоял из желтого платья и шапочки того же цвета с наушниками. В правой Руке он держал медный молитвенный гируэт, который время от времени, никоим образом не прерывая нашей беседы, начинал вращать. Это действие поддерживало непрерывную молитву, передавая ее в атмосферу с тем, чтобы она быстрее вознеслась к небесам.

Мы прошли через анфиладу комнат с низкими потолками, со стенами, увешанными полками, где были выставлены различные изображения Будды – всевозможных размеров, сделанные из материалов разного рода и покрытые толстым слоем пыли. Мы, наконец, вышли на открытую террасу, с которой взгляду открывались окрестные пустоши этой негостеприимной страны, усыпанной серыми скалами и пересеченной единственной дорогой, оба конца которой терялись за линией горизонта.

Здесь мы уселись, и тут же нам подали пиво, сделанное из хмеля и сваренное в самом монастыре, называется оно чанг. Этот напиток быстро придает монахам дородность, что считается знаком особого расположения небес.

Здесь говорят на тибетском языке, его происхождение весьма туманно. Одно совершенно определенно, некий тибетский царь, современник Магомета, решил создать универсальный язык для всех последователей Будды. Руководствуясь этим намерением, он упростил грамматику санскрита и сочинил алфавит с огромным количеством букв, заложив тем самым основы языка с произношением столь же простым, сколь сложно и трудно написание. Чтобы изобразить какой-либо звук, необходимо использовать не менее восьми знаков.

Вся современная литература Тибета написана на этом языке, который в чистом виде употребляется лишь в Ладаке и восточном Тибете. В остальных частях страны употребляются диалекты, сложившиеся из сочетания этого родного языка и различных идиом, заимствованных у соседних народов того или иного района. В обычной жизни тибетцы говорят на двух языках, один из которых совершенно недоступен для женщин, а на другом говорит весь народ. И лишь в гонпах тибетский язык пребывает в своей чистоте.

Ламы предпочитают, чтобы их посещали европейцы, а не мусульмане. Я попросил моего хозяина объяснить этот факт, и он ответил следующее: «Мусульмане не имеют никаких общих положений с нашей религией. Совсем недавно в результате успешной кампании они силой обратили часть наших единоверцев в ислам. Все наши усилия направлены на попытки вернуть этих мусульманских отступников от буддизма на путь истинного Бога.

Что же касается европейцев, тут совсем другое дело. Они не только исповедуют основные принципы монотеизма, но и, пожалуй, в большей мере заслуживают имя почитателей Будды, чем сами тибетские ламы.

Единственной ошибкой христиан явилось то, что, приняв великое учение Будды, они совершенно отделились от него, создав себе другого Далай-ламу, в то время как только наш обладает божественным даром созерцать величие Будды лицом к лицу и правом служить посредником между небом и землей».

«Кто же этот Далай-лама христиан, о котором ты говоришь? – спросил я. – У нас есть «Сын Божий», к которому мы обращаемся с пламенными молитвами и которого просим о заступничестве пред единым и неделимым Богом».

«Сахиб, я говорю не о нем. Мы также почитаем того, кого вы считаете Сыном Единого Бога и видим в нем не некоего единственного Сына, но совершенное существо, избранное из всех остальных. В самом деле, дух Будды был воплощен в священной личности Иссы, который без помощи огня и меча распространял учения нашей великой и истинной религии по всему миру. Я говорю скорее о вашем земном Далай-ламе, которому вы дали титул «Отца Церкви». Это великий грех; да простится он заблудшему стаду». – Сказав это, лама стал вращать свой молитвенный цилиндр.

Теперь я понимал, что его замечание относилось к Папе Римскому.

«Вы сказали мне, что Исса, сын Будды, распространял вашу религию по всей земле. Кто же он тогда?»

На этот вопрос лама широко раскрыл глаза, посмотрел на меня с изумлением и, пробормотав слова, которые мой переводчик не смог уловить, несколько неразборчиво продолжал говорить следующее:

«Исса – великий пророк, один из первых после двадцати двух Будд. Он более велик, чем любой из всех Далай Лам, так как является частью Духа нашего Господа. Именно он просветил вас, вернул в лоно религии души заблудших, позволил каждому человеческому существу различать добро и зло. Его имя и его деяния записаны в наших священных писаниях. И читая о его чудесном житии, прошедшем среди грешных и заблудших людей, мы оплакиваем ужасный грех тех язычников, которые предали его мучениям и смерти».

Я был поражен рассказом ламы. Пророк Исса, его страдания и смерть, наш христианский Далай Лама, признание буддистами христианства – все это все больше заставляло меня думать об Иисусе Христе, и я попросил своего переводчика быть аккуратным и не упустить ни слова из того, что мог бы сказать лама.

«Где же теперь можно найти эти писания? И кем они впервые были записаны?» – спросил я.

«Основные свитки, списки с которых были сделаны в Индии и Непале в разные эпохи, можно найти в Лассе в количестве нескольких тысяч. В некоторых главных монастырях можно встретить копии, сделанные ламами во время поездок в Лассу в разное время и подаренные ими впоследствии своим монастырям в память об их паломничестве к обители великого учителя, нашего Далай Ламы».

«Но у вас самих нет ли копий, касающихся пророка Иссы?»

«У нас нет ни одной. Наш монастырь не из важных, и со времен его основания наши ламы получили в свое распоряжение лишь несколько сотен манускриптов. Великие монастыри владеют тысячами. Но это священные вещи, которые вам нигде не покажут».

Наша беседа длилась еще несколько минут, и я вернулся в лагерь, не переставая размышлять о рассказе ламы. Исса, пророк буддистов! Но как же он мог им быть? Будучи еврейского происхождения, он жил в Палестине и Египте, и в Евангелиях нет ни единого слова, ни намека о том, какую роль мог играть буддизм в обучении Иисуса.

Я принял решение посетить каждый монастырь в Тибете, надеясь собрать более полные сведения о пророке Иссе и, быть может, набрести на летописи, касающиеся его жизни.

Почти не осознавая того, мы преодолели перевал Намика на высоте 13 000 футов, откуда спустились в долину реки Сангелумы. Повернув на юг, мы добрались до Харбу, оставляя позади на другой стороне реки многочисленные деревни, среди которых Чагдум, стоящий на вершине скалы, имеет исключительно живописный вид.

Дома там белые, двух- или трехэтажные и очень веселые с виду – это свойство присуще всем деревням Ладака. Европеец, объезжая Кашмир, вскоре забывает свой национальный стиль в архитектуре, тогда как в Ладаке, напротив, он приятно удивлен видом опрятных маленьких домиков со створчатыми окнами, подобных тем, которые есть в каждом провинциальном городке Европы.

Возле Харбу, на двух отвесных скалах, можно увидеть руины маленького городка или деревни. Говорят, что буря или землетрясение разрушили его стены, хотя в отношении прочности они не оставляли желать лучшего.

На следующий день я миновал еще одну станцию и перешел перевал Фоту-Ла, 13 500 футов высотой, на вершине которого выстроена небольшая часовня.

Оттуда, следуя по абсолютно высохшему руслу реки, я спустился к селению Ламаюру, которое неожиданно предстает перед глазами путника. Монастырь, прилепившийся к склону одинокой скалы и чудесным образом сохраняющий равновесие, возвышается над деревушкой.

Лестницы в этом монастыре не известны. С одного этажа на другой там поднимаются с помощью веревок, внешнее сообщение осуществляется через лабиринты проходов и коридоров. Ниже монастыря, чьи окна напоминают гнезда огромной птицы, находится маленькая гостиница, которая предлагает путешественнику несколько непривлекательных комнат.

Сразу же после моего приезда сюда, когда я было собрался растянуться на ковре, мои апартаменты были внезапно оккупированы группой монахов в желтых одеждах, которые донимали меня вопросами о том, откуда я приехал, какова цель моего путешествия и т.д. и т.п., и в конце концов, пригласили меня подняться в монастырь.

Несмотря на усталость, я принял их приглашение и начал взбираться вместе с ними по крутому проходу, вырубленному в скале и настолько увешанному молитвенными цилиндрами или колесами, что я каждую минуту касался их, заставляя вращаться. Эти религиозные предметы были помещены сюда именно для того, чтобы проходящие не теряли время на молитвы, как если бы их дневные дела были настолько важны, что не оставляли бы свободного времени для религиозных обрядов.

Множество набожных буддистов используют течение реки с той же целью. Я видел целый ряд таких цилиндров, снабженных обычными формулами и размещенных вдоль берега реки таким образом, что вода постоянно поддерживала их в движении, освобождая владельцев от обязанности молиться.

Добравшись до цели, я уселся на скамейку в тускло освещенной комнате, стены которой были украшены неизменными изображениями Будды, а также книгами и гируэтами, мои словоохотливые хозяева сразу начали объяснять мне значение каждого предмета.

«И книги, которые у вас есть, несомненно, касаются религии?» – спросил я.

«Да, сахиб. Это тома, касающиеся самых первых и важнейших ритуалов общественной жизни. У нас есть несколько частей заветов Будды, посвященных великому и неделимому божественному Существу и всему, что вышло из его рук».

«А нет ли среди этих книг каких-либо записей о пророке Иссе?»

«Нет, – ответил монах. – У нас есть несколько главных трактатов о соблюдении религиозных обрядов. Что касается жизнеописаний наших святых, они хранятся в Лассе. Даже некоторые из наиболее важных наших монастырей еще не обзавелись ими. До прихода в эту гонпу я несколько лет жил в великом монастыре в другой части Ладака и там видел тысячи книг и свитков, переписанных в разное время ламами обители».

Расспрашивая монахов изрядное время, я узнал, что упомянутый монастырь был возле Леха. Мои настоятельные вопросы, однако, возбудили их подозрительность, и они с нескрываемым удовольствием сопроводили меня вниз, где я отошел ко сну после легкой трапезы, наказав моему индусу аккуратно расспросить молодых лам из гонпы о названии того монастыря, где их главный лама жил до своего назначения в Ламаюру.

Прямо на восходе, следующим утром, я продолжил поездку; индус сообщил мне, что ему не удалось вытянуть какие-либо сведения у лам, которые, по всему видно, были настороже. Я не стану останавливаться на описании монашеской жизни этих обителей, она в основном одинакова во всех монастырях Ладака. Впоследствии я увидел знаменитый монастырь Леха, визит в который в подробностях опишу далее.

От Ламаюру начинается крутой спуск, который через узкое сумрачное ущелье ведет к Инду. Не имея никакого представления об опасностях, которыми грозит этот спуск, я отослал моих кули вперед и отправился по тропе между холмами коричневой глины – довольно ровной в самом начале, но вскоре приведшей к узкой и наполненной туманом выемке, вьющейся карнизом вдоль склона горы, с которой открывался вид на ужасающую пропасть.

Дорога была столь узкой, что, если бы мне повстречался ездок, мы, разумеется, никогда не смогли бы разминуться. Все описания не смогли бы передать величия и дикой красоты этой теснины, окаймленной вершинами, гребни которых устремлялись прямо к небу.

В некоторых местах проход настолько сужался, что из седла я мог кнутом коснуться противоположной скалы, тогда как в других смерть, казалось, пристально смотрела мне в лицо из глубин уходящей вниз бездны. Однако спешиваться было слишком поздно. Я мог лишь сожалеть о поспешности совершенного мною шага и продолжать путь со всей возможной осторожностью.

Эта расщелина на самом деле является огромной трещиной, образованной каким-то страшным сдвигом земных пластов, который, казалось, неистово разделил две гигантские массы гранитных скал. На дне я мог увидеть едва различимую белую полоску. Это был стремительный поток, чей неясный шум наполнял пропасть таинственными звуками. Надо мной вилась узкая голубая лента – единственная часть небесного свода, видимая между скалами.

Созерцание этой волшебной природы было само по себе великим удовольствием. В то же время, мертвенная тишина, ужасающее безмолвие гор, только и нарушаемое меланхоличными всплесками воды внизу, наполняли меня печалью.

На протяжении восьми миль я испытывал эти ощущения, приятные и в то же время подавляющие, когда после крутого поворота вправо выехал из ущелья в долину, окруженную скалами, вершины которых отражались в Инде. На берегу реки стоит крепость Халси, знаменитая со времен мусульманского нашествия цитадель, возле которой проходит большая дорога, ведущая из Кашмира в Тибет.

Перейдя через Инд по некоему подобию подвесного моста, ведущего ко входу в крепость, я пересек долину и прошел деревню Халси, спеша на ночлег в деревушке Сноурли, которая расположена в долине Инда и построена на террасах, спускающихся к реке.

Два последующих дня я путешествовал спокойно и без всяких осложнений вдоль берегов Инда по живописной местности, которая привела меня в Лех, столицу Ладака.

Переходя небольшую долину Саспула возле деревни, что носит такое же название, я на протяжении нескольких километров в окрестностях находил каменные насыпи и чортены. Я также миновал два монастыря, над одним из которых развевался французский флаг. Позже я узнал, что некий французский инженер подарил его монахам, которые использовали его как украшение.

Я провел ночь в Саспуле, не забыв посетить монастыри, где в десятый раз увидел покрытые пылью статуэтки Будды, флаги и знамена, висящие в углу, ужасные маски, лежащие на земле, книги и свитки пергамента, сваленные в беспорядке, и обычную выставку молитвенных цилиндров.

Ламы, видимо, испытывают определенное удовольствие, выставляя напоказ эти предметы. Похоже, что они демонстрируют сокровища великой важности и при этом совершенно безразличны к тому в какой степени это вызывает интерес зрителя. Идея их, кажется, такова: «Мы должны показывать все, чем владеем, в надежде, что один лишь вид столь многих священных вещей заставит путешественника уверовать в божественное величие человеческой души».

Что касается пророка Иссы, то мне дали объяснения, которые я уже слышал раньше, и сообщили уже известное – что книги, которые могли бы как-то прояснить этот вопрос, находились в Лассе и что лишь самые крупные монастыри располагают копиями этих книг. Я уже больше не помышлял о переходе Каракорума, но думал только о том, как узнать эту историю, которая могла бы, возможно, пролить еще немного света на внутреннюю жизнь лучшего из людей и в то же время расширить несколько неясные сведения, которые дают нам о нем Евангелия.

Неподалеку от Леха у входа в долину с тем же названием дорога проходит возле одинокой скалы, на вершине которой построен форт с двумя примыкающими к нему башнями (без гарнизона) и маленький монастырь Пинтак.

Гора высотой 10 500 футов охраняет вход в Тибет. Дорога затем круто поворачивает на север в направлении Леха, который, находясь на расстоянии шести миль от Пинтака, расположился на высоте 11 500 футов у подножия громадных гранитных колонн, чьи вершины, достигающие от 18 000 до 19 000 футов, покрыты вечными снегами.

Сам город, окаймленный низкорослыми осинами, поднимается рядами террас, над которыми возвышаются старая крепость и дворец древних правителей Ладака. Ближе к вечеру я въехал в Лех и поселился в бунгало, специально выстроенном для европейцев.

Ладак

Ладак исконно составлял часть Большого Тибета. Частые набеги завоевателей с севера, которые переходили эту страну для покорения Кашмира и сражались здесь, не только довели Ладак до нищеты, но в результате, переходя из рук одних завоевателей в руки других, он лишился политического господства Лассы.

Мусульмане, владевшие в далекую эпоху Кашмиром и Ладаком, силой обратили неспособное оказать сопротивление население Малого Тибета в ислам. Политическое существование Ладака прекратилось, когда сикхи присоединили эту страну к Кашмиру, который разрешил жителям Ладака вернуться к их древним верованиям.

Две трети населения воспользовались этими обстоятельствами, чтобы вновь воздвигнуть свои гонпы и вернуться к прежнему образу жизни. Лишь балтистанцы остались мусульманами-шиитами, к которым принадлежали их завоеватели. Однако, несмотря на это, сохранилось лишь смутное сходство с исламом, который в основном проявлялся в обычаях и практике полигамии. Некоторые ламы говорили мне, что все еще не оставляют надежды вернуть однажды этих людей к вере их предков.

В религиозном смысле Ладак был подчинен Лассе, столице Тибета и резиденции Далай Ламы. Именно в Лассе избираются главные хутухту, или ламы-первосвященники, как и чогзоты, или администраторы. В политическом смысле страна подвластна махарадже Кашмира, которого представляет губернатор.

Население Ладака принадлежит к китайско-туранской расе и разделяется на ладаков и цампов. Ладаки ведут оседлый образ жизни, строят деревни вдоль своих узких долин, живут в двухэтажных домах, которые держат в опрятности, и возделывают большие участки земли.

Они исключительно уродливы, малы ростом, худы и сутулы, с маленькими головами, узкими покатыми лбами, выдающимися скулами и маленькими черными глазами монгольской расы, с плоскими носами, большими тонкогубыми ртами, слабыми редкобородыми подбородками и впалыми щеками, густо изборожденными морщинами. Добавьте ко всему этому бритую голову, с которой свисает узкая косичка, и вы получите основной тип не только жителей Ладака, но и всего Тибета.

Женщины столь же малы ростом, и у них такие же широкие скулы. Но они более крепкого телосложения, и их лица освещены приятными улыбками. У них радостный и спокойный нрав, и они склонны к веселью.

Суровость климата не позволяет ладакцам носить богатые или разноцветные одежды. Их платье сшито из простой серой льняной ткани, которую они производят сами, их панталоны, доходящие лишь до колен, сшиты из такого же материала.

Люди среднего сословия носят чога (вид плаща). Зимой надевают меховые шапки с наушниками, тогда как летом голова защищена матерчатой шапкой, верх которой свисает с одной стороны. Башмаки их сделаны из войлока и покрыты кожей, а на поясах болтается целый арсенал маленьких вещиц – игольницы, ножи, перьевые ручки, чернильницы, табачные кисеты, трубки и неизменные молитвенные гируэты.

Тибетцы, как правило, такого ленивого нрава, что косичка, которая со временем расплетается, не переплетается затем, по крайней мере, в течение трех месяцев, платье не меняется, пока само лохмотьями не падает с тела. Накидки, которые они носят, настолько грязны и обычно отмечены на спине большим сальным пятном, оставленным их косами, которые каждый день тщательно смазываются салом. Они купаются раз в году, и не по своей собственной воле, а поскольку это предписано законом. По этой причине легко можно понять, что их близкого соседства следует избегать.

Женщины, наоборот, большие ценители чистоты и порядка. Они моются ежедневно и по малейшему поводу. Их костюм состоит из короткой белоснежной манишки, которая скрывает ослепительную белизну их кожи, и, накинутого на прекрасные округлые плечи, красного жакета, края которого заправляют в панталоны красного или зеленого полотна. Это последнее одеяние выглядит как бы надутым воздухом для защиты от холода. Также носят красные расшитые башмаки, отороченные мехом, а домашняя одежда дополнена широкой многослойной юбкой.

Волосы туго заплетены в косы, а к голове шпильками прикреплены длинные куски свисающей материи, что напоминает моду итальянских женщин. К этому головному убору причудливо подвешены различные цветные камушки, а также монеты и кусочки гравированного металла.

Уши закрыты матерчатыми или меховыми наушниками, в ходу также овечьи шкуры, защищающие только спину. Бедные женщины довольствуются обычными шкурами животных, тогда как женщины состоятельные надевают красивые накидки из красной материи, подбитые мехом и расшитые золотой каймой.

Гуляя по улицам или навещая подруг женщины неизменно носят за спиной наполненные торфом конусообразные корзины, узкие днища которых повернуты к земле, торф же составляет основное топливо страны.

Каждая женщина имеет определенную сумму денег, которая по праву принадлежит ей, и тратит она ее обычно на ювелирные изделия, покупая задешево большие куски бирюзы, которые добавляет к разным украшениям своей прически.

Женщины Ладака имеют социальное положение, которому завидуют все женщины Востока, поскольку они не только свободны, но и пользуются большим уважением.

За исключением небольших полевых работ, они проводят большую часть времени в походах по гостям. И здесь позвольте отметить, что праздные сплетни – вещь им незнакомая.

Оседлое население Ладака посвящает себя сельскому хозяйству, но имеет так мало земли (наделы каждого редко превышают десять акров), что доход, получаемый с нее, недостаточен для того, чтобы покрыть уплату налогов и элементарные жизненные нужды. К физической работе отношение презрительное. Низшее сословие общества носит название Бем, и общения с человеком этого сословия старательно избегают.

В часы досуга после работы на полях жители предаются охоте на тибетских козлов, шерсть которых высоко ценится в Индии. Самые бедные среди населения – те, кто не может позволить себе покупку охотничьего снаряжения, – нанимаются работать кули.

Эту работу выполняют и женщины, которые очень хорошо переносят усталость и обладают гораздо лучшим здоровьем, чем их мужья, леность которых такова, что они способны провести целую ночь на открытом воздухе, невзирая на жару и холод, растянувшись на груде камней, лишь бы ничего не делать.

Многомужие, о котором я расскажу подробнее – это средство сохранения единства народа. Оно создает большие семьи, которые обрабатывают землю с помощью яков, зо и зомо (быков и коров) для общего блага. Член семьи не может отделиться от нее, и если он умирает, его доля возвращается общине.

Еще немного дохода дают посевы пшеницы, зерна которой из-за сурового климата очень мелки. Также выращивается ячмень, который размалывают перед продажей.

Как только заканчиваются все полевые работы, мужчины отправляются собирать в горах траву энориота, а также большое колючее растение дама. Из них делают топливо, которого так мало в Ладаке, где не увидишь ни деревьев, ни садов, лишь изредка можно найти на берегу реки скудные поросли тополя или ивы. Возле деревень можно также встретить осину; но из-за нехватки плодородной почвы садоводство ведется с трудом.

Отсутствие древесины заметно, кроме того, по жилищам, которые иногда построены из кирпичей, высушенных на солнце, но чаще из среднего размера камней, скрепленных вместе подобием известкового раствора, составленного из глины и измельченной соломы. Это двухэтажные строения, тщательно побеленные с фасада, с ярко раскрашенными оконными переплетами. Их плоские крыши образуют террасы, обычно украшенные дикими цветами, и здесь в теплое время года жители убивают время, созерцая природу и вращая свои молитвенные колеса.

Каждая постройка имеет несколько комнат, и среди них всегда есть одна для гостей, стены которой украшены роскошными меховыми шкурами. В остальных комнатах есть кровати и мебель. Богатые люди имеют, ко всему прочему, молельни, заставленные идолами.

Жизнь здесь весьма размеренна. Что касается пищи, выбор ее невелик. Ладакское меню очень простое. Завтрак состоит из ломтика ржаного хлеба. В полдень на стол ставят деревянную миску с мукой, в которую доливается теплая вода. Эта смесь взбивается маленькими палочками до тех пор, пока не достигнет консистенции густой пасты, и затем в виде маленьких шариков употребляется в пищу вместе с молоком.

По вечерам подают хлеб с чаем. Мясо считается чрезмерной роскошью. Лишь охотники вносят в меню небольшое разнообразие в виде мяса диких козлов, орлов и белых куропаток, которыми изобилует страна. В течение всего дня по любому поводу пьют цанг, подобие светлого не выхоженного пива.

Если случается ладакцу, оседлавшему пони (такие привилегированные особы весьма редки), отправиться в дорогу на поиски работы в округе, он запасается небольшим количеством еды. Приходит время обеда, он спешивается возле реки или ручья, наполняет маленькую деревянную чашку (с которой никогда не расстается) небольшим количеством муки, взбивает ее с водой, и наконец, поглощает эту пищу.

Цампы, кочевники, которые составляют другую часть населения Ладака, гораздо беднее и одновременно менее цивилизованны, чем оседлые ладаки. По большей части они являются охотниками и совершенно пренебрегают земледелием. Хотя цампы и исповедуют буддизм, они никогда не посещают монастыри, разве что в поисках еды, которую обменивают на дичь.

Обычно они становятся лагерем на вершинах гор, где страшный холод. В то время как собственно ладаки скрупулезно правдивы, любят учиться, но безнадежно ленивы, цампы, напротив, очень вспыльчивы, чрезмерно подвижны и великие лгуны, к тому же испытывают надменное презрение к монастырям.

Кроме них там обитает маленький народец кхамба, пришедший с окраин Лассы и влачащий жалкое существование в таборах, блуждающих по большим дорогам. Непригодные ни для какого труда, говорящие на языке, отличном от языка страны, в которой нашли пристанище, они являются предметом всеобщих насмешек; их терпят только из жалости к их плачевному состоянию, когда голод сгоняет их вместе искать по деревням еду.

Полиандрия, преобладающая во всех тибетских семьях, сильно возбудила мое любопытство. Она ни в коей мере не следует из доктрин Будды, поскольку существовала задолго до его пришествия. Она приняла в Индии ощутимые размеры и является сильнодействующим фактором сдерживания в определенных пределах непрестанного роста населения, что достигается еще и при помощи отвратительного обычая удушения новорожденных младенцев женского пола; попытки англичан бороться против уничтожения этих будущих матерей остались бесплодны.

Сам Ману провозгласил многомужество как закон, и некие буддийские проповедники, отрекшиеся от брахманизма, перенесли этот обычай в Цейлон, Тибет, Монголию и Корею. Долго подавляемая в Китае, полиандрия процветала в Тибете и на Цейлоне, а также встречается среди калмыков, между тодами в южной Индии и наирами на берегах Малабара. Следы этого эксцентричного семейного обычая можно встретить и среди тасманцев, и на севере Америки среди ирокезов.

Если верить Цезарю, полиандрия также процветала в Европе, о чем мы можем прочесть в «О Галльской войне» (Книга V): «Жены делятся между десятью-двенадцатью мужчинами, по-преимуществу между братьями и между отцами и сыновьями».

В результате всего этого невозможно считать полиандрию исключительно религиозной традицией. В Тибете, принимая в расчет незначительность наделов пахотных земель, приходящихся на долю каждого жителя, этот обычай лучше объясняется экономическими мотивами. Чтобы сохранить 1.500.000 жителей, расселенных в Тибете на площади 1.200.000 квадратных километров, буддисты были вынуждены принять полиандрию – каждая семья, ко всему прочему, обязана посвятить одного из своих членов служению Богу.

Сын-первенец всегда отдается гонпе, которая неизменно возвышается на въезде в каждую деревню. Как только ребенок достигает восьмилетнего возраста, его вверяют заботам каравана, проходящего мимо по пути в Лассу, где доставленный туда ребенок живет семь лет послушником в одной из гонп города.

Там он учится читать и писать, изучает религиозные обряды, знакомится со священными свитками, написанными на пали, в прошлом – языке страны Магадха, предполагаемого места рождения Гаутамы Будды.

Старший в семье брат выбирает жену, которая становится общей для всех членов его дома. Сватовство и брачная церемония носят самый примитивный характер.

Как только жена и ее мужья решают женить одного из своих сыновей, самый старший из них отсылается с визитом к кому-либо из соседей, у которых есть дочь на выданье. Первый и второй визит проходят в более или менее банальных беседах, сопровождаемых частыми возлияниями цанга, и лишь при третьем посещении юноша объявляет о своем намерении взять жену. Затем ему показывают дочь семейства, которая, как правило, знакома с женихом, – в Ладаке женщины никогда не закрывают свои лица.

Девушку не выдают замуж без ее согласия. Если же она хочет этого, то уходит с женихом и становится женой ему и его братьям.

Единственного сына, как правило, посылают к женщине, имеющей уже двух-трех мужей, и он предлагает ей себя в качестве еще одного супруга. Такое предложение редко отклоняют, и молодой человек сразу поселяется в своей новой семье.

Родители молодоженов обычно живут с ними до рождения первого ребенка. На следующий день после появления на свет нового члена семьи, дедушка с бабушкой оставляют все свое состояние молодой чете и уходят жить в небольшом доме отдельно от них.

Браки случаются и между сущими детьми, которые живут раздельно до достижения ими совершеннолетия. Женщина имеет право на неограниченное число мужей и любовников. Что касается последних, если она встретит молодого человека, который ей нравится, она приводит его в дом, отдает всем своим мужьям конге* и живет со своим избранником, объявив, что она завела джинг-тух («любовника»), новость, которая с совершенным самообладанием принимается мужьями.

О ревности здесь имеют самые смутные представления. Тибетец слишком хладнокровен, чтобы признавать любовь. Такое чувство было бы для него анахронизмом, даже если бы он не углядел в нем вопиющего нарушения заведенного порядка. Одним словом, любовь в его глазах предстала бы как неоправданный эгоизм.

В отсутствие одного из мужей его место предлагается холостяку или вдовцу. Последние являются большой редкостью в Ладаке, жены обычно переживают своих хилых мужей. Иногда выбирают странствующего буддиста, кого дела задержали в этой деревне. Таким же образом муж, который путешествует в поисках работы в соседних местностях, на каждой остановке пользуется таким же гостеприимством своих единоверцев, щедрость которых, однако, не всегда проявляется из-за скрытых мотивов.

Несмотря на специфику своего положения, женщины пользуются большим уважением и полной свободой в выборе мужей и любовников. Они всегда добродушны, интересуются всем происходящим и вольны пойти туда, куда только пожелают, кроме главных молитвенных залов в монастырях, доступ в которые им строго запрещен.

Дети уважают лишь своих матерей. Они не испытывают привязанности к отцам по той явной причине, что их слишком много.

Ни на минуту не одобряя многомужество, я не могу осуждать его в Тибете, поскольку без него население чудовищно возросло бы, голод и нищета захлестнули бы нацию, ведя за собой череду пороков: воровство, убийства и прочие преступления, доселе совершенно неизвестные в этой стране.

Праздник в Гонпе

Лех, столица Ладака, это маленький город, насчитывающий не более пяти тысяч жителей и состоящий из двух или трех улиц с домами, покрашенными в белый цвет. В центре города расположена базарная площадь, куда торговцы из Индии, Китая, Туркестана, Кашмира и разных частей Тибета приходят обменять свои товары на тибетское золото, поставляемое им местными жителями, которые стремятся обеспечить своих монахов не только одеждой, но и малейшими предметами обихода.

Старый пустующий дворец возвышается на холме, с которого виден весь город; посреди него находится просторная двухэтажная резиденция моего друга, визиря Сураджбала, губернатора Ладака, симпатичнейшего пенджабца, получившего философское образование в Лондоне.

Чтобы разнообразить мое пребывание в Лехе, он устроил на базарной площади большой матч поло,* а вечером перед террасой его дома были устроены танцы и игры.

Множество фейерверков проливали блистающий свет на толпы людей, привлеченных представлением. Они образовали большой круг, посреди которого группа исполнителей, переодетых в дьяволов, животных и колдунов, резвилась, порхая, прыгая и кружась в ритмичном танце под монотонную музыку двух длинных труб в сопровождении барабана.

Адский шум и неумолчные крики толпы ужасно утомили меня. Представление завершилось грациозными танцами тибетских женщин, которые, кружась и покачиваясь из стороны в сторону, доходили до наших окон и совершали низкие поклоны, приветствуя нас бряцанием медных и костяных браслетов на скрещенных запястьях.

В начале следующего дня я отправился в большой монастырь Химис, который в живописном окружении расположился на вершине скалы, возвышающейся над долиной Инда. Это один из главных монастырей страны, содержащийся на пожертвования местных жителей и субсидии из Лассы. По дороге к нему, перейдя Инд по мосту, возле которого гнездятся многочисленные деревушки, можно встретить нескончаемые дамбы, покрытые камнями с надписями, и чортены, которые наши гиды проводники старались обходить с правой стороны. Я хотел повернуть лошадь влево, но ладакцы тут же заставили меня вернуться, ведя мою лошадь под уздцы вправо и объясняя мне, что таков обычай их страны. Я пытался выяснить происхождение этого суеверия, но безуспешно.

Мы продолжили свой путь к гонпе, которая была увенчана видной издалека башней с зубчатыми парапетами, и оказались перед большой дверью, раскрашенной в яркие цвета, – входом в обширное двухэтажное величественное здание, в котором находился внутренний двор, вымощенный небольшими камнями.

Справа, в одном из его углов, была другая раскрашенная дверь, окованная медными пластинами. Это вход в главный храм, внутреннее помещение которого украшено рисунками идолов и где можно увидеть огромное изображение Будды, обрамленное множеством меньших божеств.

Налево – веранда, на которой установлено огромное молитвенное колесо, и здесь к нашему прибытию собрались все ламы монастыря со своим настоятелем. Под верандой расположилось несколько музыкантов, державших в руках барабаны и длинные трубы. По правую сторону двора ряд дверей вел в комнаты монахов, которые были сплошь убраны священными рисунками и украшены маленькими молитвенными колесами, увенчанными трезубцами с лентами и раскрашенными в красный и черный цвета.

Посреди двора возвышались две высокие мачты, с верхушек которых свисали хвосты яков и длинные бумажные ленты, исписанные религиозными заповедями. Вдоль всех монастырских стен можно было увидеть молитвенные гируэты, украшенные лентами.

Царило всеобщее молчание, все с волнением ожидали начала какого-то религиозного таинства. Мы заняли места на веранде неподалеку от лам. Почти тотчас же музыканты извлекли из своих длинных труб мягкие монотонные звуки, которым аккомпанировал странного вида круглый барабан, приделанный к укрепленной в земле палке.

С первыми звуками заунывной песни, исполняемой под эту причудливую музыку, двери монастыря широко распахнулись, впустив около двадцати человек, переодетых животными, птицами, дьяволами и чудищами всевозможного вида. На груди у них были фантастические изображения демонов и черепов, вышитые разноцветным китайским шелком, тогда как с их головных уборов, имеющих форму конических шапок, свисали длинные многоцветные ленты, покрытые надписями. На лицах они носили маски с вышитыми белым шелком черепами.

Облаченные таким образом, они медленно обошли вокруг мачт, время от времени воздевая руки кверху и выбрасывая в воздух левой рукой некое подобие ложки, часть которой представляла собой кусок человеческого черепа, обрамленного волосами, снятыми, я уверен, с вражеских скальпов.

Их шествие вокруг мачт вскоре перешло в какие-то непрерывные прыжки. После долгого раската барабана они внезапно остановились, но лишь затем, чтобы вновь двинуться, угрожающе взмахивая в небо маленькими желтыми, украшенными лентами, палочками.

В заключение, поприветствовав ламу-настоятеля, они приблизились ко входу в храм, за ними в тот же момент последовали другие участники маскарада, чьи лица были скрыты медными масками. Их костюмы были сшиты из разноцветных, покрытых вышивкой тканей. В одной руке каждый держал тамбурин, а в другой звенящие маленькие колокольчики. С каждого тамбурина свисал шар, который при малейшем движении руки ударялся о звучную кожу инструмента.

Эти новые исполнители несколько раз обошли двор, отмечая каждый круг оглушительным грохотом, который производили все тамбурины, звучащие в унисон. Они закончили, отбежав к дверям храма и сгруппировавшись на ступенях перед ним.

Затем последовало всеобщее молчание, вскоре нарушенное появлением третьей компании переодетых мужчин, их огромные маски изображали различных божеств, во лбу у каждого был третий глаз. Возглавлял шествие Тхлоган-Поудма-Джунгнас, буквально «тот, кто был рожден в цветке лотоса», в сопровождении другой маски в богатых одеждах с большим желтым зонтом, покрытым узорами.

Его свита состояла из разных пышно одетых богов: Дордже-Тролонг, Сангспа Коурпо (собственно, самого Брахмы) и других. Эти актеры, как объяснил сидящий рядом с нами лама, представляли шесть классов существ, способных видоизменяться, – богов, полубогов, людей, животных, духов и демонов.

По обе стороны от этих, степенно продвигающихся персонажей, выступали другие маски в шелковых одеяниях потрясающих расцветок. Они носили золотые короны с шестью рядами цветочных узоров, увенчанные остроконечными верхушками, и каждый держал в руках барабан. Они обошли вокруг мачт положенные три раза под звуки резкой, нестройной музыки и, наконец, уселись на землю вокруг Тхлоган-Поудма-Джунгнаса, который тут же, с восхитительной важностью, вложил два пальца в рот, издав пронзительный свист.

В ответ на этот сигнал из храма вышли молодые люди, одетые воинами. Они носили ужасные зеленые маски, украшенные маленькими треугольными флажками, короткие рубашки и ножные браслеты из украшенных лентами бубенчиков. Производя адский шум своими тамбуринами и бубенчиками, они кружили вокруг богов, сидящих на земле. Двое крупных мужчин, сопровождавших их и одетых в обтягивающие одежды, играли роль шутов, исполняя всевозможные гротескные движения и комичные трюки. Один из них, все время танцуя, постоянно ударял в барабан своего приятеля. Это вызывало восторг толпы, которая награждала его кривляния взрывами смеха.

Свежая группа актеров присоединилась к толпе, представляя величайшие силы Божественного. Их костюмы состояли из красных митр и желтых панталон. Они несли те же колокольчики и тамбурины и заняли места напротив богов.

Одни из последних исполнителей вышли на площадку в красных и коричневых масках, на груди у них было нарисовано три глаза. Они вместе с предыдущими актерами разделились на две группы и под аккомпанемент тамбуринов и обычной музыки исполнили дикий танец – бросаясь вперед, отступая, кружась в хороводе, и выступая колоннами, заполняя паузы низкими поклонами.

Через некоторое время это удивительное представление, ужасно утомившее нас, понемногу стало успокаиваться. Боги, полубоги, цари, люди и духи поднялись и, сопровождаемые всеми остальными участниками маскарада, направились ко входу в храм, откуда с необычайной торжественностью вышли несколько мужчин в удивительных костюмах, изображающих скелеты. Все эти выходы были заранее организованы, и каждый имел свое особое значение.

Толпа танцоров уступила место этим существам похоронного обличья, которые чинно направились к мачтам. Там они застыли на месте, перебирая кусочки дерева, свисающие по бокам, таким образом, чтобы в совершенстве имитировать стук челюстей.

Они трижды обошли двор, шествуя в ритме прерывистого боя барабанов и, наконец, затянули религиозную песнь. Еще раз поработав искусственными челюстями, они опустили на землю свои «зубы» и, еще немного неприятно покривлявшись, застыли на месте.

В этот момент изображение врага человеческого, сделанное из подобия гипса и помещенное у подножия одной из мачт, было поднято и разбито на куски; старейший из зрителей раздал эти кусочки скелетам в знак их безропотной готовности присоединиться к ним вскоре на кладбище.

Представление подошло к концу и лама-настоятель подошел ко мне и попросил сопровождать его на главную террасу, чтобы отведать цанга, лившегося рекой по случаю праздника. Я с удовольствием принял его предложение, поскольку моя голова гудела от затянувшегося спектакля, свидетелем которого я только что был.

Перейдя через двор и поднявшись по лестнице, украшенной рядами молитвенных колес, мы прошли две комнаты, уставленные идолами, и вышли на террасу, где я уселся на скамью напротив почтеннейшего ламы, глаза которого светились умом. Затем три монаха принесли нам кувшины с пивом, наполнили маленькие бронзовые чашки, которые вначале поднесли своему настоятелю, а потом мне и моим спутникам.

«Вам понравился наш маленький праздник?» – спросил меня лама.

«Я нашел его очень интересным! – ответил я. – На самом деле, я все еще нахожусь под впечатлением от увиденного. Но по правде говоря, я и в малейшей степени не подозревал о том, что буддизм в религиозных церемониях может предстать в такой причудливой форме».

«Ни одна религия, – ответил лама, – не имеет более театрализованных церемоний, чем наша. Но эта ее ритуальная часть ни в коей мере не нарушает фундаментальные принципы буддизма. Мы рассматриваем их как практическое средство поддерживать у невежественных толп любовь к единому Творцу и покорность Ему, совсем так же, как родители с помощью куклы завоевывают привязанность и послушание своего ребенка. В народе, точнее сказать в необразованных массах, мы видим Детей нашего Отца».

«Но какое значение, – продолжал я, – имеют все эти маски, костюмы, колокольчики и танцы – одним словом, все представление, которое явно проведено по определенной программе?»

«В году у нас есть несколько подобных праздников, – ответил лама. – Представляются мистерии, и актеры приглашаются принять в них участие. Им дается полная свобода в отношении движений и жестов, и предписывается придерживаться только определенных деталей и канвы главной идеи.

Наши мистерии – не что иное, как пантомимы, призванные показывать богов, пользующихся таким почитанием, которое дает человеку в награду чистоту души и веру в бессмертие.

Актеры получают свои костюмы в монастырях и играют после общих указаний, которые допускают полную свободу действий. Эффект, который они производят, действительно впечатляет, но лишь один наш народ и может воспринять смысл этих представлений. Вы также, как я понимаю, прибегаете к подобным действам, которые, однако, ни в коей мере не изменяют ваших принципов монотеизма».

«Простите меня, – сказал я вновь, – но наверняка множество идолов, которыми уставлены ваши гонпы, являются вопиющим нарушением этих принципов?»

«Как я уже говорил, – отвечал лама, – человек живет и всегда будет оставаться в своем детстве. Он все понимает, видит и ощущает величие природы, но все же не способен понять Великий Дух, творящий и одушевляющий все.

Человек всегда ищет то, что доступно его ощущениям; ему никогда не удавалось долго веровать в то, что ускользало от материальных чувств. Он всегда делал все возможное, чтобы изыскать прямые способы своего общения с Творцом, создавшим столько добра и в то же время, как ошибочно полагает человек, так много зла.

По этой причине человек восхищался каждым проявлением природы, имеющим благотворное влияние. Яркий пример этому – древние египтяне, которые боготворили животных, деревья и камни, ветер и дождь.

Другие нации, в равной степени погрязшие в невежестве, осознав, что дожди не всегда приносят богатые урожаи, а животные могут не слушаться своих хозяев, искали прямых посредников между собой и великими таинствами непостижимого могущества Творца. Поэтому они создали идолов, которых считали беспристрастными по отношению к окружающему миру и к чьему посредничеству постоянно обращались.

С самых далеких веков до нынешнего дня, я повторяю, человек всегда тянулся к тому, что доступно ощущениям. Ассирийцы в поисках пути, который мог бы привести их к стопам Творца, обращали свой взгляд к звездам и смотрели на них с восхищением, хотя те и были вне пределов досягаемости. Гебры* сохранили подобное верование до сего дня.

Из-за своего ничтожества и слепоты рассудка человек стал не способен постичь невидимую и духовную нить, что соединяет его с великой Божественностью. Этим объясняется ослабление его божественного принципа и причина его извечного стремления владеть вещами осязаемыми.

Мы видим иллюстрацию этого в брахманизме, последователи которого, предаваясь любви к внешним формам, создали – не сразу, но постепенно – целую армию богов и полубогов. В то же время человек никогда не дерзал приписывать божественное и вечное существование видимым образам, сотворенным собственными руками.

Возможно, народ Израиля продемонстрировал более откровенно, чем какой-либо другой народ, человеческую привязанность ко всему, что конкретно. Ибо, несмотря на целый ряд удивительных чудес, сотворенных их Великим Творцом, – который един для всех народов, – они не удержались от того, чтобы не создать бога из металла в то самое время, когда их пророк Моисей просил за них Всевышнего.

Буддизм прошел через подобные изменения. Наш великий реформатор, Шакьямуни, вдохновленный Всевышним Судией, постиг истинное величие и неделимость Владыки. По этой причине он открыто отделился от браминов и их доктрины политеизма, проповедуя чистоту и бессмертие Творца и делая все возможное, чтобы низложить образы, созданные, как полагали, по Его подобию.

Признание, встреченное им и его учениками у народа, стало причиной серьезного преследования со стороны браминов, которые вопреки законам Всевышнего обращались с людьми весьма деспотично, создавая богов лишь с целью расширить источник своих личных доходов.

Наши первые святые пророки, которым мы дали звание Будд, – то есть мудрецов и святых, так как считаем их воплощением единого Великого Творца, – исстари обитали в разных странах земного шара. Поскольку их проповеди были направлены, прежде всего, против тирании браминов и порочного превращения ими религии в обычное средство наживы, пророки нашли огромное количество последователей среди низших слоев населения Индии и Китая.

Среди этих святых пророков особого поклонения удостоен Будда Шакьямуни,* который жил три тысячи лет назад и своими учениями привел весь Китай на путь единого истинного и неделимого Бога, а также – Будда Гаутама, живший две с половиной тысячи лет назад и обративший почти половину индусов в ту же веру.**

Буддизм разделен на несколько направлений, различающихся лишь некоторыми религиозными обрядами, основы же их доктрин повсюду одинаковы. Мы, тибетские буддисты, названы ламаистами*** поскольку отделились от фоистов около пятнадцати веков назад. С тех пор мы составляем часть почитателей Фо-Шакьямуни, кто первым собрал все законы, установленные разными Буддами в период великого раскола брахманизма.

Позднее монгольский хутухту перевел на китайский язык книги великого Будды, получив в награду от императора Китая титул «Го-Чи» – наставник царя, – титул, который после его смерти был присвоен Далай-ламе Тибета и который с тех пор носят те, кто занимает этот пост.

Наша религия исповедуется двумя монашескими орденами – красным и желтым. Первые, – которые признают власть Панчена, проживающего в Таши Лумпо, главы гражданской администрации Тибета, – могут жениться. А мы – желтые монахи, давшие обет безбрачия, и наш непосредственный владыка – Далай-лама. Кроме этого пункта различия, ритуалы наших двух орденов одинаковы».

«И в обоих есть мистерии, подобные тем, что я видел сегодня?»

«Да, с очень немногими отличиями. Раньше эти праздники проводились с величайшей торжественностью и пышностью, но со времен завоевания Ладака наши монастыри не единожды подверглись разграблениям и наши богатства были отняты у нас.

Теперь мы вынуждены довольствоваться белыми ризами и бронзовой посудой, в то время как собственно в Тибете можно увидеть золотые сосуды и ткани, шитые золотом».

«Во время моего недавнего визита в гонпу один из лам рассказал мне о некоем пророке, или, как сказали бы вы, Будде, по имени Исса. Можете ли вы рассказать мне что-либо о его существовании?» – спросил я, желая не упустить благоприятную возможность начать разговор на тему, столь сильно волнующую меня».

«Имя Иссы пользуется большим уважением у буддистов, – ответил мой хозяин. – Но не многие знают о нем, за исключением лам-настоятелей, которые читали свитки, касающиеся его жизни. Существует несчетное число Будд, как Исса, и 84 000 существующих доныне манускриптов содержат подробности из жизни каждого; но не многие прочли хотя бы сотую долю их.

Поступая согласно установленному обычаю, каждый ученик или лама, посещая Лассу, должен принести в дар одну или более копий тому монастырю, к которому он приписан. Наша гонпа, как и другие, располагает уже большим их числом. Среди них можно найти летописи о жизни и деяниях Будды Иссы, который проповедовал священное учение в Индии и среди детей Израилевых и был предан смерти язычниками, чьи потомки с тех пор приняли заповеди, которые он проповедовал и которые, мы верим, вы усвоили.

Великий Будда, Душа Вселенной, является воплощением Брахмы. Он почти непрестанно пребывает в покое, храня в себе все существующее от начала времен, и его дыхание оживляет мир. Предоставив человеку полагаться на собственные силы, он все же в некоторые эпохи выходит из своего бездействия, принимая человеческий облик, чтобы спасти свои творения от неминуемой гибели.

Во время своего земного существования Будда создает новый мир из разобщенных народов. И, выполнив свою задачу, он покидает Землю, вновь обретая свое невидимое состояние и жизнь в совершенном блаженстве.

Три тысячи лет тому назад великий Будда воплотился в прославленном принце Шакьямуни, тем самым продолжив череду своих двадцати воплощений. Две с половиной тысячи лет назад великая Душа мира вновь воплотилась в Гаутаме, заложив основы нового царства в Бирме, Сиаме и на разных островах.

Вскоре после этого буддизм начал распространяться в Китае – благодаря усилиям мудрецов, которые сделали все возможное, чтобы распространить священную доктрину. И в правление Минг Ти из династии Хан, тысячу восемьсот двадцать три года назад,* заповеди Шакьямуни получили всеобщее признание народа. Одновременно с приходом буддизма в Китай его заповеди распространились среди израильтян.

Около двух тысяч лет назад совершенное Существо, вновь выйдя из своего бездействия, воплотилось в новорожденном младенце из бедной семьи. То была Его воля, чтобы ребенок простыми словами просвещал невежд в том, что касалось вечной жизни – своим собственным примером, возвращая людей на путь истины, открывая им дорогу, действительно ведущую к достижению нравственной чистоты.

Когда он был еще мальчиком, это святое дитя привели в Индию, где вплоть до зрелого возраста он изучал законы великого Будды, который вечно обитает на небесах».

В этот момент мой собеседник начал демонстрировать явные признаки утомления, принявшись крутить свой молитвенный цилиндр в знак того, что желает закончить беседу. Поэтому я поспешно задал следующие вопросы:

«На каком языке написаны основные свитки о жизни Иссы?»

«Документы о его жизни, принесенные из Индии в Непал, а из Непала в Тибет, написаны на пали и сейчас находятся в Лассе. Но копии на нашем языке, то есть на тибетском, есть и в этом монастыре».

«Как относятся к Иссе в Тибете? Считают ли его святым?» – спросил я.

«Люди не знают о самом его существовании. Лишь верховные ламы, которые изучали документы о его жизни, что-то знают о нем. Но поскольку его доктрина не составляет канонической части буддизма, – ведь его почитатели не признают авторитета Далай-ламы, – пророк Исса официально не признан в Тибете святым».

«Не совершаете ли грех, рассказав об этих копиях чужеземцу?» – задал я вопрос.

«То, что принадлежит Богу, – ответил лама, – принадлежит и человеку. Долг обязывает нас со всей добросовестностью помогать распространению его священного слова. Я не знаю точно, где сейчас находятся эти документы; но если вы когда-нибудь вновь посетите нашу гонпу, я буду рад показать их вам».

В этот момент вошли два монаха, произнесли несколько слов, которые мой переводчик не смог разобрать, и сразу же удалились.

«Меня зовут к жертвоприношениям, – сказал лама. – Умоляю извинить меня».

Вслед за этим он поклонился и, направившись к двери, исчез. Мне ничего лучшего не оставалось, как вернуться в комнату, предоставленную мне, где, легко поужинав, я провел ночь.

На следующий день я возвратился в Лех, раздумывая, под каким предлогом я мог бы вновь посетить монастырь. Двумя днями позже я с посыльным отправил верховному ламе подарок, состоящий из будильника, наручных часов и термометра, одновременно извещая его о своем желании по возможности вернуться в монастырь до моего отъезда из Ладака в надежде, что он может позволить мне увидеть книгу, которая была одним из предметов нашей беседы.

Я наметил план достичь Кашмира и позже отправиться оттуда в Химис, но Судьба распорядилась иначе. Когда я проезжал мимо холма, на вершине которого располагалась гонпа Пинтака, моя лошадь оступилась, и я был сброшен на землю так неудачно, что сломал правую ногу ниже колена.

Таким образом, было невозможно продолжать путешествие, и, так как я не имел никакого желания возвращаться в Лех или пользоваться гостеприимством в гонпе Пинтака (нездоровое место), я распорядился, чтобы меня отнесли в Химис, куда можно было добраться за полдня медленной езды.

На мою поврежденную конечность была наложена импровизированная шина – операция, причинившая мне огромные мучения, – и меня усадили в седло; один кули придерживал мою ногу, а другой вел лошадь под уздцы. Мы переступили порог Химиса поздним вечером.

Услышав о моем несчастье, все вышли мне навстречу. Меня с великой осторожностью перенесли в их лучшие покои и уложили на мягкую постель, возле которой стояло молитвенное колесо. Все это происходило под неустанным надзором настоятеля монастыря, который сочувственно пожал руку, протянутую мной в благодарность за его доброту.

На следующий день я сам сделал лучший вариант шины для ноги из небольших удлиненных деревянных палочек, соединенных между собой веревками; пребывание в абсолютной неподвижности оказалось столь благоприятно, что вскоре я был в состоянии покинуть гонпу и отправиться в Индию в поисках хирургической помощи.

Пока монастырский служка непрестанно крутил молитвенное колесо подле моей постели, святейший настоятель развлекал меня бесконечными занятными историями, постоянно вынимая мой будильник и часы из футляров и расспрашивая меня об их назначении и о том, как они работают.

В конце концов, уступив моим горячим просьбам, он принес мне два больших переплетенных фолианта с пожелтевшими от времени страницами и читал мне из них на тибетском языке биографию Иссы, которую я аккуратно записывал в мой carnet de voyage* вслед за моим переводчиком. Этот интересный документ написан в виде отдельных стихов, которые зачастую лишены последовательности.

За несколько дней мое состояние настолько улучшилось, что я был способен продолжить путь. Поэтому я, приняв необходимые меры предосторожности в отношении сломанной ноги, вновь направился в Индию через Кашмир. Это путешествие, проходившее в медленных переходах, продлилось двадцать дней и причинило мне много страданий.

Тем не менее, благодаря носилкам, любезно присланным мне господином Пейшо (я пользуюсь случаем поблагодарить его за великодушную заботу обо мне) и указу великого визиря магараджи Кашмира, в котором властям передавалось распоряжение обеспечить меня носильщиками, я смог добраться до Шринагара, который почти сразу покинул, так как торопился достичь Индии до появления первого снега.

В Мюрри я встретил одного француза, графа Анри де Сен-Фаля, который совершал увеселительную поездку по Индостану. Все время пути, который мы вместе проделали до самого Бомбея, молодой граф выказывал самое трогательное внимание к моим страданиям, что причиняли мне сломанная нога и лихорадка, которой я был тогда снедаем.

Я храню самые благодарные воспоминания о его доброте и никогда не забуду дружескую заботу, которую оказали мне по приезде в Бомбей маркиз де Морес, виконт де Бретей, месье Моно из Национального учетного банка, месье Моэ, директор консульства, и другие доброжелательные члены французской колонии.

В то же время я пользуюсь случаем добавить несколько слов искренней благодарности многочисленным английским друзьям, которые во время моего пребывания в Индии почтили меня своей дружбой и гостеприимством, – среди них полковник и леди Нэпиер, мистер и миссис О’Коннор, мистер Хьюм, мистер Е. Кей Робертсон из «Сивил энд Милитари Газетт» и мистер Редьярд Киплинг.

Долгое время я размышлял о публикации писаний об Иисусе Христе, которые обнаружил в Химисе. Однако важные дела занимали все мое время, и лишь теперь, – после многих бессонных ночей, которые я провел, упорядочивая свои записи, располагая стихи согласно последовательности самого повествования и придавая всей работе единый характер, – я решил вынести на свет любопытный документ, следующий далее.

Жизнь Святого Иссы, Лучшего из Сынов Человеческих

Глава I*

1. Земля содрогалась и небеса стенали о великом злодеянии, совершенном на земле Израиля.

2. Ибо там подвергли мучениям, а затем предали смерти великого праведника Иссу, в коем обитала душа вселенной,

3. Что воплотилась в простом смертном, дабы творить добро людям и искоренить их дурные мысли,

4. Вернуть человека, опозоренного грехом, к жизни мира, любви и счастья и напомнить ему о едином и нераздельном Творце, милость которого бесконечна и не знает пределов.

5. Слушайте, что рассказали об этом торговые люди, ездившие в страну Израиля.

Глава II

1. Народ Израиля, живший на плодородных землях, что давали по два урожая в год, и владевший большими стадами, возбудил своими грехами гнев Бога,

2. Который наложил на него страшное наказание, отняв землю, скот и все состояние; Израиль был обращен в рабство могущественными и богатыми фараонами, царствовавшими тогда в Египте.

3. Они обращались с израильтянами хуже, чем с животными, обременяя их тяжелой работой и заковывая в цепи, покрывая тела их рубцами и ранами, не давая им пищи и запрещая жить под кровлей,

4. Чтобы держать их в постоянном страхе и лишить всякого подобия человеческого.

5. И в своем великом бедствии народ Израиля вспомнил своего небесного Покровителя и, обратившись к Нему, воззвал о милости и прощении.

6. В то время в Египте царствовал прославленный фараон, знаменитый многочисленными победами, накопленным богатством и обширными дворцами, которые воздвигли ему рабы своими руками.

7. У этого фараона было два сына, младшего из них звали Мосса. Ученые-израильтяне обучали его разным наукам.

8. И Моссу любили в Египте за его доброту и сострадание, кои он выказывал всем страждущим.

9. Увидев, что израильтяне не хотели, даже испытывая нестерпимые страдания, отречься от своего Бога, чтобы поклоняться сделанным рукой человеческой богам египетского народа,

10. Мосса уверовал в их незримого Бога, который не позволял сломить их слабые силы.

11. Израильские наставники возрадовались рвению Моссы и обратились к нему, прося его ходатайствовать перед фараоном, его отцом, о снисхождении к их единоверцам.

12. И пошел тогда принц Мосса к отцу, умоляя его облегчить участь этих несчастных. Но фараон разгневался на него, и лишь увеличил тяжесть страданий, претерпеваемых его рабами.

13. И случилось так, что вскоре после этого великое несчастье посетило Египет. Чума поразила смертью каждого десятого – малого и старого, слабого и сильного: и фараон уверовал, что прогневил своих богов.

14. Но принц Мосса сказал отцу, что это Бог его рабов вступился за несчастных и наказал египтян.

15. Фараон приказал сыну своему взять всех рабов иудейского племени, вывести их из города и основать на большом расстоянии от столицы другой город, где бы Мосса жил вместе с ними.

16. Мосса объявил евреям-рабам, что дает им свободу именем их Бога, Бога Израиля, и ушел он с ними из города и из земли египетской.

17. Он повел их в ту землю, которую они потеряли за многие грехи свои, дал им законы и убеждал их постоянно молиться невидимому Творцу, благость которого безгранична.

18. После смерти принца Моссы израильтяне строго соблюдали его законы, и за это Бог вознаградил их за все бедствия, которым они подвергались в Египте.

19. Их царство сделалось самым могущественным на всей земле, их цари славились своими богатствами, и долгий мир царил в народе Израиля.

Глава III

1. Слава о богатстве Израиля разошлась по всей земле, и соседние народы стали завидовать ему.

2. Но сам Всевышний вел победоносные армии евреев, и язычники не осмеливались на них нападать.

3. К несчастью, человек не всегда верен себе, и преданность израильтян своему Богу недолго длилась.

4. Они постепенно начали забывать все милости, которыми Он их осыпал, редко взывали к имени Его и искали помощи у магов и чародеев.

5. Цари и вожди заменяли своими законами те, что дал им Мосса. Храм Бога и богослужения были заброшены. Народ предавался наслаждениям и утратил свою изначальную чистоту.

6. Несколько веков прошло со времени их выхода из Египта, когда Бог решил вновь наказать их.

7. Иноземцы начали совершать набеги на землю Израиля, опустошая поля, разрушая селения и уводя жителей в плен.

8. И однажды пришли язычники из страны ромеев, по ту сторону моря. Они покорили евреев и поставили военачальников, которые правили ими по повелению кесаря.

9. Разрушая храмы, они принуждали жителей не поклоняться больше невидимому Богу, а приносить жертвы языческим божествам.

10. Из знатных родом они делали воинов, женщин уводили от их мужей, а простой народ, обращенный в рабство, тысячами отправляли за моря.

11. Что до детей, их предавали мечу. И скоро по всей земле Израиля слышались только рыдания и стоны.

12. В этом великом бедствии народ вспомнил о своем Боге. Они воззвали к Его милосердию, умоляя простить их, и Отец наш по Своей неистощимой благости услышал их мольбу.

Глава IV

1. И пришло время, когда премилосердный Судия избрал воплотиться в человеческом существе.

2. И Вечный Дух, обитающий в царстве полного покоя и высшего блаженства, пробудился и отделился на неопределенный срок от Вечного Сущего,

3. Чтобы облекшись в человеческий образ, указать средства и способы соединения с Божественным и достижения вечного блаженства,

4. Чтобы Своим примером показать, как можно достичь нравственной чистоты, отделив душу от ее грубой оболочки, – достичь того уровня совершенства, что необходим для восхождения в непреходящее царство небесное, где царствует вечное блаженство.

5. Вскоре родилось в земле Израильской чудесное дитя, сам Бог говорил устами этого младенца о нищете телесной и величии души.

6. Родители новорожденного были бедные люди, но происходили из рода известного благочестием, и, предав забвению свое древнее величие на земле, славили имя Творца и благодарили Его за горести, посылаемые им как испытания.

7. В награду за то, что они не отвратились от пути истинного, Бог благословил первенца в этой семье. Он назначил его своим избранником и послал его на помощь впавшим во грех и ради исцеления страждущих.

8. Божественное дитя, которому дали имя Исса, начало с самых юных лет говорить о едином и нераздельном Боге, призывая души заблудших к покаянию и очищению от грехов, в которых они были повинны.

9. Люди шли слушать его отовсюду и дивились речам его, исходящим из детских уст. Все израильтяне соглашались, что в этом ребенке обитает Вечный Дух.

10. Когда Исса достиг тринадцати лет, – а в эти годы каждый израильтянин должен выбрать себе жену, -

11. Дом его родителей, живших скромным трудом, начали посещать люди богатые и знатные, желавшие видеть своим зятем молодого Иссу, уже прославившегося назидательными проповедями во имя Всемогущего.

12. Но Исса тайно оставил родительский кров, ушел из Иерусалима и вместе с купцами отправился к Инду,

13. Чтобы совершенствоваться в Божественном Слове и изучить законы великих Будд.

Глава V

1. Четырнадцати лет юный Исса, благословенный Богом, переправился на другой берег Инда и поселился среди ариев в земле, возлюбленной Богом.

2. Слава о чудесном отроке распространилась по всему северному Инду, и когда он пересек страну пяти рек и Раджпутану, поклонники бога Джайны просили его поселиться среди них.

3. Но он покинул заблуждавшихся поклонников Джайны и отправился в Джаггернаут в землях Ориссы, где покоятся смертные останки Вьясы-Кришны и где белые жрецы Брахмы оказали ему радушный прием.

4. Они научили его читать и толковать Веды, исцелять молитвами, обучать, разъяснять народу священные писания и изгонять злых духов из тел человеков, возвращая им здравый ум.

5. Он провел шесть лет в Джаггернауте, Раджагрихе, Бенаресе и других священных городах. Все любили его, так как Исса мирно жил с вайшьями и шудрами, которым толковал священные писания.

6. Но брамины и кшатрии стали говорить ему, что великий Парабрахман запретил им приближаться к тем, кого Он сотворил из Своего чрева и ног;

7. Что вайшьям позволено только слушать чтение Вед и то лишь в праздничные дни;

8. Что шудрам воспрещается не только присутствовать при чтении Вед, но даже смотреть на них, потому что их долг – вечно трудиться, подобно рабам, на браминов, кшатриев и даже вайшьев.

9. «Только смерть может избавить их от рабства», – сказал Парабрахман. Оставь их, приди и поклоняйся с нами богам, которые прогневаются на тебя за неповиновение им».

10. Но Исса не слушал их речей и уходил к шудрам, выступая в своих проповедях против браминов и кшатриев.

11. Он восставал против того, что человек присваивает себе право лишать своих ближних человеческого достоинства; «ибо, – говорил он, – Бог-Отец не делает различия между своими детьми; все они равно дороги Ему».

12. Исса отрицал божественное происхождение Вед и Пуран. «Ибо, – наставлял он своих последователей, – закон уже был дан человеку, чтобы руководить им в делах его;

13. Бойся своего Бога, преклоняй колена только перед Ним одним и только Ему одному приноси жертвы, которые ты получил от своих прибытков».

14. Исса отрицал Тримурти и воплощение Пара-брахмана в Вишну, Шиве и прочих богах, ибо говорил он:

15. «Вечный Судия, Вечный Дух создал единую и неделимую душу вселенной, которая одна творит, заключает в себе и оживляет все.

16. Он один властвовал и творил, Он один существовал от века, и бытию Его нет конца. Нет Ему равных ни на небе, ни на земле.

17. Великий Творец не разделял Своей власти ни с одним живым существом, еще менее с бездушной вещью, как вас тому учили; ибо Он один всемогущ.

18. Он изъявил волю, и мир явился. Божественной мыслью Он собрал воды, отделив от них сушу земного шара. Он есть начало чудного существования человека, в которого вдохнул частицу своего Бытия.

19. Он же подчинил человеку землю, воды, зверей и все то, что создал и Сам сохраняет в неизменном порядке, определяя каждой вещи ее срок.

20. Гнев Господа вскоре обрушится на человека, ибо тот забыл своего Творца, наполнил Его храмы мерзостью и поклоняется множеству тварей, которых Бог ему подчинил.

21. Ибо, почитая камни и металлы, люди приносят в жертву человеческие существа, в которых обитает часть духа Всевышнего.

22. Ибо человек унижает работающих в поте лица, заискивая перед бездельником, восседающим за пышным столом.

23. Те, кто лишает братьев своих божественного счастья, будут лишены его сами. Брамины и кшатрии станут шудрами, а с шудрами Вечное будет пребывать всегда.

24. Ибо в день последнего суда шудрам и вайшьям многое простится за их неведение; напротив, гнев Божий покарает тех, кто присвоил себе Его права».

25. Вайшьи и шудры исполнились восхищения и вопрошали Иссу, как им следует молиться, чтобы не потерять вечное блаженство.

26. «Не поклоняйтесь идолам, ибо они вам не внемлют. Не следуйте Ведам, ибо истина в них искажена. Никогда не ставьте себя выше других и не унижайте ближнего своего».

27. «Помогайте бедным, поддерживайте слабых, не делайте зла кому бы то ни было и не желайте того, чего не имеете, но что видите у других».

Глава VI

1. Белые жрецы и воины, узнав, какие речи Исса обращал к шудрам, задумали убить его и послали своих слуг выследить молодого пророка.

2. Но Исса, предупрежденный шудрами об опасности, покинул ночью предместья Джаггернаута, добрался до гор и поселился в стране гаутамидов, где был рожден великий Будда Шакьямуни, среди народа, почитавшего единого и величественного Брахму.

3. В совершенстве овладев языком пали, праведный Исса предался изучению священных писаний Сутр.

4. Через шесть лет Исса, которого Будда избрал распространять свое святое слово, стал превосходным толкователем священных писаний.

5. Тогда, покинув Непал и Гималайские горы, он спустился в долину Раджпутана и направился на запад, проповедуя разным народам о высшем совершенстве человека,

6. О том, что делать добро ближнему своему есть верное средство для скорейшего слияния с Вечным Духом: «Тот, кто вновь обретет изначальную чистоту, – говорил Исса, – умирая, получит отпущение своих грехов и право созерцать величие Бога».

7. Проходя языческие земли, божественный Исса учил, что поклонение видимым богам противоречит закону природы.

8. «Ибо человеку, – говорил он, – не дозволено видеть образ Бога, а он все же создал сонмы божеств по подобию Вечного.

9. Сверх того, совестно человеку ставить величие божественной чистоты ниже животных, а также и предметов, сделанных человеческими руками из камня или металла.

10. Вечный Законодатель – один; нет другого Бога, кроме Него. Он не делит мир ни с кем другим и не оповещает никого о Своих намерениях.

11. Как отец поступил бы со своими детьми, так Бог будет Сам судить людей после их смерти по законам Своего милосердия. Никогда Он не унизит Свое чадо, заставляя его душу переселиться, как в чистилище, в тело животного».

12. «Закон небесный, – говорил Творец устами Иссы, – против принесения человеческих жертв истукану или животным; ибо Я подчинил человеку всех животных и все, что есть на земле.

13. Все отдано человеку, который непосредственно и тесно связан со Мною, его Отцом; потому тот, кто похитит у Меня Мое чадо, будет строго судим и наказан божественным законом.

14. Человек – ничто пред Вечным Судией, как зверь – ничто пред человеком.

15. Посему Я говорю вам: «Оставьте своих идолов и не исполняйте обрядов, что разлучают вас с вашим Отцом, связывая вас со жрецами, от которых небеса отвернулись.

16. Ибо они отвратили вас от истинного Бога, а их суеверия и жестокость ведут вас к развращению души и потере всякой нравственности».

Глава VII

1. Слова Иссы распространялись среди язычников в странах, где он прошел, и жители покидали своих идолов.

2. Видя это, жрецы потребовали от него, восславившего имя истинного Бога, принародно доказать то, за что он их порицал, и продемонстрировать ничтожность их идолов.

3. И Исса ответил им: «Если ваши идолы и ваши звери могущественны и вправду обладают сверхъестественной силой, то пусть они поразят меня на месте».

4. «Тогда сотвори чудо, – отвечали жрецы, – и пусть твой Бог разрушит наших богов, если они противны Ему».

5. Но Исса сказал: «Чудеса нашего Бога совершались с первого дня создания вселенной, они совершаются каждый день и всякую минуту. Кто не видит их, лишается одного из прекраснейших даров жизни.

6. И не против бездушных кусков камней, металла или дерева будет направлен гнев Божий, но падет он на людей, кои, если жаждут спасения, должны разрушить всех созданных ими идолов.

7. Как камень и песчинка, ничтожные пред человеком, смиренно ждут, когда он возьмет их и употребит с пользой,

8. Так и человек должен ожидать великой милости, что Бог окажет ему на последнем суде.

9. Но горе вам, враги человеческие, если [получите] не милости, которых дожидаетесь, а гнев Божества, – горе вам, если вы ожидаете чудес, чтобы свидетельствовать о Его власти.

10. Ибо не идолов уничтожит он в своем гневе, но тех, кто воздвиг их. Их сердца будут преданы вечному огню, а их растерзанные тела утолят голод диких зверей.

11. Бог изгонит нечистого из Своих стад, но вернет Себе заблуждавшихся, не признавших в себе духовного начала».

12. Видя бессилие своих жрецов, язычники еще больше уверовали в слова Иссы и, убоявшись Божественного гнева, разбили своих идолов вдребезги. Что же до жрецов, то они бежали, спасаясь от мести народной.

13. И затем Исса учил язычников не стараться увидеть [земными] очами Вечный Дух, но стремиться почувствовать Его в сердце своем и чистотой души своей заслужить Его милости».

14. «Не только, – говорил он им, – не совершайте человеческих жертвоприношений, но не отдавайте на заклание ни одной твари, которой была дарована жизнь, ибо все сущее было сотворено на пользу человеку.

15. Не украдите у ближнего своего, ибо то, что вы похищаете, он заслужил в поте лица своего.

16. Не лгите, чтобы самим не быть обманутым. Старайтесь оправдаться до последнего суда, ибо потом будет слишком поздно.

17. Не предавайтесь разврату, ибо это нарушение законов Бога.

18. Вы достигнете высочайшего счастья, не только очищая самих себя, но и наставляя других на путь, что позволит им обрести изначальное совершенство».

Глава VIII

1. Соседние страны полнились слухами о проповедях Иссы и, когда он пришел в Персию, жрецы встревожились и запретили жителям слушать его.

2. А увидев, что все селения радостно встречают его и благоговейно слушают его речи, приказали схватить его и привести к верховному жрецу, где он подвергся следующему допросу:

3. «О каком новом Боге ты говоришь? Разве ты не знаешь, несчастный, что святой Зороастр – единственный праведник, удостоившийся общения с Высшим Существом,

4. Он повелел ангелам записать слово Божие на благо своему народу – законы, что были даны Зороастру в раю?

5. Кто ты такой, чтобы хулить нашего Бога и сеять сомнение в сердцах верующих?»

6. И Исса отвечал ему: «Не о новом Боге я возвещаю, а о нашем Отце Небесном, который существовал от начала и пребудет, когда все сущее перестанет существовать.

7. О Нем говорил я людям, которые, как дети невинные, не способны постичь Бога простой силой своего ума или проникнуть в его божественную и духовную возвышенность.

8. Но как новорожденный во тьме находит грудь матери, так и ваш народ, введенный в заблуждение вашим ложным учением и религиозными обрядами, узнал по наитию своего Отца в том Отце, чьим провозвестником я являюсь.

9. Вечно Сущий возвестил вашему народу моими устами: «Не поклоняйтесь солнцу, ибо оно – лишь часть мира, сотворенного Мною для человека.

10. Солнце восходит, чтобы согревать вас во время работы, и заходит, чтобы дать вам отдых, как Я установил.

11. Это мне, и только мне, вы обязаны всем, чем владеете, всем, что находится вокруг вас, над вами и под вами».

12. «Но, – возразили жрецы, – как может народ жить по законам справедливости, если у него нет наставников?»

13. На это Исса отвечал: «Пока у людей не было жрецов, естественный закон управлял ими, и они сохраняли чистоту своих душ.

14. Их души были в Боге и, чтобы общаться с Отцом, нет надоб-ности в посредничестве идолов или зверей, или огня, как делают здесь.

15. Вы утверждаете, что нужно поклоняться солнцу, Духу добра и духу зла. Что ж, говорю я вам, ваше учение ложно, солнце не движется само по себе, но сообразно воле незримого Творца, давшего ему жизнь

16. И пожелавшего, чтобы оно было звездой, которая осветит день, согреет труд и посев человека.

17. Вечный Дух – душа всего живого. Вы совершаете тяжкий грех, разделяя Его на дух зла и дух добра, ибо Он исключительно Бог Блага,

18. Который, как отец семейства, делает лишь добро Своим детям, прощая им все проступки, если они раскаиваются.

19. А дух зла обитает на земле в сердцах тех людей, которые совращают детей Божьих с прямого пути.

20. Посему говорю вам: «Бойтесь судного дня, ибо Бог наложит тяжкое наказание на всех, кто уведет детей Его с истинного пути и наполнит их суевериями и предрассудками;

21. На тех, кто ослепил зрячих, кто передал заразу здоровым и научил поклоняться тому, что Бог подчинил человеку для его блага и помощи ему в трудах.

22. Ваше учение, следовательно, есть плод ваших заблуждений; ибо, желая приблизить к себе истинного Бога, вы создали себе ложных богов».

23. Выслушав его, волхвы решили не причинять ему вреда. Но ночью, когда все селение спало, они вывели его за стены и оставили на большой дороге, в надежде, что он вскоре сделается добычей диких зверей.

24. Но, оберегаемый Господом нашим Богом, святой Исса невредимым продолжил свой путь.

Глава IX

1. Исса, избранный Творцом, чтобы напомнить человечеству, погрязшему в пороке, об истинном Боге, достиг возраста двадцати девяти лет, когда вернулся в землю Израиля.

2. Со времени его ухода язычники причинили еще более ужасные страдания израильтянам, и те пребывали в глубоком отчаянии.

3. Многие из них уже начали отказываться от законов своего Бога и законов Моссы в надежде ублажить жестоких завоевателей.

4. При виде такого бедствия Исса убеждал своих сограждан не отчаиваться, ибо близился день искупления грехов, и укреплял их в вере в Бога их отцов.

5. «Дети мои, не предавайтесь отчаянию, – говорил Отец Небесный устами Иссы, – ибо услышал Я голос ваш, и стенания ваши дошли до Меня.

6. Не плачьте, возлюбленные Мои! Ибо горе ваше тронуло сердце Отца вашего и Он простил вас, как прощал праотцев ваших.

7. Не бросайте своих семей, чтобы предаваться разгулу, не теряйте благородства своих чувств, не поклоняйтесь идолам, которые останутся глухи к голосу вашему.

8. Наполняйте Мой храм своей надеждой и своим терпением и не отступайте от веры отцов, ибо Я один направлял их и осыпал их благами.

9. Вы поднимете тех, кто упал, вы дадите пищу голодным и окажете помощь больным, чтобы все были чисты и праведны в день последнего суда, который Я уготовил для вас».

10. Израильтяне толпами сходились слушать слово Иссы, спрашивая его, где им следует поклоняться Отцу Небесному, когда враг стер с лица земли их храмы и осквернил священные сосуды.

11. Исса отвечал им, что Бог не имеет в виду храмы, возведенные руками человека, но считает сердце человеческое истинным храмом Божьим.

12. «Войдите в ваш храм, в ваше сердце. Осветите его добрыми мыслями, терпением и упованием непоколебимым, которое вам надлежит иметь к Отцу вашему.

13. А священные сосуды ваши – это ваши руки и глаза. Зрите и делайте то, что угодно Богу, ибо, делая добро ближнему, вы исполняете обряд, украшающий храм, где обитает Тот, Кто дал вам жизнь.

14. Ибо Бог создал вас по подобию Своему – невинными, чистыми душой, с сердцем, исполненным добра, предназначенными не измышлять злое, но стать святилищем любви и справедливости.

15. А посему говорю вам, не оскверняйте сердец своих, ибо Всевышний обитает там вечно.

16. Если вы хотите совершать дела, отмеченные любовью и благочестием, делайте их с открытым сердцем и не позволяйте себе руководствоваться в своих поступках расчетливостью или надеждой на вознаграждение.

17. Ибо такие дела не приблизят вас к спасению, но доведут вас до такого нравственного упадка, когда воровство, ложь и убийство считаются доблестью».

Глава X

1. Святой Исса ходил из города в город, укрепляя словом Божьим мужество израильтян, готовых пасть под бременем отчаяния, и тысячи людей следовали за ним, чтобы слушать его проповеди.

2. Но старшины городов испугались его и донесли главному правителю, который жил в Иерусалиме, что прибыл в страну человек по имени Исса, что своими речами он возбуждает народ против властей, что толпа, прилежно внимая ему, пренебрегает общественными работами и утверждает, что скоро избавится от самозваных правителей.

3. Тогда Пилат, правитель Иерусалима, приказал схватить проповедника Иссу, доставить его в город и привести на суд. Но чтобы не возбудить неудовольствия народа, Пилат наказал священникам и книжникам, еврейским старейшинам, судить его в храме.

4. Между тем Исса, продолжая свою проповедь, пришел в Иерусалим, и, узнав о его прибытии, все жители, уже слышавшие о нем, вышли навстречу.

5. Они приветствовали его с почтением и открыли пред ним двери своего храма, дабы услышать из его уст то, что он говорил в других городах Израиля.

6. И сказал им Исса: «Род человеческий погибает от недостатка веры, ибо тьма и буря разметали стада человеческие и те потеряли своих пастырей.

7. Но буря не будет длиться вечно и мрак не навсегда сокроет свет. Небо однажды прояснится, небесный свет разольется по земле и стада, ныне заблудшие, соберутся вокруг своего пастыря.

8. Не пытайтесь искать во тьме прямых путей, чтобы не сорваться вам в пропасть, но соберите оставшиеся силы, поддержите друг друга, возложите упование на Бога и ждите, пока не забрезжит свет.

9. Тот, кто помогает ближнему, укрепляется сам; и кто защищает свою семью, защищает народ и государство.

10. Будьте уверены, что близок день, когда освободитесь от мрака; соберетесь в одну семью, и враг ваш, неведающий милости Божьей, задрожит в страхе».

11. Первосвященники и старцы, внимавшие ему, преисполнились восхищения от речей его и спросили, правда ли, что он пытался поднять народ против властей страны, как доносили наместнику Пилату.

12. «Можно ли поднять на восстание людей заблудших, от которых сокрыты мраком врата их и путь их? – отвечал Исса. – Я лишь предостерегал несчастных, как и здесь, в этом храме, чтобы не шли они далее по темному пути, ибо у ног их отверзлась бездна.

13. Власть земная недолговечна и подвержена многим переменам. Что пользы человеку возмущаться против нее, видя, что одна власть всегда сменяет другую? Итак будет, пока не прекратится род человеческий.

14. Разве вы не видите, что власть имущие и богатые сеют среди сынов Израиля дух мятежный против вечной власти неба?»

15. Тогда старцы спросили: «Кто ты и из какой страны пришел к нам? Мы прежде не слыхали о тебе и даже не знали твоего имени».

16. «Я израильтянин, – отвечал Исса. – Со дня моего рождения видел я стены Иерусалима и слышал стенания братьев моих, обращенных в рабство, и вопли сестер моих, уведенных язычниками.

17. И душа моя исполнилась печалью, когда увидел я, что братья мои забыли истинного Бога. Еще ребенком я покинул отцовский дом и ушел жить среди других народов.

18. Но услышав, что братья мои испытывают еще большие мучения, я вернулся в страну своих отцов, дабы напомнить братьям моим о вере предков, которая учит нас терпению на земле ради обретения совершенного и высшего счастья на небесах».

19. И мудрые старцы задали ему такой вопрос: «Говорят, что ты отвергаешь законы Моссы и учишь людей пренебрегать храмом Божьим?»

20. И Исса отвечал: «Нельзя разрушать то, что дано нашим Отцом Небесным, так же как и то, что уже разрушено грешниками; я же призывал к очищению сердца от всякой скверны, ибо оно есть истинный храм Божий.

21. Что до законов Моссы, то я старался утвердить их в сердцах людей. И говорю вам, что вы не разумеете их истинного значения, ибо учат они не мести, а прощению; но смысл их был извращен».

Глава XI

1. Выслушав Иссу, первосвященники и мудрые старейшины решили между собой не судить его, ибо он не причинил никому зла. И, представ перед Пилатом, которого языческий царь из страны ромеев назначил наместником в Иерусалиме, они сказали ему так:

2. «Мы видели человека, которого ты обвиняешь в склонении нашего народа к мятежу, мы выслушали его речи и знаем, что он наш соотечественник.

3. Но городские старшины прислали тебе ложные донесения, ибо это праведный человек, который учит народ слову Божьему. Допросив, мы отпустили его, чтобы шел он с миром».

4. Тогда правитель впал в ярость и подослал к Иссе своих переодетых слуг, чтобы они следили за всеми его действиями и докладывали властям о каждом слове, которое он обратит к народу.

5. Тем временем святой Исса продолжал посещать соседние города, проповедуя об истинных путях Творца, призывал евреев к терпению и обещал им скорое освобождение.

6. И все это время много людей шло за ним повсюду, куда бы он ни направлялся, некоторые неотступно следовали за ним и стали его приближенными.

7. Исса же говорил: «Не верьте чудесам, совершаемым рукою человека, ибо только Тот, Кто господствует над природой, может творить сверхъестественные дела, тогда как человек бессилен сдержать ярость ветра или пролить дождь.

8. Но есть чудо, которое возможно совершить и человеку. Когда, исполнясь искренней веры, он решает вырвать из своего сердца все дурные помыслы, и достигнув своей цели, не ходит более по путям беззакония.

9. Все дела, совершаемые без Бога, суть лишь заблуждения, соблазны и обольщения, которые лишь показывают, до какой степени душа того, кто занимается этим ремеслом, полна бесстыдства, лживости и пороков.

10. Не верьте прорицателям, один Бог знает будущее; тот, кто прибегает к гадателям, оскверняет храм своего сердца и выказывает недоверие своему Творцу.

11. Вера в оракулов и их прорицания разрушает врожденную прос-тоту человека и его детскую чистоту. Адские силы овладевают им, побуждая совершать всякого рода преступления и поклоняться идолам;

12. Но Господь Бог наш, не имеющий Себе равного, един, всемогущ, всеведущ и вездесущ. Вся мудрость и весь свет принадлежат Ему.

13. К Нему должны вы обращаться за утешением в печалях, за помощью в трудах и за исцелением в недугах. И кто бы ни обратился к Нему, не будет отвергнут.

14. Тайна природы – в руках Божьих, ибо мир до своего появления пребывал в глубинах божественной мысли и стал материальным и зримым по воле Всевышнего.

15. Когда вы обращаетесь к Нему, станьте опять детьми, ибо вы не ведаете ни прошлого, ни настоящего, ни будущего, а Бог есть Владыка всех времен».

Глава XII

1. «Праведный человек, – сказали ему соглядатаи правителя Иерусалима, – скажи нам, будем ли мы исполнять волю кесаря или дождемся скорого освобождения?»

2. Исса, узнав в них людей, подосланных следить за ним, отвечал: «Я не говорил вам, что вы будете освобождены от кесаря. Это душа, погрязшая в заблуждении, получит свое освобождение.

3. Нет семьи без главы, не будет порядка в народе без кесаря; ему должно оказывать полное повиновение, он один будет держать ответ за свои дела пред высшим судом».

4. «Обладает ли кесарь божественным правом? – еще спросили соглядатаи. – И лучший ли он из смертных?»

5. «Нет лучшего меж людьми, но всегда есть страдальцы, о которых должны заботиться избранные и назначенные исполнять эту миссию, используя средства, предоставленные им священным законом нашего Отца Небесного.

6. Милосердие и справедливость – высочайшие качества кесаря; имя его будет прославлено, если он придерживается их.

7. Но кто поступает иначе, кто переходит границы данной ему власти над подчиненными, заходя столь далеко, что подвергает их жизнь опасности, оскорбляет великого Судию и теряет достоинство в глазах людей».

8. Тем временем один из соглядатаев оттолкнул старую женщину, которая подошла к остальным, чтобы лучше слышать Иссу, и стал перед нею.

9. И тогда Исса сказал: «Не подобает сыну отстранять свою мать, занимая ее место. Кто не почитает мать свою, самое священное существо после Бога, не достоин называться сыном.

10. Слушайте же, что я скажу вам. Почитайте женщину, ибо она мать вселенной, и вся истина божественного творения заключена в ней.

11. Она – основа всего добра и красоты и она источник жизни и смерти. От нее зависит все существование мужчины, ибо она его природная и нравственная опора.

12. Она рождает вас в муках. Она в поте лица воспитывает вас и до самой своей смерти тревожится о вас. Благословляйте ее и чтите ее, ибо она ваш единственный Друг, ваша единственная опора на земле.

13. Почитайте ее, защищайте ее. Поступая так, вы обретете ее любовь и ее сердце и будете приятны Богу, и многие грехи простятся вам.

14. Любите также и жен ваших и почитайте их, ибо завтра они станут матерями, а позднее прародительницами расы.

15. Покорствуйте женщине. Ее любовь облагораживает мужчину, смягчает его ожесточенное сердце, укрощает зверя и делает его агнцем.

16. Жена и мать – бесценное сокровище, данное вам Богом. Они – лучшее украшение бытия, и от них родятся все, кто населяет мир.

17. Как некогда Бог Сил отделил свет от тьмы и сушу от вод, так и женщина обладает божественным даром отделять в мужчине добрые намерения от злых умыслов.

18. Посему говорю вам, после Бога ваши лучшие мысли должны быть отданы женщинам и женам, ибо женщина для вас – храм, в котором вы легче всего обретете совершенное счастье.

19. Черпайте в этом храме нравственные силы. Здесь вы позабудете свои печали и неудачи и вновь обретете утраченные силы, необходимые для помощи ближнему.

20. Не подвергайте ее унижениям, этим вы унизите только самих себя и потеряете то чувство любви, без которого ничто не существует здесь, внизу.

21. Оберегайте свою жену, чтобы она могла оберегать вас и все семейство ваше. Все, что вы сделаете для своей жены, своей матери, для вдовы или другой скорбящей женщины, вы сделаете для Бога».

Глава XIII

1. Святой Исса таким образом наставлял народ Израиля три года – в каждом городе, каждом селении, по дорогам и на полях, и всякое предсказание его сбывалось.

2. Все это время переодетые слуги Пилата пристально следили за ним и не слышали ничего подобного тому, что было в прежние годы собрано в донесениях городских старшин об Иссе.

3. Но правитель Пилат, встревоженный слишком большой известностью святого Иссы, который, по словам его врагов, желал возмутить народ и объявить себя царем, приказал одному из соглядатаев ложно обвинить его.

4. Тогда приказано было солдатам схватить Иссу, и они бросили его в подземную темницу, где всячески истязали его, надеясь вырвать у него признание, которое позволило бы предать его смерти.

5. Святой, думая лишь о высшем блаженстве братьев своих, выдержал все страдания во имя своего Создателя.

6. Слуги Пилата продолжали истязать его и довели его до крайней слабости, но Бог был с ним и не позволил ему умереть.

7. Узнав о страданиях и муках, которые претерпевал их святой, первосвященники и мудрые старейшины пришли умолять правителя освободить Иссу по случаю приближающегося большого праздника.

8. Но правитель решительно отказал им в этом. Тогда они просили позволить Иссе предстать перед судом старейшин, чтобы он был осужден или помилован до праздника, и на это Пилат дал согласие.

9. На следующий день правитель собрал военачальников, первосвященников, книжников и законников, чтобы они судили Иссу.

10. Привели святого из темницы и усадили перед правителем между двумя разбойниками, которых должны были судить в то же время, чтобы показать толпе, что не он один будет осужден.

11. И Пилат, обращаясь к Иссе, сказал: «Человече! Правда ли, что ты настраивал народ против властей с намерением самому стать царем Израиля?»

12. «Не делаются царем по собственной воле, – отвечал Исса, – и лгут те, кто говорит тебе, что я поднимал народ на восстание. Я всегда говорил только о Царе Небесном и Ему поклоняться я учил народ.

13. Ибо сыны Израилевы утратили свою изначальную чистоту, и если не обратятся к истинному Богу, то будут принесены в жертву и храмы их будут лежать в руинах.

14. Земная власть поддерживает порядок в стране, и я учил их не забывать об этом. Я говорил им: «Живите сообразно своему положению и своей участи, чтобы не нарушать общественного порядка». И убеждал их также помнить, что беспорядок царит в их сердцах и умах.

15. За что и наказал их Отец Небесный и вверг в ничтожество их собственных царей. Я же говорил им: «Если вы станете покорны своей участи, в награду унаследуете царство небесное».

16. В то время привели свидетелей, один из которых показал так: «Ты говорил народу, что земная власть ничтожна пред царем, который вскоре избавит израильтян от языческого ига».

17. «Благословен будь, – сказал Исса, – за то, что изрек истину. Царь Небесный больше и могущественнее земного закона, а царство Его превосходит все царства земные.

18. И недалеко то время, когда, подчинившись божественной воле, народ Израиля очистится от своих грехов, ибо сказано, что явится предтеча объявить избавление народа, собрав всех воедино».

19. И правитель, обратившись к судьям, сказал: «Вы слышите? Израильтянин Исса признается в преступлении, в котором его обвиняют. Судите же его по своим законам и приговорите его к самому тяжкому наказанию».

20. «Мы не можем осудить его, – отвечали первосвященники и старейшины. – Ты сам только что слышал, что он имел в виду Царя Небесного и не проповедовал сынам Израиля ничего, что могло быть объявлено оскорблением закона».

21. Правитель Пилат послал тогда за свидетелем, который по его наущению предал Иссу. Этот человек пришел и обратился к Иссе так: «Разве не себя полагал ты царем Израиля, когда говорил, что Тот, Кто правит на небе, послал тебя подготовить Его народ?»

22. И Исса, благословив его, сказал: «Тебе простится, ибо не от себя говоришь!» Затем обратился к правителю: «Зачем унижать свое достоинство и учить приспешников своих жить во лжи, ты ведь и без этого имеешь власть осудить невинного?»

23. От этих слов правитель впал в страшную ярость, приказав вынести Иссе смертный приговор и помилование двум разбойникам.

24. Судьи, посовещавшись меж собой, сказали Пилату: «Мы не примем на свои головы великого греха – осудить невинного и оправдать разбойников. Это было бы против закона.

25. Делай, что тебе угодно». Сказав это, первосвященники и старейшины вышли и омыли руки свои в священном сосуде, говоря: «Мы неповинны в смерти этого праведника».

Глава XIV

1. По приказу правителя солдаты схватили Иссу и двух воров и отвели к месту казни, где пригвоздили их ко врытым в землю крестам.

2. Целый день тела Иссы и двух воров оставались распятыми под охраной солдат, являя собой ужасное зрелище; народ стоял вокруг, родственники страдальцев молились и рыдали.

3. К заходу солнца страдания Иссы кончились. Он потерял сознание и душа праведника покинула тело и была принята Богом.

4. Так окончилось земное существование отблеска Вечного Духа в образе человека, спасшего закоренелых грешников и вынесшего множество страданий.

5. Между тем Пилат убоялся содеянного им и отдал тело святого его родителям, которые похоронили его близ места казни. Толпы народа приходили молиться к гробнице Иссы и воздух был наполнен рыданиями и стонами.

6. Три дня спустя правитель, опасаясь народного возмущения, послал своих солдат вынести тело Иссы и похоронить его в другом месте.

7. На следующий день толпа нашла гробницу открытой и пустой. Тотчас же разнеслась молва, что Высший Судия послал Своих ангелов унести смертные останки святого, в коем на земле обитала частица Божественного Духа.

8. Когда слухи дошли до Пилата, он разгневался и запретил под страхом рабства и смерти произносить имя Иссы или молиться за него Господу.

9. Но люди продолжали оплакивать и громко прославлять своего Учителя, поэтому многие были уведены в рабство, подверглись истязаниям и были преданы смерти.

10. А ученики святого Иссы покинули землю Израилеву и рассеялись среди других народов, проповедуя о том, что следует отказаться от своих заблуждений, думать о спасении души и о высшем блаженстве, которое ожидает человечество в нематериальном мире света, где в покое и во всей Своей чистоте Великий Творец пребывает в совершенном величии.

11. Язычники, цари и воины, слушавшие проповедников, оставляли свои нелепые верования, покидали своих жрецов и их идолов, чтобы прославлять премудрого Творца вселенной, Царя царей, Чье сердце исполнено бесконечного милосердия.

Читайте больше книг на сайте онлайн-библиотеки mir-knigi.org

(Հայերենը՝ մեքենայական թարգմանություն)
--- « մեքենայական թարգմանություն » ---

Հեղինակ՝ Նոտովիչ Ն
Գրքի անվանումը՝ Հիսուս Քրիստոսի անհայտ կյանքը
Կարդացեք կայքում՝ https://mir-knigi.org/author/notovich-n/neizvestnaya-zhizn-iisusa-khrista

Ն Նոտովիչ

 

Հիսուս Քրիստոսի անհայտ կյանքը

Հրատարակիչներին

Պարոնայք,

Ես ուրախ եմ լսել, որ դուք որոշել եք հրատարակել իմ «Հիսուս Քրիստոսի անհայտ կյանքը» գրքի անգլերեն թարգմանությունը, որն առաջին անգամ լույս է տեսել ֆրանսերեն անցյալ տարվա սկզբին:

Այս թարգմանությունը ֆրանսերեն հրատարակության բառացի պատճենը չէ։ Հրատարակության հետ կապված անխուսափելի դժվարությունները հանգեցրին նրան, որ գիրքս առաջին անգամ տպագրվեց մեծ հապճեպով, ինչը զգալի վնաս հասցրեց նրան։ Ես ընդամենը հինգ օր ունեի նախաբանը, ներածությունն ու եզրակացությունը կազմելու համար, և հազիվ մի քանի ժամ՝ ապացույցները խմբագրելու համար։

Սա էր իմ որոշ պնդումների համար փաստարկների որոշակի բացակայության, ինչպես նաև պատմվածքում իմաստային բացերի և բազմաթիվ տառասխալների ի հայտ գալու պատճառը, որոնց շուրջ աղմուկ բարձրացավ իմ ընդդիմախոսների կողմից, որոնք չէին նկատել, որ իրենց կողմից. Ուսից կտրելու և մակերեսային թերությունները մատնանշելու չափից դուրս նախանձախնդրություն նրանք ցույց տվեցին միայն իրենց անզորությունը՝ նետվելով այն ծառի բունին, որը ես դաստիարակել էի, և որը դիմակայեց քամու ամենադաժան պոռթկումներին, որոնք փորձում էին տապալել այն:

Իրոք, նրանք ինձ մատուցեցին ծառայություն, որի համար ես անկեղծորեն շնորհակալ եմ, քանի որ նրանք նպաստեցին այս թեմայի վերանայմանը, որը ես ինքս անհրաժեշտ էի թվում: Ես միշտ ուրախ եմ օգտվել ցանկացած տեղեկատվությունից և այնքան փորձառու չեմ արևելագիտության մեջ, որ վստահ չլինեմ ավելի մեծ գիտելիքների անհրաժեշտության վրա:

Ուստի անգլիացի ընթերցողները կլինեն առաջինը, ով կշահի արդարացված քննադատություններից, որոնք ես ընդունել եմ և ուղղումներից, որոնք ես արել եմ:

Այսպիսով, ես առաջարկում եմ անգլիացի ընթերցողին սխալներից մաքրված և մանրամասների որևէ անճշտությունից զերծ գիրք, որի համար ինձ այնքան դառնորեն և համառորեն կշտամբում էին, ինչպես, օրինակ, չինական կայսրի դեպքում, որի թագավորությունը ես ճիշտ նշեցի, բայց սխալվելով՝ իրեն վերագրելով այլ դինաստիայի պատկանելություն։

Իմ նպատակն ու անկեղծ ցանկությունն է, որ անգլիական հանրությունը, որը խելամիտ միտք ունի, բայց զգուշանում է ցանկացած նորամուծությունից, հատկապես կրոնի հարցում, կարողանա դատել իմ աշխատանքը ըստ իմաստային հատկանիշների, այլ ոչ թե քերականական կամ տպագրական սխալներով։ , որի վրա մինչ այժմ հիմնվում էին իմ հակառակորդները՝ փորձելով նսեմացնել այս փաստաթղթի իրական արժեքը։ Դեռ հույս ունեմ, որ ստեղծագործությունը կարդալուց հետո պարզ կդառնա, որ այն գրել եմ միանգամայն անկեղծ ու ազնիվ։

Ես լիովին գիտակցում եմ, որ հմտորեն կազմակերպված քննադատությունն արդեն իսկ հանրությանը նախապես դեմ է տվել գրքին։ Եվ նույնիսկ հայտնի և անհայտ ընկերների կողմից առատաձեռնորեն պաշտպանված «Հիսուս Քրիստոսի անհայտ կյանքը» այնքան դաժանորեն հարձակվեցին մոլեռանդների կողմից, ովքեր, ըստ երևույթին, պատկերացնում էին, որ ես ցանկանում եմ աստվածաբանական վեճ սկսել (մինչդեռ իմ միակ նպատակն էր ևս մեկ աղյուս դնել շենքում։ ժամանակակից գիտություն), որ այս ամենը Անգլիայում գրքի առաջին հրատարակության շուրջ անվստահության մթնոլորտ է ստեղծել։

Ամեն ինչ այնպես է դասավորվել, որ իմ փաստաթղթերի իսկությունը կասկածելի են համարվել։ Բայց հարձակումներն ուղղված էին հիմնականում հեղինակի վրա՝ կասկածի տակ դնելով նրա ազնվությունը՝ անհիմն հույսով, որ նման վիրավորանքները կարող են սասանել նրա հանգստությունը և ստիպել նրան դրսևորել հույզեր, որոնք բոլորին կուղղեն հենց գրքի դեմ:

Ես կարող էի արհամարհանքով վերաբերվել վիրավորական մեղադրանքներին. վիրավորանքները փաստարկներ չեն, նույնիսկ եթե դրանք արտահայտված են դիտավորյալ զուսպ ձևով, որն այնքան բնորոշ է պարոն Մաքս Մյուլլերին՝ ինձ հաղթելու փորձի մեջ: Բայց ես, այնուամենայնիվ, կքննարկեմ դրանք, որոնք ազդում են իմ ճանապարհորդությունների վրա Տիբեթ, Լեհ, Լադախ և Բուդդայական վանք Հիմիսում: Սկսելու համար ես համառոտ կթվարկեմ այն ​​առարկությունները, որոնք հնչել են իմ փաստաթղթերի իսկությունը հաստատելու միջոցների վերաբերյալ: Ահա թե ինչն առաջացրեց կասկածներ. ԻՆՉՈՒ ԼԱՄԱ ԽԻՄԻՍԱ ՀՐԱԺԱՐՎԵՑ ԵՐԵԿՈՒՄ ՊԱՏԱՍԽԱՆԵԼ ՁԵՌԱԳՐԵՐԻ ՄԱՍԻՆ ԻՐԵՆ ՏՐՎՈՂ ՀԱՐՑԵՐԻՆ: ՈՐՈՎՀԵՏԵՎ ԱՐԵՎԵԼՅԱՆԻ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴԸ սովոր է ԵՎՐՈՊԱՑԻՆԵՐԻՆ ՀԱՄԱՐԵԼ ԲՐԻԳԱԴՆԵՐ, ՈՎՔԵՐ ԻՐԵՆՑ ՄԻՋԱՎԱՅՐԸ ՆԵՐԿԱՅԱՑՆՈՒՄ ԵՆ ՊԼՈԲԻ ՀԱՆՈՒՆ ՔԱՂԱՔԱԿՐԹՈՒԹՅԱՆ.

Այն, որ ինձ հաջողվեց, և այս պատմությունները փոխանցվեցին ինձ, պայմանավորված է արևելյան դիվանագիտության իմ կիրառմամբ, որը սովորեցի իմ ճամփորդությունների ընթացքում: Ես գիտեի, թե ինչպես մոտենալ ինձ հետաքրքրող հարցին հեռվից, մինչդեռ հիմա բոլորը փորձում են առաջ գնալ։

Լաման ինքն իրեն ասաց. «Եթե նրանք հարցնում են այս ձեռագրերի մասին, դա միայն նրանց գողանալու համար է», և նա, բնականաբար, լռեց և հրաժարվեց բացատրել: Այս կասկածը հեշտ է հասկանալի, եթե հետևենք այն եվրոպացիների գործողություններին, ովքեր արևելյան ժողովուրդների հետ գործ ունենալով, քաղաքակրթության օգնությամբ միայն ճնշել և բացահայտ թալանել են նրանց։

Մի կին գրեց Եվրոպային, որ «ոչ ոք ինձ այնտեղ [Տիբեթում] չի տեսել», և ոչ ոք երբևէ չի լսել իմ անունը։ Հետո տաճարի մի խումբ պահակներ ասացին, որ ես երբեք ոտք չեմ դրել Տիբեթ, այլ կերպ ասած՝ ես խարդախ եմ։

Մորավացի միսիոները, արժանի պարոն Շոուն, կրկնեց այս փոքրիկ կատակը, որը ես պետք է մանկական անվանեմ. իսկ հետո Ճշմարտություն որոնողները մնացածին ավելացրին նրա վկայությունը և նորացրին վիրավորական մեղադրանքները: Ճիշտ է նաև, որ դրանից անմիջապես հետո պարոն Շոուն պաշտոնապես հետ կանչեց նրանց։

Այս մեղադրանքով պաշտպանվելու համար ինձանից մեծ աշխատանք պահանջվեց, բայց ես չպետք է թույլ տամ, որ սուտն անպատիժ մնա և շահեկան դիրքեր զբաղեցնի։ Եթե ​​հիշյալ տիկինը և նրա ընկերները երբեք ինձ չեն հանդիպել, ես կարող եմ որպես վկա կանչել լեյտենանտ Յանգամուսին, որին ես հանդիպեցի Մատայանում 1887 թվականի հոկտեմբերի 28-ին և առաջինն էր, ով անցավ Չինաստանը, ինչպես նաև բարձրացավ Մուզթաղի լեռնանցքը։ 21,500 ոտնաչափ բարձրություն (անգլերեն) և շատ ուրիշներ:

Ես դեռ ունեմ Լադախի գեղեցկադեմ նահանգապետ Սուրաջբալի լուսանկարը՝ իր ձեռքին մակագրությամբ, որը ես հրատարակում եմ այս գրքում։

Լադախում իմ հիվանդության ժամանակ ինձ նույնիսկ այցելեց բրիտանական պետական ​​ծառայության եվրոպացի բժիշկ դոկտոր Կարլ Մարքսը, որի 1887 թվականի նոյեմբերի 4-ի նամակն արդեն տեսել եք։ Ինչո՞ւ ուղղակիորեն չգրել նրան՝ համոզվելու համար՝ ես իրականում եղել եմ Տիբեթում, թե ոչ, եթե ինչ-որ մեկն այդքան ցանկանում է ապացուցել հակառակը։ Ճիշտ է, նամակ ուղարկելու և Տիբեթից պատասխան ստանալու համար որոշ ժամանակ կպահանջվի, սակայն այնտեղ նամակներ են ուղարկվում, իսկ պատասխանները՝ այնտեղից։

Նշվեց նաև, որ «Հիսուս Քրիստոսի անհայտ կյանքը» բնօրինակը երբեք գոյություն չի ունեցել Հիմիս վանքում և այդ ամենը պարզապես իմ երևակայության արդյունքն է: Սա իսկապես պատիվ է, որին ես արժանի չեմ, քանի որ իմ երևակայությունն այնքան էլ հարուստ չէ։

Նույնիսկ եթե ես ի վիճակի լինեի հորինել նման մեծության հեքիաթ, ես պարզապես պետք է օգտագործեմ ողջամտությունը՝ մեծացնելու այս հայտնագործության արժեքը՝ վերագրելով իմ հայտնագործությունը ինչ-որ առեղծվածային կամ գերբնական միջամտության, և պետք է խուսափեի դրա ճշգրիտ վայրը, ժամանակը և հանգամանքները նշելուց: բացահայտումներ. Համենայնդեպս, ես դժվար թե այս հարցում իմ դերը կրճատեի հին ձեռագրի պարզ վերարտադրմամբ։

Ինձ համարեցին նաև խորամանկ լամաների ծաղրի առարկա, ինչպես դա եղավ Վիլֆորի և Ժակոլիոյի հետ, նրանք ասացին, որ լիովին պաշտպանված չլինելով որոշ հնդիկ խաբեբաներից, որոնք օգուտ են քաղում եվրոպացիների դյուրահավատությունից, ես ընդունեցի անվանական արժեքով՝ գրեթե որպես ոսկու ձուլակտոր. - ինչ խելացի կեղծիք էր:

Այս մեղադրանքը հատկապես պնդել է պարոն Մաքս Մյուլլերը։ Այնպես որ, քանի որ Մաքս Մյուլլերը հայտնի է գիտական ​​աշխարհում, ես ինձ պարտավոր եմ համարում - ինքս ինձ և հանրությանը - ավելի շատ ուշադրություն հատկացնել նրա փաստարկները հերքելուն, քան իմ մյուս բոլոր քննադատներին:

Պարոն Մյուլլերի հիմնական փաստարկը կարծես թե այն է, որ այս գրքում իմ կողմից ներկայացված «Հիսուս Քրիստոսի անհայտ կյանքի» պատմությունը չի գտնվել «Թանջուր» և «Կանջուր» կատալոգներից որևէ մեկում:

Այստեղ նշեմ, որ եթե այն այնտեղ լիներ, ապա իմ հայտնագործությունը ոչ զարմանալի կլիներ, ոչ էլ արժեքավոր, քանի որ այս կատալոգները վաղուց հասանելի էին եվրոպացի գիտնականների հետազոտության համար, և առաջին արևելագետը, ցանկության դեպքում, հեշտությամբ կարող էր անել նույնը: Ես գնացի Տիբեթ, հավաքեցի ուղեցույց և մագաղաթյա մագաղաթներից քաղեցի կատալոգներում նշված հատվածները:

Մաքս Մյուլլերի սեփական հայտարարության համաձայն, կատալոգները պարունակում են մոտավորապես երկու հազար հատորների գույքագրում։ Իսկապես, Սրանք ՇԱՏ ԹԵՐ ԿԱՏԱԼՈԳՆԵՐ ԵՆ միայն Լասայի վանքը պարունակում է ավելի քան հարյուր հազար հատոր ձեռագրեր, և ես անկեղծորեն ցավակցում եմ իմ հակառակորդին, եթե նա հավատում է, որ այդ փշրանքները նրան կտան գոյության ողջ երկար ժամանակաշրջանի բանալին. արևելյան գիտության.

Իսկապես ճիշտ է, որ այս գրքում թարգմանված առակները ոչ մի կատալոգում չեն գտնվել՝ լինի դա Թանջուր, թե Քանջուր։ Դրանք վերնագիր չունեին և ցրված էին մեկից ավելի գրքերում, հետևաբար դրանք չեն կարող գտնել չինական և տիբեթյան ստեղծագործությունների կատալոգներում։ Դրանք գոյություն ունեն որպես քրիստոնեական դարաշրջանի առաջին դարում տեղի ունեցած ուշագրավ իրադարձությունների հիշեցումներ, որոնք համառոտ արձանագրվել են քիչ թե շատ ճշգրտությամբ լամաիստ գրագիրների կողմից, այնքանով, որքանով դրանք հիշվել են:

Եթե ​​ես համբերություն ունենայի այս առակները ի մի բերելու, դրանց իմաստային հաջորդականություն տալու և դրանցից բացառելու այն, ինչ ներմուծվել է իմ թարգմանությամբ, արդյոք համառ աշխատանքի այս պտուղը հարցեր կառաջացներ։

Եվ մի՞թե ավանդույթը մեզ չի փոխանցում, որ Իլիականը, այն տեսքով, որով այն մեզ հայտնի է արդեն 2500 տարի, նույն կերպ կազմվել է Պիսիստրատոսի պատվերով Տրոյական պատերազմի մասին ցրված երգերից և սրբորեն պահպանվել է մ. հունական ավանդույթի հիշողությունը.

Պարոն Մյուլլերն այնուհետև կշտամբեց ինձ Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցու կարդինալի անունը չնշելու համար, ով ինձ անսովոր վստահությամբ էր պատվել «Հիսուս Քրիստոսի անհայտ կյանքի» վերաբերյալ, և ում անկեղծ հայտարարությունները կարող էին լինել իմ հայտնագործության հաստատումը: Բայց ես դիմում եմ պարկեշտության համընդհանուր օրենքին, և բոլորը պետք է ընդունեն, որ իմ նշած հանգամանքների հետ կապված այս կարդինալի անունը հայտնելն անարժանապատիվ կլինի։

Այնուամենայնիվ, ներածության մեջ արդեն ասվածին այն մասին, որ Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցու համար «Հիսուս Քրիստոսի անհայտ կյանքը» նորամուծություն չէ, կարող եմ ավելացնել հետևյալը. Վատիկանի գրադարանը պարունակում է վաթսուներեք ամբողջական կամ թերի ձեռագիր. այս թեմայով արևելյան տարբեր լեզուներով, որոնք Հռոմ են բերվել միսիոներների կողմից Հնդկաստանից, Չինաստանից, Եգիպտոսից և Արաբիայից:

Այս հարցն ինձ ստիպում է մեկընդմիշտ պարզաբանել իմ մտադրությունների էությունը՝ կապված արևմտյան հանրությանը նման նշանակության փաստաթղթի փոխանցման հետ, որը, գիտակցում եմ, ազատորեն քննադատելու իրավունք ունի յուրաքանչյուրը։

Արդյո՞ք դա նպատակ ուներ խաթարելու Ավետարանների կամ ամբողջ Նոր Կտակարանի հեղինակությունը: Ոչ, ոչ մի փոքր:

Ֆրանսիական La Paix ամսագրում ես հստակ ասացի, որ դավանում եմ ռուս ուղղափառ հավատքը և շարունակում եմ դա հաստատել։ Իշխանությանը վնաս չէր կարող պատճառվել, եթե չլինեին վարդապետությունների հակասություններ և փաստերի անհամապատասխանություններ: Բայց այս տիբեթյան առակներում պարունակվող վարդապետությունը նույնն է, ինչ Ավետարաններում, և փաստերը տարբերվում են միայն արտաքին տեսքով:

Իրոք, հարկ է նշել, որ առաջինը, ով գրել է այս առակները Պալիում, մանրակրկիտ կերպով փոխանցել է տեղի վաճառականների (ոչ հրեաների, ինչպես կարծում էր պարոն Մյուլլերը) պատմությունները Պաղեստինից վերադառնալիս, որտեղ նրանք գնացել էին իրենց առևտրական գործերով և որտեղ էին։ նրանք պատահաբար ականատես եղան Գողգոթայի դրամային:

Եվ զարմանալի չէր, որ այս վկաները կատարվողին դիտարկում էին հռոմեացիների տեսակետից տարբերվող տեսանկյունից, որոնք ի վերջո պետք է լիովին ընդունեին իրենց զոհի կրոնը։ Բնականաբար, նրանց [վաճառականների] համար նախընտրելի էր ընդունել հրեա ժողովրդի մեջ տիրող տարբերակը։

Պետք էր պարզաբանել, թե որքան անաչառ են եղել վկաները, և գրագիրները որքան ազնվորեն ու գրագետ են արտացոլել իրենց պատմությունների էությունը։ Բայց սա արդեն բացատրության խնդիր է* ու իմ լուծելը չէ։

Ես ավելի շուտ կսահմանափակվեմ այս ավելի պարզ հարցով և կուզենայի խորհուրդ տալ իմ հակառակորդներին անել նույնը. արդյո՞ք այդ բեկորները կային Հիմիս վանքում, և ես ճի՞շտ արտացոլեցի դրանց էությունը։ Սա միակ հիմքն է, որի վրա ես ճանաչում եմ ինչ-որ մեկի բարոյական իրավունքը՝ ինձ դատի կանչելու։

Ես առաջարկեցի մի խումբ հայտնի արևելագետների հետ վերադառնալ Տիբեթ՝ տեղում ստուգելու այս սուրբ գրությունների իսկությունը։ Այս առաջարկին ոչ ոք չարձագանքեց։ Շատերը գոհ էին շարունակել հարձակվել ինձ վրա, և նրանք, ովքեր փորձեցին գտնել այս բեկորները, ընտրեցին որոնման սխալ մեթոդ:

Իմացա, սակայն, որ ամերիկյան արշավախումբը ձևավորվում է, չցանկանալով իմ կողմից որևէ մասնակցություն, նրանք պատրաստվում էին այս ճամփորդությունը ձեռնարկել, որպեսզի ինքնուրույն լուրջ հետազոտություններ կատարեն։ Ես չեմ վախենում այս հետախուզումներից, ընդհակառակը, ես ողջունում եմ դրանք իմ ամբողջ սրտով։ Նրանք ցույց կտան, որ ես, հեռու լինելով նորարարությունների մասին մտածելուց, միայն շոշափելի ձև եմ տվել քրիստոնեական աշխարհում բոլոր ժամանակներում գոյություն ունեցող ավանդույթներին։

Նոր Կտակարանը լիովին լռում է Փրկչի կյանքի ժամանակահատվածի մասին՝ տասներեքից երեսուն տարի: Ի՞նչ կատարվեց նրա հետ այս ընթացքում։ Ի՞նչ էր նա անում։ Ցույց տվեք ինձ մի հատված, որտեղ նույնիսկ մոտավորապես ասվում է, որ նա երբեք չի եղել Տիբեթում կամ Հնդկաստանում, և ես վայր կդնեմ զենքերս: Բայց նույնիսկ ամենահամառ ֆանատիկոսին շատ դժվար կլիներ նման տողեր ցույց տալ ինձ։

Ավելին, մի՞թե տարօրինակ կլիներ, եթե քրիստոնեության հիմնադիրը ոգեշնչվեր բրահմանիզմի կամ բուդդիզմի վարդապետություններից՝ դրանք վերափոխելու, բոլոր ավելորդ բաներից մաքրելու և Արևմուտքի մտքերը բերելու համար։ Մովսեսն արեց հենց այդպես և ոչ այլ կերպ։ Երբ նա գրեց Ծննդոց Գիրքը և հռչակեց արդարության օրենքը, նա վկայակոչեց իրենից առաջ գրված գրքերն ու օրենքները: Նա դա մեկ անգամ չէ, որ խոստովանել է։ Այս ամենը բացատրության հիմունքներն են։

Կասկած կա՞, որ բոլոր կրոնները, նույնիսկ ամենաբարբարոսներն ու անհեթեթները, պահպանել են ճշմարտության բեկորներ և հնարավորություն ունեն մի օր ընդունելու համընդհանուր Ճշմարտությունը՝ ցույց տալով այն փաստը, որ իրենց արմատները բխում են ընդհանուր աղբյուրից և շատ ճյուղերի բաժանվելուց հետո։ նրանք կհավաքվեն մեկ սկզբի տակ? Ճշմարտության այս ակնարկներն առանց ստուգման մերժելուց հեռու՝ քրիստոնեությունը շտապում է ընդունել դրանք՝ տալով դրանց իսկական իմաստ և կիրառելով դրանք ժողովուրդների առեղծվածային կարիքների համար:

Եթե ​​դա այդպես չլիներ, մի՞թե Սուրբ Հովհաննես Ավետարանիչը այսքան ջանք կբերեր Պլատոնի «Լոգոսը» վերցնելու և այն «մարմնավորված Անապական Խոսքի» վերածելու համար, որի անզուգական մեծությունը խավարում էր հույն փիլիսոփայի բարձրագույն հասկացությունները:

Եթե ​​դա այդպես չլիներ, մի՞թե հունական և լատինական եկեղեցիների հայրերը՝ Սուրբ Հովհաննես Ոսկեբերանն ​​ու Սուրբ Օգոստինոսը (նշելով դրանցից միայն ամենահայտնին), կդժվարանա՞ն դիցաբանության խառնաշփոթից ու փոշուց հանել դրանք։ իմաստուն մեկնաբանություններ և բարոյական ցուցումներ, որոնք նրանք ընդունել են, հարություն տալով լեգենդներին, եթե ինձ թույլ տրվի այս նորաբանությունը, առասպելները վերադարձնելով իրենց իսկական ամենաներքին իմաստին:

Ես թողնում եմ մասնագետներին՝ հանել բրահմանիզմի և բուդդիզմի ճշմարտությունները՝ հյուսված Շաքյամոնիի և Վեդաների առակների մեջ:

Ես վերադառնում եմ իմ գրքին. Ես պնդում եմ, որ եթե նա կարողանա անհերքելի համաձայնություն հաստատել Ավետարանների ուսմունքների և Հնդկաստանի և Տիբեթի սուրբ գրությունների միջև, նա հիանալի ծառայություն կմատուցի ողջ մարդկությանը:

Արդյո՞ք սա նոր երևույթ է քրիստոնեական աշխարհում՝ գիրք, որը նպատակ ունի լրացնել Նոր Կտակարանը և լույս սփռել մինչ այժմ անհասկանալի կետերի վրա: «Ապոկրիֆա» անունով հայտնի աշխատություններն այնքան շատ էին տասնվեցերորդ դարում, որ Տրենտի կաթոլիկ խորհուրդը ստիպված եղավ սահմանափակել դրանց ահռելի թիվը, որպեսզի խուսափի հանրային շահին վնասող վեճերից և իջեցնի Հայտնությունների Գիրքը նվազագույնի, որը հասանելի էր միջինին: միտք.

Մի՞թե Նիսինի եկեղեցական խորհուրդը Կոնստանտին կայսեր հետ համաձայնությամբ շատ ձեռագրեր արգելված չհայտարարեց հավատացյալներին, այն ձեռագրերը, որոնք հարգվում էին գրեթե նույն ակնածանքով, ինչ չորս կանոնական Ավետարանները: Նիսինոյի Եկեղեցական խորհուրդը, Տրենտի խորհրդի հետ միասին, նույնպես նվազագույնի հասցրեց տրանսցենդենտալ ճշմարտությունների թիվը:

Տարեգրություններից հայտնի չէ՞, որ Ստիլիքոնը՝ [Հռոմեական կայսր] Հոնորիուսի գլխավոր հրամանատարը, հրամայել է հրապարակայնորեն այրել Սիբիլների գրքերը 401 թվականին։ Կարո՞ղ է կասկածել, որ դրանք լի էին բարձրագույն կարգի բարոյական, պատմական և մարգարեական ճշմարտություններով։ Այնուհետև կարելի է կասկածի տակ դնել ողջ հռոմեական պատմությունը, որի կարևորագույն պահերը որոշվել են «Սիբիլների գրքերի» որոշումներով։

Այն ժամանակ, որի մասին մենք խոսում ենք, կային բոլոր նախադրյալները թույլ միավորված կամ արդեն ջախջախվող կրոնի ամրապնդման կամ աջակցության համար, և հոգևոր և աշխարհիկ իշխանությունները կարծում էին, որ ոչինչ չի կարող լինել ավելի լավ, քան կազմակերպել զգոն վերահսկողություն և ամենախիստ գրաքննություն: հավերժական ճշմարտությունները.

Բայց լուսավոր ուղեղներն այնքան քիչ ցանկություն ունեին պաշտոնական չափանիշներին չհամապատասխանող բոլոր փաստաթղթերի մեծածախ ոչնչացման համար, որ իրենք իրենք մոռացությունից փրկեցին որոշակի թվով ստեղծագործություններ: Վերջին երեք դարերի ընթացքում Աստվածաշնչի այն հրատարակությունները, որոնք որպես հավելված ներառում էին Սուրբ Հերմասի Հովվի գիրքը, Սուրբ Կղեմեսի նամակները, Սուրբ Բառնաբասը, Մանասեի աղոթքը և երկու լրացուցիչ գրքեր Մակաբայեցիների, իհարկե հազվադեպ են:

Չորս Ավետարանները հիմք դրեցին քրիստոնեական ուսմունքի համար: Բայց կային տասներկու առաքյալներ, Սուրբ Բարդուղիմեոսը, Սուրբ Թովմասը, Սուրբ Մատթեոսը պնդում էին, որ նրանք բարի լուրը քարոզում էին Հնդկաստանի, Տիբեթի և Չինաստանի ժողովուրդներին:

Արդյո՞ք Հիսուսի այս ընկերները, նրա քարոզների և նահատակության մերձավոր վկաները, ոչինչ չեն գրել: Թե՞ նրանք ուրիշների վրա թողեցին Տիրոջ վեհ ուսմունքները պապիրուսի վրա արձանագրելու բացառիկ պարտականությունը: Բայց այս ուրիշները գրեցին հունարեն, և Եփրատից այն կողմ ոչ ոք չէր խոսում և չէր հասկանում հունարեն։ Ինչպե՞ս կարող էին նրանք հունարենով քարոզել մարդկանց, ովքեր հասկանում էին միայն պալի, սանսկրիտ կամ Չինաստանի և Հինդուստանի բազմաթիվ բարբառներ:

Հայտնի է, որ Սուրբ Թովմասը համարվում էր ամենակրթվածը մյուս ուսանողների մեջ, որոնք հիմնականում հասարակ ժողովրդից էին: Անգամ առանց մարմարի կամ պղնձի, սուրբ Թովմասը չի՞ ձգտի անապական տախտակների վրա գրել այն, ինչ նա տեսավ և այն դասերը, որ խաչված Տերը սովորեցրեց նրան:

Հիմիսայի վանքում բուդդայական լամայի կողմից ինձ տրված առակները, որոնք ես դասավորել եմ նրանց իմաստային հաջորդականություն տալու և գրական շարադրության կանոնների համաձայն կազմակերպելու համար, հնարավոր է, որ իրականում պատմվել են Սուրբ Թովմասի կողմից, կարող են պատմական լինել։ իր ձեռքով կամ նրա ղեկավարությամբ արված էսքիզներ .

Եվ մի՞թե երկրային դարերի փոշու տակ թաղված գրքերի այս հարությունը չի դառնա ելակետ մի նոր գիտության համար, որին վիճակված է առատորեն տալ անկանխատեսելի և աներևակայելի արդյունքներ։

Սրանք այն հարցերն են, որոնք առաջացնում է իմ գիրքը: Քննադատությունը կարժանանա այն հարգանքին, որն արժանի է, եթե դրանք լրջորեն դիտարկվի: Թեման արժե այն ուսումնասիրելու վրա ծախսված ջանքերը: Այն պարունակում է մարդկությանը հուզող բոլոր հարցերը։ Համոզված եմ, որ հետազոտություններն անարդյունք չեն մնա։ Ես առաջին հարվածը հասցրել եմ թիկով և հայտնաբերել թաքնված գանձը, բայց բոլոր հիմքերն ունեմ ենթադրելու, որ հանքն անսպառ է։

Այժմ դա այլևս այն չէ, ինչ եղել է անցյալ դարերում, երբ որոշակի դասակարգը միայնակ էր բոլոր Ճշմարտությունների պահապանը և զանգվածներին տալիս էր անբաժանելի սեփականության իրենց բաժինը՝ յուրաքանչյուրին ըստ իր կարիքների։ Այսօր աշխարհը գիտելիքի ծարավ է, և յուրաքանչյուր ոք իրավունք ունի շրջել գիտության գրքի էջը և իմանալ ճշմարտությունը Աստվածամարդու մասին, որը պատկանում է մեզ բոլորիս։

Ես հավատում եմ բուդդայական պատմվածքի իսկությանը, քանի որ պատմական կամ աստվածաբանական որևէ բան չեմ տեսնում, որը հակասում է դրան կամ դարձնում այն ​​անհիմն: Թող դա ուսումնասիրվի, քննարկվի։ Նույնիսկ եթե ինձ ապացուցեն, որ ես սխալ եմ։ Բայց սա ինձ վիրավորելու արդարացում չէ։ Վիրավորանքները հաստատում են միայն մեկ բան՝ դրանց հեղինակների ոչ կոմպետենտությունը։

Ես կյանք տվեցի Դանիել մարգարեի խոսքերին, որ կգա ժամանակը, երբ «շատերը կկարդան այն [գիրքը], և գիտելիքը կաճի»։ Ես ուսումնասիրեցի, գտա, սովորեցի, բացահայտեցի: Իմ գիտելիքներն ու հայտնագործությունը փոխանցում եմ այն ​​ընթերցողներին, ովքեր, ինչպես և ես, ցանկանում են սովորել և փորձ ունենալ։

Ձեր օգնությամբ ես դրանք փոխանցում եմ անգլիացի ընթերցողներին մեծագույն վստահությամբ և նախապես ապավինում եմ նրանց դատողությանը՝ լիովին վստահ լինելով, որ այն արդար կլինի:

Հարգանքներով՝ Ն. Նոտովիչ

Նախաբան

Թուրքական պատերազմի (1877-78) ավարտից հետո մի շարք ճամփորդություններ կատարեցի դեպի Արևելք։ Սկզբում այցելելով Բալկանյան թերակղզու նվազ ուշագրավ վայրերը, ես ճամփորդեցի Կովկասով դեպի Կենտրոնական Ասիա և Պարսկաստան, և վերջապես, 1887 թվականին, գնացի Հնդկաստան, մի հրաշալի երկիր, որը մանկուց գրավել էր իմ ուշադրությունը:

Իմ ճանապարհորդության նպատակն էր ծանոթանալ Հնդկաստանի ժողովուրդներին, ուսումնասիրել նրանց բարքերը և սովորույթները և միևնույն ժամանակ ուսումնասիրել ազնիվ և խորհրդավոր հնագիտության և այս հրաշալի երկրի վեհաշուք բնությունը:

Առանց որևէ հստակ ծրագրի թափառելով մի տեղից մյուսը՝ հասա Աֆղանստանի լեռները, որտեղից Վոլանի և Գերնայի գեղատեսիլ ճանապարհներով վերադարձա Հնդկաստան։ Այնուհետև ես նորից բարձրացա Ինդուսը Ռավալպինդի, ճանապարհորդեցի Փենջաբով, հինգ մեծ գետերի երկիրով, այցելեցի Ամրիտսարի Ոսկե տաճարը, Փենջաբի թագավոր Ռանջիտ Սինգհի գերեզմանը Լահորի մոտ և քայլերս ուղղեցի դեպի Քաշմիր։ , «հավերժական երջանկության հովիտը»։

Այնտեղից ես մեկնեցի հետագա ճամփորդությունների, և իմ հետաքրքրասիրությունը տարավ ինձ մինչև հասա Լադախ, որտեղից ես մտադիր էի Կարակորամով և չինական Թուրքեստանով վերադառնալ Ռուսաստան։

Մի օր, երբ այցելում էի բուդդայական վանք, ես լամա վանահայրից իմացա, որ Լասայի արխիվները պարունակում էին շատ հին գրառումներ Հիսուս Քրիստոսի և Արևմուտքի ժողովուրդների կյանքի վերաբերյալ, և որ մի քանի մեծ վանքեր ունեին այդ գրվածքների պատճեններն ու թարգմանությունները:

Քանի որ այն ժամանակ շատ քիչ հավանական էր թվում, որ ես երբևէ հնարավորություն կունենամ կրկին այցելել այս երկիր, ես որոշեցի հետաձգել իմ վերադարձը Եվրոպա և coute que coute * գտնել այս օրինակները կամ արդեն նշված մեծ վանքերում, կամ գնալով Լասսա: Լասսա մեկնելը գրեթե այնքան վտանգավոր և դժվար չէ, որքան մենք հակված ենք կարծել. այն բերեց միայն այն դժվարությունները, որոնց ես լավ ծանոթ էի, և որոնք չէին կարող ինձ հետ պահել այս ձեռնարկումից։

Լադախի մայրաքաղաք Լեհում մնալիս ես այցելեցի քաղաքի ծայրամասում գտնվող Հիմիս մեծ վանքը, որի գրադարանում, ինչպես տեղեկացրեց լամա վանահայրը, պահվում էին իմ փնտրած ձեռագրերի մի քանի օրինակներ։ . Որպեսզի իշխանությունների կասկածները չառաջացնեմ վանք իմ այցի նպատակների վերաբերյալ և խուսափելու համար Տիբեթով իմ հետագա ճանապարհորդության բոլոր տեսակի խոչընդոտներից, ի վերջո, ես ռուս եմ, ես հայտարարեցի Հնդկաստան վերադառնալու իմ մտադրության մասին և անմիջապես. լքել է Լադախի մայրաքաղաքը։

Ձիուց դժբախտ ընկնելը, որի հետևանքով ես կոտրեցի ոտքս, ինձ միանգամայն անսպասելի պատճառ տվեց վանք վերադառնալու, որտեղ ինձ ցուցաբերվեց առաջին օգնություն։ Ես օգտվեցի լամաների ընկերակցությամբ իմ կարճատև մնալուց՝ ստանալու նրանց առաջնորդի համաձայնությունը՝ ցույց տալու ինձ Հիսուս Քրիստոսի կյանքին վերաբերող ձեռագրեր: Այսպիսով, իմ թարգմանչի օգնությամբ, որը թարգմանում էր տիբեթերենից, ես կարողացա բծախնդիր կերպով գրել տետրում այն, ինչ լաման կարդաց ինձ համար։

Առանց մի պահ կասկածելու այս տարեգրությունների իսկությանը, որոնք մեծ խնամքով գրված են Նեպալի և Հնդկաստանի բրահմանների և հիմնականում բուդդայական պատմաբանների կողմից, ես որոշեցի տպագրել դրանց թարգմանությունը Եվրոպա վերադառնալուց հետո: Այս մտադրությամբ ես մոտեցա մի քանի հայտնի աստվածաբանների՝ խնդրելով ստուգել իմ գրառումները և հայտնել իրենց կարծիքը դրանց մասին։

Կիևի նշանավոր մետրոպոլիտ Նորին Սրբություն Արժանապատիվ Պլատոնը կարծիք է հայտնել, որ այս հայտնագործությունը մեծ նշանակություն ունի։ Սակայն նա ինձ հետ պահեց իմ հուշերը տպագրելուց՝ պատճառաբանելով, որ դրանց հրապարակումը կարող է վնասակար հետևանքներ ունենալ ինձ համար։ Արժանապատիվ առաջնորդ սրբազանը հրաժարվեց ավելի մանրամասն բացատրել, թե ինչպես կարող է դա տեղի ունենալ։ Քանի որ մեր զրույցը տեղի ունեցավ Ռուսաստանում, որտեղ գրաքննությունը, անշուշտ, վետո կդներ նման աշխատանքի վրա, որոշեցի սպասել։

Մեկ տարի անց, հայտնվելով Հռոմում, ես ցույց տվեցի իմ գրառումները մի կարդինալին, որը au mieux* է Նորին Սրբություն Պապի հետ։ Նա ինձ բառացի պատասխանեց հետևյալ կերպ. «Ի՞նչ օգուտ կտա այս հրապարակումը։ Ոչ ոք սրան մեծ նշանակություն չի տա, և դուք թշնամիների ամբոխ կստանաք։ Այնուամենայնիվ, դուք դեռ շատ երիտասարդ եք: Եթե ​​փողը ձեզ հետաքրքրող խնդիր է, ես կարող եմ ձեզ համար փոխհատուցում խնդրել ձեր ձայնագրությունների համար, որը կփոխհատուցի կատարված ծախսերը և կորցրած ժամանակը»: Բնականաբար, հրաժարվեցի։

Փարիզում ես խոսեցի իմ ծրագրերի մասին կարդինալ Ռոտելիի հետ, ում նախկինում հանդիպել էի Կոստանդնուպոլսում։ Նա դեմ էր նաեւ իմ ստեղծագործության տպագրությանը, երեւակայական պատրվակով, թե դա վաղաժամ է լինելու։ «Եկեղեցին,- ավելացրեց նա,- արդեն մեծապես տառապում է աթեիստական ​​գաղափարների նոր ալիքից: Դուք միայն թարմ սնունդ կտրամադրեք եկեղեցու վարդապետությունը նսեմացնող զրպարտիչներին: Ես սա ասում եմ ձեզ՝ պաշտպանելով բոլոր քրիստոնեական դավանանքների շահերը»։

Հետո ես գնացի պարոն Ժյուլ Սայմոնի մոտ։ Նա հետաքրքիր համարեց իմ գրառումը և խորհուրդ տվեց խնդրել պարոն Ռենանի խորհուրդը՝ գրառումները հրապարակելու լավագույն ձևի վերաբերյալ:

Հաջորդ օրը նստած էի մեծ փիլիսոփայի աշխատասենյակում։ Մեր զրույցն ավարտվեց այսպես. պարոն Ռենանը հրավիրեց ինձ վստահել իրեն քննարկվող ձայնագրությունները, որպեսզի նա դրանց մասին զեկույցով հանդես գա Ակադեմիայում։

Կարելի է պատկերացնել, որ այս առաջարկը շատ գայթակղիչ էր և շոյեց իմ սիրահարվածությունը։ Սակայն, պատճառաբանելով նորից ստուգման անհրաժեշտությունը, ես խլեցի աշխատանքս։ Ես կանխատեսում էի, որ եթե համաձայնվեմ, ես միայն կշահեմ տարեգրությունները հայտնագործողի փառքը, մինչդեռ Vie de Jesus** նշանավոր հեղինակը իր համար կվերցներ բոլոր պատիվները՝ մեկնաբանելով տարեգրությունները և դրանք ներկայացնելով գեներալին։ հանրային. Ուստի, հավատալով, որ ես ինքս լիովին պատրաստ եմ հրատարակել տարեգրության թարգմանությունը և տրամադրել իմ մեկնաբանությունները, ես մերժեցի այս կերպ ինձ արված բարի առաջարկը։ Սակայն, որպեսզի ոչ մի կերպ չվիրավորեմ մեծ վարպետի զգայնությունը, որին ես խորապես հարգում էի, մտադրվել էի սպասել նրա մահվանը, որի տխուր մոտեցումը, ինչպես կանխատեսում էի, դատելով նրա թուլացած վիճակից, չուշացավ. գալիս.

Երբ եղավ այն, ինչ ես կանխատեսում էի, ես շտապեցի կարգի բերել այն գրառումները, որոնք այժմ հրապարակում եմ՝ ինձ իրավունք վերապահելով հաստատել այս տարեգրությունների իսկությունը և իմ մեկնաբանություններում զարգացնելով փաստարկներ, որոնք պետք է համոզեն մեզ այդ գրառումների անկեղծության և ամբողջականության մեջ: Բուդդայական կազմողներ.

Եզրափակելով՝ առաջարկում եմ, որ մինչ իմ ուղերձը քննադատելը, ցանկացած գիտական ​​ընկերություն կարող է համեմատաբար կարճ ժամանակում ուղարկել գիտարշավ՝ նպատակ ունենալով տեղում ուսումնասիրել այդ ձեռագրերը և հաստատել դրանց պատմական արժեքը:

Նիկոլայ Նոտովիչ

P.S. Իմ ճամփորդությունների ընթացքում ես զգալի թվով շատ հետաքրքիր լուսանկարներ արեցի, բայց երբ ես ստուգեցի նեգատիվները Բոմբեյ ժամանելուն պես, ես հայտնաբերեցի, որ դրանք բոլորը չափազանց շատ են ենթարկվել: Այս անհաջողության համար ես պարտական ​​եմ իմ սեւամորթ ծառայի՝ Ֆիլիպի անփութությանը, որին վստահվել էր լուսանկարչական ափսեների տուփը։ Ճանապարհորդության ընթացքում, ծանր համարելով այն, նա զգուշորեն հանեց պարունակությունը՝ այդպիսով մերկացնելով ափսեները և ջնջելով իմ աշխատանքը։

Հետևաբար, ես իմ գրքի նկարազարդումը պարտական ​​եմ բացառապես ընկերոջս՝ M. d’Auvernier-ի առատաձեռն օգնությանը, ով, մեկնելով Հիմալայներ, սիրով առաջարկեց ինձ իր լուսանկարների ընտրանին:

Ուղևորություն դեպի Տիբեթ

Հնդկաստանում գտնվելու ժամանակ ես հաճախ առիթ էի ունենում շփվելու բուդդիստների հետ, և այն, ինչ նրանք պատմեցին ինձ Տիբեթի մասին, այնքան գրգռեց իմ հետաքրքրությունը, որ ես որոշեցի մեկնել այս համեմատաբար անհայտ երկիր: Այդ նպատակով ես ընտրեցի երթուղին Քաշմիրով, մի վայր, որը վաղուց էի մտադրվել այցելել:

1887թ. հոկտեմբերի 14-ին ես նստեցի գնացք, որը լի էր զինվորներով Լահորից Ռավալպինդի, ուր հասա հաջորդ օրը կեսօրին մոտ: Մի փոքր հանգստանալուց և քաղաքը ուսումնասիրելուց հետո, որն անվերջ կայազորների պատճառով ուներ ռազմական ճամբարի տեսք, ես գնեցի այնպիսի իրեր, որոնք անհրաժեշտ էին թվում արշավի համար մի տարածքում, որտեղ երկաթուղային կապ չկար։

Պոնդիշերիից նեգր իմ ծառա «Ֆիլիպ»-ի ուղեկցությամբ, որին ես ծառայության հանձնեցի Բոմբեյում Ֆրանսիայի հյուպատոսի ջերմ առաջարկով, ես հավաքեցի իմ իրերը, վարձեցի թոնգա (երկանիվ պոնիով կառք) և նստած. հետևի նստատեղին, ճամփա ընկած գեղատեսիլ ճանապարհով, որը տանում է դեպի Քաշմիր։

Մեր տոնգան բավականին արագ առաջ շարժվեց, թեև մի օր մենք ստիպված էինք որոշակի ճարպկությամբ անցնել զինվորների մեծ շարասյունով, որոնք ուղեբեռով բեռնված ուղտերի հետ միասին ճամբարներից քաղաք վերադարձող ջոկատի մաս էին կազմում։ Մենք շուտով անցանք Փենջաբի հովիտը և, բարձրանալով մի արահետ, որտեղ քամիները չէին դադարում փչել, մտանք Հիմալայների լաբիրինթոսները։

Այստեղ սկսվեց մեր վերելքը, և մեր անցած երկրի հիասքանչ համայնապատկերը հետ գլորվեց ու անհետացավ մեր ոտքերի տակ։ Արևը լուսավորեց լեռների գագաթները իր վերջին շողերով, երբ մեր Տոնգան ուրախությամբ թողեց այն ընդմիջումները, որոնք մենք անցել էինք անտառապատ գագաթի լեռնաշղթայի երկայնքով, որի ստորոտում հարմարավետորեն տեղակայված էր Մյուրին. ամռանը առողջարան լցված էր անգլիացի աշխատակիցների ընտանիքներով եկել է այստեղ ստվերի և զովության որոնման համար:

Սովորաբար միշտ հնարավոր է Տոնգա վարձել Մյուրիից Սրինագար, բայց քանի որ ձմեռը մոտենում է, երբ բոլոր եվրոպացիները հեռանում են Քաշմիրից, տրանսպորտը ժամանակավորապես դադարեցվում է: Ես միտումնավոր ձեռնարկեցի իմ ճանապարհորդությունը սեզոնի վերջում՝ ի մեծ զարմանք անգլիացիների, որոնց հանդիպեցի Հնդկաստան տանող ճանապարհին, և ովքեր ապարդյուն փորձում էին գուշակել նման արարքի պատճառը։

Ճանապարհը դեռ կառուցման փուլում էր իմ մեկնելու պահին, ես առանց դժվարության վարձեցի ձիեր թամբել, և երեկոն ընկավ, երբ մենք սկսեցինք իջնել Մյուրիից, որը գտնվում է 5000 ոտնաչափ բարձրության վրա:

Մեր ճամփորդությունը մութ ճանապարհով, որը խճճված էր վերջին անձրևների պատճառով, առանձնապես զվարճալի չէր մեր ձիերին, քան տեսել էր ճանապարհը. Երբ գիշերն ընկավ, հանկարծակի հորդառատ անձրև ընկավ մեզ վրա, և ճանապարհին շարված հսկայական կաղնու ծառերը մեզ այնպիսի մութ մթության մեջ գցեցին, որ մենք ստիպված էինք լինում մեկ-մեկ գոռալ՝ վախենալով կորցնել միմյանց։ Այս բացարձակ մթության մեջ մենք կարող էինք նկատել ծանր ժայռեր, որոնք կախված էին գրեթե մեր գլխավերևում, մինչդեռ ձախ կողմում, ծառերի հետևում անտեսանելի, մռնչում էր մի առվակ, որի ջրերը պետք է հոսեին կասկադով։

Սառը անձրևը մեզ մինչև ոսկորը սառեցրեց, և մենք գրեթե երկու ժամ ցեխի միջով անցանք, երբ հեռվում թույլ լույսը վերակենդանացրեց մեր ուժը:

Լեռներում լույսերը, սակայն, անվստահելի փարոս են: Նրանք կարծես այրվում են շատ մոտ, իսկ իրականում նրանք շատ հեռու են և անհետանում են, միայն թե նորից փայլեն, երբ ճանապարհը պտտվում է և քամի, հիմա ձախ, հիմա աջ, վերև, վար, կարծես վայելում են այն փաստը, որ խաբում են: հոգնած ճանապարհորդ, ով մթության պատճառով չի տեսնում, որ իր ուզած թիրախն իրականում անշարժ է, և հեռավորությունը դրան գնալով նվազում է ամեն վայրկյան։

Ես արդեն կտրել էի լույսին երբևէ հասնելու բոլոր հույսերը, ինչը մենք նկատեցինք, երբ այն հանկարծ նորից հայտնվեց, և այս անգամ այնքան մոտ, որ մեր ձիերն իրենց կամքով կանգ առան։

Այստեղ ես պետք է անկեղծորեն շնորհակալություն հայտնեմ բրիտանացիներին այն հեռատեսության համար, որով նրանք բոլոր ճանապարհների վրա կառուցեցին փոքրիկ բունգալոներ՝ մեկ հարկանի հյուրանոցներ՝ նախատեսված կորած ճանապարհորդների համար։ Ճիշտ է, այս կիսահյուրանոցներում մեծ հարմարավետություն պետք չէ սպասել, բայց դա քիչ կարևորություն ունի հոգնած ճանապարհորդի համար, ով ավելի քան շնորհակալ է իր տրամադրության տակ չոր, մաքուր սենյակ ունենալու համար։

Կասկածից վեր է, որ հնդկացիները, ովքեր պահում էին մեր եկած բունգալոը, չէին սպասում, որ այցելուներ կտեսնեն գիշերվա այսքան ուշ ժամին և տարվա այդպիսի եղանակին, քանի որ նրանք լքեցին տեղն ու բանալիները վերցրեցին իրենց հետ՝ ստիպելով մեզ։ թակել դուռը. Ներս մտնելով՝ ես փռվեցի իմ նեգրի կողմից հապճեպ պատրաստած անկողնու վրա՝ դառնալով բարձի և կիսաթրջված գորգի երջանիկ տերը, և համարյա իսկույն քնեցի։

Օրվա առաջին շողով, թեյից և պահածոյացված միսից հետո, մենք շարունակեցինք մեր ճանապարհը` թրջվելով արևի կիզիչ ճառագայթների տակ: Ժամանակ առ ժամանակ անցնում էինք գյուղերով, սկզբում գեղեցիկ կիրճերում, հետո լեռների սրտով անցնող ճանապարհով։ Երկարությամբ մենք իջանք դեպի Ջելում գետը, որի ջրերը արագ հոսում են ժայռերի միջով, որոնք ուղղորդում են իրենց ընթացքը, և երկու կիրճերի միջև, որոնց եզրերը կարծես դիպչում են Հիմալայան երկնքի լազուր թաղարներին, ուշագրավ անամպության և մաքրության օրինակ։ .

Կեսօրին հասանք Տոնգ գյուղ, որը գտնվում է գետի ափին։ Այն բաղկացած էր մի շարք անսովոր խրճիթներից, որոնք առջևում բացված տուփերի տեսք ուներ։ Այստեղ վաճառվում են ամեն տեսակ իրեր և սնունդ։ Այս վայրը լի է հինդուներով, որոնք իրենց ճակատներին կրում են իրենց կաստաների գույնզգույն նշանները: Կարելի է տեսնել նաև գեղեցիկ քաշմիրցիներ, ովքեր կրում են երկար սպիտակ վերնաշապիկներ և անբիծ սպիտակ չալմա:

Այստեղ ես բարձր գնով վարձեցի հնդկական տարանթաս Քաշմիրից։ Այս փոխադրամիջոցը նախագծված է այնպես, որ երբ նստում ես դրա մեջ, պետք է ոտքերդ խաչես a la Turque*; նստատեղն այնքան փոքր է, որ միայն երկու հոգի կարող են սեղմվել դրա մեջ: Չնայած այն հանգամանքին, որ թիկունքի բացակայությունն այս մեքենան որոշ չափով վտանգավոր է դարձնում, ես, այնուամենայնիվ, նախընտրեցի անիվների վրա բարձրացված կլոր սեղանի այս տեսքը ձիու փոխարեն, հիմնվելով այն փաստի վրա, որ ես պետք է հնարավորինս արագ ավարտեմ այս ճանապարհորդությունը:

Ես դեռ կես կիլոմետր չէի անցել, երբ սկսեցի լրջորեն զղջալ այն կենդանու համար, որից հրաժարվել էի, այնքան հոգնած էի անհարմար դիրքից և հավասարակշռությունս պահպանելու դժվարությունից։

Ցավոք, արդեն ուշ էր, երեկո էր սկսվել, և երբ հասանք Հոռի գյուղ, ոտքերս ահավոր թմրեցին։ Ես ուժասպառ էի հոգնածությունից, հարվածում էի անտանելի ցնցումների և լիովին անկարող էի վայելել գեղատեսիլ տեսարանները, որոնք բացվում էին իմ աչքի առաջ Ջելումի երկայնքով, որի ափերի երկայնքով բարձրանում էին մի կողմից ուղղաձիգ ժայռեր, իսկ մյուս կողմից՝ անտառապատ բլուրներ:

Խորիում հանդիպեցի Մեքքայից վերադարձող ուխտավորների քարավանին։ Կարծելով, որ ես բժիշկ եմ և լսելով, որ շտապում եմ հասնել Լադախ, նրանք ինձ հորդորեցին միանալ իրենց կուսակցությանը, ինչը ես խոստացա անել Սրինագար հասնելուն պես, որտեղ հաջորդ օրը լուսադեմին ձիով նստեցի։

Գիշերը անցկացրեցի բունգալոյում՝ լամպը ձեռքիս նստած անկողնու վրա՝ չհամարձակվելով փակել աչքերս՝ կարիճի կամ հարյուրոտանի հարձակման վախից։ Տունը պարզապես լցվել էր նրանցով, և թեև ես ամաչում էի այն զզվանքից, որ նրանք արթնացրին իմ մեջ, այնուամենայնիվ չկարողացա հաղթահարել այս զգացումը։ Որտե՞ղ կարելի է մարդու մեջ սահմանել խիզախության և վախկոտության միջև: Ես երբեք չեմ պարծենա առանձնահատուկ քաջությամբ, ինչպես չեմ կարծում, որ ինձ պակասում է քաջությունը. և, այնուամենայնիվ, թշնամանքը, որ ներշնչում էին ինձ այս ստոր փոքրիկ արարածները, քունը քշում էր աչքերիցս՝ չնայած իմ ծայրահեղ հոգնածությանը։

Լուսադեմին մեր ձիերն արդեն վազվզում էին մի թեթև վազքով հարթ հովտի երկայնքով, որը շրջապատված էր բարձր բլուրներով, և արևի տաք ճառագայթների տակ ես քիչ էր մնում քնեի թամբի վրա։ Թարմության հանկարծակի զգացումը արթնացրեց ինձ, և ես հասկացա, որ մենք սկսել ենք լեռնային ճանապարհով մագլցել հսկայական անտառի միջով, որը երբեմն բաժանվում էր՝ թույլ տալով մեզ հիանալ հորդառատ առվակի հիասքանչ հոսքով, իսկ հետո թաքցրել լեռները, երկինքը և ամբողջ լանդշաֆտը մեր տեսադաշտից՝ թողնելով մեզ բծավոր փետրավոր բազմաթիվ թռչունների ռևանշ* երգեր:

Կեսօրին մենք դուրս եկանք անտառից և իջանք գետի ափին գտնվող մի փոքրիկ գյուղ, որտեղ ճաշեցինք նախքան ճանապարհը շարունակելը: Այստեղ ես այցելեցի բազար և փորձեցի մի բաժակ տաք կաթ գնել մի հինդու տղամարդուց, որը պառկած էր եռացող ըմպելիքի մեծ դույլի առաջ։ Կարելի էր պատկերացնել իմ զարմանքը, երբ այս մարդն առաջարկեց ինձ վերցնել դույլն իր ամբողջ պարունակությամբ՝ պնդելով, որ ես վարակել եմ իրեն։

«Ես միայն մի բաժակ կաթ եմ ուզում, ոչ թե մի ամբողջ դույլ»,- բողոքեցի ես: Բայց հնդիկը շարունակում էր համառել։

«Ըստ մեր օրենքների,- պնդեց նա,- եթե որևէ մեկը, որը մեր կաստային չպատկանող, ուշադիր և երկար ժամանակ նայում է մեզ պատկանող որևէ բանին կամ սննդին, ապա մեր պարտքն է լվանալ այս բանը և ուտելիքը դուրս նետել: Դու, ո՛վ Սահիբ, աղտոտել ես իմ կաթը։ Հիմա ոչ ոք դա չի խմի, քանի որ ոչ միայն ուշադիր նայեցիր նրան, այլեւ մատդ ուղղեցիր նրա վրա»։

Սա բացարձակապես ճիշտ էր: Նախ ուշադիր ստուգեցի կաթը, որ տեսնեմ՝ թարմ է, ավելին, մատս ցույց տվեցի դույլի կողմը՝ ցանկանալով, որ այդ մարդը լցնի բաժակս։ Օտար օրենքների և սովորույթների հանդեպ հարգանքով լի՝ ես առանց ափսոսանքի վճարեցի խնդրած ռուփիները՝ ամբողջ կաթի գինը, որ վաճառականը լցրեց ջրհորը, թեև ստացա միայն մեկ բաժակ։ Այս դեպքից ես դաս քաղեցի՝ այլևս երբեք աչք չդնեմ հնդկական սննդի վրա: Չկա այնպիսի կրոն, որն ավելի խճճված է ծեսերի, օրենքների և մեկնաբանությունների մեջ, քան բրահմանությունը: Թեև երեք համաշխարհային կրոններից յուրաքանչյուրն ունի միայն մեկ Աստվածաշունչ, մեկ Կտակարան, մեկ Ղուրան, այն գրքերը, որոնցից հրեաները, քրիստոնյաները և մահմեդականները քաղում են իրենց համոզմունքները, բրահմինական հինդուիզմն ունի այնպիսի վիթխարի թվով մեկնաբանություններ, որոնք դժվար թե ամենագիտակ բրահմինը կարողանա ունենալ: ժամանակն է ուսումնասիրել դրանցից ավելի քան մեկ տասներորդը:

Եկեք մի կողմ դնենք Վեդաների չորս գրքերը. Պուրանաները, որոնք գրված են սանսկրիտով և պարունակում են 400,000 համարներ աստվածաբանության, օրենքի, բժշկության, ինչպես նաև աշխարհի ստեղծման, ոչնչացման և վերածննդի մասին. երկար Shastras, որոնք բացատրում են մաթեմատիկա, քերականություն և այլն; Ուպո-Վեդաներ, Ուպանիշադներ և Ուպո-Պուրանաներ, որոնք ծառայում են որպես Պուրանաների ցուցիչներ; և մի շարք այլ բազմահատոր մեկնաբանություններ, որոնք պարունակում են նաև տասներկու համապարփակ գրքեր Բրահմայի թոռան՝ Մանուի օրենքների վերաբերյալ. գրքեր, որոնք վերաբերում են ոչ միայն քաղաքացիական և քրեական օրենքներին, այլև եկեղեցական կանոններին, որոնք սահմանում են զարմանալի թվով գրքեր։ արարողություններ իրենց հետևորդներին, որ բոլորը կզարմանան հինդուների մշտական ​​համբերությունից՝ հետևելով այս սրբերի ցուցումներին:

Մանուն, անկասկած, մեծ օրենսդիր և մեծ մտածող էր, թեև այնքան շատ էր գրել, որ երբեմն նույն էջում ինքն իրեն հակասում է։ Բրահմանները չեն անհանգստանում դրան ուշադրություն դարձնել. իսկ խեղճ հինդուները, որոնց աշխատանքով հիմնականում ապրում է իրենց կաստանը, պարտավորված հնազանդվում են նրանց՝ հավատքով ընդունելով իրենց հրամանը՝ երբեք չդիպչել այլ կաստանի պատկանող մարդուն և երբեք թույլ չտալ, որ օտարները ուշադրություն դարձնեն իրենց իրերին:

Հավատարիմ մնալով այս օրենքի ճշգրիտ իմաստին, հինդուին պատկերացնում է, որ իր ապրանքները պղծվում են, եթե օտարերկրացու կողմից որևէ հատուկ ուշադրություն ցուցաբերվի: Եվ այնուամենայնիվ, բրահմանիզմը, նույնիսկ իր երկրորդ ծննդյան սկզբում, բացարձակ միաստվածական կրոն էր, որը ճանաչում էր մեկ հավերժական և անբաժանելի Աստծուն:

Ինչպես միշտ եղել է բոլոր կրոններում, հոգևորականներն օգտվեցին իրենց բացառիկ դիրքից, որը նրանց բարձրացրեց անգրագետ ամբոխից՝ հապճեպ հորինելով տարբեր օրենքներ և ծեսերի զուտ արտաքին ձևեր՝ հավատալով, որ այդպիսով նրանք կկարողանան ավելի մեծ գործադրել։ ազդեցություն զանգվածների վրա; Արդյունքն եղավ այն, որ միաստվածության սկզբունքը, որն այնքան հստակորեն ասված է Վեդաներում, վերածվեց անիմաստ աստվածների, աստվածուհիների, կիսաստվածների, հանճարների, հրեշտակների և դևերի անվերջ դինաստիաների, որոնք ներկայացված էին կուռքերով, ձևով տարբեր և, առանց բացառության, սարսափելի:

Ժամանակին մեծ ժողովուրդը, նույնիսկ այն ժամանակ, երբ նրա կրոնը մաքուր ու զարգացող էր, այժմ այլասերվել է ապուշությանը սահմանակից վիճակի, դարձել ծեսերի կատարման ստրուկներ, որոնց թվարկելու համար հազիվ թե մեկ օրը բավարարի:

Միանշանակ կարելի է փաստել, որ հինդուները գոյություն ունեն միայն բրահմանների հիմնական աղանդին աջակցելու համար, որոնք իրենց ձեռքն են վերցրել նախկինում ժողովրդի անկախ ընտրված ներկայացուցիչներին պատկանող աշխարհիկ իշխանությունը։ Հնդկաստանի կառավարությունում բրիտանացիները չեն միջամտում հասարակության կյանքի այս հատվածին, և բրահմաններն օգտվում են դրանից՝ խրախուսելով ժողովրդին հույս ունենալ այլ ապագայի վրա:

Բայց եկեք վերադառնանք մեր ճանապարհորդությանը: Արևը սուզվեց սարի գագաթի հետևում, և գիշերվա ստվերները անմիջապես պարուրեցին այն տարածքը, որտեղով մենք անցնում էինք։ Շուտով նեղ հովիտը, որով հոսում է Ջելումը, կարծես քնեց, և միևնույն ժամանակ մեր ճանապարհը, ոլորվելով սրածայր ժայռերի նեղ քիվի երկայնքով, աստիճանաբար սկսեց անհետանալ մեր տեսադաշտից։ Լեռներն ու ծառերը միաձուլվեցին մեկ մութ զանգվածի մեջ, և միայն աստղերը փայլեցին գլխավերեւում:

Ի վերջո, մեզ ստիպեցին իջնել ձիուց և քայլել ժայռերի երկայնքով՝ վախենալով կործանվել մեր ոտքերի տակ բացված անդունդում։ Գիշերվա ընթացքում մենք անցանք կամուրջը և բարձրացանք ժայռոտ լանջը, որը տանում է դեպի Ուրիի բունգալո, բոլորովին միայնակ կանգնած նրա գագաթին:

Հաջորդ օրը մենք քայլեցինք մի հմայիչ տարածքով, գետի ափերով, որի ոլորանին տեսանք սիկհերի ամրոցի ավերակները, որոնք կանգնած էին միայնակ, ասես տխուր խորհրդածելով իր փառավոր անցյալի մասին: Լեռների մեջ թաքնված փոքրիկ հովտում հանդիպեցինք մեկ այլ հյուրընկալ բունգալոի, որի անմիջական հարևանությամբ գտնվում էր Քաշմիրի Մահարաջայի հեծելազորային գնդի ճամբարը։

Իմանալով, որ ես ռուս եմ, սպաներն ինձ հրավիրեցին ճաշելու իրենց հետ, և ես հնարավորություն ունեցա հանդիպելու գնդապետ Բրաունին, ով փուշթու լեզվով բառարանի առաջին կազմողն էր։

Ցանկանալով հնարավորինս արագ հասնել Սրինագար, ես շարունակեցի ճանապարհս գեղատեսիլ գյուղով, որը զգալի ժամանակ, հետևելով գետի հունին, ձգվում էր լեռների ստորոտում։ Նախկին բնապատկերի միապաղաղությունից հոգնած մեր աչքերն այժմ տեսան խիտ բնակեցված մի հովիտ, որը բացվում էր երկհարկանի տներով՝ շրջապատված այգիներով ու մշակովի դաշտերով։ Քիչ այն կողմ սկսվում է հայտնի Քաշմիրի հովիտը, որը գտնվում է բարձր բլուրների շղթայի հետևում, որը ես անցա երեկոյան։

Երբ ես հասա լեռնային երկրի սահմանի վերջին բլրի գագաթը, որը ես նոր էի անցել, հովտից բարձրանալով, աչքիս առաջ բացվեց մի հիասքանչ համայնապատկեր։ Նկարն իսկապես հմայիչ էր։ Քաշմիրի հովիտը, որի սահմանները կորել էին հորիզոնից այն կողմ, ամբողջությամբ բնակեցված էր մարդկանցով, հարմարավետորեն տեղավորված էր Հիմալայան լեռների մեջ: Արևածագին և մայրամուտին հավերժական ձյան շերտը դառնում է արծաթյա մատանի, որը շրջապատում է այս հարուստ ու գեղեցիկ հարթավայրը՝ բոլոր ուղղություններով շարված ճանապարհներով և առվակներով:

Այգիներ, բլուրներ, լիճ, որոնց բազմաթիվ կղզիները ծածկված են տարօրինակ շինություններով, ամեն ինչ կարծես ճանապարհորդին տեղափոխում է այլ աշխարհ: Նրան թվում է, թե նա հասել է կախարդական աշխարհի սահմաններին, և նա հավատում է, որ վերջապես գտնվում է իր մանկության երազանքների դրախտում։

Գիշերվա ստվերները կամաց-կամաց իջնում ​​էին. սարերը, այգիները, լճակները խառնելով մի մութ զանգվածի մեջ, որին թափանցում էին աստղերի պես միայն հեռավոր լույսերը, երբ ես իջա հովիտ, քայլերս ուղղելով դեպի Ջելում, որն այստեղ ճանապարհ անցավ նեղ անդունդի միջով։ լեռների մեջտեղը՝ իր ջրերը միաձուլելու Ինդոսի ջրերին։ Ըստ լեգենդի՝ հովիտը նախկինում ներքին ծով էր, որը ցամաքեցվում էր անցումով, որը բացվում էր երկու ժայռերի միջև՝ թողնելով միայն լիճը, մի քանի լճակներ և Ջելումը՝ իր ափերով՝ ցցված բազմաթիվ երկար նեղ նավակներով, որոնցում իրենց տերերի ընտանիքները։ ապրել ամբողջ տարին:

Այստեղից ձիով կարելի է հասնել Սրինագար մեկ օրում, իսկ նավով ճանապարհորդելը տևում է մեկուկես օր։ Ես տեղավորվեցի երկրորդ փոխադրամիջոցի վրա և, ընտրելով նավը և գործարք կնքելով նրա տիրոջ հետ, հարմարավետ նստեցի աղեղի մոտ գորգի վրա՝ պաշտպանված մի տեսակ հովանոցով։

Կեսգիշերին նավը լքեց ափը՝ մեզ արագ տանելով դեպի Սրինագար։ Նավի մյուս ծայրում մի հնդիկ ինձ համար թեյ էր պատրաստում, և ես շուտով քնեցի՝ միանգամայն գոհ այն մտքից, որ իմ ճանապարհորդությունը արագ է ընթանում։

Ինձ արթնացրեց հովանոցից դեպի ինձ թափանցող արևի ճառագայթների ջերմ շոյանքը, աննկարագրելի հաճելի էր առաջին տպավորությունս շրջապատի նկարից։ Գետի ափերը կանաչ էին, հեռավոր լեռների գագաթները՝ ձյունով, գյուղերը՝ գեղատեսիլ, իսկ ջրի մակերեսը՝ պարզ։

Ես ագահորեն շնչեցի օդը, որը տարօրինակ բարակ ու բուրավետ էր, և միևնույն ժամանակ անընդհատ լսում էի երկնքի անամպ, պարզ խորքերում ճախրող անհամար թռչունների տրիլները։ Հետևումս ջուրը ցայտեց՝ կտրված մի ձողով, որը հեշտությամբ կառավարում էր մի գեղեցիկ կին՝ հմայիչ աչքերով, արևից մուգ մաշկով և սառած անտարբերությամբ լի դեմքի արտահայտությունով։

Նկարի երազային հմայքը հիպնոսային ազդեցություն թողեց ինձ վրա։ Ես մոռացել էի, թե ինչու եմ լողում գետի երկայնքով, և այդ պահին, լինելով երանության գագաթնակետին, չէի ուզում անգամ հասնել իմ ճանապարհի ավարտին։ Եվ այնուհանդերձ, որքա՜ն դժվարությունների էի դիմանում և որքան վտանգների էի դիմագրավում։

Նավակն արագ սահեց, այն լանդշաֆտը, որը վերջերս բացվել էր իմ աչքերի առաջ, կորել էր հորիզոնի հետևում, միաձուլվելով և դառնալով այն լեռների մի մասը, որոնց կողքով նավարկում էինք։ Հետո բացվեց թարմ համայնապատկեր՝ կարծես փախչելով լեռների լանջերից, որոնք ամեն վայրկյան չափերն ավելանում էին։ Մթնշաղն ավելի խորացավ, բայց ես դեռ չէի հոգնում հիանալ այս հոյակապ բնությամբ, որի հայացքներն իմ մեջ արթնացրին ամենաերջանիկ հիշողությունները։

Երբ մոտենում ես Սրինագարին, կանաչի մեջ թաղված գյուղերն ավելի ու ավելի են շատանում։ Երբ մեր նավակը հայտնվեց, մի քանի բնակիչներ եկան մեզ նայելու՝ տղամարդիկ և կանայք, երկար զգեստներ հագած, գետնին դիպչելով, առաջինը չալմայով, երկրորդը՝ շղարշով, բոլորովին մերկ երեխաների հետ։

Քաղաքի մուտքի մոտ երևում են նավակների և տնային նավակների շարքեր, որոնց վրա ապրում են ամբողջ ընտանիքներ։ Մայրամուտի վերջին շողերը շոյեցին հեռավոր ձյունառատ լեռների գագաթները, երբ մենք սահում էինք երկու շարքի փայտե տների միջև, որոնք երեսպատում էին Սրինագարում գետի ափերը:

Գործարար կյանքն այստեղ կարծես կանգ է առել։ Հազարավոր գունավոր նավակներ (դունգա) և ծածկված նավակներ (բանգլա) խարսխված էին ափերի երկայնքով, որտեղ երկու սեռերի տեղի բնակիչները, Ադամի և Եվայի ամենապրիմիտիվ տարազներով, զբաղված էին իրենց երեկոյան ողողումով, մի սուրբ ծես, որն իրենց մեջ էր։ կարծիքը վեր է մարդկային բոլոր նախապաշարմունքներից:

Հոկտեմբերի 20-ին ես արթնացա մաքուր սենյակում, որտեղից բացվում էր հիանալի տեսարան դեպի գետը, որը շողշողում էր Քաշմիրի արևի ճառագայթներից: Քանի որ իմ նպատակը չէ նկարագրել ճամփորդության մանրուքները, ես չեմ փորձի թվարկել այս գեղեցիկ վայրի հրաշալիքները՝ իր բոլոր լճերով, հմայիչ կղզիներով, պատմական պալատներով, խորհրդավոր պագոդաներով և կոկետական ​​գյուղերով. վերջիններս կիսով չափ թաքնված են: խիտ այգիներ; և բոլոր կողմերից բարձրանում են հսկա Հիմալայների հոյակապ գագաթները, որոնք ծածկված են ամենուր, որքան աչքը կարող է տեսնել, հավերժական ձյան սպիտակ ծածկով: Ես միայն կնկարագրեմ այն ​​նախապատրաստությունները, որոնք ես արել եմ իմ հետագա ճանապարհորդության համար Տիբեթով:

Ես ամբողջ վեց օր անցկացրի Սրինագարում՝ երկար էքսկուրսիաներ կատարելով նրա հմայիչ շրջապատով, ուսումնասիրելով բազմաթիվ ավերակներ, որոնք վկայում են այդ վայրի նախկին բարգավաճման մասին և ուսումնասիրելով երկրի հետաքրքիր սովորույթները:

Քաշմիրը, ինչպես և հարակից այլ նահանգներ, ինչպիսիք են Բալտիստանը, Լադախը և այլն, բրիտանական գաղութներ են։ Նախկինում նրանք կազմում էին «Փենջաբի առյուծի»՝ Ռանջիտ Սինգհի տիրույթի մի մասը: Նրա մահից հետո բրիտանական զորքերը գրավեցին Լահորը՝ Փենջաբի մայրաքաղաքը, Քաշմիրը բաժանեցին մնացած կայսրությունից և իրավահաջորդության անվան տակ և 160 միլիոն ֆրանկ գումարով փոխանցեցին Ղուլաբ Սինգհին՝ Ղուլաբ Սինգհին, որը մտերիմ ընկերներից էր։ մահացած կառավարիչ՝ նրան շնորհելով Մահարաջայի տիտղոսը։ Իմ ճանապարհորդության ժամանակ տիրող Մահարաջան Պերտաբ Սինգհն էր՝ Ղուլաբի թոռը, որի նստավայրը Ջամուում է՝ Հիմալայների հարավային լանջին:

Քաշմիրի հայտնի Երջանկության հովիտը, ութսունհինգ մղոն երկարությամբ և քսանհինգ լայնությամբ, գտնվում էր իր փառքի և բարգավաճման գագաթնակետին Մեծ Մոգուլի օրոք, որի արքունիքը վայելում էր գյուղական կյանքի հաճույքները այստեղ՝ լճի կղզիների պալատներում: Հինդուստանի մահարաջաների մեծ մասը եկել էր այստեղ՝ ամառային ամիսներին հեռու մնալու, ինչպես նաև Մեծ Մոգուլի կողմից կազմակերպված շքեղ տոնակատարություններին մասնակցելու համար:

Ժամանակը փոխել է Happy Valley-ի դեմքը: Նա այլևս երջանիկ չէ. ջրիմուռները ծածկում են լճի թափանցիկ մակերեսը, վայրի գիհը վայրիորեն աճել է կղզիներում՝ տեղահանելով մնացած բոլոր բույսերը, իսկ պալատներն ու տաղավարներն այժմ պարզապես խոտով պատված ավերակներ են՝ իրենց նախկին մեծության ուրվականները:

Շրջապատի լեռները, կարծես, պատված են ընդհանուր հուսահատությունից և, այնուամենայնիվ, հույս են ներշնչում, որ ավելի լավ ժամանակներ դեռ կարող են գալ իրենց անմահ գեղեցկության համար: Տեղի բնակիչները, երբեմնի գեղեցիկ, խելացի ու լուսավոր, դեգեներացիայի են ենթարկվել կիսաապուշ վիճակի։ Նրանք ծույլ են և կեղտոտ, և նրանց այժմ ղեկավարում է ոչ թե սուրը, այլ մտրակը։

Քաշմիրի բնակիչներն այնքան շատ տեր ունեին և այնքան հաճախ էին ենթարկվում ամենատարբեր կողոպուտների ու ասպատակությունների, որ ժամանակի ընթացքում նրանք անտարբեր էին դառնում ամեն ինչի նկատմամբ։ Մարդիկ իրենց օրերն անցկացնում են իրենց խորովածի մոտ՝ բամբասելով իրենց հարևանների հետ կամ զբաղված լինելով իրենց հայտնի շալերի տքնաջան արհեստագործությամբ, կամ ոսկու և արծաթի ֆիլիգրանով։

Քաշմիրի կանայք մելամաղձոտ են, նրանց դիմագծերն արտահայտված են անարտահայտելի տխրությամբ։ Աղքատությունն ու կեղտը տիրում են ամենուր, գեղեցիկ տղամարդիկ ու գեղեցիկ կանայք շրջում են կեղտոտ ու լաթի մեջ։ Երկու սեռերի հագուստները ձմռանը և ամռանը բաղկացած են երկար, միաձույլ շապիկներից՝ պատրաստված կոպիտ կտորից։ Այդպիսի վերնաշապիկը չի փոխվում, քանի դեռ ամբողջովին մաշված չէ, և երբեք ոչ մի կերպ չի լվացվում, որպեսզի տղամարդկանց ձյունաճերմակ չալմաները շլացուցիչ տեսք ունենան այս կեղտոտ, յուղոտ խալաթների համեմատ։

Մեծ տխրություն է պատում ճանապարհորդին այն հակադրությունից, որը գոյություն ունի շրջակա բնության հարստության ու շքեղության և լաթի մեջ հագած մարդկանց աղետալի վիճակի միջև։

Նահանգի մայրաքաղաքը՝ Սրինագարը (Արևի քաղաք) կամ, այն անվանելով այն անունով, որը կրում է ի պատիվ երկրի՝ Քաշմիրը, գտնվում է Ջելումի ափին, որի երկայնքով այն ձգվում է դեպի հարավ՝ հինգ կիլոմետր: Նրա երկհարկանի տները, որտեղ ապրում է 132 հազար մարդ, կառուցված են փայտից և սահմանակից են Ինդուսի երկու ափերին: Քաղաքը ունի ոչ ավելի, քան երկու կիլոմետր լայնություն, և ամբողջ բնակչությունն ապրում է գետի վրա, որի ափերը միացված են տասը կամուրջներով։

Լավ տրորված արահետները տներից իջնում ​​են դեպի ջրի եզրը, որտեղ ամբողջ օրը ողողում են, լոգանք ընդունում և լվանում կենցաղային սպասքը, որը սովորաբար բաղկացած է երկու կամ երեք պղնձե սափորներից։ Բնակչության մի մասը դավանում է Մահմեդականություն, երկու երրորդը բրահմանիզմի հետևորդներ են, և նրանց մեջ կարելի է գտնել միայն մի քանի բուդդիստներ:

Շուտով ժամանակն էր պատրաստվելու իմ հաջորդ ռիսկային ճանապարհորդությանը դեպի անհայտություն: Ես փաթեթավորեցի պահածոյացված մթերք, մի քանի տիկ գինի և այլ իրեր, որոնք անհրաժեշտ էին Տիբեթի նման սակավաբնակ երկրում ճանապարհորդելու համար: Իմ իրերը փաթեթավորվեցին արկղերի մեջ, ես վարձեցի տասը բեռնակիր և ուղեկցորդ, ինձ համար ձի գնեցի և մեկնելու օրը նշանակեցի հոկտեմբերի 27-ը։

Ճանապարհորդությունս աշխուժացնելու համար ես ինձ հետ տարա Մահարաջայի խաղողի այգիներից ֆրանսիացի ֆերմեր պարոն Պեյշոյի բարության շնորհիվ մի հոյակապ շան, որը նախկինում ճանապարհորդել էր Պամիրով իմ ընկերներ Բոնվալոտի, Կապուսի և Պեպենի հետ՝ հայտնի հետախույզներ:

Ընտրելով մի երթուղի, որը երկու օրով կկրճատի իմ ճանապարհը, ես իմ զովացուցիչներին լուսադեմին ուղարկեցի լճի մյուս ափը, որը ես ինքս նավով անցա՝ միանալով նրանց ավելի ուշ Սրինագարի հովիտը բաժանող լեռնաշղթայի ստորոտում։ Սինդից։

Ես երբեք չեմ մոռանա այն տառապանքը, որը մենք կրեցինք՝ գրեթե չորս ոտքով բարձրանալով 3000 ոտնաչափ գագաթը: Սառը շունչը կտրվում էր, և ես ամեն պահ վախենում էի տեսնել, թե ինչպես է նրանցից մեկը իր բեռով գլորվում ժայռից։ Սիրտս ցավեց՝ տեսնելով իմ խեղճ շան Պամիրին, երբ նա, լեզուն կախված, վերջապես հանդարտ հառաչանք արձակեց և ուժասպառ ընկավ գետնին։ Ես մոռացել էի իմ սեփական ծայրահեղ հոգնածության մասին, շոյել ու քաջալերել խեղճ կենդանուն, որը, կարծես հասկանալով ինձ, պայքարում էր ոտքի կանգնել միայն մի քանի քայլից հետո նորից ընկնելու համար։

Գիշերն ընկել էր, երբ, հասնելով լեռան գագաթին, մենք ագահորեն հարձակվեցինք ձյան վրա՝ ծարավը հագեցնելու ակնկալիքով։ Կարճատև հանգստից հետո մենք սկսեցինք իջնել շատ խիտ սոճու անտառով, շտապելով հասնել կիրճի ստորոտում գտնվող Հայենա գյուղ, մինչ գիշատիչ գազանները կհայտնվեին։

Հարթ, բարեկարգ ճանապարհը տանում է Սրինագարից Հայենա՝ հյուսիսային Գանդերբալի միջով, որտեղ, Սինդը շրջանցելուց և մինչև Կանգրա ձգվող բացառիկ բարեբեր երկրի միջով անցնելուց հետո, կտրուկ թեքվում է դեպի արևելք: Վեց մղոն այն կողմ հասնում է Հայենա գյուղը, որտեղ ես իմ երթուղին ուղղեցի ավելի կարճ ճանապարհով՝ արդեն նշված լեռնանցքով, ինչը զգալիորեն կրճատեց տարածությունն ու ժամանակը։

Իմ առաջին քայլը դեպի անհայտություն նշանավորվեց մի դեպքով, որը մեզ ստիպեց անցնել մովվե կվարտ դ'հուրը* Վաթսուն մղոն երկարությամբ Սինդի կիրճը հայտնի է, ի թիվս այլ բաների, իր անհյուրընկալ բնակիչներով, որոնց թվում կան պանտերներ, վագրեր, հովազներ, սև արջեր, գայլեր և շնագայլեր: Իբր մեր ծրագրերը շփոթելու համար, ձյունը հենց նոր էր ծածկել լեռնաշղթայի բարձունքները իր սպիտակ գորգով, դրանով իսկ ստիպելով այս ահեղ գիշատիչ բնակիչներին իջնել մի փոքր ավելի ցածր՝ ապաստան փնտրելու իրենց որջերում։

Մենք մթության մեջ լուռ քայլում էինք մի նեղ արահետով, որը ոլորվում էր ծեր եղևնիների և կեչիների միջև, միայն մեր քայլերի ձայնը խախտում էր գիշերվա լռությունը։ Հանկարծ, մեզ մոտ, մի սարսափելի ոռնոց խախտեց անտառի լռությունը։ Մեր փոքրիկ ջոկատը կտրուկ կանգ առավ։ — Պանտե՞րա։ - վախից դողացող ձայնով շշնջաց սպասավորս, մյուս սառնասրտները քարացան անշարժ, ասես շղթայված տեղանքին։

Այդ պահին հիշեցի, որ վերելքի ժամանակ, զգալով լրիվ ուժասպառ, ատրճանակս վստահեցի մի բեռնակիրին, իսկ Վինչեստերը՝ մյուսին։ Հիմա ես կտրուկ ափսոսում էի, որ բաժանվել եմ երկուսից և կամաց հարցրեցի, թե որտեղ է այն մարդը, ում ես տվել էի ատրճանակը։

Ողբոցն ավելի ու ավելի կատաղի էր դառնում՝ արձագանք արթնացնելով լուռ անտառում, երբ հանկարծ մի ձանձրալի դմփոց լսեցինք, ասես մարմին ընկներ։ Գրեթե միաժամանակ մեզ վախեցնում էր պայքարի աղմուկը և մարդու մահացող լացը, որը միախառնված էր ինչ-որ սոված կենդանու զզվելի ոռնոցի հետ։

«Սահիբ, վերցրու ատրճանակը»: – լսվեց կողքիս: Ես տենդագին բռնեցի ատրճանակը, բայց այն քիչ օգուտ տվեց, քանի որ երկու քայլ այն կողմ անհնար էր որևէ բան տեսնել։ Նոր լացը, որն ուղեկցվում էր ձանձրալի մռնչյունով, ինձ որոշակի պատկերացում տվեց կռվի տեսարանի մասին, և ես շոշափեցի առաջ՝ տատանվելով «պանտերային սպանելու» և, հնարավորության դեպքում, նրա կյանքը փրկելու ցանկության միջև։ զոհ, որի ձայնը մենք լսեցինք, և վախն իր հերթին կտոր-կտոր լինելու։

Իմ բոլոր ուղեկիցները վախից կաթվածահար եղան, և միայն հինգ երկար րոպեից հետո ես կարողացա, հիշելով վայրի կենդանիների հակակրանքը կրակի հանդեպ, ստիպել նրանցից մեկին հարվածել լուցկին և հրկիզել սատկած փայտը։ Եվ հետո մենք տեսանք, մեզանից տասը քայլ հեռավորության վրա, սառնասրտներից մեկը փռված էր գետնին, որի մարմնի վերջույթները բառացիորեն կտոր-կտոր էին անում հոյակապ պանտերայի ժանիքներից, որը տեղում սառած, դեռ մի կտոր մարմին էր պահում: իր ատամների մեջ. Նրա կողքին գցվել էր պատառոտված մորթի, որից գինի էր հոսում։

Հենց որ ատրճանակը բարձրացրի ուսիս, պանտերան մռնչաց ու, դառնալով մեզ, բերանից բաց թողեց իր սարսափելի ճաշը։ Մի պահ թվաց, թե նա պատրաստ է ցատկել դեպի ինձ, երբ հանկարծ նա շրջվեց և, արյունը սառչող մռնչյուն արտասանելով, նետվեց դեպի թավուտի մեջտեղը և անհետացավ տեսադաշտից։

Իմ զուլալները, որոնք այս ամբողջ ընթացքում վախից պառկած էին գետնին, այժմ մի կերպ վերականգնվեցին իրենց վախից։ Պատրաստ ունենալով խոզանակի կապոցներ և լուցկիներ՝ մենք շտապեցինք Հայենա հասնելու ակնկալիքով՝ թողնելով դժբախտ հնդիկի աճյունը՝ վախենալով կիսել նրա ճակատագիրը։

Մեկ ժամ անց մենք անտառից դուրս եկանք հարթավայր։ Այնտեղ իմ վրանը խփվեց մի հաստ սոսիի տակ, և ես միաժամանակ հրամայեցի վառել մեծ կրակ՝ վայրի կենդանիներին հեռու պահելու միակ միջոցը, որոնց սարսափելի ոռնոցը լսվում էր բոլոր կողմերից։ Իմ շունը, պոչը ոտքերի արանքում, անտառում անընդհատ կծկվել էր ինձ մոտ, բայց մի անգամ վրանում, հանկարծ վերագտավ իր կարողությունը և ամբողջ գիշեր հաչեց առանց ընդհատելու, սակայն չհամարձակվելով դուրս հանել քիթը։ .

Գիշերը սարսափելի էր ինձ համար։ Հրացանը ձեռքիս անցկացրի այն՝ լսելով ահ ու սարսափ ազդող ոռնոցների համերգ, որի թաղման արձագանքները լցվեցին ձորը։ Պամիրի հաչոցով հրապուրված մի քանի պանտերաներ մոտեցան մեր բիվակին, բայց կրակը թույլ չտվեց մոտենալ մեզ և չփորձեցին հարձակվել մեզ վրա։

Ես թողեցի Սրինագարը տասնմեկ զուլալների գլխավորությամբ, որոնցից չորսը բեռնված էին գինիով և պաշարներով, ևս չորսը կրում էին իմ անձնական իրերը, մեկը՝ հրազեն, մյուսը՝ տարբեր պարագաներ, մինչդեռ վերջինիս պարտականությունը հետախույզն էր։ Այս անհատը կրում էր «չիկարի» տիտղոսը, որը նշանակում է «նա, ով ուղեկցում է որսորդին երթուղին ընտրելու համար»։

Այդ գիշերից հետո ես նրան իջեցրի կիրճում իր ծայրահեղ վախկոտության և տարածքի բացարձակ անտեղյակության համար, և միևնույն ժամանակ աշխատանքից հեռացրի վեց այլ զուլալների՝ ինձ մոտ թողնելով միայն չորսին, իսկ Գունդ գյուղ հասնելուն պես նրանց փոխարինեցի ձիերով։ Ավելի ուշ ես վարձեցի մեկ այլ չիկարի, որը թարգմանիչ էր և լավ խորհուրդներ ստացավ պարոն Պեյշոյից:

Որքա՜ն գեղեցիկ է բնությունը Սինդի կիրճում և արդարացիորեն սիրված բոլոր որսորդների կողմից: Գիշատիչ կենդանիներից բացի կարելի է հանդիպել եղջերուներ, եղջերուներ, վայրի ոչխարներ, թռչունների մեծ տեսականի, որոնցից հատկապես կարելի է նշել ոսկեգույն, կարմիր և ձյունաճերմակ փասիանները, խոշոր կաքավները և հսկայական արծիվները։

Սինդում գտնվող գյուղերն աննկատ են իրենց մեծության պատճառով: Սովորաբար դրանք թշվառ տեսքի տասից քսան խրճիթներ են, նրանց բնակիչները քայլում են լաթերի ու լաթերի մեջ։ Այնտեղ խոշոր եղջերավոր անասունները շատ կարճ ցեղատեսակի են։

Սումբալի մոտով անցնելով գետը, ես կանգ առա Գունդ գյուղում՝ ձի բերելու։ Երբ պատահում էր, որ ինձ մերժում էին այս օգտակար չորքոտանիները, ես միշտ սկսում էի խաղալ մտրակի հետ, ինչի արդյունքում միշտ հանդիպում էի հնազանդության և հարգանքի, և չնչին գումարներով գործն ավարտվում էր՝ ապահովելով բացառիկ պարտավորություն և իմ կատարման անհապաղ կատարումը։ ամենափոքր պատվերները.

Փայտն ու ռուփին Արևելքի իսկական տիրակալներն են։ Ինքը՝ Մեծ մոգուլը, առանց նրանց ոչինչ չէր նշանակի։

Շուտով գիշեր եկավ, և ես շտապեցի անցնել Գոգանգան և Սոնամարգ գյուղերը բաժանող կիրճը։ Ճանապարհը շատ անմխիթար վիճակում էր և լցված էր վայրի արարածներով, որոնք գիշերը դուրս են գալիս որս փնտրելու և նույնիսկ գաղտագողի գյուղեր: Պանտերաները բազմաթիվ են, և նրանց կողմից հարձակման ենթարկվելու վախից քչերն են համարձակվում հաստատվել այս տարածքում՝ չնայած նրա գեղեցկությանը և պտղաբերությանը:

Ձորից ելքի մոտ՝ Չոկոդար կամ Թաջիվաս գյուղի մոտ, մթնշաղին տեսա երկու մութ կերպարանք, որոնք անցնում էին ճանապարհը։ Պարզվեց, որ դա զույգ արջ է, որին հաջորդել է ձագը:

Քանի որ միայն իմ ծառան էր ինձ հետ (մենք գնացինք քարավանից առաջ), ես չէի շտապում նրանց դեմ առնել՝ ունենալով միայն մեկ ատրճանակ։ Սակայն լեռներում անցկացրած երկար ժամանակ որսորդական բնազդս այնքան էր ուժեղացել, որ ես չկարողացա դիմադրել նրանց դեմ պայքարելու գայթակղությանը։ Ձիուց ցատկելը, նշանառությունը, կրակելը և նույնիսկ առանց արդյունքը ստուգելու, ատրճանակը արագ լիցքավորելը մեկ վայրկյանի խնդիր էր։

Այդ պահին երկու արջերից մեկը պատրաստ էր ցատկել դեպի ինձ, սակայն երկրորդ կրակոցից նա ստիպեց պոչը ցույց տալ ու փախչել։ Հրացանը լիցքավորելով և ձեռքս պահելով, ես զգուշորեն մոտեցա այն վայրին, որտեղ կրակել էի, և այնտեղ գտա արջը պառկած կողքի վրա, իսկ ձագը ցատկեց հետևից։ Հաջորդ կրակոցից նա նույնպես սպանվեց, որից հետո իմ ծառան շտապեց հանել նրանց կաշին շքեղ, սև բուրդով։

Այս դեպքը մեզ երկու ժամ խլեց, և գիշերն ամբողջությամբ ընկել էր, երբ ես վրանս խփեցի Չոկոդարի մոտ, որը ես թողեցի լուսադեմին՝ հասնելու Բալթալ՝ հետևելով Սինդ գետի հունին։ Այս պահին «ոսկե պրիրիայի» նրբագեղ լանդշաֆտը հանկարծ ավարտվում է մի գյուղով, որը կրում է նույն անունը (Saône - «ոսկի» և marg - «պրերիա»): Հաջորդը գալիս է Զոձի Լա* բարձունքները՝ 11500 ոտնաչափ բարձրությամբ զառիթափ վերելք, որից այն կողմ ամբողջ երկիրը կոշտ ու անհյուրընկալ տեսք է ստանում։

Մինչև Բալթալն այլևս որսորդական արկածներ չկար, այդ ժամանակվանից ես հանդիպել եմ միայն վայրի այծերի. Եթե ​​ես նպատակ ունենայի արշավանք իրականացնել, պետք է հեռանայի բարձր ճանապարհից և ճանապարհ ընկնեի դեպի լեռների հենց սիրտը։ Ես դրա համար ոչ ժամանակ ունեի, ոչ ցանկություն, և հանգիստ շարունակեցի ճանապարհս դեպի Լադախ։

Կտրուկ փոփոխություններ են տեղի ունենում Քաշմիրի ժպտացող բնությունից և գեղեցիկ մարդկանցից դեպի անջուր մռայլ ժայռեր և Լադախի անմորուք, տգեղ բնակիչներին անցնելու ժամանակ։ Այն երկիրը, որտեղ ես նոր էի մտել, գտնվում էր 11000-ից 12000 ֆուտ բարձրության վրա. միայն Կարգիլում մակարդակը իջնում ​​է մինչև 8000 ֆուտ:

Zoji La-ի վերելքը շատ դժվար է, պետք է բարձրանալ գրեթե ուղղահայաց պատով. Որոշ տեղերում արահետը ոլորվում է ժայռի ճեղքերի վրայով, ոչ ավելի, քան մեկ մետր լայնությամբ, բայց գլուխդ սկսում է պտտվել՝ տեսնելով ոտքերիդ տակ գտնվող անհուն անդունդը: Այսպիսի վայրերում թող դրախտը պաշտպանի ճանապարհորդին սխալ քայլ անելուց։

Ահա մի վայր, որտեղ կամուրջը կառուցված է ժայռի անցքերի մեջ մտցված երկար գերաններից և ծածկված հողի շերտով: Բրռ.. Մտածելով, որ լեռան լանջից գլորվող քարը կամ գերանների չափազանց ուժեղ թրթռումը կարող է երկիրը գցել անդունդը, և երկրի հետ միասին իր կյանքը վտանգելով դժբախտ ճանապարհորդը, իմ սիրտը մեկ անգամ չէ, որ խորտակվեց այս վտանգավոր ճանապարհորդության ընթացքում: .

Անհանգստություններից հետո մենք մտանք հովիտը, որտեղ պատրաստվեցինք գիշերել փոստի խրճիթի մոտ, մի վայրում, որը սառույցի և ձյան մոտիկության պատճառով առանձնապես գրավիչ չէ։

Բալթալից դուրս հեռավորությունը որոշվում է dac-ներով, այսինքն՝ փոստային սպասարկման կայաններով։ Սրանք ցածր խրճիթներ են, որոնք գտնվում են միմյանցից յոթ կիլոմետր հեռավորության վրա, որոնցից յուրաքանչյուրում պահակ է մնացել մշտական ​​հսկողության համար։

Քաշմիրի և Տիբեթի միջև փոստային ծառայությունը դեռևս գործում է շատ պարզունակ մակարդակով։ Նամակները դրվում են կաշվե պայուսակների մեջ և հանձնվում փոստատարին։ Այս տղամարդը, ով իր մեջքին մի քանի միանման պայուսակներով զամբյուղ է կրում, արագ անցնում է իրեն հատկացված յոթ կիլոմետրը։ Ճանապարհորդության վերջում նա իր բեռը փոխանցում է մեկ այլ փոստատարի, որն էլ իր հերթին նույն կերպ է կատարում իր առաջադրանքը։ Այսպիսով, նամակները շաբաթը մեկ անգամ առաքվում են Քաշմիրից Տիբեթ և հակառակ ուղղությամբ, և ոչ անձրևը, ոչ ձյունը չեն խանգարում դրանց տեղաշարժին։

Յուրաքանչյուր ճանապարհորդության համար փոստատարին վճարվում է վեց աննա (տասը պենս), այն գումարը, որը սովորաբար վճարվում է ապրանքներ տեղափոխելու համար: Իմ զուլալները նույն գինը խնդրեցին առնվազն տասն անգամ ավելի ծանր բեռներ կրելու համար: Սիրտս ցավում է այս գունատ, թուլացած բանվորներին տեսնելուց։ Բայց ի՞նչ կարող ես անել։ Սրանք երկրի սովորույթներն են։ Թեյը գալիս է Չինաստանից նույն ձևով, տրանսպորտային համակարգ, որը և՛ արագ է, և՛ տնտեսական:

Մատայան գյուղի մոտ նորից հանդիպեցի Յարկանդցիների քարավանին, որին խոստացա միանալ։ Նրանք ինձ հեռվից ճանաչեցին ու անմիջապես խնդրեցին իրենց խմբից մի հիվանդի հետազոտել։ Ես տեսա խեղճ մարդուն, որը տանջվում էր կատաղի տենդից: Ձեռքերս հուսահատության նշան բարձրացնելով՝ մատնացույց արեցի դեպի երկինքը՝ դրանով իսկ փորձելով հասկացնել նրանց, որ իրենց ընկերոջ վիճակն այլևս մարդկային օգնության կամ գիտության իրավասության սահմաններում չէ, և որ միայն Աստված կարող է փրկել նրան։

Քանի որ այս մարդիկ դանդաղ էին շարժվում իրենց հաճախակի կանգառների պատճառով, ես ստիպված էի թողնել նրանց, որպեսզի այդ երեկո հասնեմ Դրաս, որը գտնվում է հովտի վերջում, համանուն գետի մոտ։ Դրասի մոտ կանգնած է շատ հնագույն շինարարության մի փոքրիկ ամրոց՝ նոր սպիտակեցված, որը հսկում են Մահարաջայի բանակի երեք սիկհերը:

Այստեղ իմ ապաստանը փոստային բաժանմունքն էր, որը միակ հեռագրական գծի միակ կայանն էր, որը կապում էր Սրինագարը Հիմալայների ներքին տարածքի հետ։ Այդ ժամանակվանից ես այլևս երեկոյան վրան չէի խփում, այլ ստիպված էի ապաստան փնտրել քարավանատներում, որոնք թեև սարսափելի կեղտոտված էին, բայց ներսը դեռ լավ տաքանում էին վառվող փայտի հսկայական գերաններով։

Դրասից մինչև Կարգիլ տեղանքը ձանձրալի և միապաղաղ է նրանց համար, ովքեր ակնկալում են կախարդական արևածագներ և մայրամուտներ և լուսնի լույսի գեղեցիկ էֆեկտներ: Ընդհակառակը, ճանապարհը միապաղաղ է, անվերջ ու վտանգներով լի։

Կարգիլը շրջանի գլխավոր քաղաքն է և երկրի կառավարչի նստավայրը։ Նրա տեսարանները շատ գեղատեսիլ են։ Երկու ջրային հոսքեր՝ Սուրուն և Վակկան, աղմկոտ փրփրում են ժայռերի և քարերի միջև, որոնք հոսում են տարբեր կիրճերից՝ միաձուլվելով Սուրու գետը, որի ափերին բարձրանում են Կարգիլի գորշ շինությունները։

Լուսադեմին, թարմ ձիեր ձեռք բերելով, ես շարունակեցի ճանապարհս՝ շարժվելով դեպի Լադակ կամ Փոքր Տիբեթ։ Այստեղ ես անցա խռպոտ կամուրջով, որը կառուցված էր, ինչպես Քաշմիրի կամուրջները, երկու երկար գերաններից, որոնք ամրացված էին հակառակ ափերին, ամբողջովին ծածկված խոզանակի շերտով և փայտերով և ստեղծելով կախովի կամրջի պատրանք:

Դրանից անմիջապես հետո ես դանդաղ բարձրացա մի փոքրիկ սարահարթ, որը երկարում էր երկու կիլոմետր հեռավորության վրա, այնուհետև իջա Վակկայի նեղ հովիտը, որը խճճված էր գյուղերով, որոնցից ձախ ափին գտնվող Պաշկումը ամենագեղատեսիլն է:

Շուտով ոտքերս ոտք դրեցին բուդդայական հողի վրա։ Նրա բնակիչները պարզ ու բարեսիրտ են. նրանք կարծես գաղափար չունեն այն մասին, թե մենք՝ եվրոպացիներս, վիճաբանություն ենք անվանում։ Կանայք որոշ չափով հազվադեպ են այնտեղ: Նրանք, ում ես հանդիպեցի, տարբերվում էին այն կանանցից, որոնց ես նախկինում տեսել էի Հնդկաստանում և Քաշմիրում նրանց դեմքերին գրված կենսուրախությամբ և բարեկեցությամբ:

Իսկ ինչպե՞ս կարող էր այլ կերպ լինել, երբ այս երկրում յուրաքանչյուր կին ունի միջինը երեքից հինգ ամուսին, այն էլ՝ աշխարհում ամենաօրինական ձևով։ Այստեղ ծաղկում է պոլիանդրիան։ Անկախ նրանից, թե որքան մեծ է ընտանիքը, նրանում երբեք մեկից ավելի կին չկա։ Իսկ եթե ընտանիքը երեք հոգուց պակաս է, ապա դրան կարող է միանալ բակալավրը՝ իր ներդրումն ունենալով ընդհանուր ծախսերում։

Տղամարդիկ, որպես կանոն, արտաքինից թույլ են, բավականին կռացած և հազվադեպ են ապրում մինչև ծերություն։ Լադախ ճամփորդության ժամանակ ես չհանդիպեցի ոչ մի ալեհեր տղամարդու։

Կարգիլից դեպի Լադախի կենտրոն տանող ճանապարհը շատ ավելի բանուկ է թվում, քան այն, ինչ ես նոր էի անցել՝ զարդարված լինելով բազմաթիվ գյուղերով, թեև ծառերն ու ցանկացած տեսակի կանաչը չափազանց նոսր են դրա վրա:

Կարգիլից քսան մղոն հեռավորության վրա, Վակկայի արագ հոսքով ձևավորված կիրճի ելքի մոտ կանգնած է Շերգոլ փոքրիկ գյուղը, որի կենտրոնում վեր են խոյանում երեք վառ ներկված մատուռներ՝ չորտեններ, * ինչպես կոչվում են Տիբեթում։

Ներքևում, գետի մոտ, ձգվել էին քարերի կույտեր, որոնք միասին կուտակվել էին և կազմում էին երկար ու լայն պատեր, որոնց վրա ակնհայտորեն ցրված էին բազմաթիվ հարթ, բազմերանգ քարեր, որոնց վրա փորագրված էին բոլոր տեսակի աղոթքները ուրդու, սանսկրիտ, տիբեթերեն և նույնիսկ: արաբերեն. Անգիտակցաբար, ես կարողացա տանել այս քարերից մի քանիսը, որոնք այժմ կարելի է տեսնել Տրոկադերոյի պալատում։ Շերգոլից ամեն քայլափոխի կարելի է տեսնել այս երկարավուն ամբարտակները։

Հաջորդ առավոտ, արևածագին, թարմ ձիեր ձեռք բերելով, ես շարունակեցի ճանապարհս՝ կանգ առնելով Մուլբեկի վանքի (գոթի) մոտ, որը կարծես սոսնձված է միայնակ ժայռի կողքին։ Ներքևում Վակկա գյուղն է, որից ոչ հեռու կարելի է տեսնել ծայրահեղ տարօրինակ տեսքի մեկ այլ ժայռ, որը կարծես թե այս վայրում տեղադրված է մարդու ձեռքերով։ Նրա կողմերից մեկում փորագրված է յոթ մետր բարձրությամբ Բուդդան, իսկ մնացածը զարդարված է մի քանի աղոթքի գիրոետներով:

Սրանք հատուկ տեսակի փայտե բալոններ են, որոնք ծածկված են սպիտակ և դեղին նյութով և կապված են գետնին խրված ձողերին: Քամու ամենափոքր շունչը ստիպում է նրանց օրորվել։ Մարդը, ով դրանք դրեց ժայռի վրա, ազատվեց աղոթելու պարտավորությունից, քանի որ այն ամենը, ինչ հավատացյալը կարող էր խնդրել Աստծուց, գրված էր նրանց վրա:

Ճերմակապատ այս վանքը շատ տարօրինակ տեսք ունի, որը տեսանելի է հեռվից՝ շրջապատված պտտվող աղոթքի անիվներով՝ հստակորեն աչքի ընկնելով լեռների մոխրագույն ֆոնի վրա։

Ես ձիերին թողեցի Վակկա գյուղում և թարգմանչի ուղեկցությամբ շարժվեցի դեպի գոնպա, ուր տանում էր ժայռի մեջ փորագրված մի նեղ սանդուղք։ Վերևում մեզ դիմավորեց ներկայացուցչական լաման՝ բնորոշ նոսր տիբեթական մորուքով։ Նրա պարզությունը գերազանցում էր միայն իր քաղաքավարությունը։

Նրա հագած զգեստը բաղկացած էր դեղին զգեստից և ականջակալներով նույն գույնի գլխարկից։ Աջ ձեռքում նա պահում էր պղնձե աղոթքի գիրուետը, որը ժամանակ առ ժամանակ, ոչ մի կերպ չընդհատելով մեր զրույցը, սկսում էր պտտել։ Այս գործողությունն աջակցում էր շարունակական աղոթքին՝ այն փոխանցելով մթնոլորտ, որպեսզի այն ավելի արագ բարձրանա դեպի երկինք:

Մենք անցանք մի շարք ցածր առաստաղներով, դարակներով պատերով սենյակների միջով, որտեղ ցուցադրված էին Բուդդայի տարբեր պատկերներ՝ բոլոր չափերի, տարբեր տեսակի նյութերից պատրաստված և փոշու հաստ շերտով պատված։ Մենք վերջապես դուրս եկանք բաց պատշգամբ, որտեղից մենք կարող էինք տեսնել այս անհյուրընկալ երկրի շրջակա աղբը, որը սփռված էր մոխրագույն ժայռերով և հատված մեկ ճանապարհով, որի երկու ծայրերը կորել էին հորիզոնից այն կողմ:

Այստեղ մենք նստեցինք, և անմիջապես մեզ հյուրասիրեցին գայլուկից պատրաստված և հենց վանքում եփած գարեջուր, որը կոչվում է չանգ։ Այս ըմպելիքը վանականներին արագ գիրացնում է, ինչը համարվում է դրախտի առանձնահատուկ բարեհաճության նշան:

Այստեղ խոսվող լեզուն տիբեթերենն է, նրա ծագումը բավականին անհասկանալի է։ Մի բան բացարձակապես հաստատ է, որ տիբեթի ոմն թագավոր, Մուհամեդի ժամանակակիցը, որոշել է համընդհանուր լեզու ստեղծել Բուդդայի բոլոր հետևորդների համար: Առաջնորդվելով այս մտադրությամբ՝ նա պարզեցրեց սանսկրիտի քերականությունը և կազմեց այբուբեն՝ հսկայական թվով տառերով, դրանով իսկ դնելով լեզվի հիմքերը, որի արտասանությունն այնքան պարզ է, ինչպիսին գրելը բարդ և դժվար էր: Ցանկացած ձայն պատկերելու համար դուք պետք է օգտագործեք առնվազն ութ նիշ:

Տիբեթի ողջ ժամանակակից գրականությունը գրված է այս լեզվով, որն իր մաքուր տեսքով օգտագործվում է միայն Լադախում և արևելյան Տիբեթում։ Երկրի այլ մասերում օգտագործվում են բարբառներ, որոնք ձևավորվել են այս մայրենի լեզվի և որոշակի շրջանի հարևան ժողովուրդներից փոխառված տարբեր արտահայտություններից։ Առօրյա կյանքում տիբեթցիները խոսում են երկու լեզվով, որոնցից մեկը բոլորովին անհասանելի է կանանց համար, իսկ մյուսը խոսում է ողջ ժողովուրդը։ Եվ միայն գոնգպաներում է տիբեթական լեզուն մնում իր մաքրության մեջ։

Լամաները գերադասում են, որ իրենց այցելեն եվրոպացիները, քան մահմեդականները: Ես խնդրեցի իմ տանտիրոջը բացատրել այս փաստը, և նա պատասխանեց հետևյալ կերպ. «Մուսուլմանները ոչ մի ընդհանուր բան չունեն մեր կրոնի հետ: Հենց վերջերս հաջող արշավի արդյունքում նրանք բռնի կերպով մահմեդականացրին մեր մի քանի կրոնականների։ Մեր բոլոր ջանքերն ուղղված են բուդդայականությունից այս մահմեդական հավատուրացներին ճշմարիտ Աստծո ճանապարհին վերադարձնելու փորձին:

Ինչ վերաբերում է եվրոպացիներին, դա բոլորովին այլ հարց է. Նրանք ոչ միայն դավանում են միաստվածության հիմնական սկզբունքները, այլև, հավանաբար, արժանի են Բուդդայի երկրպագուների անվանը ավելի մեծ չափով, քան իրենք՝ տիբեթյան լամաները:

Քրիստոնյաների միակ սխալն այն էր, որ ընդունելով Բուդդայի մեծ ուսմունքը, նրանք ամբողջովին բաժանվեցին նրանից՝ իրենց համար ստեղծելով մեկ այլ Դալայ-լամա, մինչդեռ միայն մերն է աստվածային պարգևը՝ երես առ երես խորհելու Բուդդայի մեծության մասին և իրավունք՝ ծառայելու որպես միջնորդ երկնքի և երկրի միջև:

«Ո՞վ է քրիստոնյաների այս Դալայ-լաման, որի մասին դուք խոսում եք: - Ես հարցրեցի. «Մենք ունենք «Աստծո Որդին», որին դիմում ենք ջերմեռանդ աղոթքներով և ում բարեխոսություն ենք խնդրում մեկ ու անբաժան Աստծո առջև։

«Սահիբ, ես նրա մասին չեմ խոսում։ Մենք նաև պատվում ենք նրան, ում դուք համարում եք Մեկ Աստծո Որդին և նրա մեջ տեսնում եք ոչ թե եզակի Որդի, այլ կատարյալ էակ՝ ընտրված բոլորից: Իսկապես, Բուդդայի ոգին մարմնավորված էր Իսայի սուրբ անձի մեջ, ով առանց կրակի կամ սրի օգնության տարածեց մեր մեծ և ճշմարիտ կրոնի ուսմունքները ողջ աշխարհում: Խոսքս ավելի շուտ ձեր երկրային Դալայ Լամայի մասին է, որին Դուք «Եկեղեցու Հայր» կոչումը տվեցիք։ Սա մեծ մեղք է. թող նա ների կորած հոտին»։ «Այս ասելուց հետո լաման սկսեց պտտել իր աղոթքի գլան:

Հիմա հասկացա, որ նրա դիտողությունը վերաբերում էր Հռոմի պապին։

«Դու ինձ ասացիր, որ Իսան՝ Բուդդայի որդին, տարածել է քո կրոնը ողջ աշխարհում: Ո՞վ է նա այդ դեպքում:

Այս հարցին լաման լայն բացեց աչքերը, ապշած նայեց ինձ և, մրմնջալով բառեր, որոնք թարգմանիչս չկարողացավ որսալ, շարունակեց մի փոքր անհասկանալի ասել հետևյալը.

«Իսան մեծ մարգարե է, առաջիններից մեկը քսաներկու Բուդդաներից հետո: Նա ավելի մեծ է, քան բոլոր Դալայ Լամաները, քանի որ նա մեր Տիրոջ Հոգու մի մասն է: Նա էր, ով լուսավորեց ձեզ, վերադարձրեց մոլորվածների հոգիները կրոնի ծոցը և թույլ տվեց յուրաքանչյուր մարդու տարբերել բարին ու չարը: Նրա անունը և նրա գործերը գրանցված են մեր սուրբ գրություններում: Եվ կարդալով նրա հրաշալի կյանքի մասին, որն անցել է մեղավոր և մոլորված մարդկանց միջով, մենք սգում ենք այն հեթանոսների սարսափելի մեղքը, ովքեր դավաճանել են նրան տանջանքների և մահվան»:

Ես ապշած էի լամայի պատմությունից։ Իսա մարգարեն, նրա տառապանքն ու մահը, մեր քրիստոնյա Դալայ-լաման, բուդդիստների կողմից քրիստոնեության ճանաչումը - այս ամենն ինձ ստիպեց ավելի ու ավելի մտածել Հիսուս Քրիստոսի մասին, և ես խնդրեցի իմ թարգմանչին զգույշ լինել և ոչ մի բառ բաց չթողնել լամայի մասին: կարող է ասել.

«Որտե՞ղ կարելի է գտնել այս սուրբ գրությունները հիմա: Իսկ ո՞ւմ կողմից են դրանք առաջին անգամ ձայնագրվել։ - Ես հարցրեցի.

«Հիմնական մագաղաթները, որոնց պատճենները տարբեր ժամանակներում պատրաստվել են Հնդկաստանում և Նեպալում, կարելի է գտնել Լասայում մի քանի հազարի չափով։ Որոշ հիմնական վանքերում դուք կարող եք գտնել օրինակներ, որոնք արվել են լամաների կողմից Լասսա կատարած իրենց ճանապարհորդությունների ժամանակ տարբեր ժամանակներում, և որոնք նրանք հետագայում նվիրաբերել են իրենց վանքերին ի հիշատակ իրենց ուխտագնացության դեպի մեծ ուսուցչի՝ մեր Դալայ Լամայի բնակավայրը»:

«Բայց դու ինքդ օրինակներ չունե՞ս Իսա մարգարեի մասին»։

«Մենք չունենք. Մեր վանքը կարևոր չէ, և նրա հիմնադրումից ի վեր մեր լամաներն իրենց տրամադրության տակ են ստացել ընդամենը մի քանի հարյուր ձեռագիր։ Մեծ վանքերը հազարավոր են։ Բայց սրանք սուրբ բաներ են, որոնք ձեզ ոչ մի տեղ ցույց չեն տալու»։

Մեր զրույցը տևեց ևս մի քանի րոպե, և ես վերադարձա ճամբար՝ դեռևս մտածելով լամայի պատմության մասին։ Իսա, բուդդայականների մարգարե: Բայց ինչպե՞ս կարող էր նա լինել։ Լինելով հրեական ծագումով՝ նա ապրում էր Պաղեստինում և Եգիպտոսում, և Ավետարաններում ոչ մի բառ կամ ակնարկ չկա այն մասին, թե բուդդիզմը ինչ դեր կարող էր ունենալ Հիսուսի ուսմունքի մեջ:

Ես որոշեցի այցելել Տիբեթի յուրաքանչյուր վանք՝ հույս ունենալով ավելի ամբողջական տեղեկություններ հավաքել Իսա մարգարեի մասին և, հավանաբար, հանդիպել նրա կյանքին վերաբերող տարեգրությունների:

Գրեթե առանց գիտակցելու, 13000 ոտնաչափ բարձրության վրա անցանք Նամիկա լեռնանցքը, որտեղից իջանք Սանգելումա գետի հովիտը։ Թեքվելով հարավ՝ հասանք Խարբու՝ թողնելով գետի այն կողմում գտնվող բազմաթիվ գյուղեր, որոնցից ժայռի գագաթին կանգնած Չաղդումը բացառիկ գեղատեսիլ տեսարան է բացում։

Այնտեղի տները սպիտակ են, երկհարկանի կամ եռահարկ և արտաքնապես շատ զվարթ. այս գույքը բնորոշ է Լադախի բոլոր գյուղերին։ Քաշմիրով ճամփորդող եվրոպացին շուտով մոռանում է իր ազգային ճարտարապետության ոճը, մինչդեռ Լադախում, ընդհակառակը, հաճելիորեն զարմացած է պատուհաններով կոկիկ փոքրիկ տների տեսարանից, որոնք նման են Եվրոպայի բոլոր գավառական քաղաքներին:

Հարբուի մոտ, երկու ուղղաձիգ ժայռերի վրա, կարող եք տեսնել փոքրիկ քաղաքի կամ գյուղի ավերակները։ Ասում են, որ փոթորիկը կամ երկրաշարժը քանդել են նրա պատերը, թեև ամրության առումով դրանք շատ բան չեն թողել։

Հաջորդ օրը ես անցա մեկ այլ կայարան և անցա 13500 ոտնաչափ բարձրությամբ Ֆոտու Լա լեռնանցքը, որի գագաթին կառուցված է փոքրիկ մատուռ:

Այնտեղից, հետևելով ամբողջովին չորացած գետի հունին, իջա Լամայուրու գյուղը, որն անսպասելիորեն հայտնվում է ճանապարհորդի աչքի առաջ։ Վանքը, կառչած մենավոր ժայռի կողքին և հրաշքով պահպանելով հավասարակշռությունը, խոյանում է գյուղի վրա։

Այս վանքում հայտնի աստիճաններ չկան։ Նրանք մի հարկից մյուսը բարձրանում են ճոպանների միջոցով: Վանքից ներքև, որի պատուհանները հիշեցնում են հսկայական թռչնի բները, կա մի փոքրիկ իջևանատուն, որը ճանապարհորդին առաջարկում է մի քանի անհրապույր սենյակներ։

Այստեղ գալուցս անմիջապես հետո, երբ պատրաստվում էի փռվել գորգի վրա, իմ բնակարանները հանկարծ զբաղեցրին դեղին զգեստներով մի խումբ վանականներ, որոնք ինձ տանջում էին հարցերով, թե որտեղից եմ եկել, որն է իմ ճանապարհորդության նպատակը։ և այլն: և այլն, և վերջում ինձ հրավիրեցին բարձրանալ վանք։

Չնայած իմ հոգնածությանը, ես ընդունեցի նրանց հրավերը և սկսեցի նրանց հետ բարձրանալ ժայռի մեջ կտրված զառիթափ միջանցքով և այնպես կախվել աղոթքի բալոններով կամ անիվներով, որ ես ամեն րոպե դիպչում էի դրանց՝ ստիպելով նրանց պտտվել: Այս կրոնական առարկաները տեղադրվել են այստեղ հենց այնպես, որ անցորդները ժամանակ չկորցնեն աղոթքի վրա, կարծես նրանց առօրյա գործերն այնքան կարևոր են, որ ազատ ժամանակ չեն թողնում կրոնական ծեսերի համար։

Շատ հավատացյալ բուդդիստներ օգտագործում են գետի հոսքը նույն նպատակով: Ես տեսել եմ մի շարք նման բալոններ, որոնք հագեցված են սովորական բանաձեւերով և դրված գետի ափին այնպես, որ ջուրն անընդհատ շարժման մեջ է պահում՝ տերերին ազատելով աղոթելու պարտավորությունից։

Հասնելով իմ նպատակակետին, ես նստեցի մի նստարանին մի թույլ լուսավորված սենյակում, որի պատերը զարդարված էին Բուդդայի մշտական ​​պատկերներով, ինչպես նաև գրքերով և գիրոետներով, իմ շատախոս տանտերերը անմիջապես սկսեցին ինձ բացատրել յուրաքանչյուրի իմաստը: օբյեկտ.

«Իսկ ձեր ունեցած գրքերը, անկասկած, կրոնի մասին են»: - Ես հարցրեցի.

«Այո, Սահիբ։ Սրանք հատորներ են, որոնք վերաբերում են հասարակական կյանքի ամենավաղ և կարևոր ծեսերին: Մենք ունենք Բուդդայի ուսմունքների մի քանի հատվածներ՝ նվիրված մեծ և անբաժան աստվածային Էակին և այն ամենին, ինչ բխում է նրա ձեռքից»:

«Այս գրքերի մեջ կա՞ն գրառումներ Իսա մարգարեի մասին»:

«Ոչ», - պատասխանեց վանականը: «Մենք ունենք մի քանի հիմնական տրակտատներ կրոնական արարողությունների վերաբերյալ: Ինչ վերաբերում է մեր սրբերի կենսագրություններին, ապա դրանք պահվում են Լասայում։ Նույնիսկ մեր որոշ կարևորագույն վանքեր դեռ չեն ձեռք բերել դրանք։ Մինչ այս գոնպա գալը, ես մի քանի տարի ապրեցի Լադախի մեկ այլ մասի մի մեծ վանքում և այնտեղ տեսա հազարավոր գրքեր և մագաղաթներ, որոնք տարբեր ժամանակներում պատճենված էին վանքի լամաների կողմից»:

Վանականներին բավական ժամանակ հարցնելուց հետո իմացա, որ նշված վանքը Լեհի մոտ է։ Իմ հրատապ հարցերը, սակայն, հարուցեցին նրանց կասկածը, և նրանք անթաքույց հաճույքով ինձ ուղեկցեցին ներքև, որտեղ ես գնացի քնելու մի թեթև ընթրիքից հետո՝ հրահանգելով իմ հինդուին զգուշորեն հարցնել Գոնպայի երիտասարդ լամաներին վանքի անվան մասին, որտեղ նրանց առաջնորդն էր։ լաման ապրել է Լամայուրուի մոտ նշանակվելուց առաջ:

Հաջորդ առավոտ հենց արևածագին ես շարունակեցի իմ ճանապարհորդությունը. Հնդկացին տեղեկացրեց ինձ, որ ինքը չի կարողացել որևէ տեղեկություն քաղել լամաներից, որոնք, ըստ երևույթին, պահակ են եղել։ Այս վանքերի վանական կյանքի նկարագրության վրա չեմ դադարի, Լադախի բոլոր վանքերում հիմնականում նույնն է։ Այնուհետև ես տեսա հայտնի Լեխ վանքը, որի այցելությունը մանրամասն կպատմեմ ստորև:

Լամայուրուից սկսվում է կտրուկ վայրէջք, որը նեղ, մռայլ կիրճով տանում է դեպի Ինդուս։ Պատկերացում չունենալով այս վայրէջքի հետ կապված վտանգների մասին՝ ես իմ զովացուցիչներին առաջ ուղարկեցի և գնացի շագանակագույն կավի բլուրների միջև ընկած ճանապարհով, որը սկզբում բավականին հարթ էր, բայց շուտով տանում էր դեպի նեղ և մառախուղով լցված խազ, որը ոլորում էր մի քիվը: լեռան լանջին, որտեղից բացվում էր սարսափելի անդունդի տեսարան։

Ճանապարհն այնքան նեղ էր, որ եթե ես հանդիպեի հեծյալի, մենք, իհարկե, երբեք չէինք կարողանա իրար կողքով անցնել։ Բոլոր նկարագրությունները չէին կարող փոխանցել գագաթներով եզերված այս կիրճի վեհությունն ու վայրի գեղեցկությունը, որոնց լեռնաշղթաները խուժում էին ուղիղ դեպի երկինք։

Որոշ տեղերում անցուղին այնքան էր նեղանում, որ թամբից ես կարող էի մտրակով դիպչել դիմացի ժայռին, իսկ որոշ տեղերում մահը կարծես նայում էր երեսիս դեպի վար անդունդի խորքից։ Այնուամենայնիվ, շատ ուշ էր իջնելու համար։ Ես կարող էի միայն ափսոսալ իմ կատարած քայլի շտապողականության համար և ամենայն զգուշությամբ շարունակել ճանապարհս։

Այս անդունդն իրականում հսկայական ճեղքվածք է, որը ձևավորվել է երկրագնդի շերտերի ինչ-որ սարսափելի տեղաշարժից, որը կարծես դաժանորեն բաժանում էր գրանիտե ժայռերի երկու հսկայական զանգված: Ներքևում ես տեսնում էի մի թույլ սպիտակ շերտ: Դա արագընթաց առվակ էր, որի անհասկանալի աղմուկը խորհրդավոր ձայներով էր լցնում անդունդը։ Կապույտ նեղ ժապավենը ոլորվել է իմ գլխավերևում՝ երկնքի միակ հատվածը, որը տեսանելի է ժայռերի միջև:

Այս կախարդական բնության մասին մտածելն ինքնին մեծ հաճույք էր։ Միևնույն ժամանակ, մահացու լռությունը, լեռների սահմռկեցուցիչ լռությունը, որը կոտրվում էր միայն ներքևում գտնվող ջրի մելամաղձոտ շիթերից, ինձ լցնում էր տխրությամբ։

Ութ մղոն ապրեցի այս՝ հաճելի և միաժամանակ ճնշող զգացումը, երբ աջ կտրուկ շրջադարձից հետո կիրճից դուրս եկա ժայռերով շրջապատված մի ձոր, որի գագաթները արտացոլվում էին Ինդուսում։ Գետի ափին կանգնած է Խալսի ամրոցը՝ մուսուլմանների ներխուժումից ի վեր հայտնի միջնաբերդ, որի մոտ Քաշմիրից Տիբեթ տանող մեծ ճանապարհ կա։

Անցնելով Ինդուսը մի տեսակ կախովի կամրջով, որը տանում էր դեպի բերդի մուտքը, ես անցա հովիտը և անցա Խալսի գյուղը, շտապելով գիշերել Սնուրլի գյուղում, որը գտնվում է Ինդոսի հովտում և կառուցված է։ դեպի գետ իջնող տեռասների վրա։

Հաջորդ երկու օրվա ընթացքում ես հանգիստ և առանց որևէ բարդության ճանապարհորդեցի Ինդուսի ափերով գեղատեսիլ գյուղով, որն ինձ բերեց Լեհ՝ Լադախի մայրաքաղաքը:

Անցնելով համանուն գյուղի մոտ գտնվող Սասպուլայի փոքրիկ հովիտը, շրջակա տարածքում մի քանի կիլոմետր երկարությամբ քարե թմբեր և ցորեներ գտա: Երկու վանք էլ անցա, որոնցից մեկի վրա ֆրանսիական դրոշ էր ծածանվում։ Ավելի ուշ իմացա, որ ինչ-որ ֆրանսիացի ինժեներ այն տվել է վանականներին, որոնք այն օգտագործել են որպես զարդարանք։

Գիշերը անցկացրի Սասպուլում՝ չմոռանալով այցելել վանքերը, որտեղ տասներորդ անգամ տեսա փոշով ծածկված Բուդդայի արձանները, դրոշներն ու պաստառները կախված էին անկյունում, սարսափելի դիմակներ՝ ընկած գետնին, գրքեր և մագաղաթյա գլանափաթեթներ՝ անկարգ-կյանված, և աղոթքի գլանների սովորական ցուցադրությունը:

Լամաները, կարծես, որոշակի հաճույք են ստանում այդ առարկաները ցուցադրելուց: Նրանք, կարծես, ցուցադրում են մեծ նշանակություն ունեցող գանձեր, սակայն բացարձակ անտարբեր են, թե որքանով է դա առաջացնում դիտողի հետաքրքրությունը։ Նրանց գաղափարը, թվում է, հետևյալն է. «Մենք պետք է ցուցադրենք այն ամենը, ինչ ունենք՝ հուսալով, որ այդքան սուրբ բաների միայն դիտումը կստիպի ճանապարհորդին հավատալ մարդկային հոգու աստվածային մեծությանը»:

Ինչ վերաբերում է Իսա մարգարեին, նրանք ինձ բացատրություններ տվեցին, որոնք ես նախկինում արդեն լսել էի, և նրանք ինձ ասացին այն, ինչ արդեն հայտնի էր. այն գրքերը, որոնք կարող էին ինչ-որ կերպ պարզաբանել այս հարցը, գտնվում էին Լասայում, և որ միայն ամենամեծ վանքերն ունեն այդ գրքերի պատճենները: Ես այլևս չէի մտածում Կարակորամի հատման մասին, այլ միայն մտածում էի, թե ինչպես սովորել այս պատմությունը, որը գուցե մի փոքր ավելի լույս սփռի լավագույն մարդկանց ներքին կյանքի վրա և միևնույն ժամանակ ընդլայնի որոշ անհասկանալի տեղեկատվությունը, որը կա. տրված մեզ Ավետարանների մասին։

Լեհից ոչ հեռու, համանուն հովտի մուտքի մոտ, ճանապարհն անցնում է միայնակ ժայռի մոտով, որի գագաթին երկու կից աշտարակներով (առանց կայազորի) ամրոցն է և Պինտակի փոքրիկ վանքը։

10500 ոտնաչափ լեռը պահպանում է Տիբեթի մուտքը: Այնուհետև ճանապարհը կտրուկ թեքվում է դեպի հյուսիս՝ դեպի Լեխ, որը Պինտակից վեց մղոն հեռավորության վրա գտնվում է 11,500 ոտնաչափ բարձրության վրա, հսկայական գրանիտե սյուների ստորոտին, որոնց գագաթները, հասնելով 18,000-ից մինչև 19,000 ֆուտ, ծածկված են հավերժ ձյունով:

Ինքը՝ քաղաքը, որը սահմանակից է ցածր աճող կաղամախիներին, բարձրանում է տեռասների շարքերով, որոնցից վեր բարձրանում են Լադախի հնագույն տիրակալների հին ամրոցն ու պալատը։ Երեկոյան մոտ ես մտա Լեհ և տեղավորվեցի եվրոպացիների համար հատուկ կառուցված բունգալոյում։

Լադախ

Լադակը ի սկզբանե եղել է Մեծ Տիբեթի մի մասը։ Հյուսիսից նվաճողների հաճախակի արշավանքները, ովքեր անցել են այս երկիրը՝ գրավելու Քաշմիրը և կռվել այստեղ, ոչ միայն աղքատության են հասցրել Լադախը, այլև արդյունքում որոշ նվաճողների ձեռքից անցնելով մյուսների ձեռքը՝ կորցրեց քաղաքական. Լասայի գերակայությունը.

Մուսուլմանները, որոնք հեռավոր ժամանակաշրջանում կառավարում էին Քաշմիրն ու Լադախը, բռնի կերպով մահմեդական դարձրեցին Փոքր Տիբեթի բնակչությանը, չկարողանալով դիմադրել: Լադախի քաղաքական գոյությունն ավարտվեց, երբ սիկհերը երկիրը միացրին Քաշմիրին, ինչը թույլ տվեց Լադախի բնակիչներին վերադառնալ իրենց հին հավատալիքներին:

Բնակչության երկու երրորդն օգտվեց այս հանգամանքներից՝ նորից կանգնեցնելու իրենց գոնպաները և վերադառնալու իրենց նախկին ապրելակերպին: Շիա մահմեդականներ մնացին միայն բալթյանները, որոնց պատկանում էին նրանց նվաճողները։ Սակայն, չնայած դրան, մնաց միայն մշուշոտ նմանությունը իսլամին, որը հիմնականում դրսևորվում էր բազմակնության սովորույթներով և պրակտիկայում։ Որոշ լամաներ ինձ ասացին, որ իրենք դեռ չեն կտրում հույսը մի օր այս մարդկանց վերադարձնելու իրենց նախնիների հավատքին:

Կրոնական իմաստով Լադախը ենթակա էր Լասային՝ Տիբեթի մայրաքաղաքը և Դալայ Լամայի նստավայրը։ Լասայում է, որ ընտրվում են գլխավոր խութուկթուն կամ լամայի ավագ քահանաները, ինչպես նաև չոգզոտները կամ ադմինիստրատորները։ Քաղաքական առումով երկիրը ենթակա է Քաշմիրի Մահարաջային, որը ներկայացնում է նահանգապետը։

Լադախի բնակչությունը պատկանում է չին-թուրանական ռասային և բաժանված է լադակների և ցամպասների։ Լադախիները նստակյաց կյանք են վարում, գյուղեր են կառուցում իրենց նեղ հովիտների երկայնքով, ապրում են երկհարկանի տներում, որոնք կոկիկ են պահում, և մեծ հողատարածքներ են մշակում:

Նրանք բացառիկ տգեղ են, փոքր հասակով, նիհար և կռացած, փոքր գլուխներով, նեղ թեք ճակատներով, մոնղոլական ռասայի ընդգծված այտոսկրերով և փոքրիկ սև աչքերով, հարթ քթերով, բարակ շուրթերով մեծ բերաններով, թույլ նոսր մորուքավոր կզակներով և խորտակված այտերով, խիտ ակոսավոր կնճիռներով: Այս ամենին ավելացրեք սափրված գլուխը, որից կախված է նեղ հյուսը, և դուք կստանաք ոչ միայն Լադախի, այլ ամբողջ Տիբեթի բնակիչների հիմնական տեսակը։

Կանայք նույնքան փոքր են և ունեն նույն լայն այտոսկրերը։ Բայց նրանք ավելի ամուր կազմվածք ունեն, և նրանց դեմքերը լուսավորված են հաճելի ժպիտներով։ Նրանք ուրախ և հանգիստ տրամադրվածություն ունեն և հակված են զվարճանալու։

Կլիմայի խստությունը թույլ չի տալիս լադախցիներին հագնել հարուստ կամ գունավոր հագուստ։ Նրանց զգեստը կարված է հասարակ մոխրագույն կտավից, որն իրենք արտադրում են, իսկ գզրոցները, որոնք հասնում են միայն մինչև ծնկները, նույն նյութից են։

Միջին խավի մարդիկ կրում են շոգ (թիկնոցների տեսակ): Ձմռանը կրում են ականջակալներով մորթյա գլխարկներ, իսկ ամռանը գլուխը պաշտպանում է կտորե գլխարկով, որի վերին մասը կախված է մի կողմից։ Նրանց կոշիկները պատրաստված են ֆետրից և ծածկված կաշվով, իսկ գոտիների վրա կախված է մանրուքների մի ամբողջ զինանոց՝ ասեղնատուփ, դանակներ, շատրվանային գրիչներ, թանաքամաններ, ծխախոտի տոպրակներ, ծխամորճներ և անփոփոխ աղոթող գրուետներ։

Տիբեթցիները, որպես կանոն, այնպիսի ծույլ տրամադրվածություն ունեն, որ հյուսը, որն ի վերջո քանդվում է, չի հյուսվում, այնուհետև, առնվազն երեք ամիս, զգեստը չի փոխվում, մինչև մարմնից թափթփված չընկնի։ Նրանց հագած թիկնոցները այնքան կեղտոտ են և սովորաբար մեջքի վրա նշվում են մեծ յուղոտ բիծ, որը թողնում է նրանց հյուսերը, որոնք ամեն օր խնամքով յուղվում են: Նրանք տարին մեկ անգամ են լողանում և ոչ թե իրենց կամքով, այլ այն պատճառով, որ դա նախատեսված է օրենքով։ Այդ իսկ պատճառով հեշտ է հասկանալ, որ պետք է խուսափել նրանց մոտիկությունից։

Կանայք, ընդհակառակը, մաքրության և կարգուկանոնի մեծ գիտակներ են։ Նրանք լվանում են ամեն օր և ամենափոքր առիթով։ Նրանց զգեստը բաղկացած է կարճ ձյունաճերմակ վերնաշապիկից, որը թաքցնում է նրանց մաշկի շլացուցիչ սպիտակությունը, և գեղեցիկ կլորացված ուսերին փաթաթված կարմիր բաճկոնից, որի ծայրերը խցկված են կարմիր կամ կանաչ սպիտակեղենի տաբատի մեջ: Այս վերջին հագուստը կարծես օդով փչված է ցրտից պաշտպանվելու համար: Նրանք կրում են նաև կարմիր ասեղնագործ կոշիկներ՝ զարդարված մորթիով, իսկ տնային հագուստը լրացնում է լայն, բազմաշերտ կիսաշրջազգեստը։

Մազերը ամուր հյուսված են, իսկ երկար կախովի նյութի կտորները կապում են գլխին քորոցներով՝ հիշեցնելով իտալուհիների նորաձևությունը։ Այս գլխազարդից խճճված կերպով կախված են տարբեր գունավոր քարեր, ինչպես նաև մետաղադրամներ և փորագրված մետաղի կտորներ։

Ականջները ծածկված են գործվածքով կամ մորթյա ականջակալներ են օգտագործվում՝ պաշտպանելով միայն մեջքը։ Աղքատ կանայք բավարարվում են սովորական կենդանիների կաշվով, իսկ հարուստ կանայք հագնում են կարմիր նյութից գեղեցիկ թիկնոցներ՝ շարված մորթով և ասեղնագործված ոսկե եզրագծերով։

Քայլելով փողոցներով կամ այցելելով ընկերներին՝ կանայք անընդհատ մեջքին տորֆով լցված կոնաձև զամբյուղներ են կրում, որոնց նեղ հատակները շրջված են դեպի գետնին, և տորֆը երկրի հիմնական վառելիքն է։

Յուրաքանչյուր կին ունի որոշակի գումար, որն իրավացիորեն իրեն է պատկանում, և նա սովորաբար այն ծախսում է զարդերի վրա՝ գնելով էժան փիրուզի մեծ կտորներ, որոնք ավելացնում է իր սանրվածքի տարբեր զարդեր։

Լադախի կանայք սոցիալական դիրք ունեն, որին նախանձում են Արևելքի բոլոր կանայք, քանի որ նրանք ոչ միայն ազատ են, այլև շատ հարգված։

Բացառությամբ փոքր դաշտային աշխատանքների, նրանք իրենց ժամանակի մեծ մասն անցկացնում են հյուրերին այցելելով։ Եվ այստեղ նշեմ, որ պարապ բամբասանքը նրանց համար անծանոթ բան է։

Լադախի բնակեցված բնակչությունն իրեն նվիրում է գյուղատնտեսությանը, բայց այնքան քիչ հող ունի (յուրաքանչյուրի ունեցվածքը հազվադեպ է գերազանցում տասը ակրը), որ դրանից ստացվող եկամուտը բավարար չէ հարկերի վճարումն ու կյանքի առաջին անհրաժեշտությունը հոգալու համար։ Ֆիզիկական աշխատանքի նկատմամբ արհամարհական վերաբերմունք կա։ Հասարակության ամենացածր խավը կոչվում է Բեմ, և այս դասի մարդու հետ շփումը զգուշորեն խուսափում է:

Դաշտերում աշխատելուց հետո հանգստի ժամերին բնակիչները անձնատուր են լինում տիբեթյան այծերի որսին, որոնց բուրդը բարձր է գնահատվում Հնդկաստանում։ Բնակչության մեջ ամենաաղքատները՝ նրանք, ովքեր չեն կարող իրենց թույլ տալ որսորդական տեխնիկա գնել, աշխատանքի են ընդունվում որպես զովացուցիչներ:

Այս գործը կատարում են նաև կանայք, ովքեր շատ լավ են դիմանում հոգնածությանը և շատ ավելի լավ առողջություն ունեն, քան իրենց ամուսինները, որոնց ծուլությունն այնպիսին է, որ նրանք կարողանում են ամբողջ գիշեր անցկացնել բաց երկնքի տակ՝ անկախ շոգից ու ցրտից՝ փռված։ քարերի կույտ, քանի դեռ ոչինչ չի պատահում:

Պոլիանդրիան, որի մասին ավելի մանրամասն կխոսեմ, ժողովրդի միասնությունը պահպանելու միջոց է։ Այն ստեղծում է բազմազավակ ընտանիքներ, որոնք հողը մշակում են յակերի, զոների և զոմոների (եզներ և կով) օգնությամբ՝ հանուն ընդհանուր շահի։ Ընտանիքի անդամը չի կարող բաժանվել դրանից, իսկ եթե մահանա, նրա բաժինը վերադառնում է համայնքին։

Մի քիչ ավելի շատ եկամուտ է ստացվում ցորենի կուլտուրաներից, որոնց հատիկները խիստ կլիմայական պայմանների պատճառով շատ քիչ են։ Գարի նույնպես աճեցվում և աղացած է մինչև վաճառքը։

Հենց որ բոլոր դաշտային աշխատանքները ավարտվեն, տղամարդիկ գնում են լեռներում հավաքելու էնորիոտա խոտը, ինչպես նաև մեծ փշոտ դամա բույսը: Դրանցով վառելիք են պատրաստում, որն այնքան սակավ է Լադախում, որտեղ ծառեր ու այգիներ չես տեսնի, իսկ գետի ափին միայն երբեմն կարելի է հանդիպել բարդիների կամ ուռենիների նոսր աճեր։ Գյուղերի մոտ կարող եք գտնել նաև կաղամախի; բայց բերրի հողի բացակայության պատճառով այգեգործությունը դժվարանում է։

Փայտի բացակայությունը նկատելի է, ընդ որում, կացարաններում, որոնք երբեմն կառուցված են արևից չորացրած աղյուսներից, իսկ ավելի հաճախ՝ միջին չափի քարերից՝ իրար ամրացված մի տեսակ շաղախով, կազմված կավից և մանրացված ծղոտից։ Սրանք երկհարկանի շենքեր են՝ ճակատից խնամքով սպիտակեցված, վառ ներկված պատուհանների շրջանակներով։ Նրանց հարթ տանիքները կազմում են տեռասներ, որոնք սովորաբար զարդարված են վայրի ծաղիկներով, և այստեղ, տաք ամիսներին, բնակիչները ժամանակ են սպանում՝ մտածելով բնության մասին և շրջելով իրենց աղոթքի անիվները:

Յուրաքանչյուր շենք ունի մի քանի սենյակ, և դրանց մեջ միշտ կա մեկը հյուրերի համար, որի պատերը զարդարված են շքեղ մորթյա կաշվով։ Մնացած սենյակներն ունեն մահճակալներ և կահույք։ Հարուստ մարդիկ, բացի ամեն ինչից, ունեն կուռքերով լցված աղոթարաններ:

Կյանքն այստեղ շատ չափված է։ Ինչ վերաբերում է սննդին, ապա ընտրությունը փոքր է։ Լադախիի ճաշացանկը շատ պարզ է. Նախաճաշը բաղկացած է մի կտոր տարեկանի հացից: Կեսօրին սեղանին դրվում է ալյուրով փայտե աման, որի մեջ տաք ջուր են լցնում։ Այս խառնուրդը հարում են մանր ձողիկներով, մինչև այն դառնա թանձր մածուկի խտության, այնուհետև օգտագործում են փոքրիկ գնդիկների տեսքով կաթի հետ միասին։

Երեկոյան հաց ու թեյ են մատուցում։ Միսը համարվում է չափից դուրս շքեղություն։ Միայն որսորդներն են ճաշացանկում մի փոքր բազմազանություն ավելացնում վայրի այծերի, արծիվների և սպիտակ կաքավների մսի տեսքով, որոնք շատ են երկրում: Ողջ օրը, ցանկացած պատճառով, խմում են թանգ՝ մի տեսակ թեթև, չհնացած գարեջուր։

Եթե ​​լադախին, որը նստած է պոնիի վրա (նման արտոնյալ անձինք շատ հազվադեպ են լինում), պատահաբար դուրս է գալիս ճանապարհին՝ աշխատանք փնտրելու տարածքում, նա փոքր քանակությամբ սնունդ է հավաքում: Երբ գալիս է ընթրիքի ժամը, նա իջնում ​​է ձիուց գետի կամ առվակի մոտ, փոքր փայտե գավաթը (որը երբեք չի թողնում) մի քիչ ալյուր է լցնում, այն ջրով հարում է և վերջապես օգտագործում այս կերակուրը։

Ցամպաները՝ քոչվորները, որոնք կազմում են Լադախի բնակչության մեկ այլ մասը, շատ ավելի աղքատ են և միևնույն ժամանակ ավելի քիչ քաղաքակիրթ, քան նստակյաց լադախցիները։ Նրանք մեծ մասամբ որսորդներ են և ամբողջովին անտեսում են գյուղատնտեսությունը։ Չնայած Ցամպաները բուդդայականություն են կիրառում, նրանք երբեք չեն այցելում վանքեր, բացառությամբ սննդի փնտրտուքի, որը փոխանակում են որսի հետ:

Նրանք սովորաբար ճամբարում են լեռների գագաթներին, որտեղ ցուրտը սարսափելի է։ Մինչ Լադակիներն իրենք բծախնդիր ճշմարտախոս են, սիրում են սովորել, բայց անհույս ծույլ են, Ցամպաները, ընդհակառակը, շատ տաքարյուն, չափից դուրս ակտիվ և մեծ ստախոս են, ինչպես նաև ամբարտավան արհամարհանքով են վերաբերվում վանքերին:

Նրանցից բացի, այնտեղ ապրում են փոքր խամբաները, ովքեր եկել են Լասայի ծայրամասերից և թշվառ գոյատևում են ապրում հիմնական ճանապարհների երկայնքով թափառող ճամբարներում: Որևէ աշխատանքի համար ոչ պիտանի, խոսելով այն երկրի լեզվից տարբերվող լեզվով, որտեղ ապաստան են գտել, նրանք համընդհանուր ծաղրի առարկա են. նրանց հանդուրժում են միայն իրենց անմխիթար վիճակի համար խղճահարությունից ելնելով, երբ քաղցը միասին մղում է գյուղերում ուտելիք փնտրելու։

Պոլիանդրիան, որը տարածված է տիբեթյան բոլոր ընտանիքներում, մեծապես գրգռեց իմ հետաքրքրությունը։ Այն ոչ մի կերպ չի բխում Բուդդայի վարդապետություններից, քանի որ այն գոյություն է ունեցել նրա գալուց շատ առաջ: Այն շոշափելի չափեր է ստացել Հնդկաստանում և հզոր գործոն է որոշակի սահմաններում բնակչության անդադար աճը զսպելու համար, որը ձեռք է բերվում նաև նորածին իգական սեռի երեխաներին խեղդամահ անելու նողկալի սովորույթով. Բրիտանական փորձերը՝ պայքարելու այս ապագա մայրերի ոչնչացման դեմ, անպտուղ մնացին։

Ինքը՝ Մանուն, որպես օրենք հռչակեց պոլիանդրիան, իսկ որոշ բուդդայական քարոզիչներ, ովքեր հրաժարվեցին բրահմանիզմից, այս սովորույթը տեղափոխեցին Ցեյլոն, Տիբեթ, Մոնղոլիա և Կորեա։ Երկար ժամանակ ճնշված Չինաստանում, պոլիանդրիան ծաղկում էր Տիբեթում և Ցեյլոնում և հանդիպում է նաև կալմիկների, հարավային Հնդկաստանի տոդների և Մալաբարի ափերին գտնվող Նաիրների շրջանում: Ընտանեկան այս էքսցենտրիկ սովորույթի հետքերը կարելի է գտնել թասմանացիների և Ամերիկայի հյուսիսում՝ իրոկեզների շրջանում:

Ըստ Կեսարի՝ պոլիանդրիան ծաղկում էր նաև Եվրոպայում, ինչպես կարող ենք կարդալ «Գալական պատերազմի մասին» գրքում (Գիրք V).

Այս ամենի արդյունքում պոլիանդրիան հնարավոր չէ դիտարկել որպես բացառապես կրոնական ավանդույթ։ Տիբեթում, հաշվի առնելով յուրաքանչյուր բնակչին հատկացված վարելահողերի փոքր քանակությունը, այս սովորույթն ավելի լավ է բացատրվում տնտեսական դրդապատճառներով։ Տիբեթում 1,200,000 քառակուսի կիլոմետր տարածքի վրա հաստատված 1,500,000 բնակիչներին փրկելու համար բուդդիստները ստիպված էին ընդունել պոլիանդրիան. յուրաքանչյուր ընտանիք, ի թիվս այլ բաների, պարտավոր էր իր անդամներից մեկին նվիրել Աստծո ծառայությանը:

Առաջնեկ որդուն միշտ տալիս են գոնփային, որն անփոփոխ կանգնած է յուրաքանչյուր գյուղի մուտքի մոտ: Հենց որ երեխան ութ տարեկան է դառնում, նրան վստահում են Լասսա տանող ճանապարհին անցնող քարավանի խնամքին, որտեղ այնտեղ բերված երեխան յոթ տարի ապրում է որպես նորեկ քաղաքի գոնպաներից մեկում։

Այնտեղ նա սովորում է կարդալ և գրել, ուսումնասիրում է կրոնական ծեսերը և ծանոթանում Պալիում գրված սրբազան մագաղաթներին, անցյալում՝ Մագադայի երկրի լեզուն, Գաուտամա Բուդդայի ենթադրյալ ծննդավայրը:

Ընտանիքի ավագ եղբայրն ընտրում է կնոջը, որը սովորական է դառնում իր տան բոլոր անդամների համար։ Խաղն ու ամուսնության արարողությունը ամենապրիմիտիվ բնույթ են կրում։

Հենց կինն ու նրա ամուսինները որոշում են ամուսնանալ իրենց տղաներից մեկի հետ, նրանցից մեծին այցելության են ուղարկում հարևաններից մեկի մոտ, ով ամուսնական տարիքի աղջիկ ունի։ Առաջին և երկրորդ այցելություններն անցնում են քիչ թե շատ անբարոյական զրույցներով, որոնք ուղեկցվում են կոլետի հաճախակի ընթրիքներով, և միայն երրորդ այցելության ժամանակ է երիտասարդը հայտարարում կին վերցնելու մտադրության մասին։ Հետո նրան ցույց են տալիս ընտանիքի դստերը, որը, որպես կանոն, ճանաչում է փեսային. Լադախում կանայք երբեք չեն ծածկում իրենց երեսը։

Աղջկան առանց նրա համաձայնության չեն ամուսնացնում. Եթե ​​նա ուզում է դա, ապա նա հեռանում է փեսայի հետ և դառնում նրա կինը և նրա եղբայրները:

Միակ որդուն, որպես կանոն, ուղարկում են մի կնոջ մոտ, որն արդեն երկու-երեք ամուսին ունի, և նա իրեն առաջարկում է որպես այլ կողակից։ Նման առաջարկը հազվադեպ է մերժվում, և երիտասարդն անմիջապես հաստատվում է իր նոր ընտանիքում:

Նորապսակների ծնողները սովորաբար ապրում են նրանց հետ մինչև իրենց առաջնեկի ծնունդը։ Ընտանիքի նոր անդամի ծննդյան հաջորդ օրը տատիկն ու պապիկը իրենց ողջ կարողությունը թողնում են երիտասարդ զույգին և գնում նրանցից առանձին տնակում ապրելու։

Ամուսնություններ են տեղի ունենում նաև գոյություն ունեցող երեխաների միջև, ովքեր առանձին են ապրում մինչև չափահաս դառնալը: Կինն ունի անսահմանափակ թվով ամուսինների և սիրեկանների իրավունք։ Իսկ վերջինս, եթե հանդիպում է իրեն հավանած երիտասարդի, նրան տուն է բերում, տալիս բոլոր ամուսիններին և ապրում իր ընտրյալի հետ՝ հայտարարելով, որ ջինգ-թուխ է վերցրել («սիրեկան»): , նորություն, որն ընդունված է կատարյալ ինքնատիրապետմամբ ամուսինների կողմից։

Մարդիկ այստեղ խանդի մասին ամենաբարդ պատկերացումներն ունեն։ Տիբեթցին չափազանց սառնասրտ է սերը ճանաչելու համար: Նման զգացումը նրա համար անախրոնիկ կլիներ, նույնիսկ եթե նա դրանում չտեսներ սահմանված կարգի բացահայտ խախտում։ Մի խոսքով, սերը նրա աչքերում կհայտնվեր որպես չարդարացված եսասիրություն։

Ամուսիններից մեկի բացակայության դեպքում նրա տեղը առաջարկվում է ամուրի կամ այրի կնոջ: Վերջիններս շատ հազվադեպ են Լադախում, կանայք սովորաբար ավելի շատ են ապրում իրենց թուլացած ամուսիններից: Երբեմն նրանք ընտրում են թափառական բուդդայականի, ով ձերբակալվել է այս գյուղի բիզնեսի կողմից: Նույն կերպ, հարևան վայրերում աշխատանք փնտրող ամուսինը, ամեն կանգառում, վայելում է իր հավատակիցների նույն հյուրընկալությունը, ում առատաձեռնությունը, սակայն, միշտ չէ, որ դրսևորվում է հետին մղումներով։

Չնայած իրենց դիրքի առանձնահատկություններին՝ կանայք մեծ հարգանք ու լիակատար ազատություն են վայելում ամուսինների և սիրեկանների ընտրության հարցում։ Նրանք միշտ բարեհամբույր են, հետաքրքրված են այն ամենով, ինչ կատարվում է և ազատ են գնալ ուր ուզում են, բացառությամբ վանքերի գլխավոր աղոթասրահների, որոնց մուտքը նրանց համար խստիվ արգելված է։

Երեխաները հարգում են միայն իրենց մայրերին: Նրանք իրենց հայրերի հանդեպ սեր չեն զգում այն ​​պարզ պատճառով, որ նրանց թիվը չափազանց շատ է։

Առանց մեկ րոպե հաստատելու պոլիանդրիային, ես չեմ կարող դատապարտել այն Տիբեթում, քանի որ առանց դրա բնակչությունը հրեշավոր կերպով կավելանար, սովն ու աղքատությունը կհեղեղեին ազգին, ինչը կհանգեցներ մի շարք արատների. այս երկիրը.

Հանգիստ Գոնփայում

Լադախի մայրաքաղաք Լեհը հինգ հազարից ոչ ավելի բնակիչ ունեցող փոքրիկ քաղաք է, որը բաղկացած է երկու կամ երեք փողոցներից, որոնք շարված են սպիտակ ներկված տներով։ Քաղաքի կենտրոնում կա շուկայի հրապարակ, որտեղ առևտրականներ Հնդկաստանից, Չինաստանից, Թուրքեստանից, Քաշմիրից և Տիբեթի տարբեր շրջաններից գալիս են իրենց ապրանքները փոխանակելու տիբեթյան ոսկու հետ, որը նրանց մատակարարում են տեղի բնակիչները, ովքեր ձգտում են իրենց վանականներին ապահովել ոչ միայն ոսկով։ հագուստ, բայց նաև կենցաղային ամենափոքր իրերով։

Հին դատարկ պալատը բարձրանում է մի բլրի վրա, որտեղից երևում է ամբողջ քաղաքը. դրա մեջտեղում իմ ընկերոջ՝ վեզիր Սուրաջբալի՝ Լադախի նահանգապետի, ամենագեղեցիկ փենջաբիի, ով փիլիսոփայական կրթություն է ստացել Լոնդոնում, ընդարձակ երկհարկանի նստավայրն է։

Լեհում իմ կացությունը համեմելու համար նա շուկայի հրապարակում պոլոյի մեծ մրցախաղ կազմակերպեց, իսկ երեկոյան իր տան պատշգամբի դիմաց պարեր ու խաղեր էին անցկացվում։

Բազմաթիվ հրավառություններ փայլուն լույս են սփռել ներկայացմամբ գրավված մարդկանց բազմության վրա։ Նրանք կազմեցին մի մեծ շրջան, որի մեջտեղում կատարողների խումբը, հագնված սատանաների, կենդանիների և կախարդների կերպարանքով, ցնծում էր, թռվռում, թռչկոտում և պտտվում ռիթմիկ պարով՝ թմբուկի ուղեկցությամբ երկու երկար շեփորի միապաղաղ երաժշտության ներքո։

Ամբոխի դժոխային աղմուկն ու չդադարող ճիչերն ինձ ահավոր հոգնեցնում էին։ Ներկայացումն ավարտվեց տիբեթցի կանանց հեզաճկուն պարերով, որոնք պտտվելով ու օրորվելով կողքից այն կողմ, հասան մեր պատուհաններին և ցածր աղեղներ արեցին՝ ողջունելով մեզ խաչված դաստակների վրա պղնձե և ոսկրային ապարանջանների զրնգոցով։

Հաջորդ օրը վաղ ես գնացի Հիմիսի մեծ վանք, որը գտնվում է գեղատեսիլ վայրում, ժայռի գագաթին, որը նայում է Ինդոսի հովտին: Սա երկրի գլխավոր վանքերից մեկն է, որն աջակցվում է տեղի բնակիչների նվիրատվություններով և Լասայի սուբսիդիաներով: Դեպի ճանապարհին, անցնելով Ինդուսը կամրջի վրայով, որի մոտ բնադրվում են բազմաթիվ գյուղեր, կարելի է հանդիպել անվերջ ամբարտակների, որոնք ծածկված են մակագրություններով քարերով և չորտերով, որոնք մեր ուղեցույցները փորձել են շրջանցել աջ կողմում: Ես ուզում էի ձիուս ձախ թեքել, բայց Լադախին անմիջապես ստիպեց ինձ վերադառնալ՝ ձիուս սանձով տանելով աջ և բացատրելով ինձ, որ դա իրենց երկրի սովորությունն է։ Փորձեցի պարզել այս սնահավատության ծագումը, բայց անհաջող։

Շարունակեցինք մեր ճանապարհը դեպի գոնպա, որի գլխավերեւում կանգնած էր աշտարակը, որը տեսանելի էր հեռվից, և հայտնվեցինք վառ գույներով ներկված մեծ դռան առաջ, երկհարկանի ընդարձակ շինության մուտքի մոտ, որը պարունակում էր. փոքրիկ քարերով սալապատ բակ։

Աջ կողմում, նրա անկյուններից մեկում կար մեկ այլ ներկված դուռ՝ կապված պղնձե թիթեղներով։ Սա գլխավոր տաճարի մուտքն է, որի ինտերիերը զարդարված է կուռքերի նկարներով, և որտեղ կարելի է տեսնել Բուդդայի հսկայական պատկերը՝ շրջանակված շատ ավելի փոքր աստվածների կողմից:

Ձախ կողմում մի պատշգամբ է, որի վրա տեղադրված է հսկայական աղոթանիվ, և այստեղ հավաքվել էին վանքի բոլոր լամաներն ու նրանց վանահայրը մինչև մեր գալը։ Մի քանի երաժիշտներ նստել են պատշգամբի տակ՝ ձեռքերում թմբուկներ ու երկար խողովակներ բռնած։ Բակի աջ կողմում մի շարք դռներ տանում էին դեպի վանականների սենյակները, որոնք ամբողջությամբ զարդարված էին սուրբ ձևավորումներով և զարդարված փոքրիկ աղոթական անիվներով, որոնց վրա դրված էին ժապավեններով եռաժանիներ և ներկված կարմիր և սև:

Բակի մեջտեղում կանգնած էին երկու բարձր կայմ, որոնց գագաթներից կախված էին յակայի պոչեր և կրոնական պատվիրաններով պատված երկար թղթե ժապավեններ։ Վանքի բոլոր պարիսպների երկայնքով կարելի էր տեսնել ժապավեններով զարդարված աղոթքի գիրուետներ։

Ընդհանուր լռություն էր տիրում, բոլորը ոգևորված սպասում էին ինչ-որ կրոնական հաղորդության մեկնարկին: Մենք տեղավորվեցինք լամաներից ոչ հեռու վերանդայում։ Գրեթե անմիջապես երաժիշտներն իրենց երկար խողովակներից փափուկ միապաղաղ ձայներ արձակեցին, որոնք ուղեկցվում էին գետնին ամրացված փայտին ամրացված տարօրինակ տեսք ունեցող կլոր թմբուկով։

Այս տարօրինակ երաժշտության ներքո երգված սգավոր երգի առաջին հնչյուններով վանքի դռները լայն բացվեցին՝ ընդունելով մոտ քսան հոգու՝ կենդանիների, թռչունների, սատանաների և ամեն տեսակի հրեշների հագուստով։ Նրանց կրծքավանդակին պատկերված էին դևերի և գանգերի ֆանտաստիկ պատկերներ՝ ասեղնագործված չինական բազմագույն մետաքսով, իսկ նրանց կոնաձև գլխազարդերից կախված էին երկար բազմագույն ժապավեններ՝ ծածկված մակագրություններով։ Նրանց դեմքերին դիմակներ էին կրում սպիտակ մետաքսով ասեղնագործված գանգերով։

Այսպես հագնված նրանք դանդաղ շրջում էին կայմերի շուրջը՝ ժամանակ առ ժամանակ ձեռքերը վեր բարձրացնելով և ձախ ձեռքով օդ նետելով մի տեսակ գդալ, որի մի մասը մարդկային գանգի մի կտոր էր՝ շրջանակված վերցված մազերով. վստահաբար, թշնամու գլխից:

Նրանց երթը կայմերի շուրջը շուտով վերածվեց ինչ-որ շարունակական ցատկի։ Թմբուկի երկար գլորումից հետո նրանք հանկարծ կանգ առան, բայց միայն դրանից հետո նորից շարժվեցին՝ սպառնալից դեպի երկինք թափահարելով ժապավեններով զարդարված փոքրիկ դեղին ձողիկներ։

Վերջապես, ողջունելով լամա վանահայրին, նրանք մոտեցան տաճարի մուտքին, որին նույն պահին հետևեցին դիմակահանդեսի մյուս մասնակիցները, որոնց դեմքերը թաքցված էին պղնձե դիմակներով: Նրանց զգեստները պատրաստված էին ասեղնագործությամբ պատված բազմագույն գործվածքներից։ Մի ձեռքում յուրաքանչյուրը մի դափ էր բռնել, իսկ մյուսում՝ փոքրիկ ղողանջող զանգեր։ Յուրաքանչյուր դափից կախված էր մի գնդիկ, որը ձեռքի ամենափոքր շարժումով հարվածում էր գործիքի հնչյունային մաշկին։

Այս նոր կատարողները մի քանի անգամ պտտվեցին բակի շուրջը, յուրաքանչյուր շրջան նշելով մի խուլ մռնչյունով, որը հնչում էր միաձայն հնչող բոլոր դափերի կողմից: Նրանք ավարտեցին՝ վազելով դեպի տաճարի դռները և խմբվելով դիմացի աստիճանների վրա:

Հետևեց համընդհանուր լռություն, որը շուտով խախտվեց ծպտված տղամարդկանց երրորդ խմբի երևացմամբ, որոնց հսկայական դիմակները պատկերում էին տարբեր աստվածություններ, որոնցից յուրաքանչյուրը երրորդ աչքով էր իր ճակատին: Երթը ղեկավարում էր Թլոգան-Պուդմա-Ջունգնասը՝ բառացիորեն «նա, ով ծնվել է լոտոսի ծաղիկի մեջ», ուղեկցվում էր հարուստ հագուստով մեկ այլ դիմակով՝ նախշերով պատված մեծ դեղին հովանոցով։

Նրա շքախումբը բաղկացած էր տարբեր շքեղ հագնված աստվածներից՝ Դորջե-Տրոլոնգ, Սանգսպա Կուրպոն (իրականում հենց ինքը՝ Բրահման) և այլք։ Այս դերասանները, ինչպես բացատրեց մեր կողքին նստած լաման, ներկայացնում էին փոխակերպման ընդունակ էակների վեց դաս՝ աստվածներ, կիսաստվածներ, մարդիկ, կենդանիներ, հոգիներ և դևեր:

Դանդաղ առաջ գնացող այս կերպարների երկու կողմերում կանգնած էին այլ դիմակներ՝ շշմեցնող գույների մետաքսե զգեստներով: Նրանք կրում էին ոսկե թագեր՝ վեց շարք ծաղկային ձևավորումներով, որոնց վրա դրված էին սրածայր գագաթներ, և յուրաքանչյուրը ձեռքում էր թմբուկ: Նրանք երեք անգամ շրջեցին սահմանված կայմերի շուրջը դաժան, անհամապատասխան երաժշտության ներքո և վերջապես նստեցին գետնին Թլոգան-Պուդմա-Յունգնասի շուրջը, ով անմիջապես, հաճելի կարևորությամբ, երկու մատը դրեց բերանը, ծակող սուլիչ արձակելով:

Այս ազդանշանին ի պատասխան՝ տաճարից դուրս եկան մարտիկի հագուստով երիտասարդներ։ Նրանք կրում էին ահավոր կանաչ դիմակներ՝ զարդարված փոքրիկ եռանկյուն դրոշներով, ժապավեններով զարդարված զանգերից պատրաստված կարճ վերնաշապիկներ և խարիսխներ։ Իրենց դափերով ու զանգերով դժոխային աղմուկ հանելով՝ նրանք պտտվում էին գետնին նստած աստվածների շուրջը։ Նրանց ուղեկցող երկու մեծահասակ տղամարդիկ, կիպ շորեր հագած, խաղում էին կատակասերների դեր՝ կատարելով ամենատարբեր գրոտեսկային շարժումներ և զավեշտական ​​հնարքներ։ Նրանցից մեկը, անընդհատ պարելով, անընդհատ ծեծում էր ընկերոջ թմբուկը։ Սա ուրախացրեց ամբոխին, որը նրա չարաճճիությունները պարգևատրեց ծիծաղի պոռթկումներով:

Դերասանների նոր խումբը միացավ ամբոխին, որը ներկայացնում էր Աստվածային մեծագույն ուժերը: Նրանց զգեստները բաղկացած էին կարմիր միտրերից և դեղին տաբատներից։ Նրանք կրում էին նույն զանգերն ու դափերը և գրավում իրենց տեղերը աստվածների դիմաց։

Վերջին կատարողներից ոմանք բեմ բարձրացան կարմիր և շագանակագույն դիմակներով, երեք աչքերը կրծքավանդակին ներկված: Նրանք նախորդ դերասանների հետ բաժանվեցին երկու խմբի և, դափի ու սովորական երաժշտության նվագակցությամբ, կատարեցին վայրի պար՝ շտապելով առաջ, նահանջելով, պտտվելով շուրջպարի մեջ և հանդես գալով սյուներով՝ դադարները լցնելով ցածր աղեղներով։ .

Որոշ ժամանակ անց այս զարմանահրաշ կատարումը, որը մեզ ահավոր հոգնեցրել էր, աստիճանաբար սկսեց հանդարտվել։ Աստվածներ, կիսաստվածներ, թագավորներ, մարդիկ և ոգիներ վեր կացան և դիմակահանդեսի մյուս բոլոր մասնակիցների ուղեկցությամբ ուղղվեցին դեպի տաճարի մուտքը, որտեղից արտասովոր հանդիսավորությամբ դուրս եկան կմախքներ պատկերող զարմանալի տարազներով մի քանի տղամարդ։ Այս բոլոր ելքերը նախօրոք կազմակերպված էին, և յուրաքանչյուրն ուներ իր հատուկ նշանակությունը։

Պարողների ամբոխը իր տեղը զիջեց թաղման կերպարանքով այս արարածներին, որոնք հանդիսավոր կերպով շարժվեցին դեպի կայմեր։ Այնտեղ նրանք կանգնել էին տեղում սառած՝ կողքերից կախված փայտի կտորներն այնպես մատով մատնելով, որ կատարելապես ընդօրինակեն իրենց ծնոտների շշնջյունը։

Նրանք երեք անգամ պտտվեցին բակում, երթով շարժվեցին թմբուկների ընդհատվող հարվածի ռիթմով, և վերջապես ներխուժեցին կրոնական երգեր։ Հերթական անգամ աշխատելով արհեստական ​​ծնոտների հետ՝ նրանք «ատամները» իջեցրին գետնին և մի փոքր ավելի տհաճ ծամածռելով՝ քարացան տեղում։

Այս պահին մարդու թշնամու պատկերը՝ պատրաստված գիպսի նմանությամբ և դրված կայմերից մեկի ստորոտին, բարձրացվեց և կտոր-կտոր արվեց. Հանդիսատեսներից ամենատարեցն այս կտորները բաժանեց կմախքներին՝ ի նշան իրենց հրաժարական պատրաստակամության՝ շուտով նրանց միանալու գերեզմանոցում:

Ներկայացումն ավարտվեց, և վանահայր լաման մոտեցավ ինձ և խնդրեց ինձ ուղեկցել գլխավոր կտուր՝ տոնի առթիվ գետի պես հոսող կոլետը ճաշակելու համար։ Ես հաճույքով ընդունեցի նրա առաջարկը, քանի որ գլուխս բզբզում էր այն ձգձգված կատարումից, որին հենց նոր ականատես էի։

Անցնելով բակը և բարձրանալով աղոթքի անիվների շարքերով զարդարված սանդուղք, մենք անցանք կուռքերով լցված երկու սենյակներով և դուրս եկանք պատշգամբ, որտեղ ես նստեցի նստարանին ամենապատվելի լամայի դիմաց, որի աչքերը փայլում էին խելքով: Հետո երեք վանականներ բերեցին մեզ գարեջրի սափորներ և լցրեցին փոքրիկ բրոնզե բաժակներ, որոնք նրանք նախ նվիրեցին իրենց վանահայրին, իսկ հետո՝ ինձ ու իմ ուղեկիցներին։

«Ձեզ դուր եկավ մեր փոքրիկ արձակուրդը»: - հարցրեց ինձ լաման:

«Ինձ շատ հետաքրքիր գտա: -պատասխանեցի ես։ – Իրականում, ես դեռ տպավորված եմ իմ տեսածով: Բայց ճիշտն ասած, ես չէի պատկերացնում, որ բուդդայականությունը կարող է նման տարօրինակ ձևով հայտնվել կրոնական արարողությունների ժամանակ»։

«Ոչ մի կրոն,- պատասխանեց լաման,- ավելի շատ թատերական արարողություններ չունի, քան մերը: Բայց դրա այս ծիսական մասը ոչ մի կերպ չի խախտում բուդդիզմի հիմնարար սկզբունքները։ Մենք դրանք համարում ենք գործնական միջոց՝ խրախուսելու տգետ ամբոխին սիրել և հնազանդվել մեկ Արարչին, ճիշտ այնպես, ինչպես ծնողներն օգտագործում են տիկնիկը՝ շահելու իրենց երեխայի սերն ու հնազանդությունը: Ժողովրդի մեջ, ավելի ճիշտ՝ անկիրթ զանգվածների մեջ մենք տեսնում ենք մեր Հոր զավակներին»։

«Բայց ի՞նչ նշանակություն ունեն,- շարունակեցի ես,- այս բոլոր դիմակները, տարազները, զանգերն ու պարերը, մի խոսքով, ամբողջ ներկայացումը, որը հստակորեն իրականացվում է որոշակի ծրագրի համաձայն»:

«Մենք տարվա ընթացքում ունենք մի քանի նման արձակուրդներ», - պատասխանեց լաման: – Ներկայացվում են առեղծվածներ, և դերասանները հրավիրվում են դրանց մասնակցելու: Նրանց տրված է լիակատար ազատություն շարժումների և ժեստերի առումով, և հրահանգված է հավատարիմ մնալ միայն որոշ մանրամասներին և հիմնական գաղափարի ուրվագծին:

Մեր առեղծվածները ոչ այլ ինչ են, քան մնջախաղեր, որոնք նախատեսված են ցույց տալու աստվածներին, ովքեր վայելում են այնպիսի ակնածանք, որ նրանք մարդուն պարգևատրում են հոգու մաքրությամբ և անմահության հանդեպ հավատքով:

Դերասաններն իրենց զգեստները ստանում են վանքերում և գործում են ընդհանուր հրահանգներից հետո, որոնք թույլ են տալիս գործողությունների լիակատար ազատություն: Նրանց թողած էֆեկտը իսկապես տպավորիչ է, բայց միայն մեր ժողովուրդը կարող է ընկալել այդ գաղափարների իմաստը։ Դուք նույնպես, ինչպես հասկանում եմ, դիմում եք նմանատիպ գործողությունների, որոնք, սակայն, ոչ մի կերպ չեն փոխում ձեր միաստվածության սկզբունքները»։

«Ներիր ինձ», - նորից ասացի ես, - բայց անշուշտ կուռքերի բազմությունը, որոնցով զարդարված են ձեր գոնպաները, այս սկզբունքների կոպտագույն խախտում են:

«Ինչպես արդեն ասացի,- պատասխանեց լաման,- մարդ ապրում է և միշտ կմնա իր մանկության մեջ: Նա հասկանում է ամեն ինչ, տեսնում և զգում է բնության մեծությունը, բայց դեռևս չի կարողանում հասկանալ Մեծ Հոգուն, ով ստեղծում և կենդանացնում է ամեն ինչ։

Մարդը միշտ փնտրում է այն, ինչ հասանելի է իր զգայարաններին. նա երբեք չկարողացավ երկար հավատալ մի բանի, որը խուսափում էր իր նյութական զգայարաններից: Նա միշտ անում էր հնարավոր ամեն ինչ, որպեսզի գտնի Արարչի հետ հաղորդակցվելու անմիջական ուղիները, ով ստեղծել է այնքան բարիք, և միաժամանակ, ինչպես մարդը սխալմամբ է հավատում, այնքան չարիք:

Այդ պատճառով մարդը հիանում էր բնության ամեն մի դրսևորմամբ, որն իր բարերար ազդեցությունն էր ունենում։ Դրա վառ օրինակն են հին եգիպտացիները, ովքեր կուռք էին դարձնում կենդանիներին, ծառերին ու քարերին, քամուն և անձրևին։

Մյուս ազգերը, նույնքան թաղված տգիտության մեջ, գիտակցելով, որ անձրևները միշտ չէ, որ առատ բերք են բերում, և կենդանիները կարող են չհնազանդվել իրենց տիրոջը, ուղղակի միջնորդներ փնտրեցին իրենց և Արարչի անհասկանալի զորության մեծ խորհուրդների միջև: Ուստի նրանք ստեղծեցին կուռքեր, որոնք անկողմնակալ էին համարում շրջապատող աշխարհի նկատմամբ և որոնց միջնորդությանը անընդհատ դիմում էին։

Ամենահեռավոր դարերից մինչև մեր օրերը, կրկնում եմ, մարդը միշտ ձգվել է դեպի այն, ինչ հասանելի է զգայարաններին։ Ասորեստանցիները, որոնելով մի ճանապարհ, որը կարող էր տանել նրանց Արարչի ոտքերը, իրենց հայացքը ուղղեցին դեպի աստղերը և հիացմունքով նայեցին նրանց, թեև նրանք անհասանելի էին: Գեբրերը* պահպանել են այս համոզմունքը մինչ օրս։

Իր աննշանության և բանականության կուրության պատճառով մարդն անկարող է դարձել ըմբռնելու այն անտեսանելի և հոգևոր թելը, որը կապում է իրեն մեծ Աստվածության հետ: Դրանով է բացատրվում նրա աստվածային սկզբունքի թուլացումը և շոշափելի իրեր ունենալու հավերժական ցանկության պատճառը:

Դրա օրինակը մենք տեսնում ենք բրահմանիզմում, որի հետևորդները, սիրահարվելով արտաքին ձևերին, ստեղծեցին ոչ թե անմիջապես, այլ աստիճանաբար աստվածների և կիսաստվածների մի ամբողջ բանակ: Միևնույն ժամանակ, մարդը երբեք չի համարձակվել աստվածային և հավերժական գոյությունը վերագրել իր իսկ ձեռքով ստեղծված տեսանելի պատկերներին։

Թերևս Իսրայելի ժողովուրդն ավելի բացահայտ է դրսևորել, քան ցանկացած այլ ժողովուրդ, մարդկային սերը կոնկրետ ամեն ինչի նկատմամբ: Որովհետև, չնայած իրենց Մեծ Արարչի կողմից ստեղծված մի շարք զարմանահրաշ հրաշքների, որը նույնն է բոլոր ժողովուրդների համար, նրանք չկարողացան դիմակայել մետաղից աստված ստեղծելուն հենց այն ժամանակ, երբ իրենց մարգարեն Մովսեսը խնդրեց Բարձրյալից նրանց համար:

Բուդդիզմը նման փոփոխությունների միջով անցավ։ Մեր մեծ բարեփոխիչ Շաքյամունին, ոգեշնչված Գերագույն Դատավորից, հասկացավ Տիրոջ իսկական մեծությունն ու անբաժանելիությունը: Այդ իսկ պատճառով նա բացահայտորեն բաժանվեց բրահմիններից և նրանց բազմաստվածության վարդապետությունից՝ քարոզելով Արարչի մաքրությունն ու անմահությունը և ամեն ինչ անելով քանդելու այն պատկերները, որոնք ենթադրաբար ստեղծված են Նրա նմանությամբ:

Ճանաչումը, որ նա և իր աշակերտները ստացան ժողովրդից, դարձավ բրահմանների կողմից լուրջ հալածանքների պատճառ, որոնք, ի հեճուկս Ամենակարողի օրենքների, վերաբերվում էին մարդկանց շատ բռնատիրական վերաբերմունքին, աստվածներ ստեղծելով միայն աղբյուրը ընդլայնելու նպատակով: նրանց անձնական եկամուտը.

Մեր առաջին սուրբ մարգարեները, որոնց մենք տվել ենք Բուդդա կոչում, այսինքն՝ իմաստուններ և սրբեր, քանի որ նրանց համարում ենք մեկ Մեծ Արարչի մարմնացում, հնագույն ժամանակներից ապրել են աշխարհի տարբեր երկրներում: Քանի որ նրանց քարոզչությունն ուղղված էր հիմնականում բրահմանների բռնակալության և կրոնի արատավոր փոխակերպման դեմ ընդհանուր շահույթի միջոցի, մարգարեները հսկայական թվով հետևորդներ գտան Հնդկաստանի և Չինաստանի բնակչության ստորին շերտերում:

Այս սուրբ մարգարեներից առանձնահատուկ պաշտամունքով է պատվում Բուդդա Շաքյամոնին*, ով ապրել է երեք հազար տարի առաջ և իր ուսմունքներով ամբողջ Չինաստանը առաջնորդել է դեպի մեկ ճշմարիտ և անբաժանելի Աստծո ճանապարհը, ինչպես նաև Բուդդա Գաուտաման, որն ապրել է երկու և կես հազար տարի առաջ և հինդուների գրեթե կեսին դարձրեց նույն հավատքը**։

Բուդդիզմը բաժանված է մի քանի ուղղությունների, որոնք տարբերվում են միայն որոշ կրոնական ծեսերով, սակայն նրանց վարդապետությունների հիմունքները ամենուր նույնն են։ Մեզ՝ տիբեթցի բուդդայականներս, անվանում են լամաիստ***, քանի որ մոտ տասնհինգ դար առաջ մենք բաժանվել ենք Ֆոիստներից: Այդ ժամանակից ի վեր մենք Ֆո-Շաքյամունիի երկրպագուների մի մասն ենք եղել, ով առաջինն էր հավաքել բրահմանիզմի մեծ հերձվածության ժամանակաշրջանում տարբեր Բուդդաների կողմից հաստատված բոլոր օրենքները:

Հետագայում մոնղոլ Խուտուկթուն մեծ Բուդդայի գրքերը թարգմանեց չինարեն՝ որպես մրցանակ Չինաստանի կայսրից ստանալով «Գուո-Չի» տիտղոսը՝ թագավորի դաստիարակ, տիտղոս, որը նրա մահից հետո տրվեց Տիբեթի Դալայ Լամային։ և որն այդ ժամանակվանից կրում են նրանք, ովքեր զբաղեցնում են այս պաշտոնը:

Մեր կրոնը դավանում են երկու վանական կարգեր՝ կարմիր և դեղին: Առաջինները, ովքեր ճանաչում են Տաշի Լումպոյում բնակվող Պանչենի հեղինակությունը՝ Տիբեթի քաղաքացիական վարչակազմի ղեկավարը, կարող են ամուսնանալ։ Իսկ մենք դեղին վանականներ ենք, ովքեր կուսակրոնության երդում են տվել, և մեր անմիջական ղեկավարը Դալայ Լաման է: Բացի այս տարբերության կետից, մեր երկու կարգերի ծեսերը նույնն են»։

«Եվ երկուսն էլ ունե՞ն այնպիսի առեղծվածներ, ինչպիսին ես այսօր տեսա»:

«Այո, շատ քիչ տարբերություններով: Նախկինում այս տոները նշվում էին մեծագույն հանդիսավորությամբ ու շուքով, սակայն Լադախի գրավումից ի վեր մեր վանքերը մեկ անգամ չէ, որ թալանվել են և մեր հարստությունը խլվել է մեզանից։

Այժմ մենք ստիպված ենք բավարարվել սպիտակ զգեստներով և բրոնզե սպասքով, մինչդեռ հենց Տիբեթում կարելի է տեսնել ոսկե անոթներ և գործվածքներ՝ ասեղնագործված ոսկով»։

«Գոնպա կատարած իմ վերջին այցելության ժամանակ լամաներից մեկն ինձ պատմեց ինչ-որ մարգարեի կամ, ինչպես դուք կասեք, Բուդդայի մասին, որի անունը Իսա էր: Կարո՞ղ եք ինձ որևէ բան ասել դրա գոյության մասին»: -Ես խնդրեցի՝ ցանկանալով բաց չթողնել ինձ այդքան անհանգստացնող թեմայի շուրջ զրույց սկսելու առիթը։

«Իսսա անունը մեծ հարգանք է վայելում բուդդիստների շրջանում», - պատասխանեց իմ տանտերը: «Բայց շատերը գիտեն նրա մասին, բացառությամբ լամաների, ովքեր կարդում էին նրա կյանքի մասին մատյանները։ Իսայի նման անթիվ Բուդդաներ կան, և այսօր գոյություն ունեցող 84000 ձեռագրերը պարունակում են մանրամասներ յուրաքանչյուրի կյանքի մասին. բայց շատերը չեն կարդացել դրանց նույնիսկ հարյուրերորդ մասը:

Գործելով ըստ հաստատված սովորույթի՝ Լասային այցելող յուրաքանչյուր աշակերտ կամ լամա պետք է մեկ կամ մի քանի օրինակ նվեր բերի այն վանքին, որտեղ իրեն նշանակված է: Մեր gonpa-ն, ինչպես մյուսները, արդեն ունի նրանց մեծ քանակություն: Դրանցից կարելի է գտնել Բուդդա Իսայի կյանքի և գործերի տարեգրությունը, ով քարոզեց սուրբ վարդապետությունը Հնդկաստանում և Իսրայելի զավակների մեջ և մահապատժի ենթարկվեց հեթանոսների կողմից, որոնց հետնորդներն այդ ժամանակվանից ընդունել են նրա քարոզած պատվիրանները և որը, վստահում ենք, դուք սովորել եք:

Մեծ Բուդդան՝ Տիեզերքի հոգին, Բրահմայի մարմնացումն է: Նա գրեթե անդադար մնում է հանգստի մեջ՝ իր մեջ պահելով այն ամենը, ինչ գոյություն ունի ժամանակի սկզբից, և նրա շունչն աշխուժացնում է աշխարհը։ Թողնելով մարդուն հույսը դնել սեփական ուժերի վրա՝ որոշ ժամանակաշրջաններում նա, այնուամենայնիվ, դուրս է գալիս իր անգործությունից՝ մարդկային կերպարանք ընդունելով՝ իր ստեղծագործությունները մոտալուտ մահից փրկելու համար։

Իր երկրային գոյության ընթացքում Բուդդան բաժանված ժողովուրդներից նոր աշխարհ է ստեղծում: Եվ, ավարտելով իր առաջադրանքը, նա հեռանում է Երկրից՝ վերականգնելով իր անտեսանելի վիճակը և ապրելով կատարյալ երանության մեջ։

Երեք հազար տարի առաջ մեծ Բուդդան մարմնավորվեց որպես հայտնի արքայազն Շաքյամոնի, դրանով իսկ շարունակելով իր քսան մարմնավորումների շարքը: Երկուսուկես հազար տարի առաջ աշխարհի մեծ հոգին կրկին մարմնավորվեց Գաուտամայում՝ դնելով նոր թագավորության հիմքերը Բիրմայում, Սիամում և տարբեր կղզիներում:

Սրանից անմիջապես հետո բուդդայականությունը սկսեց տարածվել Չինաստանում՝ իմաստունների ջանքերի շնորհիվ, ովքեր ամեն ինչ արեցին սուրբ վարդապետությունը տարածելու համար: Իսկ Հան դինաստիայի Մինգ Տիի օրոք հազար ութ հարյուր քսաներեք տարի առաջ* Շաքյամոնիի պատվիրանները համընդհանուր ճանաչում ստացան ժողովրդի կողմից։ Բուդդայականության Չինաստան ժամանմանը զուգընթաց նրա պատվիրանները տարածվեցին իսրայելցիների մեջ։

Մոտ երկու հազար տարի առաջ կատարյալ Էակ, որը կրկին ի հայտ եկավ իր անգործությունից, մարմնավորվեց աղքատ ընտանիքի նորածին երեխայի մեջ: Նրա կամքն էր, որ երեխան պարզ խոսքերով լուսավորեր անգրագետներին հավիտենական կյանքի վերաբերյալ՝ իր օրինակով մարդկանց վերադարձնելով ճշմարտության ուղի, բացելով նրանց համար այն ուղին, որն իսկապես տանում է դեպի բարոյական մաքրության հասնելու:

Երբ նա դեռ տղա էր, այս սուրբ երեխային բերեցին Հնդկաստան, որտեղ մինչև մեծանալը նա ուսումնասիրեց մեծ Բուդդայի օրենքները, ով հավերժ բնակվում է դրախտում»:

Այս պահին զրուցակիցս սկսեց հոգնածության հստակ նշաններ ցույց տալ՝ սկսելով պտտել իր աղոթքի գլանը՝ ի նշան այն բանի, որ ուզում է ավարտել զրույցը։ Այսպիսով, ես արագ տվեցի հետևյալ հարցերը.

«Ի՞նչ լեզվով են գրված Իսայի կյանքի մասին հիմնական մագաղաթները»։

«Նրա կյանքի մասին փաստաթղթերը, որոնք բերվել են Հնդկաստանից Նեպալ և Նեպալից Տիբեթ, գրված են Պալիում և այժմ գտնվում են Լասայում: Բայց օրինակներ կան մեր լեզվով, այսինքն՝ տիբեթերենով, այս վանքում»։

«Ինչպե՞ս են վերաբերվում Իսային Տիբեթում: Արդյո՞ք նա սուրբ է համարվում: - Ես հարցրեցի.

«Մարդիկ չգիտեն դրա գոյության մասին։ Նրա մասին ինչ-որ բան գիտեն միայն բարձր լամաները, ովքեր ուսումնասիրել են նրա կյանքի մասին փաստաթղթերը։ Բայց քանի որ նրա վարդապետությունը չի կազմում բուդդիզմի կանոնական մասը, քանի որ նրա երկրպագուները չեն ճանաչում Դալայ Լամայի հեղինակությունը, մարգարեն Իսա Տիբեթում պաշտոնապես չի ճանաչվում որպես սուրբ»:

«Մե՞ղք ես գործում՝ անծանոթին պատմելով այս պատճենների մասին»: - Ես հարց տվեցի.

«Այն, ինչ պատկանում է Աստծուն, - պատասխանեց լաման, - պատկանում է մարդուն: Պարտականությունը մեզ պարտավորեցնում է ամենայն բարեխղճորեն աջակցել նրա սուրբ խոսքի տարածմանը: Ես չգիտեմ, թե կոնկրետ որտեղ են այժմ այդ փաստաթղթերը. բայց եթե դուք երբևէ նորից այցելեք մեր գոնպան, ես ուրախ կլինեմ դրանք ձեզ ցույց տալ»։

Այդ պահին երկու վանականներ ներս մտան, մի քանի բառ արտասանեցին, որ թարգմանիչս չէր հասկանում, և անմիջապես հեռացան։

«Ես կանչված եմ զոհաբերության», - ասաց լաման: «Ես խնդրում եմ, որ ներես ինձ»:

Սրանից հետո նա խոնարհվեց և, շարժվելով դեպի դուռը, անհետացավ։ Այլ ելք չունեի, քան վերադառնալ ինձ համար նախատեսված սենյակ, որտեղ թեթեւ ընթրիքից հետո գիշերեցի։

Հաջորդ օրը ես վերադարձա Լեհ՝ մտածելով, թե ինչ պատրվակով կարող եմ կրկին այցելել վանքը։ Երկու օր անց ես սուրհանդակ ուղարկեցի Բարձր Լամային՝ նվերով, որը բաղկացած էր զարթուցիչից, ձեռքի ժամացույցից և ջերմաչափից, միևնույն ժամանակ տեղեկացնելով նրան իմ ցանկության մասին՝ հնարավորության դեպքում վերադառնալ վանք, նախքան Լադախից հեռանալը, այն հույսով, որ. նա կարող է թույլ տալ ինձ տեսնել այն գիրքը, որը մեր զրույցի թեմաներից մեկն էր:

Ես պլանավորեցի հասնել Քաշմիր և ավելի ուշ այնտեղից գնալ Հիմիս, բայց ճակատագիրը այլ բան որոշեց: Երբ ես շրջում էի բլրի կողքով, որի գագաթին գտնվում էր Պինտակա գոնպան, իմ ձին սայթաքեց, և ես այնպես անհաջող գետնին գցվեցի, որ ես կոտրեցի աջ ոտքս ծնկից ներքև:

Այսպիսով, անհնար էր շարունակել ճանապարհը, և քանի որ ես ցանկություն չունեի վերադառնալու Լեհ կամ վայելելու Պինտակա գոնպայի (անառողջ վայր) հյուրընկալությունը, ես հրամայեցի ինձ տանել դեպի Հիմիս, որտեղ կարելի էր հասնել կես օր դանդաղ։ քշել.

Վնասված վերջույթիս վրա դրեցին իմպրովիզացված շղթա, վիրահատություն, որն ինձ մեծ ցավ պատճառեց, և ինձ դրեցին թամբի մեջ; մեկը քուլին բռնեց իմ ոտքը, իսկ մյուսը սանձից բռնեց ձիուն: Ուշ երեկոյան անցանք Հիմիսի շեմը։

Լսելով իմ դժբախտության մասին՝ բոլորը դուրս եկան ինձ ընդառաջ։ Ինձ մեծ խնամքով տարան իրենց լավագույն սենյակները և պառկեցին փափուկ անկողնու վրա, որի կողքին կանգնած էր աղոթքի անիվը։ Այս ամենը տեղի ունեցավ վանքի վանահայրի անխոնջ հսկողության ներքո, ով կարեկցաբար սեղմեց իմ ձեռքը երախտագիտությամբ իր բարության համար։

Հաջորդ օրը ես ինքս պատրաստեցի ոտքի սալիկի ավելի լավ տարբերակը փոքր երկարավուն փայտե ձողիկներից, որոնք միացված էին պարաններով; բացարձակ լռության մեջ մնալն այնքան օգտակար էր, որ շուտով կարողացա թողնել Գոնպան և մեկնել Հնդկաստան՝ վիրահատական ​​օգնություն փնտրելու:

Մինչ վանքի սպասավորը անկողնիս մոտ աղոթող անիվը անընդհատ պտտեցնում էր, սուրբ վանահայրը զվարճացնում էր ինձ անվերջ զվարճալի պատմություններով՝ անընդհատ հանելով զարթուցիչս և հետևելով նրանց գործերից և հարցնելով ինձ դրանց նպատակի և աշխատանքի մասին:

Վերջում, զիջելով իմ ջերմեռանդ խնդրանքներին, նա ինձ բերեց երկու մեծ կապած հատոր՝ տարիքից դեղնած էջերով և դրանցից տիբեթերենով կարդաց Իսայի կենսագրությունը, որը ես ուշադիր գրի առա իմ ճանապարհորդության իմ carnet de voyage-ում * հետևելով իմ թարգմանչին։ Այս հետաքրքիր փաստաթուղթը գրված է առանձին տողերի տեսքով, որոնք հաճախ զուրկ են հետևողականությունից։

Մի քանի օրվա ընթացքում վիճակս այնքան բարելավվեց, որ կարողացա շարունակել ճանապարհս։ Ուստի, ոտքիս կոտրվածքի համար անհրաժեշտ նախազգուշական միջոցներ ձեռնարկելուց հետո, նորից Քաշմիրով ճանապարհ ընկա Հնդկաստան։ Այս ճամփորդությունը, որը տեղի ունեցավ դանդաղ երթերով, տևեց քսան օր և շատ տառապանքներ պատճառեց ինձ։

Այնուամենայնիվ, շնորհակալ եմ պարոն Պեյշոյի կողմից ինձ սիրով ուղարկված պատգարակի (օգտվում եմ այս առիթից և շնորհակալություն եմ հայտնում իմ հանդեպ իր առատաձեռն հոգատարության համար) և Քաշմիրի Մահարաջայի մեծ վեզիրի հրամանագրին, որով հրամանը փոխանցվել է իշխանություններին։ Ինձ բեռնակիրներով ապահովելու համար ես կարողացա հասնել Սրինագար, որտեղից ես համարյա անմիջապես հեռացա, քանի որ նա շտապում էր հասնել Հնդկաստան նախքան առաջին ձյունը հայտնվելը։

Մյուրիում ես հանդիպեցի մի ֆրանսիացու՝ կոմս Անրի դը Սենտ Ֆալին, որը հաճույքով ճամփորդում էր Հինդուստանում: Ամբողջ ճանապարհորդության ընթացքում, որ մենք միասին ճանապարհորդեցինք մինչև Բոմբայ, երիտասարդ կոմսը ամենահուզիչ ուշադրությունը ցույց տվեց իմ տառապանքին, որն ինձ պատճառեց ոտքի կոտրվածքը և այն տենդը, որից հետո ես սնվեցի:

Ես ունեմ ամենաերախտապարտ հիշողությունները նրա բարության մասին և երբեք չեմ մոռանա այն ընկերական հոգատարությունը, որը ցուցաբերել է ինձ Բոմբայ ժամանելիս մարկիզ դը Մորը, վիկոնտ դը Բրետոյը, Ազգային հաշվի բանկի պարոն Մոնոդը, պարոն Մոեթը, տնօրենը: հյուպատոսությունը և ֆրանսիական գաղութի այլ բարեգործական անդամներ։

Միևնույն ժամանակ, ես օգտվում եմ առիթից և անկեղծ երախտագիտության մի քանի խոսք եմ հայտնում բազմաթիվ անգլիացի ընկերներին, ովքեր Հնդկաստանում գտնվելու ընթացքում ինձ պատվել են իրենց բարեկամությամբ և հյուրընկալությամբ, որոնց թվում են գնդապետ և լեդի Նապիեր, պարոն և տիկին Օ ― Քոնոր, միստր Հյում, պարոն Քեյ Ռոբերթսոն՝ Քաղաքացիական և զինվորական թերթից և պարոն Ռադյարդ Քիփլինգ։

Երկար ժամանակ մտածում էի Հիմիսում իմ հայտնաբերած Հիսուս Քրիստոսի մասին գրվածքները տպագրելու մասին։ Այնուամենայնիվ, կարևոր հարցերը զբաղեցրին իմ ամբողջ ժամանակը, և միայն հիմա, շատ անքուն գիշերներից հետո, որոնք ես անցկացրեցի իմ գրառումները դասավորելու, ոտանավորները դասավորելով ըստ պատմվածքի հաջորդականության և ամբողջ ստեղծագործությանը միասնական բնույթ տալով, ես որոշեցի բերել. լուսավորելու հետաքրքիր փաստաթուղթը, որը հաջորդում է:

Սուրբ Իսայի կյանքը, մարդկանց որդիների լավագույնը

Գլուխ I*

1. Երկիրը դողաց, և երկինքը հառաչեց Իսրայելի երկրում կատարված մեծ դաժանության պատճառով:

2. Որովհետև այնտեղ նրանք խոշտանգեցին, ապա սպանեցին մեծ արդար մարդուն Եսային, որի մեջ բնակվում էր տիեզերքի հոգին,

3. Որ նա մարմնավորվել է հասարակ մահկանացուի մեջ՝ մարդկանց լավություն անելու և նրանց վատ մտքերը արմատախիլ անելու համար,

4. Մեղքից անարգվածին վերադարձրեք խաղաղ, սիրո և երջանկության կյանք և հիշեցրեք նրան մեկ ու անբաժան Արարչի մասին, որի ողորմությունը անսահման է և սահմաններ չի ճանաչում:

5. Լսիր, թե ինչ են ասել այս մասին Իսրայելի երկիր մեկնած վաճառականները։

Գլուխ II

1. Իսրայէլի ժողովուրդը, որ ապրեց բերրի հողերուն մէջ, որոնք տարեկան երկու բերք կը բերէին, ու մեծ նախիրներ ունէին, իրենց մեղքերով Աստուծոյ բարկութիւնը բորբոքեցին.

2. Ով ահավոր պատիժ է հասցրել նրան՝ խլելով նրա հողը, անասունն ու ողջ հարստությունը. Իսրայելը ստրկացավ հզոր և հարուստ փարավոնների կողմից, որոնք այն ժամանակ թագավորում էին Եգիպտոսում:

3. Նրանք իսրայելացիների հետ վարվեցին ավելի վատ, քան կենդանիները՝ ծանր աշխատանքով ծանրաբեռնելով նրանց և կապանքներով կապելով նրանց, ծածկելով նրանց մարմինները սպիներով ու վերքերով, ուտելիք չտվեցին և արգելեցին նրանց ապրել տանիքի տակ։

4. Նրանց պահել մշտական ​​վախի մեջ և զրկել մարդկայնության ցանկացած երևույթից։

5. Եվ իրենց մեծ նեղության մեջ Իսրայելի ժողովուրդը հիշեց իր երկնային հովանավորին և, դառնալով դեպի Նա, աղաղակեց ողորմության և ներման համար:

6. Այդ ժամանակ Եգիպտոսում թագավորում էր մի նշանավոր փարավոն, ով հայտնի էր իր բազմաթիվ հաղթանակներով, կուտակած հարստությամբ ու հսկայական պալատներով, որոնք իր ստրուկներն իրենց ձեռքով կառուցեցին նրա համար։

7. Այս փարավոնն ուներ երկու որդի, որոնցից կրտսերը կոչվում էր Մոսսա: Իսրայելցի գիտնականները նրան տարբեր գիտություններ են սովորեցրել։

8. Եվ Մոսային սիրում էին Եգիպտոսում իր բարության և կարեկցանքի համար, որը նա ցույց էր տալիս բոլոր տառապողներին:

9. Տեսնելով, որ իսրայելացիները, նույնիսկ անտանելի տառապանքների պատճառով, չէին ցանկանում հրաժարվել իրենց Աստծուց, որպեսզի երկրպագեն եգիպտական ​​ժողովրդի մարդածին աստվածներին,

10. Մոսան հավատում էր իրենց անտեսանելի Աստծուն, ով թույլ չէր տալիս կոտրել իրենց թույլ ուժը։

11. Իսրայելի առաջնորդները ուրախացան Մոսայի եռանդից և դիմեցին նրան՝ խնդրելով նրան բարեխոսել փարավոնի՝ իր հոր մոտ, իրենց հավատակիցների հանդեպ ներողամտություն ցուցաբերելու համար:

12. Եվ հետո Մոսայի իշխանը գնաց իր հոր մոտ՝ աղաչելով նրան, որ թեթեւացնի այս դժբախտների վիճակը։ Բայց փարավոնը բարկացավ նրա վրա և միայն ավելացրեց իր ստրուկների կրած տառապանքը:

13. Եվ եղավ այնպես, որ շուտով այս մեծ դժբախտությունը եկավ Եգիպտոսի վրա: Ժանտախտը մահացավ յուրաքանչյուր տասներորդ մարդուն՝ երիտասարդ թե ծեր, թույլ և ուժեղ, և փարավոնը հավատում էր, որ բարկացրել է իր աստվածներին:

14. Բայց Մոսայի արքայազնն ասաց իր հորը, որ իր ստրուկների Աստվածն է կանգնել դժբախտների համար և պատժել եգիպտացիներին:

15. Փարավոնը հրամայեց իր որդուն տանել հրեական ցեղի բոլոր ստրուկներին, հանել քաղաքից և մայրաքաղաքից շատ հեռու մեկ այլ քաղաք գտնել, որտեղ Մոսսան կապրի նրանց հետ։

16. Մոսան հայտարարեց եբրայեցի ստրուկներին, որ նրանց ազատություն է տալիս իրենց Աստծո՝ Իսրայելի Աստծո անունով, և նա նրանց հետ հեռացավ քաղաքից և Եգիպտոսի երկրից:

17. Նա առաջնորդեց նրանց այն երկիրը, որը կորցրել էին իրենց բազմաթիվ մեղքերի համար, օրենքներ տվեց և համոզեց նրանց անընդհատ աղոթել անտեսանելի Արարչին, որի բարությունն անսահման է:

18. Մոսայի արքայազնի մահից հետո իսրայելացիները խստորեն պահպանում էին նրա օրենքները, և դրա համար Աստված նրանց վարձատրեց բոլոր այն աղետների համար, որոնց ենթարկվել էին Եգիպտոսում:

19. Նրանց թագավորությունը դարձավ ամենահզորը ողջ երկրի վրա, նրանց թագավորները հայտնի էին իրենց հարստությամբ, և Իսրայելի ժողովրդի մեջ երկար խաղաղություն տիրեց։

Գլուխ III

1. Իսրայելի հարստության համբավը տարածվեց ամբողջ երկրում, և հարևան ազգերը սկսեցին նախանձել նրան:

2. Բայց Բարձրյալն ինքը ղեկավարում էր հրեաների հաղթական զորքերը, իսկ հեթանոսները չէին համարձակվում հարձակվել նրանց վրա։

3. Ցավոք, մարդը միշտ չէ, որ հավատարիմ է ինքն իրեն, և իսրայելացիների նվիրվածությունն իրենց Աստծուն երկար չտևեց:

4. Նրանք աստիճանաբար սկսեցին մոռանալ բոլոր այն բարեհաճությունները, որոնցով Նա հեղեղեց նրանց, հազվադեպ էին կանչում Նրա անունը և օգնություն էին խնդրում մոգերից և կախարդներից:

5. Թագավորներն ու առաջնորդները իրենց օրենքներով փոխարինեցին Մոսայի կողմից իրենց տված օրենքներով: Աստծո տաճարը և երկրպագության ծառայությունները լքված էին: Ժողովուրդը տրվել է հաճույքներին և կորցրել իր սկզբնական մաքրությունը։

6. Եգիպտոսից նրանց ելքից անցել էր մի քանի դար, երբ Աստված որոշեց նորից պատժել նրանց։

7. Օտարերկրացիները սկսեցին արշավել Իսրայելի երկիրը՝ ամայի դաշտեր դնելով, գյուղեր ավերելով և բնակիչներին գերության մեջ վերցնելով։

8. Եվ մի օր հեթանոսները եկան հռոմեացիների երկրից՝ ծովի մյուս կողմից։ Նրանք ենթարկեցին հրեաներին և նշանակեցին զորավարներ, որոնք կառավարում էին նրանց վրա Կեսարի հրամանով։

9. Քանդելով տաճարները՝ նրանք ստիպեցին բնակիչներին այլեւս չերկրպագել անտեսանելի Աստծուն, այլ զոհեր մատուցել հեթանոս աստվածներին։

10. Նրանք ազնվական ընտանիքներից ռազմիկներ սարքեցին, կանանց խլեցին իրենց ամուսիններից և հասարակ ժողովրդին ուղարկեցին ստրկության հազարավոր արտասահման:

11. Ինչ վերաբերում է երեխաներին, նրանք սրի են ենթարկվել. Եվ շուտով ամբողջ Իսրայելի երկրում միայն հեկեկոց ու հառաչանք լսվեցին։

12. Այս մեծ աղետի ժամանակ ժողովուրդը հիշեց իր Աստծուն. Նրանք դիմում էին Նրա ողորմությանը, աղաչում էին ներել իրենց, և մեր Հայրը, Իր անսպառ բարությամբ, լսեց նրանց աղոթքը:

Գլուխ IV

1. Եվ եկավ ժամանակը, երբ ամենաողորմած Դատավորը ընտրեց մարմնավորվել մարդու մեջ:

2. Եվ Հավիտենական Հոգին, բնակվելով լիակատար խաղաղության և գերագույն երանության արքայությունում, արթնացավ և անորոշ ժամանակով բաժանվեց Հավիտենական Էությունից,

3. Մարդկային կերպարանք հագնելու համար նշե՛ք Աստվածայինի հետ միավորվելու և հավերժական երանության հասնելու միջոցներն ու ուղիները.

4. Իր օրինակով ցույց տալ, թե ինչպես կարելի է հասնել բարոյական մաքրության՝ առանձնացնելով հոգին իր կոպիտ պատյանից՝ հասնել կատարելության այն մակարդակին, որն անհրաժեշտ է երկնքի հավերժական արքայություն բարձրանալու համար, որտեղ տիրում է հավերժական երանությունը:

5. Շուտով Իսրայելի երկրում ծնվեց մի սքանչելի երեխա.

6. Նորածնի ծնողները աղքատ մարդիկ էին, բայց նրանք սերում էին բարեպաշտությամբ հայտնի ընտանիքից և մոռացության մատնելով երկրի վրա իրենց հնագույն մեծությունը՝ փառաբանեցին Արարչի անունը և շնորհակալություն հայտնեցին Նրան իրենց ուղարկված վշտերի համար. փորձարկումներ.

7. Որպես վարձատրություն ճշմարիտ ճանապարհից չշեղվելու համար, Աստված օրհնեց այս ընտանիքում առաջնեկներին: Նա նշանակեց նրան որպես իր ընտրյալը և ուղարկեց նրան օգնելու նրանց, ովքեր ընկել էին մեղքի մեջ և բժշկելու տառապանքները:

8. Աստվածային զավակը, որին տրվեց Իսա անունը, շատ փոքր տարիքից սկսեց խոսել մեկ ու անբաժան Աստծո մասին՝ կոչ անելով մոլորվածների հոգիներին ապաշխարության և մաքրելու այն մեղքերից, որոնց մեղավորը նրանք էին։

9. Մարդիկ ամեն տեղից գալիս էին նրան լսելու և զարմանում նրա ելույթներից, որոնք հնչում էին երեխաների շուրթերից։ Բոլոր իսրայելացիները համաձայնեցին, որ Հավերժական Հոգին բնակվում է այս երեխայի մեջ:

10. Երբ Իսան հասավ տասներեք տարեկան, և այս տարիներին յուրաքանչյուր իսրայելացի պետք է իր համար կին ընտրի,

11. Նրա ծնողների տունը, ովքեր ապրում էին համեստ աշխատանքով, սկսեցին այցելել հարուստ և ազնվական մարդիկ, ովքեր ցանկանում էին տեսնել երիտասարդ Իսային, որն արդեն հայտնի էր դարձել Ամենակարողի անունով իր դաստիարակչական քարոզներով, որպես իրենց որդի. օրենքով.

12. Բայց Իսան գաղտնի թողեց իր ծնողների ապաստանը, թողեց Երուսաղեմը և վաճառականների հետ միասին գնաց Ինդոս,

13. կատարելագործվել Աստվածային Խոսքում և ուսումնասիրել մեծ Բուդդաների օրենքները:

Գլուխ V

1. Տասնչորս տարեկանում պատանի Իսան, Աստծո օրհնությամբ, անցավ Ինդուսի մյուս ափը և հաստատվեց արիացիների մեջ Աստծո սիրելի երկրում:

2. Հրաշք երիտասարդության համբավը տարածվեց ամբողջ հյուսիսային Ինդոսում, և երբ նա անցավ հինգ գետերի և Ռաջպուտանա երկրով, Ջայնա աստծո երկրպագուները խնդրեցին նրան բնակություն հաստատել նրանց մեջ:

3. Բայց նա թողեց Ջայնայի մոլորված երկրպագուներին և գնաց Օրիսայի երկրներում գտնվող Յուգերնաուտ, որտեղ հանգչում են Վյասա-Կրիշնայի մահկանացու մնացորդները, և որտեղ Բրահմայի սպիտակ քահանաները ջերմ ընդունելության արժանացրին նրան:

4. Նրանք սովորեցրել են նրան կարդալ և մեկնաբանել Վեդաները, բժշկել աղոթքներով, ուսուցանել, մարդկանց բացատրել սուրբ գրությունները և մարդկանց մարմիններից հեռացնել չար ոգիներին՝ վերականգնելով նրանց առողջ միտքը:

5. Նա վեց տարի անցկացրեց Ջուգերնաուտում, Ռաջագրիհայում, Բենարեսում և այլ սուրբ քաղաքներում: Բոլորը սիրում էին նրան, քանի որ Իսան խաղաղ ապրում էր Վայշյաների և Շուդրաների հետ, որոնց նա մեկնաբանում էր սուրբ գրությունները:

6. Բայց Բրահմիններն ու Քշատրիաները սկսեցին նրան ասել, որ մեծ Պարաբրահմանը արգելել է նրանց մոտենալ նրանց, ում Նա ստեղծել է Իր արգանդից և ոտքերից.

7. Որ Վայշյաներին թույլատրվում է լսել միայն Վեդաների ընթերցանությունը, այնուհետև միայն տոն օրերին;

8. Որ Շուդրաներին արգելված է ոչ միայն ներկա գտնվել Վեդաների ընթերցմանը, այլ նույնիսկ նայել նրանց, քանի որ նրանց պարտականությունն է հավերժ աշխատել, ինչպես ստրուկները, բրահմանների, քշատրիաների և նույնիսկ վայշյաների համար:

9. «Միայն մահը կարող է ազատել նրանց ստրկությունից», - ասաց Պարաբրահմանը: Թողե՛ք նրանց, եկե՛ք և երկրպագե՛ք մեզ հետ աստվածներին, որոնք ձեր վրա կբարկանան՝ նրանց չհնազանդվելու համար»։

10. Բայց Իսան չլսեց նրանց ելույթները և գնաց Շուդրաների մոտ՝ իր քարոզներում խոսելով բրահմանների և քշատրիաների դեմ։

11. Նա ապստամբեց այն փաստի դեմ, որ մարդն ինքն իրեն է գոռոզանում մերձավորներին մարդկային արժանապատվությունից զրկելու իրավունքը. «Որովհետև,- ասաց նա,- Հայր Աստված տարբերություն չի դնում իր զավակների միջև. նրանք բոլորը հավասարապես թանկ են Նրա համար»:

12. Իսան հերքում էր վեդաների և պուրանաների աստվածային ծագումը: «Որովհետև,— հրահանգեց նա իր հետևորդներին,— օրենքն արդեն տրված էր մարդուն՝ առաջնորդելու նրան իր գործերում.

13. Վախեցիր քո Աստծուց, ծնկներդ խոնարհիր միայն Նրա առաջ, և միայն Նրան մատուցիր այն զոհերը, որոնք ստացել ես քո շահերից»:

14. Իսան ժխտեց Տրիմուրտիին և Պարա-Բրահմանի մարմնավորումը Վիշնուի, Շիվայի և այլ աստվածների մեջ, քանի որ նա ասաց.

15. «Հավերժական Դատավորը, Հավերժական Հոգին ստեղծել է տիեզերքի մեկ և անբաժանելի հոգին, որը միայնակ է ստեղծում, պարունակում և կենդանացնում ամեն ինչ:

16. Նա միայն իշխեց և արարեց, Նա միայն գոյություն ուներ հավերժությունից, և Նրա գոյությանը վերջ չկա: Նրան հավասար չկա ո՛չ երկնքում, ո՛չ երկրի վրա:

17. Մեծ Արարիչը Իր զորությունը չի կիսել ոչ մի կենդանի արարածի հետ, առավել ևս անհոգի բանի հետ, ինչպես սովորեցրել են ձեզ. քանզի միայն Նա է ամենակարող:

18. Նա արտահայտեց իր կամքը, և աշխարհը հայտնվեց: Աստվածային մտքով Նա հավաքեց ջրերը՝ նրանցից բաժանելով երկրագնդի չոր երկիրը: Նա սկիզբն է այն մարդու հրաշալի գոյության, ում մեջ նա շնչել է իր Էության մի մասնիկը:

19. Նա մարդուն հնազանդեցրեց երկիրը, ջրերը, կենդանիները և այն ամենը, ինչ նա ստեղծել և Ինքն է պահպանում անփոփոխ կարգով՝ յուրաքանչյուր բանի իր ժամկետը հատկացնելով:

20. Տիրոջ բարկությունը շուտով կգա մարդու վրա, քանի որ նա մոռացել է իր Արարչին, Նրա տաճարները լցրել է գարշելիությամբ և երկրպագում է արարածների բազմությանը, որոնց Աստված հպատակեցրել է իրեն:

21. Որովհետև քարերն ու մետաղները պատվելիս մարդիկ զոհաբերում են մարդկանց, որոնցում բնակվում է Բարձրյալի ոգու մի մասը:

22. Որովհետև մարդը նվաստացնում է նրանց, ովքեր աշխատում են իրենց ճակատի քրտինքով, ծամածռելով պարապին, ով նստում է ճոխ սեղանի շուրջ:

23. Նրանք, ովքեր իրենց եղբայրներին զրկում են աստվածային երջանկությունից, իրենք էլ կզրկվեն դրանից: Բրահմիններն ու Քշատրիաները կդառնան Սուդրաներ, իսկ Սուդրաների հետ հավերժը միշտ կմնա:

24. Որովհետև վերջին դատաստանի օրը Շուդրաներին և Վայշյաներին շատ կներվեն իրենց անտեղյակության համար. ընդհակառակը, Աստծո բարկությունը կպատժի նրանց, ովքեր իրենց նկատմամբ ամբարտավան են տվել Նրա իրավունքները»:

25. Վայշյաները և Շուդրաները լցվեցին հիացմունքով և հարցրին Իսային, թե ինչպես պետք է աղոթեն, որպեսզի չկորցնեն հավերժական երանությունը:

26. «Մի՛ երկրպագիր կուռքերին, որովհետև նրանք քեզ չեն լսի: Մի հետևեք Վեդաներին, քանի որ դրանցում ճշմարտությունը խեղաթյուրված է: Երբեք քեզ ուրիշներից վեր մի դասիր և մի՛ նվաստացրու մերձավորիդ»։

27. «Օգնիր աղքատներին, աջակցիր թույլերին, ոչ մեկին մի վնասիր և մի ցանկացիր այն, ինչ չունես, այլ այն, ինչ տեսնում ես ուրիշների մեջ»:

Գլուխ VI

1. Սպիտակ քահանաները և ռազմիկները, իմանալով, թե Իսան ինչ ճառեր է հասցեագրել Շուդրաներին, ծրագրել են սպանել նրան և իրենց ծառաներին ուղարկել երիտասարդ մարգարեին որսալու:

2. Բայց Իսան, Շուդրաների կողմից նախազգուշացված վտանգի մասին, գիշերը լքեց Ջուգերնաուտի ծայրամասերը, հասավ լեռները և հաստատվեց Գաուտամիդների երկրում, որտեղ ծնվել է մեծ Բուդդա Շաքյամոնին, մարդկանց մեջ, ովքեր հարգում էին մեկին և վեհությանը: Բրահմա.

3. Կատարյալ տիրապետելով պալի լեզվին, արդար Իսան իրեն նվիրեց Սուտրաների սուրբ գրությունների ուսումնասիրությանը:

4. Վեց տարի անց Իսան, որին Բուդդան ընտրել էր իր սուրբ խոսքը տարածելու համար, դարձավ սուրբ գրությունների հիանալի թարգմանիչ:

5. Այնուհետև, թողնելով Նեպալը և Հիմալայան լեռները, նա իջավ Ռաջպուտանա հովիտ և ուղղություն վերցրեց դեպի արևմուտք՝ քարոզելով տարբեր ժողովուրդներին մարդու բարձրագույն կատարելության մասին,

6. Այն մասին, որ մերձավորին բարիք գործելը Հավիտենական Հոգու հետ արագ միաձուլվելու ամենաապահով միջոցն է. «Նա, ով վերականգնում է իր սկզբնական մաքրությունը,- ասաց Իսան,- մահանալիս կստանա իր մեղքերի թողություն և իրավունք. խորհեք Աստծո մեծության մասին»:

7. Հեթանոսական երկրների միջով անցնելիս աստվածային Իսան սովորեցնում էր, որ տեսանելի աստվածների պաշտամունքը հակասում է բնության օրենքին:

8. «Որովհետև մարդուն, - ասաց նա, - չի թույլատրվում տեսնել Աստծո պատկերը, և այնուամենայնիվ նա ստեղծել է աստվածների զորքեր՝ Հավիտենականի նմանությամբ:

9. Ավելին, մարդու համար ամոթալի է աստվածային մաքրության մեծությունը կենդանիներից, ինչպես նաև մարդու ձեռքով քարից կամ մետաղից պատրաստված առարկաներից ցածր դնելը:

10. Հավերժական Օրենսդիրը մեկն է. Նրանից բացի ուրիշ Աստված չկա: Նա չի կիսում աշխարհը ուրիշի հետ և ոչ մեկին չի հայտնում Իր մտադրությունների մասին:

11. Ինչպես հայրը կվարվեր իր երեխաների հետ, այնպես էլ Աստված Ինքը կդատի մարդկանց մահից հետո՝ Իր ողորմածության օրենքներով: Նա երբեք չի նվաստացնի Իր երեխային՝ ստիպելով նրա հոգուն տեղափոխվել, ինչպես քավարանում, դեպի կենդանու մարմին»:

12. «Երկնքի օրենքը,- ասաց Արարիչը Իսայի բերանով,- դեմ է կուռքին կամ կենդանիներին մարդկային զոհեր մատուցելուն. Որովհետև ես ամեն կենդանի արարած և երկրի վրա եղած ամեն ինչ ենթարկեցի մարդուն:

13. Ամեն ինչ տրվում է մարդուն, ով անմիջականորեն և սերտորեն կապված է Ինձ՝ իր Հոր հետ. ուստի, ով խլում է Իմ երեխային Ինձնից, խստորեն կդատվի և կպատժվի աստվածային օրենքով:

14. Մարդը ոչինչ է Հավիտենական Դատավորի առաջ, ինչպես որ գազանը ոչինչ է մարդու առաջ:

15. Ուստի ես ասում եմ ձեզ. «Թողե՛ք ձեր կուռքերը և մի՛ կատարեք ծեսեր, որոնք բաժանում են ձեզ ձեր Հորից՝ կապելով ձեզ քահանաների հետ, որոնցից երկինքը հեռացել է։

16. Որովհետև նրանք հեռացրին քեզ ճշմարիտ Աստծուց, և նրանց սնոտիապաշտությունն ու դաժանությունը տանում են քեզ դեպի քո հոգու ապականման և բոլոր բարոյականության կորստի»:

Գլուխ VII

1. Իսայի խոսքերը տարածվեցին հեթանոսների մեջ այն երկրներում, որտեղ նա անցավ, և բնակիչները լքեցին իրենց կուռքերը:

2. Տեսնելով դա՝ քահանաները պահանջեցին, որ նա, փառաբանելով ճշմարիտ Աստծո անունը, հրապարակավ ապացուցի, թե ինչի համար է դատապարտել իրենց և ցույց տալ նրանց կուռքերի աննշանությունը։

3. Եվ Իսան նրանց պատասխանեց.

4. «Ուրեմն հրաշք արա,- պատասխանեցին քահանաները,- և թող քո Աստվածը կործանի մեր աստվածներին, եթե նրանք զզվելի են Նրա համար»:

5. Բայց Իսան ասաց. «Մեր Աստծո հրաշքները կատարվել են տիեզերքի ստեղծման առաջին օրվանից, դրանք կատարվում են ամեն օր և ամեն րոպե: Ով չի տեսնում նրանց, զրկված է կյանքի ամենագեղեցիկ նվերներից մեկից։

6. Եվ Աստծո բարկությունը ուղղված չի լինի քարերի, մետաղի կամ փայտի անհոգի կտորների դեմ, այլ այն կընկնի մարդկանց վրա, ովքեր, եթե ծարավ են փրկության, պետք է ոչնչացնեն իրենց ստեղծած բոլոր կուռքերը:

7. Քարի ու ավազահատիկի պես՝ աննշան մարդու առաջ, խոնարհաբար սպասիր, որ նա վերցնի դրանք և օգտակար օգտագործի,

8. Այսպիսով, մարդը պետք է ակնկալի մեծ ողորմություն, որը Աստված ցույց կտա իրեն վերջնական դատաստանի ժամանակ:

9. Բայց վա՜յ ձեզ, մարդկանց թշնամիներ, եթե ոչ թե այն ողորմությունները, որին սպասում եք, այլ Աստվածային բարկությունը, վա՜յ ձեզ, եթե սպասում եք, որ հրաշքները վկայեն Նրա զորության մասին:

10. Որովհետև իր բարկության մեջ նա չի կործանի կուռքերը, այլ նրանց, ովքեր կանգնեցնում են դրանք: Նրանց սրտերը կտեղափոխվեն հավերժական կրակ, և նրանց պատառոտված մարմինները կհագեցնեն վայրի կենդանիների քաղցը:

11. Աստված կհեռացնի անմաքուրներին Իր հոտերից, բայց Իր մոտ կվերադարձնի մոլորվածներին, ովքեր իրենց մեջ չեն ճանաչել հոգեւոր սկզբունքը»։

12. Տեսնելով իրենց քահանաների անզորությունը՝ հեթանոսներն էլ ավելի հավատացին Իսայի խոսքերին և, վախենալով Աստվածային բարկությունից, կտոր-կտոր արեցին նրանց կուռքերը։ Իսկ քահանաները փախել են ժողովրդի վրեժից խուսափելու համար։

13. Եվ հետո Իսան ուսուցանեց հեթանոսներին չփորձել տեսնել Հավերժական Հոգուն [երկրային] աչքերով, այլ ձգտել զգալ Նրան իրենց սրտերում և իրենց հոգիների մաքրությամբ՝ արժանանալ Նրա ողորմությանը»:

14. «Ոչ միայն, - ասաց նա, - մի՛ կատարեք մարդկային զոհեր, այլև մի տվեք մորթելու ոչ մի արարած, որին կյանք է տրվել, քանի որ այն ամենը, ինչ կա, ստեղծված է մարդու օգտին:

15. Մի՛ գողացիր քո մերձավորից, քանի որ այն, ինչ գողանում ես, նա վաստակել է իր ճակատի քրտինքով։

16. Մի ստիր, որպեսզի չխաբվես: Փորձեք արդարանալ մինչև վերջնական դատավարությունը, քանի որ այդ դեպքում արդեն ուշ կլինի։

17. Մի տրվեք անառակությանը, քանի որ դա Աստծո օրենքների խախտում է:

18. Դուք կհասնեք ամենաբարձր երջանկությանը՝ ոչ միայն ձեզ մաքրելով, այլև ուրիշներին առաջնորդելով այն ճանապարհով, որը նրանց հնարավորություն կտա հասնել սկզբնական կատարելության»։

Գլուխ VIII

1. Հարևան երկրները լցվեցին Իսայի քարոզչության մասին լուրերով, և երբ նա եկավ Պարսկաստան, քահանաները տագնապեցին և բնակիչներին արգելեցին լսել նրան։

2. Եվ տեսնելով, որ բոլոր գյուղերը ուրախությամբ ողջունում են նրան և ակնածանքով լսում նրա ճառերը, հրամայեցին բռնել նրան և բերել քահանայապետի մոտ, որտեղ նա ենթարկվեց հետևյալ հարցաքննության.

3. «Ի՞նչ նոր Աստծո մասին ես խոսում: Դու չգիտե՞ս, դժբախտ, որ Սուրբ Զրադաշտը միակ արդարն է, որն արժանի է Գերագույն Էակի հետ հաղորդակցվելու,

4. Նա հրեշտակներին հրամայեց գրել Աստծո խոսքը՝ ի շահ իր ժողովրդի՝ այն օրենքները, որոնք տրվել են Զրադաշտին դրախտում։

5. Դու ո՞վ ես, որ հայհոյում ես մեր Աստծուն և կասկած սերմանում հավատացյալների սրտերում»:

6. Եվ Իսան պատասխանեց նրան. «Ես չեմ հռչակում նոր Աստծո մասին, այլ մեր Երկնային Հոր մասին, որը կար սկզբից և կմնա, երբ ամեն ինչ դադարի գոյություն ունենալ:

7. Ես խոսեցի Նրա մասին մարդկանց հետ, ովքեր անմեղ երեխաների պես չեն կարողանում հասկանալ Աստծուն իրենց մտքի պարզ ուժով կամ ներթափանցել Նրա աստվածային և հոգևոր վեհության մեջ:

8. Բայց ինչպես նորածին երեխան է գտնում իր մոր կուրծքը խավարի մեջ, այնպես էլ ձեր ժողովուրդը, մոլորված ձեր կեղծ ուսմունքներով և կրոնական ծեսերով, ներշնչանքով ճանաչեց իր Հորը այն Հոր մեջ, որի ավետաբերն եմ ես:

9. Հավիտենականը իմ շուրթերով հայտարարեց ձեր ժողովրդին. «Մի՛ երկրպագիր արևին, որովհետև այն աշխարհի միայն մի մասն է, որը ես ստեղծել եմ մարդու համար:

10. Արևը ծագում է, որ տաքացնի քեզ, մինչ դու աշխատում ես, և մայր է մտնում՝ քեզ հանգստացնելու համար, ինչպես ես եմ պատվիրել:

11. Ինձ է, և միայն ինձ, որ դու պարտական ​​ես այն ամենին, ինչ դու ունես, այն ամենին, ինչ կա քո շուրջը, քեզնից վեր և քեզանից ցածր»:

12. «Բայց, - առարկեցին քահանաները, - ինչպե՞ս կարող է ժողովուրդը ապրել արդարադատության օրենքների համաձայն, եթե նրանք չունեն դաստիարակներ»:

13. Սրան Իսան պատասխանեց. «Քանի դեռ մարդիկ քահանաներ չունեին, բնական օրենքը կառավարում էր նրանց, և նրանք պահպանում էին իրենց հոգիների մաքրությունը:

14. Նրանց հոգիները Աստծո մեջ էին, և Հոր հետ հաղորդակցվելու համար կարիք չկա կուռքերի կամ կենդանիների միջնորդության, կամ կրակի, ինչպես որ անում են այստեղ:

15. Դուք պնդում եք, որ դուք պետք է երկրպագեք արևին, բարու և չարի ոգուն: Դե, ասում եմ քեզ, քո ուսմունքը սուտ է, արևն ինքնուրույն չի շարժվում, այլ անտեսանելի Արարչի կամքով, ով նրան կյանք է տվել.

16. Եվ նա ցանկացավ, որ այն աստղ լինի, որը լուսավորի օրը և ջերմացնի մարդու գործն ու ցանքը։

17. Հավերժական Հոգին բոլոր կենդանի էակների հոգին է: Դուք ծանր մեղք եք գործում՝ բաժանելով Նրան չարի և բարու ոգու, քանի որ Նա բացառապես բարու Աստվածն է,

18. Ով, որպես ընտանիքի հայր, միայն բարիք է անում Իր զավակներին՝ ներելով նրանց բոլոր հանցանքները, եթե նրանք ապաշխարեն:

19. Եվ չարի ոգին բնակվում է երկրի վրա այն մարդկանց սրտերում, ովքեր գայթակղում են Աստծո զավակներին ուղիղ ճանապարհից:

20. Ուստի ես ասում եմ ձեզ. «Վախեցե՛ք Դատաստանի օրվանից, որովհետև Աստված ծանր պատիժ կկիրառի բոլոր նրանց, ովքեր մոլորեցնում են Իր զավակներին և կլցնեն նրանց սնահավատություններով և նախապաշարմունքներով.

21. Տեսողներին կուրացնողների վրա, ովքեր վարակը փոխանցեցին առողջներին և սովորեցրին երկրպագել այն, ինչ Աստված ենթարկեց մարդուն իր բարօրության համար և օգնել նրան իր աշխատանքում:

22. Ուրեմն քո ուսմունքը քո սխալների պտուղն է. քանզի, կամենալով մոտեցնել քեզ ճշմարիտ Աստծուն, դու քեզ համար կեղծ աստվածներ ստեղծեցիր»։

23. Լսելով նրան՝ իմաստունները որոշեցին չվնասել նրան։ Բայց գիշերը, երբ ամբողջ գյուղը քնած էր, նրան պարիսպներից դուրս հանեցին ու թողեցին բարձր ճանապարհին, այն հույսով, որ շուտով վայրի կենդանիների որսը կդառնա։

24. Բայց մեր Տեր Աստծո կողմից պաշտպանված սուրբ Իսան անվնաս շարունակեց իր ճանապարհը։

Գլուխ IX

1. Իսան, որն Արարչի կողմից ընտրվել էր՝ հիշեցնելու ճշմարիտ Աստծո արատով խրված մարդկությանը, քսանինը տարեկան հասավ, երբ վերադարձավ Իսրայելի երկիր:

2. Նրա հեռանալուց ի վեր հեթանոսներն ավելի սարսափելի տառապանքներ էին պատճառել իսրայելացիներին, և նրանք խորը հուսահատության մեջ էին։

3. Նրանցից շատերն արդեն սկսել էին հրաժարվել իրենց Աստծո օրենքներից և Մոսսայի օրենքներից՝ դաժան նվաճողներին հանգստացնելու հույսով:

4. Նման աղետ տեսնելով՝ Իսան հորդորեց իր համաքաղաքացիներին չհուսահատվել, քանի որ մոտենում էր մեղքերի քավության օրը, և զորացրեց նրանց հավատքի մեջ իրենց հայրերի Աստծո հանդեպ:

5. «Զավակներս, մի ​​տրվեք հուսահատության,- ասաց Երկնային Հայրը Իսայի բերանով,- որովհետև ես լսեցի ձեր ձայնը և ձեր հառաչանքը հասավ ինձ:

6. Մի՛ լացիր, սիրելի՛ս։ Որովհետև ձեր վիշտը դիպավ ձեր Հոր սրտին, և Նա ներեց ձեզ, ինչպես ներեց ձեր նախահայրերին:

7. Մի՛ լքեք ձեր ընտանիքները խրախճանքով զբաղվելու համար, մի՛ կորցրեք ձեր զգացմունքների վեհությունը, մի՛ երկրպագեք կուռքերին, որոնք խուլ կմնան ձեր ձայնի համար:

8. Լցրե՛ք Իմ տաճարը ձեր հույսով և ձեր համբերությամբ և մի՛ շեղվեք հայրերի հավատքից, որովհետև միայն ես եմ առաջնորդել նրանց և օրհնություններով հեղեղել նրանց:

9. Դու ոտքի կհանես ընկածներին, կերակուր կտաս քաղցածներին և օգնություն կցուցաբերես հիվանդներին, որպեսզի բոլորը մաքուր և արդար լինեն վերջին դատաստանի օրը, որը ես պատրաստել եմ քեզ համար»։

10. Իսրայելացիները ամբոխով եկան Իսայի խոսքը լսելու՝ հարցնելով նրան, թե որտեղ պետք է երկրպագեն Երկնային Հորը, երբ թշնամին երկրի երեսից քանդեց նրանց տաճարները և պղծեց սուրբ անոթները:

11. Իսան պատասխանեց նրանց, որ Աստված նկատի չունի մարդկային ձեռքերով կառուցված տաճարներ, այլ համարում է մարդու սիրտը Աստծո իսկական տաճարը:

12. «Մտի՛ր քո տաճարը, քո սիրտը. Լուսավորե՛ք այն բարի մտքերով, համբերությամբ և այն անսասան վստահությամբ, որ դուք պետք է ունենաք ձեր Հոր հանդեպ:

13. Եվ ձեր սուրբ անոթները ձեր ձեռքերն ու աչքերն են. Տեսե՛ք և արե՛ք այն, ինչ հաճելի է Աստծուն, քանի որ բարություն անելով ձեր մերձավորին, դուք կատարում եք մի ծես, որը զարդարում է տաճարը, որտեղ բնակվում է Նա, ով ձեզ կյանք է տվել:

14. Որովհետև Աստված ձեզ ստեղծեց Իր նմանությամբ՝ անմեղ, հոգով մաքուր, բարությամբ լի սրտով, որը նախատեսված է ոչ թե չարը հղիանալու, այլ սիրո և արդարության սրբավայր դառնալու:

15. Ուստի ասում եմ ձեզ, մի պղծեք ձեր սրտերը, որովհետև Բարձրյալն այնտեղ է բնակվում հավիտյան։

16. Եթե ցանկանում եք անել այնպիսի բաներ, որոնք նշանավորվում են սիրով և աստվածապաշտությամբ, արեք դրանք բաց սրտով և թույլ մի տվեք, որ ձեր գործողություններում առաջնորդվեք հաշվարկներով կամ վարձատրության հույսով:

17. Որովհետև նման գործերը քեզ չեն մոտեցնում փրկությանը, այլ կբերեն բարոյական այնպիսի անկման, երբ գողությունը, սուտը և սպանությունը համարվում են քաջություն»:

Գլուխ X

1. Սուրբ Իսան գնում էր քաղաքից քաղաք՝ Աստծո խոսքով զորացնելով հուսահատության բեռի տակ ընկնելու պատրաստ իսրայելացիների քաջությունը, և հազարավոր մարդիկ հետևում էին նրան՝ լսելու նրա քարոզները։

2. Բայց քաղաքների երեցները վախեցան նրանից և հայտնեցին Երուսաղեմում ապրող գլխավոր կառավարչին, որ Իսա անունով մի մարդ է եկել երկիր, որ իր ելույթներով ժողովրդին դրդում է իշխանությունների դեմ. ամբոխը, ջանասիրաբար լսելով նրան, անտեսում էր հասարակական աշխատանքները և պնդում, որ շուտով կազատվեն ինքնահռչակ կառավարիչներից։

3. Այն ժամանակ Երուսաղեմի կուսակալ Պիղատոսը հրամայեց բռնել քարոզիչ Եսային, տանել քաղաք և դատել։ Բայց որպեսզի ժողովրդի դժգոհությունը չառաջացնի, Պիղատոսը հրամայեց քահանաներին ու դպիրներին՝ հրեա երեցներին, դատել նրան տաճարում։

4 Այդ ընթացքում Իսան, շարունակելով իր քարոզչությունը, եկավ Երուսաղեմ, և իմանալով նրա գալու մասին, բոլոր բնակիչները, ովքեր արդեն լսել էին նրա մասին, դուրս եկան նրան ընդառաջ։

5. Նրանք հարգանքով ողջունեցին նրան և բացեցին իրենց տաճարի դռները նրա առաջ, որպեսզի նրա շուրթերից լսեն, թե ինչ էր նա ասել Իսրայելի այլ քաղաքներում։

6. Եվ Եսան նրանց ասաց. «Մարդկային ցեղը կորչում է հավատի պակասից, որովհետև խավարն ու փոթորիկը ցրել են մարդկանց հոտերը, և նրանք կորցրել են իրենց հովիվներին:

7. Բայց փոթորիկը հավերժ չի տևի, և խավարը հավերժ չի թաքցնի լույսը: Երկինքը մի օր կպարզվի, երկնային լույսը կտարածվի երկրով մեկ, և հոտերը, որոնք այժմ կորած են, կհավաքվեն իրենց հովվի շուրջը:

8. Մթության մեջ մի՛ փորձեք ուղիղ ուղիներ փնտրել, որպեսզի չընկնեք անդունդը, այլ հավաքե՛ք ձեր մնացած ուժերը, աջակցե՛ք միմյանց, վստահե՛ք Աստծուն և սպասե՛ք, մինչև լույսը բացվի։

9. Ով օգնում է իր մերձավորին, ինքն իրեն ամրապնդում է. իսկ ով պաշտպանում է իր ընտանիքը՝ պաշտպանում է ժողովրդին ու պետությանը։

10. Վստահ եղեք, որ մոտ է այն օրը, երբ դուք կազատվեք խավարից. դուք կհավաքվեք մեկ ընտանիքի մեջ, և ձեր թշնամին, որը չգիտի Աստծո ողորմությունը, վախից կդողա»:

11. Նրան լսող քահանայապետներն ու երեցները հիացմունքով լցվեցին նրա ելույթներով և հարցրին, թե ճի՞շտ է, որ նա փորձում էր ժողովրդին հանել երկրի իշխանությունների դեմ, ինչպես նրանք հայտնեցին կառավարիչ Պիղատոսին։

12. «Հնարավո՞ր է ապստամբության հանել կորած մարդկանց, որոնցից խավարի մեջ թաքնված են նրանց դարպասներն ու ճանապարհը։ - պատասխանեց Իսան. «Ես միայն նախազգուշացրի դժբախտներին, ինչպես այստեղ՝ այս տաճարում, որպեսզի նրանք ավելի չգնան մութ ճանապարհով, քանի որ նրանց ոտքերի մոտ անդունդ էր բացվել։

13. Երկրային իշխանությունը կարճատև է և ենթակա է բազմաթիվ փոփոխությունների: Ի՞նչ օգուտ, որ մարդը վրդովվի դրա դեմ՝ տեսնելով, որ մի իշխանությունը միշտ փոխարինում է մյուսին։ Այդպես կլինի մինչև մարդկային ցեղը դադարի:

14. Չե՞ք տեսնում, որ իշխանություն ունեցողներն ու հարուստները Իսրայելի զավակների մեջ ապստամբության ոգի են սերմանում երկնքի հավերժական իշխանության դեմ։

15. Հետո երեցները հարցրին. «Ո՞վ ես դու և ո՞ր երկրից ես եկել մեզ մոտ։ Մենք նախկինում երբեք չէինք լսել ձեր մասին և նույնիսկ չգիտեինք ձեր անունը»:

16. Ես իսրայելացի եմ,— պատասխանեց Եսան։ «Ծնվածս օրվանից տեսա Երուսաղեմի պարիսպները և լսեցի ստրկության հարկադրված եղբայրներիս հառաչանքը և հեթանոսների կողմից տարված քույրերիս աղաղակը։

17. Եվ իմ հոգին լցվեց տխրությամբ, երբ տեսա, որ իմ եղբայրները մոռացել են ճշմարիտ Աստծուն: Մանուկ հասակում ես թողեցի հայրական տունը և գնացի ապրելու այլ ազգերի մեջ։

18. Բայց լսելով, որ եղբայրներս ավելի մեծ տանջանքներ են կրում, ես վերադարձա իմ հայրերի երկիրը, որպեսզի հիշեցնեմ իմ եղբայրներին մեր նախնիների հավատքի մասին, որը մեզ սովորեցնում է համբերություն երկրի վրա՝ երկնքում կատարյալ և բարձրագույն երջանկության հասնելու համար։ »:

19. Եվ իմաստուն երեցները նրան տվեցին այս հարցը. «Ասում են, որ դու մերժում ես Մոսայի օրենքները և սովորեցնում մարդկանց արհամարհել Աստծո տաճարը»:

20. Եվ Իսան պատասխանեց. «Անհնար է ոչնչացնել այն, ինչ տրվել է մեր Երկնային Հոր կողմից, ինչպես այն, ինչ արդեն ոչնչացվել է մեղավորների կողմից. Ես կոչ արեցի մաքրել սիրտը ամեն կեղտից, քանի որ դա Աստծո ճշմարիտ տաճարն է:

21. Ինչ վերաբերում է Մոսայի օրենքներին, ես փորձեցի դրանք հաստատել մարդկանց սրտերում: Եվ ես ասում եմ ձեզ, որ դուք չեք հասկանում դրանց իրական իմաստը, քանի որ նրանք սովորեցնում են ոչ թե վրեժխնդրություն, այլ ներել. բայց դրանց իմաստը խեղաթյուրված էր»։

Գլուխ XI

1. Լսելով Եսային՝ քահանայապետներն ու իմաստուն երեցները որոշեցին իրար մեջ չդատել նրան, որովհետև նա ոչ ոքի չէր վնասել։ Եվ ներկայանալով Պիղատոսի առաջ, որին հռոմեացիների երկրի հեթանոս թագավորը նշանակել էր Երուսաղեմի կառավարիչ, նրան ասացին.

2. «Մենք տեսանք այն մարդուն, ում մեղադրում եք մեր ժողովրդին ապստամբության դրդելու մեջ, լսեցինք նրա ելույթները և գիտենք, որ նա մեր հայրենակիցն է։

3. Բայց քաղաքի երէցները ձեզ սուտ տեղեկութիւններ ուղարկեցին, որովհետեւ սա արդար մարդ է, որ ժողովրդին Աստծու խօսքն է սովորեցնում։ Հարցաքննելուց հետո բաց թողեցինք, որ հանգիստ գնա»։

4. Այնուհետև տիրակալը կատաղության մեջ ընկավ և ծպտված ծառաներին ուղարկեց Իսայի մոտ, որպեսզի նրանք վերահսկեն նրա բոլոր գործողությունները և զեկուցեն իշխանություններին ժողովրդին ուղղված յուրաքանչյուր բառի մասին։

5. Մինչդեռ Սուրբ Իսան շարունակում էր այցելել հարևան քաղաքներ՝ քարոզելով Արարչի ճշմարիտ ուղիների մասին, հրեաներին կոչ անելով համբերատար լինել և նրանց շուտափույթ ազատագրում խոստանալով։

6. Եվ այս ամբողջ ընթացքում շատ մարդիկ հետևում էին նրան, ուր էլ նա գնում էր, ոմանք անողոք հետևում էին նրան և դառնում նրա մտերիմները:

7. Իսան ասաց. «Մի հավատացեք մարդու ձեռքով կատարվող հրաշքներին, քանի որ միայն Նա, ով իշխում է բնության վրա, կարող է գերբնական գործեր կատարել, մինչդեռ մարդն անզոր է զսպելու քամու կատաղությունը կամ անձրև թափել:

8. Բայց կա մի հրաշք, որը կարող է անել մարդը. Երբ նա, լցված անկեղծ հավատքով, որոշում է սրտից հանել բոլոր չար մտքերը և հասնելով իր նպատակին, նա այլևս չի քայլում անօրենության ճանապարհներով:

9. Առանց Աստծո կատարվող բոլոր գործերը միայն մոլորություններ են, գայթակղություններ և գայթակղություններ, որոնք միայն ցույց են տալիս, թե որքանով է այդ արհեստով զբաղվողի հոգին լի անամոթությամբ, խաբեությամբ և արատներով։

10. Մի հավատացեք գուշակներին, միայն Աստված գիտի ապագան. նա, ով գուշակության է դիմում, պղծում է իր սրտի տաճարը և անվստահություն է հայտնում իր Արարչի հանդեպ:

11. Պատգամներին և նրանց մարգարեություններին հավատալը ոչնչացնում է մարդու բնածին պարզությունն ու նրա մանկական մաքրությունը: Դժոխային ուժերը տիրում են նրան՝ հորդորելով կատարել բոլոր տեսակի հանցագործություններ և երկրպագել կուռքերին.

12. Բայց մեր Տէր Աստուածը, որ իր նմանը չունի, մէկ է, ամենակարող, ամենագետ եւ ամենուր. Ամբողջ իմաստությունը և ամբողջ լույսը պատկանում են Նրան:

13. Դուք պետք է դիմեք Նրան վշտերի մեջ մխիթարության, աշխատանքի մեջ օգնության և հիվանդությունների բուժման համար: Եվ ով դիմի Նրան, չի մերժվի:

14. Բնության գաղտնիքը Աստծո ձեռքերում է, քանզի աշխարհը իր հայտնվելուց առաջ բնակվել է աստվածային մտքի խորքերում և Ամենակարողի կամքով դարձել նյութական ու տեսանելի:

15. Երբ դիմեք Նրան, դարձյալ երեխա եղեք, քանի որ դուք չգիտեք ոչ անցյալը, ոչ ներկան, ոչ ապագան, և Աստված բոլոր ժամանակների Տերն է»:

Գլուխ XII

1. Արդար մարդ,- ասացին նրան Երուսաղեմի տիրակալի հետախույզները,- ասա մեզ, մենք Կեսարի կամքը կկատարե՞նք, թե՞ կսպասենք շուտափույթ ազատման։

2. Իսան, նրանց ճանաչելով որպես իրեն դիտելու ուղարկված մարդիկ, պատասխանեց. Պատրանքի մեջ թաղված հոգին է, որ կստանա իր ազատագրումը:

3. Առանց գլխի ընտանիք չկա, առանց Կեսարի ժողովրդի մեջ կարգ չի լինի; նրան պետք է լիակատար հնազանդություն տրվի.

4. «Կեսարն ունի՞ աստվածային իրավունք. – հարցրին նաև լրտեսները։ «Եվ արդյոք նա մահկանացուների մեջ ամենալավն է»:

5. «Մարդկանց մեջ չկա ավելի լավը, բայց միշտ կան տառապողներ, որոնց մասին պետք է հոգ տանեն ընտրվածները և նշանակվածները՝ կատարելու այս առաքելությունը՝ օգտագործելով մեր Երկնային Հոր սուրբ օրենքով նախատեսված միջոցները:

6. Գթասրտությունն ու արդարությունը Կեսարի բարձրագույն հատկանիշներն են. նրա անունը կփառավորվի, եթե նա հավատարիմ մնա դրանց։

7. Բայց ով այլ կերպ վարվում է, ով անցնում է իր ենթակաների նկատմամբ իրեն տրված իշխանության սահմանները՝ հասնելով այնքան հեռու, որ վտանգում է նրանց կյանքը, վիրավորում է մեծ Դատավորին և կորցնում նրա արժանապատվությունը մարդկանց աչքում»։

8. Այդ ընթացքում լրտեսներից մեկը հրեց պառավին, ով մոտեցավ մյուսներին՝ Իսային ավելի լավ լսելու համար, և կանգնեց նրա դիմաց։

9. Եվ հետո Իսան ասաց. «Որդուն վայել չէ մորը հեռացնել՝ նրա տեղը զբաղեցնելով։ Նա, ով չի պատվում իր մորը՝ Աստծուց հետո ամենասուրբ էակին, արժանի չէ որդի կոչվելու։

10. Լսիր, թե ինչ եմ ասում քեզ: Պատվե՛ք կնոջը, քանի որ նա տիեզերքի մայրն է, և աստվածային արարչագործության ողջ ճշմարտությունը պարունակվում է նրա մեջ:

11. Նա բոլոր բարության և գեղեցկության հիմքն է և կյանքի ու մահվան աղբյուրը: Տղամարդու ողջ գոյությունը կախված է նրանից, քանի որ նա նրա բնական և բարոյական աջակցությունն է:

12. Նա քեզ ցավով է ծնում։ Նա քեզ մեծացնում է ճակատի քրտինքով և անհանգստանում քեզ համար մինչև իր մահը: Օրհնեք նրան և հարգեք նրան, քանի որ նա ձեր միակ Ընկերն է, ձեր միակ հենարանը երկրի վրա:

13. Պատվի՛ր նրան, պաշտպանի՛ր։ Դրանով դուք կշահեք նրա սերը և նրա սիրտը և հաճելի կլինեք Աստծուն, և շատ մեղքեր կներվեն ձեզ:

14. Սիրե՛ք նաև ձեր կանանց և հարգե՛ք նրանց, որովհետև վաղը նրանք կդառնան մայրեր, իսկ ավելի ուշ՝ ցեղի նախահայրեր։

15. Ներկայացրե՛ք կնոջը. Նրա սերը ազնվացնում է մարդուն, փափկեցնում նրա կարծր սիրտը, ընտելացնում է գազանին և դարձնում նրան գառ:

16. Կինը և մայրը անգին գանձ են, որը ձեզ տրվել է Աստծո կողմից: Նրանք գոյության լավագույն զարդարանքն են, և նրանցից կծնվեն բոլոր նրանք, ովքեր բնակվում են աշխարհում:

17. Ինչպես ժամանակին Զորությունների Աստվածը բաժանեց լույսը խավարից և ցամաքը ջրերից, այնպես էլ կինն ունի տղամարդու մեջ բարի և չար մտադրությունները բաժանելու աստվածային շնորհը:

18. Ուստի ասում եմ ձեզ, Աստծուց հետո ձեր լավագույն մտքերը պետք է տրվեն կանանց և կանանց, քանի որ կինը ձեզ համար այն տաճարն է, որտեղ դուք ամենահեշտությամբ կգտնեք կատարյալ երջանկություն:

19. Վերցրեք բարոյական ուժ այս տաճարից: Այստեղ դուք կմոռանաք ձեր վիշտերն ու անհաջողությունները և կվերագտնեք կորցրած ուժը, որն անհրաժեշտ է ձեր մերձավորին օգնելու համար:

20. Մի նվաստացրու նրան, դրանով դու միայն կնվաստացնես քեզ ու կկորցնես սիրո այն զգացումը, առանց որի ստորև այստեղ ոչինչ գոյություն չունի։

21. Պաշտպանեք ձեր կնոջը, որպեսզի նա կարողանա պաշտպանել ձեզ և ձեր ամբողջ ընտանիքին: Ինչ էլ որ անես քո կնոջ, մոր, այրու կամ ցանկացած այլ վշտացած կնոջ համար, դու անում ես Աստծո համար»:

Գլուխ XIII

1. Սուրբ Իսան երեք տարի այս կերպ խրատում էր Իսրայելի ժողովրդին՝ յուրաքանչյուր քաղաքում, ամեն գյուղում, ճանապարհների երկայնքով և դաշտերում, և նրա բոլոր կանխատեսումները կատարվեցին:

2. Այս ամբողջ ընթացքում Պիղատոսի ծպտված ծառաները ուշադիր հետևում էին նրան և չլսեցին նման բան, ինչ նախորդ տարիներին հավաքված էր քաղաքի երեցների հաղորդագրություններում Իսայի մասին։

3. Բայց նահանգապետ Պիղատոսը, տագնապած սուրբ Իսայի չափազանց մեծ համբավից, ով, ըստ իր թշնամիների, ցանկանում էր զայրացնել ժողովրդին և իրեն թագավոր հռչակել, հրամայեց լրտեսներից մեկին սուտ ամբաստանել իրեն։

4. Այնուհետև զինվորներին հրամայվեց բռնել Իսային, և նրանք նրան գցեցին ստորգետնյա բանտ, որտեղ ամեն կերպ տանջեցին նրան՝ հույս ունենալով նրանից խոստովանություն կորզել, որը թույլ կտա նրան մահապատժի ենթարկել։

5. Սուրբը, մտածելով միայն իր եղբայրների ամենաբարձր երանության մասին, իր Արարչի անունով համբերեց բոլոր տառապանքներին:

6. Պիղատոսի ծառաները շարունակում էին տանջել նրան և հասցրել ծայրահեղ թուլության, բայց Աստված նրա հետ էր և թույլ չտվեց, որ նա մեռնի:

7. Իմանալով իրենց սուրբի կրած չարչարանքների ու տանջանքների մասին՝ քահանայապետներն ու իմաստուն երեցները եկան աղաչելու տիրակալին, որ ազատ արձակի Իսային մոտեցող մեծ տոնի կապակցությամբ։

8. Բայց տիրակալը վճռականորեն մերժեց նրանց դա։ Այնուհետև նրանք խնդրեցին թույլ տալ Իսային ներկայանալ երեցների դատարան, որպեսզի նա դատապարտվի կամ ներում շնորհվի մինչև տոնը, և Պիղատոսը համաձայնեց դրան։

9. Հաջորդ օրը կուսակալը հավաքեց զորավարներին, քահանայապետներին, դպիրներին և իրավաբաններին՝ Իսային դատելու։

10. Սրբին բերեցին բանտից և նստեցրին կառավարչի առաջ երկու ավազակների միջև, որոնք պետք է դատվեին միաժամանակ, որպեսզի ցույց տան ամբոխին, որ նա միակը չէ, որ դատապարտվում է։

11. Պիղատոսը, դառնալով դեպի Եսային, ասաց. Ճի՞շտ է, որ դուք ժողովրդին դրդեցիք իշխանությունների դեմ՝ ինքներդ Իսրայելի թագավոր դառնալու մտադրությամբ»։

12. «Նրանք իրենց կամքով թագավոր չեն դառնում,- պատասխանեց Իսան,- իսկ նրանք, ովքեր ասում են ձեզ, որ ես ժողովրդին ապստամբության եմ բարձրացրել, ստում են: Ես միշտ խոսել եմ միայն Երկնային Թագավորի մասին և սովորեցրել եմ մարդկանց երկրպագել Նրան:

13. Որովհետև Իսրայելի որդիները կորցրել են իրենց սկզբնական մաքրությունը, և եթե նրանք չդիմեն ճշմարիտ Աստծուն, նրանք կզոհաբերվեն, և նրանց տաճարները ավերակ կմնան:

14. Երկրային իշխանությունը կարգուկանոն է պահպանում երկրում, և ես նրանց սովորեցրել եմ չմոռանալ դրա մասին: Ես նրանց ասացի. «Ապրեք ձեր դիրքին և ձեր ճակատագրին համապատասխան, որպեսզի չխախտեք հասարակական կարգը»։ Եվ նա հորդորեց նրանց նաև հիշել, որ անկարգությունները տիրում են իրենց սրտերում և մտքերում:

15. Ինչի համար Երկնային Հայրը պատժեց նրանց և իրենց իսկ թագավորներին գցեց աննշանության մեջ: Ես նրանց ասացի. «Եթե դուք ենթարկվեք ձեր ճակատագրին, ապա որպես վարձատրություն կժառանգեք երկնքի արքայությունը»։

16. Այդ ժամանակ նրանք բերեցին վկաներ, որոնցից մեկն այսպես վկայեց. «Դու ասացիր ժողովրդին, որ երկրային իշխանությունը աննշան է թագավորի առաջ, որը շուտով կազատի իսրայելացիներին հեթանոսական լծից»։

17. «Օրհնյալ լինես», - ասաց Իսան, - «ճշմարտությունն ասելու համար: Երկնքի Թագավորն ավելի մեծ է և հզոր, քան երկրային օրենքը, և Նրա թագավորությունը գերազանցում է բոլոր երկրային թագավորություններին:

18. Եվ հեռու չէ ժամանակը, երբ, հնազանդվելով աստվածային կամքին, Իսրայելի ժողովուրդը կմաքրվի իր մեղքերից, քանի որ ասվում է, որ առաջորդը կհայտնվի ժողովրդի ազատագրումը հայտարարելու՝ հավաքելով բոլորին։ »

19. Իսկ կուսակալը, դառնալով դատավորներին, ասաց. «Լսո՞ւմ եք. Իսրայելցի Իսան խոստովանում է հանցանքը, որի համար մեղադրվում է։ Դատեք նրան ձեր օրենքներով և դատապարտեք ամենածանր պատժին»։

20. «Մենք չենք կարող դատապարտել նրան», - պատասխանեցին քահանայապետներն ու երեցները: «Դուք ինքներդ հենց նոր լսեցիք, որ նա ի նկատի ուներ Երկնքի Թագավորին և Իսրայելի զավակներին չի քարոզել որևէ բան, որը կարող է վիրավորանք համարվել օրենքի հանդեպ»:

21. Այնուհետև կուսակալ Պիղատոսը վկա ուղարկեց, որը նրա դրդմամբ մատնեց Իսային։ Այս մարդը եկավ և Իսային այսպես դիմեց. «Մի՞թե դու քեզ Իսրայելի թագավոր չհամարեցիր, երբ ասացիր, որ Նա, ով իշխում է երկնքում, քեզ ուղարկեց՝ պատրաստելու իր ժողովրդին»։

22. Եվ Եսան, օրհնելով նրան, ասաց. Այնուհետև նա դիմեց տիրակալին. «Ինչու՞ նվաստացնել ձեր արժանապատվությունը և սովորեցնել ձեր կամակատարներին ստի մեջ ապրել, քանի որ դուք արդեն ունեք անմեղ մարդուն դատապարտելու իշխանություն»:

23. Այս խոսքերից տիրակալը սարսափելի կատաղության մեջ ընկավ՝ հրամայելով Իսային դատապարտել մահապատժի և ներում շնորհել երկու ավազակներին։

24. Դատավորները, խորհրդակցելով իրար մեջ, ասացին Պիղատոսին. «Մենք մեր գլխին չենք ընդունի անմեղներին դատապարտելու և ավազակներին արդարացնելու մեծ մեղքը։ Դա օրենքին հակառակ կլիներ։

25. Արա այնպես, ինչպես ուզում ես»: Այս ասելով՝ քահանայապետներն ու երեցները դուրս եկան և ձեռքերը լվացին սուրբ անոթի մեջ՝ ասելով. «Մենք անմեղ ենք այս արդար մարդու մահվան համար»։

Գլուխ XIV

1. Զինվորները տիրակալի հրամանով Իսային և երկու գողերի բռնեցին և տարան մահապատժի վայր, որտեղ գամեցին գետնին փորված խաչերին։

2. Ամբողջ օրը Իսայի և երկու գողերի մարմինները խաչված մնացին զինվորների հսկողության տակ՝ ներկայացնելով սարսափելի տեսարան. մարդիկ կանգնած էին շուրջը, տուժածների հարազատներն աղոթում էին և լաց լինում։

3. Մայրամուտին Իսայի տառապանքն ավարտվեց: Նա կորցրեց գիտակցությունը, և արդար մարդու հոգին թողեց իր մարմինը և ընդունվեց Աստծո կողմից:

4. Այսպիսով ավարտվեց Հավիտենական Հոգու արտացոլման երկրային գոյությունը մարդու կերպարանքով, ով փրկեց մոլեգին մեղավորներին և կրեց շատ տառապանքներ:

5. Մինչդեռ Պիղատոսը վախեցավ իր արածից և սուրբի մարմինը տվեց ծնողներին, որոնք էլ թաղեցին մահապատժի վայրի մոտ։ Մարդկանց բազմությունը եկել էր աղոթելու Իսայի գերեզմանի մոտ, և օդը լցվեց հեկեկոցով և հառաչանքով:

6. Երեք օր անց նահանգապետը, վախենալով ժողովրդի վրդովմունքից, ուղարկեց իր զինվորներին, որպեսզի տանեն Իսայի մարմինը և թաղեն նրան այլ վայրում։

7. Հաջորդ օրը ամբոխը գտավ գերեզմանը բաց ու դատարկ։ Անմիջապես լուրեր տարածվեցին, որ Գերագույն Դատավորն ուղարկել է Իր հրեշտակներին՝ տանելու սրբի մահկանացու աճյունը, որի մեջ Աստվածային Հոգու մասնիկը բնակվում էր երկրի վրա:

8. Երբ լուրերը հասան Պիղատոսին, նա բարկացավ և արգելեց ստրկության և մահվան ցավի տակ արտասանել Իսայի անունը կամ աղոթել Տիրոջը նրա համար:

9. Բայց մարդիկ շարունակում էին ողբալ և բարձրաձայն փառաբանել իրենց Ուսուցչին, ուստի շատերը տարվեցին ստրկության, խոշտանգումների ենթարկվեցին և մահապատժի ենթարկվեցին:

10. Եվ Սուրբ Իսայի աշակերտները թողեցին Իսրայելի երկիրը և ցրվեցին այլ ազգերի մեջ՝ քարոզելով, որ պետք է հրաժարվեն իրենց սխալներից, մտածեն հոգու փրկության և ամենաբարձր երանության մասին, որ սպասում է մարդկությանը լույսի աննյութ աշխարհում, որտեղ խաղաղություն և իր ամբողջ մաքրությամբ Մեծ Արարիչը բնակվում է կատարյալ վեհությամբ:

11. Քարոզիչներին լսող հեթանոսները, թագավորներն ու ռազմիկները թողեցին իրենց անհեթեթ հավատալիքները, լքեցին իրենց քահանաներին և իրենց կուռքերին, որպեսզի փառաբանեն տիեզերքի ամենաիմաստուն Արարչին՝ արքաների թագավորին, որի սիրտը լցված է անսահման ողորմությամբ։ .

Կարդացեք ավելի շատ գրքեր առցանց գրադարանի mir-knigi.org կայքում

Source
https://mir-knigi.org/author/notovich-n/neizvestnaya-zhizn-iisusa-khrista
See also
The unknown life of Jesus Christ (Nicolas Notovitch 1877)