ԳԻՐՔ ԴԱՏԱՍՏԱՆԻ

ՑԱՆԿ ԳԼԽՈՑ

Նախադրութիւն

ԳԼՈՒԽ Ա ՅՈՐՈՒՄ ԿԱՅ ՊԱՏԱՍԽԱՆԻ ԱՅՆՈՑԻԿ, ՈՐ ԲԱՄԲԱՍԵՆ ԶՄԵԶ, ԵԹԷ ՉԿԱՅ ԴԱՏԱՍՏԱՆ Ի ՀԱՅՔ

Հանդերձեալ գրել զգիրս դատաստանաց, բայց պատշաճաւորաբար նախ զընդդիմադրութիւն դիցուք պարսաւողաց զօրէնս Տեառն, եթէ դատաստան ոչ է, զի յոլովք քան զսակաւս են, որոց գործ եւ բան եղեւ պատուել զայլասեռս՝ իրաւացի ունել դատաստանս, եւ զի ինքեանք գայթակղեալք՝ զբազումս գայթակղեցուցանեն սոքօք ի պարզամտացն, որոց եւ զայս նախ ասասցուք, եթէ բնաւորական է ի մեզ ընտրել զիրաւացին ի սկզբանէ, ըստ որում եւ իմաստունք հեթանոսաց զչաստուածանարգս մահուամբ դատեցան եւ զհայրատանջսն՝ ձեռնատմամբ եւ զայլսն՝ այսպիսի ուղղացի դատաստանաւ։ Իսկ անօրէնքն առաւելութեամբ վարին, առեալ զպատճառն ի բնաւորական օրինաց՝ մահու մեռանիլ հայրանարգին եւ յայլսն նմանապէս։

Այլ Աւետարան Փրկչին մերոյ լրումն է ամենայնի երկոցունցն, յաղագս որոյ հրամայէ՝ ասացաւ յառաջնոցն այս ինչ, բայց ես ասեմ ձեզ զայս ինչ Զի որպէս Oրէնքն եւ Աւետարանն հրամայել են, մարդիք մոռացեալ զբնաւորական օրէնսն կատարել են, սակայն զիշխանական կամսն ոչ բառնան, ասելով առաջնոցն՝ սիրեսցես զընկեր քո իբրեւ զանձն քո, զի բնաւորական է գիտելով զանձն քո ի սէր։ Եւ երկրորդն, մանաւանդ թէ առաջինն, ի կամս ապաստան առնէ զաշխատութիւնն եւ զայլ եւս ուղղութիւն, որովք հաստատի ի մեզ լինել իրաւամբք առ ամենեսեան վարիլ, յաղագս որոյ ոչ Աւետարանն ի սկզբանն գրով աւանդեցաւ։

Եւ երկրորդ է՝ արկանել օրէնս կատարեալս ի մէջ կատարելոց եւ ոչ կամեցաւ զօրէնս կատարեալ գրով աւանդել դատաստան, ըստ որում խրատէր՝ ի ճանապարհի հաշտիլ ընդ ոսոխի, զի մի՛ ի դատաստան մտանիցի դատաւորին։ Եւ երբեմն անիրաւ դատաւորին առակաւ յայտնի եցոյց զամենայն ինչ վճարել խղճիւն մտաց, զոր դատաւոր կոչեաց. նմանապէս եւ զիրս դատաստանի։ Զսոյն եւ յառակսն նշանակեաց տնտեսին, թէպէտ եւ յառաջնումն անիրաւ, սակայն յետոյ գովելի՝ զղջմամբն, որով ոչ եմուտ յատեան դատաստանի տալ զհաշիւն. ասելովն, թէ՝ տուր զհամար տնտեսութեան քո, եցոյց հարկաւոր լինել դատաստանի, իսկ գովելովն՝ եթէ հնար է ոչ կարօտանալ դատաստանի։ Այսորիկ աղագաւ հրաժարեաց առնել զդատաստան այնմ, որ աղաչեաց, եթէ՝ ասա եղբօր իմոյ բաժանել ընդ իս զժառանգութիւն, իբրու թէ ասիցէ՝ կրկնապատիկ ունիք զպատճառն ձեզէն ընտրել զիրաւացին, ընդէ՞ր այլոյ կարօտիք դատաստանի։ Յայսմանէ ուսաւ առաքեալն՝ ասելով. զի բնաւ իսկ դատաստան գոն ի ձեզ, ընդէ՞ր ոչ դուք զրկիք եւ նեղիք, այլ դուք զրկէք եւ նեղէք, եւ այդ՝ զեղբարս եւս։ Եւ երրորդ՝ կամեցաւ Քրիստոս, զի մի՛ հարկաւորաբար յիրաւունս կայցեմք ի միմեանս գրով դատաստանի, այլ սիրով եւ վշտակցութեամբ, ըստ զանազան ժամանակի անգիր օրինօք, զարդարութիւն պահիցեմք։ Չորրորդ՝ զի բաւական համարեցաւ, զի զբանս օրինացն Մովսիսի եւ զիւր Աւետարանին իբր սերմն լինել յոգիս մեր, եւ նովաւ վարիլ յարժանիս դատաստանին։ Հինգերորդ՝ զի ոչ նման է իրք դատաստանին Oրինաց, կամ Մարգարէից, կամ Աւետարանին անշարժութեան, այլ զի միշտ ըստ ազգի եւ աշխարհաց փոփոխին հարկաւորաբար՝ իրաւացոյց թողուլ հմտագունից փորձել ըստ պատահմանն։ Վեցերորդ՝ գրէ, եթէ երդմամբ հաստատի դատաստան, եւ Տէր արգել, կամելով բնաւին հաւատացեալս զմեզ։

ԳԼՈՒԽ Բ ՅԱՂԱԳՍ ԹԷ ԸՆԴԷ՞Ր ԱՅԺՄ ԳՐԵՑԱՔ ԿԱՄ ՅՈՒՄՄԷ ՇԱՐԺԵԱԼՔ

Զի թէպէտ ասացաւ ոչ լինել հարկաւոր գրով աւանդիլ մեզ դատաստան ի Տեառնէ, այլ այժմ կամեցաք, յաղագս զի բազում անգամ լուաք պարսաւանս ոչ յայլասեռից միայն, այլ եւ ի քրիստոնէից, եթէ բնաւին ըստ Աւետարանին դատաստան ոչ է՝ անգիտանալով զկամս աստուածայինս, որ ի նոսա։ Եւ այսպիսի կարծիւք երկուս ախտանայ չարս. մի՝ զանիմաստութիւն օրինադրին, եւ երկրորդ՝ ոչ կամել զուգահաւասար կենցաղավարել մարդկան ազգի։ Եւ երկրորդ՝ զի զբնաւորականս ի մեզ օրէնս չարութիւնն շիջոյց, եւ զկատարելութիւն՝ անկատարութիւն հոգոյն, եւ զվշտակցութիւն սիրոյ՝ ատելութիւնն։ Երրորդ՝ զի ի հեղգութենէ անվարժք եղեալք Oրինաց, եւ Մարգարէից, եւ Աւետարանին, յորոց զօրութենէ անկարացաք ընտրել զիրս դատաստանի, զոր արժան վարկաք իբր ի քնոյ զարթուցանել ի ձեռն գրոց դատաստանի։ Չորրորդ՝ զի նուազեաց հմտութիւն ի մէնջ փորձել ըստ ժամանակի, եւ ազգի, եւ աշխարհաց զփոփոխելն ըստ պատահման, եւ ոչ նման Oրինաց, եւ Մարգարէից, եւ Աւետարանին մնալ անշարժ։ Հինգերորդ՝ զի այժմ ոչ ներգործէ Հոգին Սուրբ, որպէս եւ ի Դանիէլ եւ ի Սողոմոն երբեմն եւ կամ որպէս ի Կորնթոս ի հաւատացեալսն եւ յայլս՝ ճշմարտիւ ունել զդատաստանն, յաղագս որոյ անկարօտ էին գրոյ օրինաց, զի օրէնք էին ի սիրտս նոցա, ըստ խոստման մարգարէին։ Ըստ որում եւ առաքեալքն ոչ կամեցան գրով տալ Աւետարան, մինչեւ այնմ կարօտացան, ըստ այնմ եւ ոչ դատաստան գրով աւանդեցին, քանզի փոյթ էր նոցա յաղագս յոյժ հարկաւորացն, թողին եւ նոքա բնաւորական օրինօք, եւ քաղաքական կրթութեամբ, եւ այլօք յառաջագոյն ասացելօք վարիլ պատճառօք։ Իսկ գրելն այժմ զպատճառս ունի զամենայն վրիպանսն։ Վեցերորդ՝ զի իրք դատաստանի երդմամբ յանգի, եւ ի Տեառնէ ոչ թողացաւ, եւ այժմ յաճախ, եւ գործ առ գործով, եւ վայրապար ի դատաստանի, եւ առանց դատաստանի, լինի ի հաւատացեալս։ Նմին իրի կամեցաք ոչ զամենայն լուծանել զհրաման, այլ լուծելոյն օրէնս եւ կանոնս հաստատել ի դատաստանի, ըստ հարկաւորութեան ներելոյն զդատաստանի։ Եւթներորդ՝ զի մի՛ ի պատճառս ոչ գրով լինել դատաստան՝ դիմեալ երթիցեն յայլասեռս, ըստ ամբաստանելոյ մարգարէին՝ առ ի չգոյէ՞ Աստուած ի մէջ Իսրայէլի երթան հարցանել ի Ճանճիկ. զոր եւ առաքեալն յայտնապէս յանդիմանէ, ասելով՝ այլ եղբայր ընդ եղբօր դատի եւ զայն՝ ի մէջ անհաւատից։ Ութերորդ՝ տեսանեմք այժմ, զի բազումք յեպիսկոպոսաց, եւ ի վարդապետաց, եւ ի քահանայից, եւ ի գլխաւոր աշխարհականաց ընդ երեսաց եւ վասն կաշառոց եւ տգիտութեամբ թիւրեն զդատաստանս ճշմարիտս։ Եւ վասն այնորիկ յօժարեցաք գրել զդատաստանաց գիրքս։ Իններորդ՝ զի մարդոյ բնութիւնս ի շատ հոգոց եւ ի զբաղանաց եւ ի ցնորից, թէ կամենամք եւս զըղորդ դատաստանն առնել, ոչ կարեմք ի մոռացմանէ, ապա յետոյ դառնամք ապաշաւեմք եւ ասեմք՝ միթէ արարաք ըղո՞րդ, թէ ոչ։ Այլ զի մի՛ այս լիցի ի միջի մերում, վասն այնորիկ գրեցաք զգիր դատաստանիս, զի մի՛ կարծեօք դատիցիմք եւ մի՛ դիմեսցուք յայլազգիս ի դատաստան, այլ կարկեսցուք զբերանս նոցա, զի մի՛ դարձեալ հերձուածս խօսին մեզ, թէ ոչ ունիմք գիր իրաւանց։ Եւ զի նոքա ի մէնջ են ուսեալ եւ գրեալ, ապա զբարիոք գրեալսն չարաչար ընթեռնուն։ Տասներորդ՝ քանզի յորժամ ստեղծ Տէր Աստուած զԱդամ, շնորհք Սուրբ Հոգոյն զօրանայր ի մեզ օր աւուր վերայ։ իսկ սատանայ ասաց, թէ ոչ մնաց հոգի Աստուծոյ ի մարդիկ վասն յանցանացն, որ մեղան ի դրախտն Աստուծոյ։ Եւ վասն այսորիկ Քրիստոս մարմնացաւ ի կուսէն եւ գրեաց մեզ զԱւետարանն փրկութեան եւ կանոնս ի ձեռն սուրբ հարցն մերոց, որք ի Հոգոյն Սրբոյ գիտացին զմարմնոյ կիրք եւ զբիծ եւ գրեցին զհոգեւոր դեղն։ Մետասաներորդ՝ զի դատաւորք միշտ երկիցեն յԱստուծոյ՝ գիտելով, զի կալոց են առաջի դատաւորին երկնաւորի, եւ ճշմարիտ եւ ուղիղ գրով արասցեն զդատաստան մարդկան։ Երկոտասաներորդ՝ զի մարդիկ, որ գան առաջի դատաւորաց, երկիցեն յԱստուծոյ եւ ոչ կաշառեն զդատաւորս եւ թիւրել տայցեն զճշմարիտ դատաստանն, քանզի ծածկագէտն Աստուած տեսանէ զգործս նոցա, եւ առաջի նորա կալոց եմք ի դատաստան։ Եւ որք այժմ թիւրեն կաշառօք դատաւորք եւ դատաստանաւորք, առաջի Քրիստոսի կալոց են, եւ նա սեւէ զերեսս նոցա, որ թիւրեն զԱստուած գրեալ դատաստանն։ Յայսոսիկ երկոտասան գլուխս պարունակեալ եղեւ պատճառ գրոցս դատաստանի։ Եւ զի երկոտասանն բաղկանայ յերկուց վեցից, եւ վեցն կատարեալ թիւ է։ Եւ թէ որպէս լինի վեցն կատարեալ թիւ. Առաջինն՝ զի երիւքն ի կոճատէ եւ երկակաւն ի դարէ բաղկանայ. եւ ամենայն թիւ դար է եւ կոճատ։ Երկրորդ՝ զի ժամանակ է արարչութեան։ Երրորդ՝ զի չափ է շարժման մարմնոյղ։ Չորրորդ՝ զի թիւ է ներգործութեան մարմնոյ։ Հինգերորդ՝ զի ծնանի զայլ երկարսն։ Վեցերորդ՝ զի ի կողմանց իւրոց յանկի եւ կրկնելով ծնանի զերկոտասան թիւն, եւ երկոտասանն, ի կողմանց իւրոց զուգեալ, ծնանի զվեցտասանն, զերկուս կատարեալս՝ զտասն եւ զվեց։ Եւ է խորհուրդ երկոտասան առաքելոցն՝ դատաւորաց աշխարհի, զի նոքա զայլս ծնան դատաւորս եկեղեցոյ։ Զի եւ դար ունի վեցեակ եւ կոճատ, որ է ներգործական եւ կրական։ Եւ զի դատաւորաց է ներգործել, եւ կրել՝ դատելոց։ Ի սոյն թիւ եղեւ գալուստն Քրիստոսի՝ դատաւորին երկնաւորի, զոր եւ ի վեցից վշտաց փրկեաց զարդարն, եւ նովին թուով զտանջողսն, առաքեաց Իսրայէլի տապարօք։ Այսոքիկ առ այս շատ լիցի, զի ոչ զբիութիւն թուոյ առաջի արկաք քննել, այլ եթէ ոչ վայրապար եղեւ յերկոտասան գլուխս աւարտիլ գրոցս դատաստանի։ Իսկ եթէ յու՞մմէ յորդորեալ եկաք ի գրել։ Ի բազում ժամանակաց հետէ տարակուսեալ յաղագս սորին լինէի՝ խոցոտելով ի նախատելն զմեզ մերոց եւ օտարաց ազգաց։ Սակայն վստահանալ ի սոյն ոչ իշխէի, քանզի գիտէի զանձին իմոյ տկարութիւնս։ Իսկ այր ոմն, Պօղոս ասեն, հմուտ աստուածային օրինացն, լուաւ զայս խորհուրդ յինէն, եւ նա եւս առաւել յորդորեցաւ ի սմին, եւ սկսաւ յորդորել զմեզ ի Գրոց Սրբոց։ Եւ ես ոչ այնու կամեցայ ձեռնամուխ լինել, այլ սկսայ զայլս աղաչել, որք կարողք էին եւ գիտակք օրինացն Աստուծոյ, քանզի բազումք էին, որ զայսպիսի խորհուրդս ի գլուխ հանէին։ Բայց զի զանընդունելութիւն ազգիս գիտէի, եւ վասն այնր ոչ առնուի յանձն եւ ոչ զայլ ոք կամէի աղերսել. լռեցի ապա այնուհետեւ եւ ես։ Եւ զարմացեալ յաղագս այսորիկ լինէի, թէ զիա՞րդ յառաջնոց հարանցն մերոց ոչ կարգեցաւ։ Եւ զնոյն գիտացեալ զպատճառ, եւ զի ոչ առաքելոց Տէրն տուաւ, եւ կամ զի ոչ ոք հրաւիրեաց եւ անձամբ ոչ ոք իշխեաց՝ զարհուրեալք ի պարսաւանաց եւ կամ ի հալածանաց ժամանակին, եւ կամ ընդ տէրութեամբ անկեալ այլոց ազգաց՝ նոցունց վարեցան դատաստանաւ։ Եւ թէպէտ ամենայն պատահեաց ըստ ժամանակիս եւ նոյն պատճառ, որպէս յաւուրսն հարցն մերոց՝ ոչ աւանդիլ գրով դատաստան, բայց յԱւետարանէն, զի եւ ոչ յառաքելոց անտի տուաւ մեզ, բայց սակայն հարկաւոր եղեւ գրել մեզ, որպէս վերագոյն ցուցաք։ Եւ սկիզբն առնել այսպիսի բանիս այսպէս եղեւ։ Հանդիպեցաք առաջի տեառն Ստեփաննոսի Աղուանից կաթողիկոսի, եւ սմին իրի յիշատակ եղեւ առաջի նորա։ Եւ նա յորդորեաց զմեզ՝ ասելով, թէ եւ ես փափագեմ այդմ բանի։ Զնոյնն եւ մեք ասացաք նմա զմեր անկարութիւնս։ Սակայն ի յորդորելն եւ ի քաջալերելն նորա՝ խորհուրդ իմն ի Հոգոյն Սրբոյ եղեւ ի մեզ, եթէ արժան է հոգեւոր հրամանի անսալ, զի եւ յԱստուծոյ լիցի կատարումն սորա, զոր խորհիմք, զնոյն եւ սկիզբն, ապա թէ ոչ՝ պատճառ լիցի կատարելոց ոմանց շարժիլ ի սոյն։ Զի եւ ոչ գործ արուեստ ամենայն ի միոջէ սկսողէ աւարտեցաւ ի ըսկզբանէ, այլ ի բազմաց, զի մասնաւոր գտեալքն ժողովեալք՝ գոյացուցին զարհեստն, ըստ առակի ոստայնանկաց։ Նաեւ պատշաճ ինչ վարկայ ընդոստնուլ սովաւ, եթէ յատեան մտանելոց եմ յանկաշառ եւ յանողոքելի, ըստ որում ձեռամբ իսկ գրեմ զապագայիցն նշանակ։ Եւ արդ, մի՛ ոք պարսաւանս դիցէ ասացելոցս, զի թէ տխմար ոք իցէ ուսցի, եւ թէ ամենակատար ոք եւ իմաստուն՝ զթերին լցցէ։ Երկաքանչիւրոցն պատրաստ եմք սիրով ընդ առաջ ելանել։

ԳԼՈՒԽ Գ ՆՇԱՆԱԿ ԶOՐՈՒԹԵԱՆ ՆՈՐԻՆ ՀԱՆԴԵՐՁ ԱՂԵՐՍԱԲԱՆՈՒԹԵԱՄԲ ԱՌ ՏԷՐ ՍՏԵՓԱՆՆՈՍ ԱՂՈՒԱՆԻՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍՆ

Քանզի հարկաւոր է զկնի այսոցիկ սակաւուք ցուցանել զզօրութիւն առաջիկայ գործոյս, զոր եւ աղաչեմ, ո՛վ պատուական գլուխ եկեղեցեաց սրբոց տանդ Աղուանից, մի՛ վարկպարազի համարիք զհարկս հոգեւորս, զոր եդեր մեզ, զի եւ կանոնական ունի սահման գիրս դատաստանի, զոր յարմարել յայնոսիկ պարտիմք, զի յայտ լիցի չափ նորին։ Եւ արդ, այսպէս համեմատեսցուք։ Կանոնական սահմանն հոգոյ է ուղղիչ, իսկ սա՝ մարմնոյ, եւ թէպէտ բաժանեալք ի միմեանց են՝ սակայն ի բազում իրս միաւորին, որպէս հոգի եւ մարմին բնութեամբ՝ երկու եւ անշփոթ խառնմամբ՝ մի, բազում անգամ ի միասին վարին մի կամօք։ Վասն այսորիկ, պատահի թէպէտ միով սահմանաւ վարիլ, ոչ միմեանց լուծիչ են։ Եւ զոր օրինակ անդ հմտագունից է ընտրութիւն առաջիկայ իրին, նմանապէս եւ՝ աստ։ Եւ որպէս է անդ պատիժ պատուհասի յանցաւորաց եւ մեղաւորաց՝ ըստ զանազանութեան իրին, նոյնպէս եւ՝ աստ։ Եւ որպէս յանդգնելոցն աստ զկնի բանդ է եւ կապանք, նոյնպէս եւ անդ բանդ է եւ կապանք բանադրանքն։ Եւ զի ի վերայ արդարոց օրէնք ոչ կան կանոնաց, եւ ոչ ի վերայ ուղիղ ընթացողաց ի կենցաղս՝ դատաստանք։ Եւ զի այր արդարամիտ ոչ զարհուրի ի դատաւորէն երկնաւորէ, նաեւ՝ ոչ յերկրաւորէ։ Հայցեմ եւ զի երկրորդ բան ի միտ դնել, զի եւ ոչ փոքր ինչ զմեզ օգտեցուցանէ, քանզի համօրէն է գիրս զուգընթաց զօրութեան նոցա, լինելով ըստ չափոյ, զի դիտաւորութիւն նոցա ի կարճել զմեղս է, եւ սորա՝ նմանապէս հատանել զչարս։ Եւ այսոքիկ ոչ այլ ինչ է, եթէ ոչ զի համամիտ եւ համակարիս զմեզ առնիցեն, յորոց եւ հաստատի սէրն, որ է գլուխ ամենայն պատուիրանաց։ Իսկ ի չորրորդ առաքինութեան համեմատեալ՝ հաւասար է արդարութեանց, զի ի վերայ կայ երիցն մասանց, եւ այդ ըստ երրորդ բանի է։ Իսկ յարուեստաւորս՝ նմանեալ է ոսկեգործաց, որոց ոսկին յառաջագոյն ի նիւթս գործաւորի անյայտ եղեալ կայ եւ դժուարաւ ի գիւտ եղեալ գործի. եւ է ըստ չորրորդ բանի։ Հինգերորդ՝ զի զքերթողի ունի զօրութիւն՝ յապաւել եւ քերթել զաւելորդսն ամենայն։ Չափաւորապէս յայսոսիկ գլուխս, իբր իմաստնոյ, տուաք տեսակս, որով եւ գիտել ունիցիք, եթէ այսոցիկ հետեւելով՝ որքան օգուտ եւ շահ հասարակաց կենացս իցէ, զի գրեթէ ամենայն պատերազմ եւ ամբոխ խռովութեան ի նուազութենէ սորա իցէ, եւ հաստատելով յեկեղեցի՝ խաղաղութեան իցէ պատճառ եւ բազում բարեկարգութեան, քանզի մինն յաստուածային շնորհաց տուեալ յեկեղեցիս, ի հին ի նորս, սա իսկ է։

ԳԼՈՒԽ Դ ՅԱՂԱԳՍ ԴԱՏԱՍՏԱՆԱՑ, ԹԷ Ո՞ՅՔ ԵՆ ԴԱՏԱՒՈՐՔ ԶԱՆԱԶԱՆԵԱԼՔ

Առաջին դատաւոր ամենեցուն Աստուած է, ըստ այնմ, թէ՝ դատի Տէր զժողովուրդ իւր, եւ Եսայի այլուր ասէ՝ Տէր դատաւոր մեր, եւ թէ՝ քննէ զսիրտս եւ զերիկամունս Աստուած, եւ դարձեալ՝ արի, Աստուած, եւ դատեա զդատաստանս քո, եւ՝ Աստուած դատաւոր արդար, եւ այլ այսպիսիք նախանկար տնօրէնութեան դատաստանի, որովք յայտ է մարդկան լինել դատաստան, թէպէտ եւ գրեաց Աստուած ի ձեռն Մովսիսի, եթէ անասուն, որ հարկանէ զանասուն, փոխանակ նորա եւ նա սպանցի, եւ այս՝ ի խրատ մարդկան։ Եւ դիւաց եղեւ դատաստան, քանզի երբ ամբարտաւանեցան, ընկեաց Աստուած զսատանայ յերկնից, զնոյն եւ յերկրորդ գալուստն Քրիստոսի դատել ունի զսատանայ։ Վասն այսորիկ ի լինելութեան մարդոյն բնութեամբ եդաւ անունն Տէր, որ կոչի դատաւոր։ Իսկ Քրիստոս ասաց, եթէ՝ ի դատաստան եկի յաշխարհս յայս, եւ թէ՝ Հայր ոչ դատի զոք, այլ զամենայն դատաստան ետ Որդոյ իւրոյ, եւ՝ այս իսկ է դատաստան, զի լոյս եկն յաշխարհ, եւ սիրեցին մարդիկ զխաւար, եւ այլ այսպիսի բազում։ Բայց Աստուած անուն զբնութիւն ոչ որոշէ, զի իբր դատաւոր Որդի, դատաւոր Հայր եւ Հոգի, ըստ վկայութեանցդ։ Եւ սակայն ոչ ինչ դժուարին է ցուցանել զյատկութիւն դատողութեան Հօր եւ Հոգոյ, ըստ այնմ՝ դատ արա ինձ, Աստուած, եւ դատեա, Տէր, զայնոսիկ, ոյք դատեն զիս, զոր եւ Հօր պատշաճի այս։ Եւ Հոգին եկեալ յանդիմանեսցէ զաշխարհս վասն մեղաց եւ վասն արդարութեան, եւ վասն դատաստանի եւ այլ բազում բանս նման սոցին։ Երկրորդ՝ քանզի Աստուած ետ զանուն դատողութեան մարդկան, ըստ այնմ, եթէ՝ դատ արարէք որբոյն եւ այրոյն։ Հասարակաց ասէ զբանս առ թագաւորս, եւ առ քահանայս, եւ առ իշխանս, եւ առ ծերս ժողովրդոց։ Յայսոսիկ տես զՍողոմոն, եւ զորս զկնի Յեսուայ, եւ զորս յանապատին կարգեաց Մովսէս. զնոյն եւ Դանիէլ, եւ զորս ասաց մարգարէն՝ քահանայք, կացէք ի վերայ դատաստանի արեան։ Եւ հասարակաց ետ զհրամանս, թէպէտ եւ մի է ի շնորհաց ըստ հնոյն։ Առաջին՝ զի մի առ ի չգոյէ դատաւորին մերձ, դատախազքն զիրեարս վնասեսցեն։ Եւ երկրորդ՝ թէպէտ եւ դատաւոր մի լինի ի քաղաքի, բայց ամենեքեան պատուականքն պատիւ ունիցին։ Իսկ Քրիստոս ասաց ընդ առաքեալսն՝ նստջիք յերկոտասան աթոռս դատել զերկոտասան ազգն Իսրայելի, զոր եւ ունին քրիստոնեայք մինչեւ ցայսօր՝ երկոտասան դատաւորս նստուցանեն ի դատարանի իւրեանց։ Իսկ Աստուած զամենայն ոք անձին իւրոյ եցոյց դատաւոր յառակս դատաւորին անիրաւութեան, զի ի մեզ խորհուրդն ի վերայ կալով՝ ամենայն ոք իւր դատաւոր լիցի մտօք եւ ոչ թիւրեսցի ի հոգեւոր դատաստանաց։

ԳԼՈՒԽ Ե ՅԱՂԱԳՍ ԹԷ ԶԻ՞ՆՉ Է ԴԱՏԱՍՏԱՆ, ԵՒ ՈՐՈՑ, ԵՒ ՈՒՄ ԱՒԱՆԴԵԱԼ Է ԶԻՐՍ ԴԱՏԱՍՏԱՆԻ

Թարգմանի դատաստանարանդ՝ դատել, որ է քննել, աստան, որ է տեղի, արան, որ է դատարան կամ զննարան, զի քննելով վճարի դատաստան յիմաստուն դատաւորաց ի մէջ անուղղայ մարդկան։ Զի բազումք են յանուանսդ այդպիսիք, որպէս՝ Հայաստան կամ Ասորեստան, նմանապէս եւ՝ այլք։ Եւ արդ ցուցցուք, թէ որք են դատաւորք։ Զի երեք կերպիւ վարին մարդիկ՝ բարի, եւ չար, եւ միջակ։ Եւ պարտ է ընտրել զդատաւորս ոչ յորդոր ի չարս։ Որպէս Սողոմոն երկուց կանանցն արար դատաստան եւ քննէր զկարծեցուցեալ իրս, եւ Դանիէլ ծերոցն զստութեամբ զասացեալսն յայտնէր, այսպէս եւ Քրիստոս յերկրորդ գալստեանն իւրում առնելոց է. ասէ առ արդարսն՝ եկա՜յք, օրհնեալք Հօր իմոյ, եւ ցմեղաւորսն ասէ՝ երթա՜յք յինէն, անիծեալք, յորոց յայտ է միջակացն լինել դատաստան։ Եւ աստ միջակք են ապաշխարողք, զորոց զգործս ապաշխարութեան կշռելի է ընդ մեղացն, եւ առաւելեալն տանի զվճիռն։ Զերկուսն առնելով զծայրսն՝ եցոյց առանց դատաստանի զոմանս կոչել գովութեամբ գործոցն եւ զոմանս մերժել պարսաւանօք գործոցն, յորոց ուսանիմք՝ ընդ ծայրիցն եւ միջակացն լինել դատաստան։ Եւ արդ, այսոցիկ յոյժ պէտք են իմաստունս լինել դատաւորաց ուսման եւ հանճարոյ, զի Աստուծոյ կամացն կատարողք լիցին ի հոգեւորս եւ ի մարմնաւորս, որպէս զի ըղորդ արասցեն զդատաստանս, այլ եւ բարեմիտս՝ զի մի՛ առ երեսս առնէ ամաչելով եւ կամ ի հարկէ։ Այլ եթէ ու՞մ աւանդելի է։ Եւ քանզի ըստ Oրինացն յատուկք էին դատաւորքն, եւ ըստ պատահման եղեն թագաւորք, եւ մարգարէք, եւ քահանայք, որպէս ասացաւ յառաջագոյն։ Այլ քանզի առ մեզ ապականեալ է այսպիսի կարգ, աւանդելի է զիրս դատաստանի ի ձեռս եպիսկոպոսաց է յանձին հոգք եկեղեցոյ եւ աշխարհաց, եւ յետ եպիսկոպոսաց եղիցի իշխանաց՝ ըստ պատահման, եւ գլխաւորաց ժողովրդեան, այլ եւ՝ քահանայից իմաստնոց եւ վարդապետաց, սակայն աւանդապահ այսմ իրի եպիսկոպոսք եղիցին։ Բայց եւ ոչ եպիսկոպոսք տգէտք եւ արծաթասէրք, այլ գիտունք եւ ճշմարիտք ըստ օրինացն եւ պատուիրանացն Յիսուսի վարժեալք։ Եւ եթէ պատահի եպիսկոպոս տխմար այսմ իրի, վարդապետօք, եւ քահանայիւք, եւ աշխարհականօք վարեսցին եւ այսոքիկ իմաստունք լիցին ուսման աստուածայնոյ, եւ անբամբաս մնասցէ ի հերձւածողաց ամենեւին։

ԳԼՈՒԽ Զ ՅԱՂԱԳՍ ԹԷ Ո՞ՐՊԷՍ ԱՐԺԱՆ Է ԴԱՏԱՒՈՐԱՑՆ ԼԻՆԵԼ Ի ՎԵՐԱՅ ԱՆԴԱՏԱՍՏԱՆԱՅ ԵՒ ԴԱՏԱՍՏԱՆԱՅ

Եւ դատաւորացն անկաշառս լինել արժան է, զի կաշառ զաչս իմաստնոց կուրացուցանէ,ևորպէս զի համարձակ նստիցի յատեան դատաստանի, որպէս եւ գրեալ է, թէ կաշառ ի վերայ իրաւանց նա ոչ առնու. որ զայս արասցէ, նա մի՛ սասանեսցի յաւիտեան։ Եւ Քրիստոս հրամայէ, թէ մի՛ աչառանօք, այլ ուղիղ եւ իմաստուն դատաստան արարէք։ Եւ արդ, ոչ է պարտ թիւրել զդատաստանս արդար վասն կաշառոյ, զի մի՛ գայթակղեսցին տխմարք եւ երթիցեն առ այլազգիս ի դատաստան, այլ զի համարձակ լիցին ասել, որպէս եւ Քրիստոս ասէ՝ թէպէտ եւ դատիմ, բայց դատաստանն իմ արդար է։ Եւ ոչ է պարտ զանձին միայն խնդրել զօգուտն, այլ զի բազումք հաւատասցեն ի նա եւ զդատաստանն ուղիղ արասցեն։ Եւ թէպէտ յամենայնի զողորմութիւն յիշել պարտ է, այլ ի դատաստանի ոչ միայն առ աղքատս, այլ առ ամենեսեան միապէս, ըստ այնմ՝ մի՛ ողորմիր որբոյն եւ այրոյն ի դատաստանի, զի մի՛ պատճառ գայթակղութեան լիցի. դատ արարէք որբոյն եւ տուք իրաւունս այրոյն ի դատաստանի՝ ասացաւ։ Եւ թէպէտ եւ դատաւորաց զայս պահելի է, սակայն ուսուցանեն զիւրաքանչիւրսն՝ մի՛ անզարմապէս առ միմեանս լինել, այլ կարողաց՝ ողորմութեամբ առ անկարսն խոնարհիլ։ Մի՛ զամբաստանի կամ զդատախազի լուիցեն զբան եւ եթէ լուիցեն, ուսցին միայն, այլ մի՛ զվճիռ միայն հատցէ, մինչեւ ի միասին կատարելապէս քննեսցի։ Երկու կամ երեք վկայիւք զվճիռն հատցէ հաւատարմօք, ըստ օրինացն։ Եւ եթէ զի՞նչ հաւատարմութիւն է կամ ընդէ՞ր է երկու կամ երեք, ասասցուք ի միւս ճառիդ, որ յառաջիկայդ գրելոց եմք։ Իսկ որոյ վկայ ոչ իցէ, երդմամբ միւսոյ կողմաննն հատցի վճիռն։ Այլ զերդմունս ոչ հրամայեմք, եւ զի ոչ հրամայեցաւ, բայց սովորութեանցն, զոր ունին՝ անօրէն եւ անհրաման, կանոնս եւ ապաշխարութիւնս հրամայեմք։ Իսկ եթէ ո՞րպէս լիցի երդումն եւ ո՞րոց, ասասցի յիւրում ճառին, ոչ օրինադրելով այլ խրատելով։ Պարտ եւ պատշաճ իսկ է դատաւորաց ի դատաստանի երկու կամ երեք ունել արս փորձեալս, հաւատարիմս յամենայն կրօնս աստուածայինս, վկայեալս յամենայն բնակչացն, զի որպէս ոսոխացն հաւատարմանան բանք վկայիւք, սոյնպէս եւ դատաւորացն առանց կարծեաց լինի դատաստանն վկայիւք զայս։ Զայս սովորութիւն եւ Հռոմայեցիք կալան յառաջնումն՝ արս եւթանասուն եւ երկու ընտրեալս միշտ քննութեամբ պարապեցուցանել դատաստանի եւ այլոց, զի անվթար եւ յառաջ դատեալքն ի նոցանէ իցեն։ Եւ եւթանասուն եւ երկու ըստ լեզուաց եւ ազգաց ընտրեն, իբր թէ զամենայն ազգաց իմաստութիւն ունել այնոքիւք։ Իսկ այժմ երկոտասան թուով, երկոտասանից առաքելոցն օրինակաւ, կացուցանեն զդատաւորս՝ ոչ միայն ընտրել զիրաւացին եւ անսխալ ունել զարդարն, այլ եւ բազմացն վկայութեամբ ճշգրտել զատեան դատաստանին։ Իսկ Յոյնք երիս կացուցանեն զդատաւորս, նմանապէս եւ՝ Վիրք, որ են Վրացիք, ուսեալք ի նոցունց, ըստ թուոյ Երրորդութեանն եւ կամ ըստ վկայիցն թուոց։ Զոր եւ մեք վկայեմք եւ զնոյն պատուիրեմք դատաւորաց մերոց եւ եպիսկոպոսաց մերոց, զի միշտ առ ինքեանս պահեսցեն ի հաւատարիմ քահանայից երկու կամ երեք՝ ոչ միայն վկայ, այլեւ եւ նոքօք կրթիլ եւ հմտանալ ի գիրս աստուածայինս, եւ ի գիրս դատաստանի եւ իմաստութեան, այլ եւ որսալ զբանս իմաստունս յամենայն ազգաց՝ յասել եւ ի լսել, ի դատել, եւ ի վճիռ, ի ճանապարհի եւ ի տան։ Այլ եւ յերկարոգի լինել ի դատաստանի, եւ աննախանձ, եւ անոխակալ, եւ անյիշաչար, զի նման Աստուծոյ դատաւոր է, պարտ է, որ զԱստուծոյ նմանութիւն բերել մարդասիրութեամբ յամենայն ժամանակի, եւս առաւել՝ ի ժամ դատաստանին։ Երկայնամիտք եւ ներողք լինիցին դատաւորք։ Զի բազում անգամ անյայտ իրքն պատահին, մի՛ կարճամտեալ լուծցեն, այլ շտեմարանեալ պահեսցեն եւ պարապով տեսեալ՝ վերստին ատենիւ լուծցեն, որքան եւ իցէ առնուլ զնոյն։ Բանակռուութեան ոսոխացն յատենի սաստեսցեն, զի մի՛ ամբոխ խռովութեան լիցի յատենի անդ եւ պատճառ խափանման դատաստանին։ Ուսցին միանգամայն դատախազքն՝ ոչ վասն վիճոյ գալ յատեան, այլ վշտակցաբար զարժանն առնուլ վճիռ։ Ըստ կարգի խօս, երկաքանչիւրոցն լռութեամբ, տացեն միայն միոյն եւ ապա՝ միւսոյն, զի որ ճշմարիտն է՝ երեւեսցի։ Զգոյշ կացցէ դատաւորն ի սպասաւորաց իւրոց, զի մի՛ վարձ առցեն եւ զթիւրն խօսեսցին, զի սովորութիւն կալան այնոքիկ, որք գան ի դատաստանի, զի վարձու առցեն զոք ի սպասաւորաց դատաւորին, զի խօսեսցի ոչ զճշմարիտն վասն իւր։ Արդ, պարտ է դատաւորին զճշմարիտն լսել եւ մի՛ երեսս առցէ ի սպասաւորաց իւրոց, պատրելով ի խօսից նոցա եւ արդար դատաստան ոչ առնէ, քանզի երկնայինն դատաստան, որ է աստուածային, ոչ պատրի յումեքէ եւ ոչ ամաչէ, քանզի արդար է։ Իսկ երկրաւոր դատաւորք պարտին այնմ նման լինել, եւ որք ոչ լիցին, մնայ նոցա դատաստան առ Աստուած։ Մի՛ հպարտասցին դատաւորք ի վերայ մարդկան, քանզի մի է դատաւոր ամենեցուն՝ Աստուած, որպէս եւ գրեալ է։ Թէ հպարտանայ դատաւոր ոք մտօք, զմտաւ ածէ զբանս Ամբակումայ մարգարէին՝ կոչել զԱստուած վրէժխնդիր անիրաւ դատաւորաց։ Պարտ է բանտ ունել դատաւորաց առ ի խրատել նովաւ զանիրաւսն, զի ի Քրիստոս հրամայէ, թէ՝ եւ դահիճն արկանէ ի բանտ։ Զնոյն եւ դատախազաց խրատ տայ Քրիստոս՝ ի ճանապարհի տալ զհաշիւն եւ հաշտիլ ընդ միմեանս, զի մի՛ հակառակ ինչ պատահի։ Ոչ վայել է Քրիստոսի աշակերտաց խօսել սուտ, զի զստախօսին զհայրն զսատանայ ասաց Քրիստոս, զի որ խօսի սուտ, յիւրոց անտի խօսի, զի սուտ է եւ հայրն նորա՝ սատանայ, եւ թէ կորուսանէ Տէր զայնոսիկ, ոյք խօսին սուտ. զայս Դաւիթ ասէ։ Մի՛ ստեք միմեանց, եւ խօսեսցի իւրաքանչիւր ոք զճշմարտութիւն ընդ ընկերի իւրում։ Եւ արդ, եթէ ստախօսին հայրն սատանայ է, ոչ է պարտ թողուլ զԱստուծոյ հայրութիւնն եւ լինել որդի սատանայի, զի ոչ է յօրինաց Աստուծոյ որոգայթս դնել ընկերի սուտ բանիւք առաջի դատաւորաց, եւ այնու ջանան իրաւացուցանել զդատաստանս իւրեանց։ Զի գրեալ է իմաստունն Սողոմոն, թէ որ դնէ ընկերի իւրում որոգայթ, անձամբ իւրով լցցէ զնա, եւ Դաւիթ զնոյն ասէ՝ գուբն, զոր փորեաց եւ պեղեաց, անկցի ի նա, որ զնա փորեաց։ Մի՛ լիցի դատաւորաց սիրել զանիրաւութիւն, եւ մի՛ լիցի հաւատացելոց սիրել զյաղթութիւն անիրաւաբար առաջին դատաւորաց, զի թէ յաղթէ՝ զանձն զրկէ, եւ թէ յաղթի ի սուտ բանից՝ կրէ ամօթ ի մարդկանէ, իսկ առ Աստուած՝ պարզ երեսօք։ Մի՛ կացուսցեն սուտ վկայս, զի զընկերին զինչսն յափշտակեն, զի գրեալ է յօրէնսն Աստուծոյ, թէ մի՛ ցանկար ընչից ընկերի քո։ Արդ, եթէ ցանկալն պեղծ է, որչափ եւս առաւել յափշտակելն։ Մի՛ վարձէք ճարտարասանս եւ ճարտարախօսս ի դատաստանի, զի զչարն ի գլուխ հանիցէք։ Մի՛ կռվուեալ նախատէք զմիմեանս յատենի։ Մի՛ կաշառէք զդատաւորս՝ յափշտակելով զինչս ընկերին՝ ախտացեալ զարծաթսիրութիւն, որ է արմատ ամենայն չարեաց։ Լուարուք առաքելոյն Պօղոսի, որ ասէ՝ ընդէ՞ր ոչ դուք զրկիք եւ նեղիք, այլ զրկէք եւ նեղէք եւ այդ՝ զեղբարս եւս։ Արդ, զարհուրեսցին յառաքելական հրամանէն կանոնաց, որ վասն Տեառն գրեալ է, թէ լաւ է, որ հարաւ, քան թէ եհար, եւ բամբասեցաւ, քան թէ բամբասեաց։ Մի՛ վայրապար երդուիցեն յատենի, յառաջ քան զհրամայել դատաւորին, զի Աստուած ոչ հրամայէ երդնուլ, այլ գիտասցեն զասացեալն ի Տեառնէ, եթէ ընդ ամենայն դատարկ բանից համարս տալոց են յաւուրն դատաստանի, եւ թէ՝ վասն այսր ամենայնի ածցէ Աստուած զքեզ ի դատաստան։ Խորհեսցի եւ զայն, զի լաւ իսկ է ի դատի աստ զյափշտակութիւն ընչիցն խնդութեամբ ընդունել եւ անվրէպ զանձն պահել, քան ագահել եւ յափշտակել եւ ոչ ինչ համարել եւ ի դատաստան անթիւրելի մտանել դատաւորին ահեղի եւ երկնաւորի։ Խրատեսցին եւ յայսմ, զի աղօթիւք ի Տեառնէ նախ՝ օգնականութիւն հայցեսցեն եւ ապա յատեան կայցեն դատաստանի։ Եւ երբ ի բարին աւարտի իրաւացի դատաստան նոցա, զայն Աստուծոյ համարեսցին, քանզի նա ետ բերան եւ իմաստութիւն։ Ապա թէ ընդ յանցանել իրիք Տէր ետ ի ձեռն անիրաւին զարդարն, զայն գոհութեամբ համբերեսցեն, զի լաւագոյն հատուցմանն հասանիցեն եւ զնախանձ վրէժխնդրութեանն ի Տէր թողցեն, քանզի Աստուած է վրէժխնդիր։

ԳԼՈՒԽ Է ՅԱՂԱԳՍ ՎԿԱՅԻՑ, ԹԷ ԶԻ՞ՆՉ Է ՀԱՒԱՏԱՐՄՈՒԹԻՒՆ ՆՈՑԱ¬ԵՒ ԿԱՄ ԸՆԴԷ՞Ր ԵՐԿՈՒ ԿԱՄ ԵՐԵՔ ԸՆՏՐԻՆ

Եւ հարկաւորապէս իսկ զվկայսն խնդրէ դատաստանն, զի զհակառակութիւն դատախազացն նոքօք լուծցէ դատաւորն, զի անհաւատալի է դատաւորացն մատնութիւն դատաստանաւորացն, քանզի թէ հնար գտանէին նոքա, զմիմեանս ի հուր մատնէին։ Նաեւ ոսոխքն նոքօք առաւել, քան դատաւորաւն, շիջանին, յորժամ վկայքն չլինին վարձած կաշառօք, եւ դատաւորն առաւել հաւատարիմ գտանիցի նոքօք։ Իսկ հաւատարմութիւն վկայիցն, նախ, ի վարուցն ընտրին, զի ճշմարտախօսք իցեն եւ չիցեն կաշառօք եկեալ ի տեղի ատենին. եւ չիցեն ազգականք դատախազացն, եւ թէ իցեն ազգականք, եւ ի բազմաց վկայեալք իցեն հաւատարմութիւնք նոցա, հաւատարիմ լինել երկու եւ երեք, որպէս արեգակն եւ լուսին, զի հաւատարիմ վկայ է հաստատեալ յերկինս։ Երկրորդ՝ զի կրկին ալեօք պատուեալ իցեն, որովք առաւել պատիւ նոցա լինի։ Բայց պարտ է ցուցանել, թէ քանի ամաց լինի վկայն։ Զի երբ երեք տարոյ լինի տղայն՝ խօսի, եւ եւթ տարոյ յուսումն տան, եւ չորեքտասան տարոյ՝ սերմանելն, եւ քսան տարոյ՝ զինուորելն, եւ քսան եւ հինգ տարոյ քահանայ ձեռնադրի։ Արդ, պարտ է զքահանայականն հասակ ընդունել ի վկայութիւն, զի թէ առաջի Աստուծոյ հաւատարիմ է կալ եւ վկայ լինել գործոց մարդկան բարոյ եւ չարի, եւս առաւել հաւատարիմ լիցի առաջի դատաւորաց։ Իսկ քսան տարոյ է հասակ որդէծնութեան՝ հաւատարիմ լիցի ի տուրեւառութիւն վաճառաց, զի թէ զանձն եւ զսերմն վաճառել կնոջ եւ գնել զկինն յամուսնութիւն հաւատարիմ է, հաւատարիմ լիցի ի գնել եւ ի ծախել։ Ապա թէ պատահի մին վկայն մանուկ լինել քսանհինգ տարոյ եւ միւսն՝ ծեր, հաւատարիմ լիցին, ըստ այնմ՝ երիտասարդ ընդ ծերոյն, եւ ուղիղ են ճանապարհք նորա։ Եւ թէ երկու կամ երեք պատահեսցին մանուկ քսանհինգ տարոյ, ընկալեալ լիցին։ Իսկ ըստ ազգաց կրօնից՝ ոչ է պարտ զանհաւատից վկայութիւն առնուլ ի վերայ քրիստոնէից, թէպէտ եւ արդարք իցեն եւ բազումք, որպէս եւ ոչ ընկալաւ զդիւացն Քրիստոս եւ ոչ ընդունեցաւ, թէպէտ եւ արդար վկայեցին, զի ունէին ընդ ճշմարիտն խառնեալ եւ զսուտն. նաեւ ոչ Պօղոս ընկալաւ, զի մի՛ միաբանութիւն ինչ կարծիցի. նաեւ՝ ոչ զհերձուածողաց, զի թէ Տեառն ոչ են ճշմարիտ վկայք, զի՞արդ մեր իցեն, բայց նոցայն ի վերայ իւրեանց ընդունելի է, թէ պատահի այնպիսի ինչ հարկաւորութեամբ։ Իսկ զկանայս վկայ ոչ է ընդունելի, բայց արբանեակս վկայից, որպէս ի յարութեան Տեառն արբանեկեցին առաքելոցն չորք ի կանանցն, երկու՝ յառաքելոցն, եւ նոքա հաստատեալք զյարութիւն Տեառն՝ վկայք եղեն ճշմարիտ յարութեանն Տեառն։ Այսպէս է. թէ պատահեսցի իրիք վկայ լինել կանանց եւ ճշմարիտք իցեն վարուք, հաւատարիմ արանց զիրսն պատմեսցեն եւ ինքեանք կրկին իցեն, հաւատարիմ լիցի վկայութիւն կանանց ի ձեռն արանց։ Բայց յատենի մի՛ կայցեն կանայքն, որպէս եւ ոչ է քահանայել նոցա, եւ ոչ նուիրել, եւ ոչ հնձան հարկանել, եւ ոչ ի խանութ նստել, եւ ոչ այրական հանդերձ ագանել ըստ կանոնաց, այսպէս ոչ դատել եւ ոչ վկայել, բայց զոր ցուցաք յառաջդ։ Բայց մի՛ ոք ապախտ առնել զվկայութիւն Տեառն կարծիցէ ինձ զկանանց, զի այլազգ Աստուծոյ վկայ լինելն է եւ այլազգ՝ մարդկան արբանեակ. թէ պատահին, որպէս պատահեցան բազումք, ի Տեառնէ ընկալեալք են եւ ի մարդկանէ՝ յաղագս Աստուծոյ, բայց ի մարդկայինս, յաղագս դիւրագրգռութեան կանանց, երկբայելի է։ Այլ զկանանցն ի կանանց ընդունել արժան է, զի բազում անգամ պատահի իրաց նոցա մերձ ոչ լինել արանց։ Եւ զի պարտին կրկին լինել՝ երկուք ընդ միոյ յամենայն տեղիս։ Զի որպէս ամենայն հասակ՝ եթէ ծեր, եւ եթէ երիտասարդ, եւ եթէ մանուկ վկայեսցէ զԱստուծոյ՝ ընդունելի է, որպէս Բեթղեհէմի մանկունքն, եւ սուրբ Կիրակոս, եւ սուրբ Ստեփաննոս Նախավկայն եւ այլք բազումք, բայց սակայն ի մարդկայինս քսան եւ հինգ ամենիցն վկայութիւն, այլ եւս ծերացելոցն ընդունելի է, զի Աստուած հայի ի սիրտս, իսկ մարդ՝ յերեսն եւ ի տեսն։ Եւ եթէ ընդէ՞ր երկու կամ երեք ընտրեն. ոչ եթէ զայլ շատն խոտեմք, այլ զի մի՛ պակաս իցէ, քան զայս, որպէս եւ գրեալ է, եթէ յերկուց եւ յերից վկայից հաստատի ամենայն բան։ Զի դիւրին է մին վկային ախտիւ սուտ վկայել, իսկ երկու եւ երեքն՝ ոչ։ Եւ զի ուսցի դատաւորն, եթէ երկուց վկայիցն նման լիցի բանքն եւ անտի ճշմարտեսցի։ Բայց պարտ է վկայիցն տեսանել եւ լսել եւ ապա վկայել, զի լաւ է տեսանելն, քան զլսելն, եւ վկայել ճշմարիտ առաջի մարդկան, եւ յԱստուծոյ առցեն զպարգեւսն։

ԳԼՈՒԽ Ը ՅԱՂԱԳՍ ԵՐԴՄԱՆ, ԹԷ Ո՞ՐՊԷՍ ԼԻՑԻ ԵՒ ՈՐՈ՞Ց, ՈՉ OՐԻՆԱԴՐԵԼՈՎ

Արդ, զմեծ եւ զտէրունական հրամանն եւ զպատուիրանն տեսանեմք այժմ կոխան լեալ ի մարդկանէ, քանզի ոչ ունիմք հրաման ի Քրիստոսէ երդնուլ։ Եւ այժմ յամենայն ոչինչ բանս եւ կարի յաճախապէս երդնուն յանուն Աստուծոյ մարդիկ ի փողոցս, ի շուկայս, ի տունս, ծերք եւ տղայք, քահանայք եւ ժողովուրդք, գիտնականք եւ անգէտք։ Եւ եթէ պատահի դատաստան լինել ոմանց, եւ հրամայէ դատաւորն երդնուլ ի վերայ իրաւանց, հակառակին եւ ասեն, եթէ Քրիստոս ասէ՝ ամենեւին մի՛ երդնուլ, եւ այլ շատ պատուիրանացն Քրիստոսի միտ ոչ դնեն ամենեւին։ Իսկ եթէ ասիցէ ոք՝ անհնարին է երդնուլ, եւ յայտ է, զի Աբրահամու երդուաւ Աստուած, ասելով ի ձեռն հրեշտակին՝ յանձն իմ երդուայ, ասէ Տէր, եւ Աբրահամ ծառային ետ երդումն, եւ դարձեալ՝ երդուաւ Տէր Դաւթի ճշմարտութեամբ։ Եւ թագաւորք երդնուն միմեանց, եւ խաղաղութիւն աշխարհի լիցի երդումն նոցա. նոյնպէս եւ՝ իշխանքն։ Արդ, եթէ այսոքիկ երդնուն, պարտ է երդնուլ յարդար դատաստանս։ Եւ արդ, այսպէս երդնուլ պարտ է. դիցի զձեռն ի վերայ Աւետարանին եւ ասիցէ՝ գիտէ Աստուած, եւ խաչս եւ Աւետարանս վկայ է սրտիս, զի այսպէս է, որպէս ասեմս, եւ ոչ ստեմ։ Եւ կամ ասիցէ՝ փառք սոցա եւ զօրութիւն, զի ճշմարիտ է, զոր ասեմս, եւ ոչ ստեմ։ Արդ, այսպիսի ասացեալքս խոստովանութիւն է. զԱստուած սրտագէտ գիտել, եւ զխաչն՝ Քրիստոսի նշան, եւ զԱւետարանն՝ Աստուծոյ բան, եւ զեկեղեցին՝ Աստուծոյ տուն։ Եւ եթէ հանդիպի ոք առաջի դատաւորաց անօրինաց եւ այլցեղ երդումն տացեն քրիստոնէի, եթէ ուրացիր զքո խաչն եւ զԱւետարանն, ամենեւին մի՛ առնուցուն յանձն, թէ եւ մահ հանդիպի։ Եւ դատաւորք մի՛ շուտով տայցեն երդումն եւ կամ յաղագս սակաւ ընչից, այլ ջանք դնեն եւ թողուլ տան զկէսն եւ զկիսոյն վճարն եւ եթէ ոչ երդնուն։ Եւ երդման կարգն գրեալ է ի կանոնսն, թէ որչափ ապաշխարեսցեն։ Իսկ եթէ կրօնաւոր իցէ եւ հարկ ունի երդման կամ երէց, բնաւ մի՛ երդնուցուն։ Եւ որո՞ց է պարտ երդնուլ։ Ամենայն ոք, որ ոչ իցէ իւրն վկայ կամ գիր գրեալ վկայիւք, երդումն կայ ի միջի։ Ապա թէ ոք զոք ըմբռնիցէ ի դատաստան, եւ չիցէ իւր վկայ եւ ոչ այնմ, որ ըմբռնեցաւն, հարկ է երդնուլ ոչ որ ըմբռնեացն, այլ այնմ, որ ըմբռնեցաւ։ Այլեւ եւ տեսցեն, թէ սուտակ ոք իցէ, չտացեն նմա երդումն, այլ՝ ճշմարտախօսին, զի թերեւս վախելով երկնչեսցի յԱստուծոյ եւ ոչ երդնու, եւ դատաստանն կատարի առանց երդման. Եւ թէ ըմբռնեն զոք ի գողութեան կամ ի բոզութեան, եւ ըմբռնողքն չունին վկայ, երդումն է նոցա, որք ըմբռնեցին, զի չարագործաց երդումն ոչ կայ։ Ապա եթէ գիտիցեն դատաւորքն եւ կամ այլք ի դատաւորաց կողմանէն եւ կամ այլ ատեանն ատենի վկայեսցեն, եթէ սուտ ըմբռնեալ իցեն ի գողութեան կամ ի շնութեան, երդումն լիցի այնպիսի գողոցն։ Եւ թէ ոչ է պարտ ամենայն հասակի երդնուլ, այլ քսան եւ հինգ ամաց եւ ի վերայ այնոցիկ է երդումն։ Եւ հիւանդաց ոչ է պարտ երդումն տալ եւ կամ երդնուլ, զի մահու կասկած ունին, գուցէ անապաշխար մեռանիցին։ Մանկան մի՛ լիցի երդումն վասն խակութեանն։ Ապաշխարողաց մի՛ լիցի երդումն, զի մի՛ մեղս ի վերայ մեղաց դիցէ։ Մաքսաւորաց եւ արբեցողաց եւ այլոց այսպիսեաց մի՛ լիցի երդումն։ Եւ արդ, գրեցաք զայս գիր երդման, այլ ոչ ոք դիւրաշարժ լիցի երդնուլ կամ սուտ, զի մի՛ դատապարտութիւն կրեսցէ յԱստուծոյ դատաստանին։ Եւ այս սակաւս, զոր գրեցաք, վասն չարութեան ժամանակիս է։ Եւ զի անօրէնք բազմացան ի վերայ մեր եւ նոքա դիւրաւ են յերդնուլ, վասն այնորիկ ուսուցաք ձեզ, թէ ո՞րպէս պարտ է երդնուլ, որպէս եւ գրեցաք ի ճառս, եւ մի՛ այլ կերպ, զի մի՛ դատեսջիք յԱստուծոյ։

ԳԼՈՒԽ Թ ՅԱՂԱԳՍ ԹԷ ՈՉ Է ՊԱՐՏ ՀԱՒԱՏԱՑԵԼՈՑ Ի ՔՐԻՍՏՈՍ ՅԱՏԵԱՆ ԵՐԹԱԼ ԴԱՏԱՍՏԱՆԻ ԱՆՀԱՒԱՏԻՑՆ Ի ՔՐԻՍՏՈՍ. ԲԱԶՈՒՄ ՈՒՆԵԼ ՄԻՋՈՑՍ

Յայտնի է ամենեցուն հեռաւորութիւն հաւատացելոցն յանհաւատիցն, յասելն առաքելոյն՝ զի՞նչ միաբանութիւն է լուսոյ ընդ խաւարի, կամ՝ զի՞նչ բաժին կայ հաւատացելոյն ընդ անհաւատին։ Եւ Տէրն ասէ, թէ՝ որ ոչ հաւատայ յՈրդին Աստուծոյ, բարկութիւն Աստուծոյ մնայ ի վերայ նորա, եւ եթէ՝ որ ոչ ծնանի ի ջրոյ եւ ի Հոգոյ, ոչ տեսանէ զարքայութիւն Աստուծոյ։ Եւ Յովհաննէս առաքեալն ասէ՝ որ ոչ խոստովանի զՈրդին Աստուծոյ մարմնով եկեալ յաշխարհ, նա իսկ է նեռն։ Եւ ամենայն մարգարէքն ուրացողք ասեն զհեռացեալսն յուղիղ ճանապարհէն։ Զի թէպէտ եւ այժմ մահմետականք զԱստուած խոստովանին Հայր, այլ զՈրդի եւ զՀոգի ուրանան, եւ այս մեծ ուրացութիւն է։ Եւ արդ, եթէ յաստուածպաշտութեանն մեզ ընկերակիցք չեն, ոչ է պարտ առ նոսա ի դատաստան երթալ, զի զհին ատելին նոր սիրելի դժուար է առնել, զոր եւ գրէ առաքեալն Կորնթացոցն, ասելով. ոչ ոք է ի ձէնջ այնքան իմաստուն, որ կարիցէ իրաւունս ընտրեալ ի մէջ երբօր իւրոյ, այլ եղբայր ընդ երբօր դատի եւ զայն՝ ի մէջ անհաւատից, եւ եթէ՝ զանարգս եկեղեցոյ դատաւոր նստուցանէք։ Զի նոքա ըստ կրօնից իւրեանց առնեն դատաստան, զի զինչ իւրեանց գործքն է եւ հաւատն, նոյն եւ դատաստանն։ Թէպէտ եւ սկիզբն յօրինաց անտի Մովսիսի ունին, բազում ինչ այլայլեն եւ ըստ չար մտաց իւրեանց առնեն։ Սուտ վկայիւք վարին, եւ կեղծաւոր ատենիւ, եւ զրպարտ ճարտարօք, եւ անզեղջ երդմամբ։ Զմեռեալս զրկեն եւ զինչսն առնուն, թէ որբոց կու պահեմք, մեռեալք ի՞նչ առնեն։ Եւ այս այնոր նշան է, որ ոչ հաւատան, թէ բարի կամի առնել Աստուած մեռելոց, հայնց եւ նոքա ոչ տան մասն իւրեանց մեռելեացն։ Եւ զորբս եւ զայրիս, որք անժառանգ են, բնաւին զրկեն, թէ առնումք զիրքս եւ զգանձս պահեմք, եւ երբ մեծանան որբերն՝ տամք, եւ յետոյ սուտ գտանին ի խօսս իւրեանց։ Զկանայս ի վարձու ունին, եւ երբ զմտաւ ածեն զչար գործս իւրեանց, տան զվարձս զինչ զտան մի եւ թողուն եւ զորդիսն այլոց թողուն։ Անսահման եւ անխնայ գործեն զամենայն չարիս, զոր պատահի նոցա։ Եւ զլուացումն մարմնոյ սրբութիւն հոգոյ համարին, զհեշտութիւն մարմնոյ պատուեն է յոչինչ չարեաց յետ չգան։ Զարքայութիւն Աստուծոյ կանամբ ասեն առնուլ եւ զդրախտն՝ պոռնկանոց։ Աստուծոյ սիրելի ասեն զմոլորեցուցիչ առաջնորդն իւրեանց, զայն որ զարուագիտութիւն եւ զանասնապղծութիւն քարոզեաց։ ԶԱստուած ասեն պաշտեմք եւ զբան նորա ուրանան։ Յարութիւն խոստովանին եւ հոգոյ բաժին ոչ տան։ Հատուցումն ասեն գործոց եւ զամենայն մեղս գործեն եւ միայն զգերեզմանս դեղագործեն։ Զգինի հարամ ասեն եւ ամենքին արբենան, եւ զի մի՛ երկայնեցից զչարին նոցա։ Եւ արդ, եթէ այսպիսի օտարութիւն է ընդ մեզ եւ ընդ նոսա հաւատոց եւ գործոց, զի՞ ի դատաստան նոցա լիցի ըղորդութիւն մերոց օրինօք։ Եւ թէպէտ ըստ օրինացն բազում ինչ է նոցա, եւ հաւատամք օրինացն Աստուծոյ եւ ոչ նոցա։ Իսկ ուղիղ հաւատացելոցս ի Քրիստոս ոչ է պարտ դատաստանաւ նոցա վարիլ, քանզի մեք խոստովանիմք զԵրրորդութիւն սուրբ միով աստուածութեամբ եւ զօրութեամբ, որում փառք յաւիտեանս ամէն։

ԳԼՈՒԽ Ժ ՅԱՂԱԳՍ ԹԷ ՅՈ՞ՐՈՑ ԳՐՈՑ ՀԱՒԱՔԵՄՔ ԵՒ ԳՐԵՄՔ ԶԳԻՐՍ ԴԱՏԱՍՏԱՆԻՍ, ԵՒ ԿԱՄ ՅՈ՞Ր ԱԶԳԱՑ ՀԱՒԱՔԵՑԱՒ։ ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ ՍԱԿԱՒՈՒՔ

Հաւաքեցաք յառաջ յօրինացն Աստուծոյ, որ ետ Մովսիսի. առաջին՝ յԵլից, յԵրկրորդ օրինացն եւ յայլոց գլխոցն, երկրորդ՝ ի կանոնաց սուրբ հարցն եւ յԱւետարանէն, երրորդ՝ յամենայն սուրբ տառից ի հնոց եւ ի նորոց։ Եւ արդ, թէպէտ եւ համարձակեցաք մեք եւ գրեցաք զգիրս, սակայն եթէ հանդիպի ոք իմաստուն եւ թիւրութիւն գտցէ ի սմա, աղաչեմ, զի լցցէ զպակասն, քանզի ամենայն գիրք ոչ եթէ ի միում ժամանակի գրեալ են, այլ յայլ եւ այլ ժամանակս։ Զնոյն եւ այս սկիզբն եղեւ իմաստնոց՝ յաղագս զմեզ յիշելոյ ի բարիս։

ՍԿԻԶԲՆ ԴԱՏԱՍՏԱՆԱՑ Ի ԿԱՄՍ ՀOՐ ԵՒ ՈՐԴՈՅՆ ՈՐ Ա ՅԻՍՈՒՍԻ ՔՐԻՍՏՈՍԻ, ԶOՐՈՒԹԵԱՄԲ ՀՈԳՈՅՆ ՍՐԲՈՅ

ԳԼՈՒԽ Ա ՎԱՍՆ ՎԻՃԱԿԻ ԴԱՏԱՒՈՐԱՑ

Եկեսցուք այժմ իսկ ի գործ դատաստանի՝ գիտելով, զի ըստ քաղաքաց դատաւորս հրամայէ լինել Մովսէս եւ նոցունց դպիրս, յորոց յայտ է, զի ոչ զամենայն գրով աւանդեաց Մովսէս զիրս դատաստանի, այլ՝ տեսակս սակաւ, եւ ի դատաւորս ապաստան արար ի զանազան իրս եւ ի ժամանակս։ Եւ վասն այն զդպիրս նոցա կարգեաց, զի զեդեալ դատաստանս նոցա գրով պահեսցեն։ Ըստ որում եւ մերս եղիցի, որպէս յառաջ իսկ ասացաւ։ Եւ արդ, նախ զայս եւս տեսցուք, զի պարտ է, որ դատաւորք հռոք եւ պարգեւք ունիցին ի թագաւորաց, զի մի՛ ձանձրասցին ի դատելոյն. զնոյն եւ եկեղեցոյ դատաւորքն, որ են եպիսկոպոսք, պարգեւս մեծամեծս կալցեն ի կաթողիկոսէն լիապէս, զի մի՛ յաղագս աղքատութեան թիւրեսցեն զուղիղ դատաստանս Աստուծոյ։ Եւ արդ, այսպէս լիցի։ Եթէ մեռանիցի այր ոք եւ ուստր ոչ ունիցի, եւ ոչ դուստր, եւ ոչ այլ ոք ի ցեղից հարց նորա, ժառանգութիւն նորա եպիսկոպոսաց լիցի։ Բայց այսպէս արասցեն. զի եթէ ի կաթողիկոսի վիճակ եղիցի անժառանգ վախճանեալն, կաթողիկոսին եղիցի ինչքն, եւ եթէ յեպիսկոպոսի՝ եպիսկոպոսն երեք բաժին առնէ զինչս մեռելոյն եւ զմինն իւրն առցէ, եւ զմիւսն կաթողիկոսին տացէ, եւ զմիւսն այլ՝ քահանայիցն։ Եւ թէ թիմին վարդապետ կայ, ի վեց բաժնեն, զմինն նմա տան եւ զայլն ապա երեք բաժին արասցեն։

Իսկ աշխարհական դատաւորաց ոչ տան մասն, վասն զի այսօր են եւ վաղն չեն։ Ապա եկեղեցոյ դատաւորք հայրք են հոգոց եւ մարմնոց եւ նոքա պարտին հատուցումն առնել ննջեցելոց։ Իսկ սիրոյ աղագաւ, վասն աշխատութեան դատաստանին, տացեն մասն ինչ մարմնաւոր դատաւորաց, այլ ոչ օրինօք, այլ ըստ պատահման։

Ապա թէ կրօնաւոր վախճանի ի վանքն, զիւր իրքն իւրքն առցեն՝ զինչ մարդոյ որ ընկերակից էր, եւ թէ աշակերտ ունի՝ նա ժառանգէ, եւ թէ վարդապետ՝ նա, եւ մի՛ մարմնաւոր ազգն՝ եղբայր, կամ հայր, կամ ազգական, այլ հոգեւորքն, եւ զմատղենիքն եւ զայլ մահու իրաւունքն հօր վանացն տացեն, զի մոնոզոնքն ի նմանէ ձեռնադրին, եւ վասն այսորիկ նա ժառանգէ, զի իւր ձեռնադրեալն է։ Եւ թէ չունենայ մոնոզոնն, որ մեռանի, մօտ ի յինքն աշակերտ կամ վարդապետ, հայր վանացն ժառանգէ զինչս նորա, եւ զմատղին իրաւունքն եւ զմահուն եպիսկոպոսին տան։

Իսկ հաւատաւոր կանայք, թէ յաշխարհական քահանայէ ձեռնադրի եւ մօտ ի նա վախճանի, նա ժառանգէ զինչս նորա. եւ եթէ ի վանք ձեռնադրի եւ մօտ ի նոսա վախճանի, նոքա ժառանգեն զնա, եւ մի՛ եպիսկոպոսք արկցեն ձեռն ի նոսա։ Իսկ եթէ օրհնած երէց է աբեղայն, որ վախճանի եւ ոչ ունենա վարդապետ կամ աշակերտ, որ ի կենդանութեանն մի էին, եպիսկոպոսն ժառանգէ, եւ զմատղենիքն հօր վանացն տացեն, եւ թէ իցէ հոգեւոր ժառանգ՝ զինչսն նմա տացեն եւ զմատղենին եւ զմահուն իրաւունքն՝ եպիսկոպոսին։

Այս դատաստան հաստատուն կացցէ եւ սենեկաւորացն, իսկ միայնակեացք միաբանք իւրեանք զիւրեանք ժառանգեն։ Բայց եթէ երէց աբեղայ հանդիպի ի միջի նոցա, զհանդերձն եւ զմատղենին եպիսկոպոսին տացեն եւ զայլ ստացուածսն ի մէջ եղբարցն հաւասար բաժանեն։ Նմանապէս եթէ եպիսկոպոս փոխեսցի մահուամբ առ Քրիստոս եւ ունիցի աշակերտ ժառանգ կամ այլ հոգեւոր եղբայր, ընդ որ ինքն կամեսցի եւ հաճեսցի՝ նա ժառանգեսցէ զինչս նորա, իսկ զհանդերձսն, եւ զգաւազանն եւ զմեռոնն, եւ զայլ ընծայս տացեն կաթողիկոսին, զի նա է ձեռնադրող նորա եւ դատաւոր, եւ զմատղենին եւ զմեռելոյթսն տացեն դրան եպիսկոպոսին։ Իսկ ի կաթողիկոսի դարպասն զինչ մատաղ առնէ ի տօնս տէրունականս, իւր եկեղեցպանուն լիցի։ Իսկ թէ հանդիպի, որ մեռանի յիւրոց ազգականացն, եւ կամ մատաղ առնէ իւր ննջեցելոցն, եւ կամ պսակէ յիւրոց ազգականացն, այսոցիկ իրաւունքն յիւր դրան եպիսկոպոսացն վերայ բաժանեսցի եւ ի վերայ վարդապետացն։ Իսկ եթէ վախճան հանդիպի կաթողիկոսին, իւր ամենայն ստացուածք եւ գանձք եկեղեցոյն եւ աթոռոյն մնասցէ անփոփոխ, եւ զենմունք եւ այլ հոգոյ ընծայք բաշխեսցեն առհասարակ ի վերայ եկեղեցականաց ըստ արժանեացն։ Այս եղիցի իրաւունք ի դատաստանս եկեղեացոյ. եւ մի ոք ի վերայ իրաւանց ընկերին ելցէ, զի մի՛ մնասցէ ի ներքոյ անաչառ դատաւորին մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի։

ԳԼՈՒԽ Բ ՎԱՍՆ ԹԱԳԱՒՈՐԱՑ ԴԱՏԱՍՏԱՆԻ ԵՒ ՈՐՔ ԸՆԴ ՁԵՌԱՄԲ ՆՈՑԱ

Նախ զի եդաք զվիճակս եւ զդատաստանս եպիսկոպոսաց, զի առաջին է պատիւ նոցա եւ հարկաւոր։ Իսկ երկրորդ դիցուք զդատաստանս թագաւորաց։ Բայց գիտելի է, զի թագաւոր տիրապէս աստուած է, եւ մարդիկ՝ անուամբ միայն։ արդ, եթէ պատահի թագաւորի մեռանել եւ ունիցի ուստերս եւ դստերս, պարտ է զինչսն հաւասար բաժանել եւ անդրանկին տալ զթագաւորութիւնն, իսկ որ յառաջադէմ լիցի եւ իմաստուն յորդիսն, յաթոռն նստուցանեն։ Իսկ եթէ եղբայրք ունի թագաւորն, նոքա նստցին, մինչեւ այլ ոչ իցեն, քանզի ոչ է իրաւացի, զի մինչ եղբայրքն կենդանի իցեն, որդիքն նստցին, այլ՝ յետ մահուան եղբարցն։ Եւ եթէ դուստր իցէ նորա, կէս եղբօր մասն առցէ հանդերձ արամբն։ Եւ եթէ մահուամբ բարձցին թագաւորք եւ որդիք նոցա, եւ որդիք լիցին որդոյն եւ դստեր որդիք, որդիք որդոյն ժառանգեսցեն զաթոռն եւ ոչ որդի դստերն, եւ որքան յորդոցն իցէ ի ծննդոց, դստերն մի՛ առցէ, ապա թէ առցէ՝ յօտարս համարեսցի։ Զի այդպէս մեծն արքայ Աբգարիոս կարգեաց զտուն թագաւորութեանն Պարսից։ Եւ նահապետն Նոյ ընդ որդիսն եւ ընդ դստերն ետ մասն վիճակի զկողմն հարաւոյ, ըստ որում եւ կանայք թագաւորեն կողմանցն, զոր եւ Սողոմոն էած երբեմն զդշխոյն հարաւոյ, զոր եւ Տէրն իսկ վկայէ յԱւետարանի անդ։ Սակայն զանդրանիկն իսկ պատուէ ընտիր վիճակաւ, զոր եւ Oրէնքն կրկին հրամայէ տալ։ Ի դէպ է, թէ եւ դստերն իբր զկէս եղբօր տայ վիճակ, սակայն թագաւոր է իբր նախնի եղեալ։ Իսկ եթէ ուստր չիցէ, եւ դուստր իցէ, տացէ զթագ իւր դստերն։ Եւ ունիմք հաստատուն վկայ զOրէնսն. եթէ ոք մեռանիցի, ասէ, եւ դուստր իցէ նմա եւ ոչ ուստր, զժառանգութիւն իւր նմա տացէ։ Եւ առեալ այր՝ զթագ իւր նմա տացէ՝ իշխան է դուստրն, բայց զկնի մահուան նորա իբրեւ յօտարս համարեսցի ծնունդք նորա։ Ապա թէ ոք ասիցէ՝ զիա՞րդ ոչ ըստ օրինաց կողմանցն հարաւոյ իշխան լիցի ինքն թագաւորել, այլ առնն տալ, գիտասցէ, զի անդ սովորութիւնն զայնոսիկ յառաջէ, այլ ըստ գրոց դատաստանի զայդպիսիդ հաստատուն կարծեմ։ Եւ եթէ կտակ արասցէ արքայ, որքան կենդանի է, իշխան լիցի փոխել զնա ըստ արժանոյն, զի կտակ յետ մահու հաստատուն է, ըստ առաքելոյն, որպէս արքայ Կոստանդիանոս կտակաւ թագաւորեցուցանէր զորդիս իւր եւ զսահմանս լերամբք եւ գետօք հաստատէր եւ արձանօք, ըստ առաջին թագաւորացն։ Եւ թէ չիցէ բնաւ ժառանգ ի ցեղէ հարց մինչեւ ի չորրորդ զարմն, իշխան լիցի տալ զթագ իւր օտարի՝ ոչ ըստ կրօնից, որպէս որդի թագաւորին Հնդկաց եւ Մակեդոնացին Աղէկսանդր, եւ զայլ եւս մատակարարութիւն թողուլ ի Տէր։ Բայց ի թագաւորեցուցանելն մի՛ առանց հրամանի հայրապետին լիցի։ Եւ եթէ շինիցէ քաղաք կամ բերդ, եւ թէ աշխարահագիր առնիցէ, եւ թէ դահեկան կամ դրամ հատանիցէ, ինքնիշխան կամօք արասցէ, ըստ օրինաց դատաստանի։ Այլ իշխանաց ոչ է պարտ դահեկան կամ դրամ հատանել եւ եթէ հատանիցէ, թագաւորին կամօք լիցի։ Նոյնպէս շինել կամուրջ ի վերայ մեծամեծ գետոց՝ թագաւորաց լիցի։ Իշխանք զթագաւորաց զգեստ մի՛ զգեցցին, մինչեւ նոքա հրամայիցեն կամ պարգեւեսցեն։ Առաջի արքայի մեծամեծ իշխանք մի՛ նստցին, բայց եթէ հրամայեսցեն։ Ի սեղանն արքայի, բայց ի հայրապետէ, մի՛ ոք նստցի, առանց հրամանի նորա։ Ի յարքունիս արքային մի՛ ոք նստցի, բայց ի հայրապետէն։ Իսկ արքայ ի տունս հայրապետի ոչ նստցի, միայն հրամանաւ։ Մի՛ լիցի քրիստոնեայ թագաւորի հարճօք վարիլ, որպէս անօրէն արքայ, զի իշխանութիւն է նմա ընդ հայրապետին ի բեմն ելանել։ Դատաստանաւ վարեսցի յամենայն իրս եւ ի գործս արքայն։ Եթէ պատահի պատերազմել ընդ այլազգիս հարկաւորաբար, յորժամ սուրն վերասցի, հրաման մի՛ տացէ այլ սպանութիւն առնել։ Եւ եթէ պաշարեսցէ զքաղաք այլազգեաց, նախ ի խաղաղութիւն կոչեսցէ զնոսա մի անգամ, եւ երկիցս, եւ երիցս. եւ թէ ոչ կամիցին գալ, եւ բռնաբար առցէ զքաղաքն, զայնոսիկ, որ ոչ կամէին զխաղաղութիւն, որով սպանանէ եւ զայլսն ընդ հարկիւ ածցէ, ապա թէ եւ նոքա հակառակին, սատակեսցէ զնոսա, իսկ զգլխաւորսն ոչ եւս։ Եւ ի պաշարել արքայի զքաղաքս ոչ է պարտ զծառս պտղաբերս կտրել։ Զքաղաքատուրս եւ զբերդատուրս, եթէ յառաջ քան զչարն ի գլուխ հանելն յայտնեսցին իրքն, մահու մատնեսցին, իսկ եթէ գնով գնեսցէ զանձն իւր, փրկեսցի, ապա զաչսն հանիցեն եւ զկինն եւ զորդիսն յարքունիսն ծառայ առցեն եւ զինքն յայլ աշխարհ վարեսցեն մերկ եւ անաչք։ Ապա թէ զչարն ի գլուխ հանիցէ, եւ ընդ ձեռամբ ածցեն զնա, անողորմ սպանցի. այս դատաստանս այլազգոյ է, թէ հանդիպի։ Իսկ եթէ քրիստոնեայ իցէ եւ մատնիցէ քաղաք կամ բերդ ի ձեռս անօրինաց կամ ի ձեռս քրիստոնէից, զնոյն արասցեն. զկին եւ զորդիսն եւ զստացուածս առցեն եւ զինքն յաչսն խրատեսցեն եւ յայլ աշխարհ վարեսցեն եւ մի՛ սպանցեն վասն մարդասիրին Քրիստոսի։ Եւ զգող գանձուն տէրունի. զայլազգիսն՝ հանցեն զաչսն կամ կտրեսցեն զձեռսն եւ զկինն, եւ զորդիսն, եւ զինչսն առցեն յարքունիս եւ զինքն տարագիր արասցեն, եւ զքրիստոնեայ գողն՝ առնուն յիւրմէն զոր գողացեալն է, եւ զտունն, եւ զինչսն, զոր ունի, եւ զանձն իւր ծախեսցեն եւ զգինսն առցեն եւ զորդիսն եւ զկինն ազատեսցեն։ Իսկ եթէ սպանցէ այլազգի զքրիստոնեայ կամաւ, սպանցի փոխանակ նորա, ապա թէ ակամայ՝ կտրեսցեն զաջ ձեռն եւ զգին մարդոյն առցեն ի նմանէ։ Իսկ գին մարդոյ ըստ արժանոյն գին ոչ գոյ, քանզի գործ է Աստուծոյ եւ պատկեր, եւ յարուցանել զմեռեալս միայն կարողութիւն է Աստուծոյ։ Բայց մի՛ ոք զՅովսեփայն կամ զՔրիստոսի գինն կարծիցէ ճշմարիտ քսան կամ երեսուն, զի գողք իսկ էին վաճառողքն։ Այլ գին մարդոյ ըստ թուոյ աւուրց տարոյ կարծեմ երեքհարիւր վաթսուն եւ հինգ դահեկան ոսկի, եւ դեկանն՝ երեքտասան դրամ արծաթ։ Այս գին ըստ բանականին շնորհի, իսկ քրիստոնէին՝ կրկին եւ ըստ աստիճանաց յաւելցի, իսկ այլազգեաց՝ յերից մասանց մինն լիցի՝ հարիւր քսան եւ երկու դեկան եւ երկու քարտէզ, քանզի ոչ ունին զշնորհս աւազանին։ Ապա թէ չիցէ կարողութիւն հատուցանել, վաճառեսցեն զսպանողն եւ զգինն յարենտէրքն տան եւ զտունն յաւար առնուն յարքունիսն։ Եթէ քրիստոնեայ զայլազգի սպանանէ կամաւ, զգին արեանն առցեն՝ հարիւր քսան եւ երկու դահեկան, եւ թէ ակամայ՝ վաթսուն եւ մի դահեկան եւ զգինսն յարքունիսն առցեն, բայց յերից մասանցն զմինն իւրոցն տայցեն։ Իսկ եթէ քրիստոնեայ զքրիստոնեայ սպանանէ կամաւ, զգինն յարենտէրքն տան եւ արքայի տուգանքն ըստ կարողութեան առցեն։ Եւ թէպէտ ըստ Oրինացն մահու արժան է, այլ զձեռն հատեալ՝ ապաշխարութեան հասցէ. ապա թէ աղքատ է, վաճառեսցի իւրովքն յազգս իւր եւ հատուսցէ։ Ապա թէ ակամայ՝ զկէս գնոյն առցեն եւ տան յարենտէրքն, եւ արքային՝ ըստ կարոյն տուգանք, բայց զձեռն մի՛ հատցեն։ Զայդոսիկ թագաւորն դատիցի եւ զայլ եւս դատաստանսն ի դատաւորսն թողցէ, եւ զծածուկ մեղսն զամենայն՝ յառաջնորդսն։ Իշխանաց մի՛ լիցի զսպանողսն սպանանել առանց հրամանի թագաւորին, իսկ զգողսն խրատել իշխան լիցի։ Ազատք առանց հրամանի իշխանաց մի՛ իշխեսցեն զգողսն խրատել։ Եթէ պատահի երթալ թագաւորի յաւար զօրօք եւ աւար առեալ դարձցի, ոսկի գտեալ՝ արքային լիցի։ Բայց մի՛ երդմամբ առցէ, այլ քարոզ կարդասցէ ի ժողովն, զի թէ յետոյ առ ոք գտցի, ընդ միոյ եւթն տուժեսցի։ Բայց թագաւորն ի տասնէն զմինն կաթողիկոսին տացէ յամենայնէ։ Գերոյն եւ աւարոյն կէսն արքային լիցի, եւ կէսն՝ զօրացն։ Իւրաքանչիւր իշխանքն զնոյն բաժին արասցեն եւ տասանորդս տացեն յեկեղեցին։ Իսկ եթէ չիցէ արքայ ընդ զօրսն, այլ իշխանք միայն՝ զօրօք իւրեանց, նոյնպէս ոսկին արքային լիցի, եւ գերին եւ աւարն՝ տասանորդս արքայի, իսկ յեկեղեցի՝ ի յիսնէն մինն ըստ Oրինացն։ Փողս եւ դրօշս պարտ է տալ իշխանի ի վերայ գաւառի եւ բերդի։ Գողս եւ աւազակս ոչ վայել է թագաւորի եւ իշխանի, բայց միայն լրտեսս, որ է ջաշուշ։ Զօրք եւ իշխանք, եթէ հրամանաւ արքայի յաւար երթիցեն ըստ պատահման անկասկած, կէս աւարոյն եւ գերոյն արքային լիցի, եւ կէսն՝ զօրացն, իսկ եթէ առանց հրամանի երթիցեն՝ երկու բաժին երթողին լիցի, քանզի կամօք ի մահ դիմեցին։ Զայս ըստ սովորութեան ասացաք, զի ոչ է հրաման ի գրոց. զի ի պատերազմի զօրականի մեռանել՝ անպարտ է տէրն, որ առաքեացն զնա։ Իսկ եթէ գող առաքեսցէ, եւ մեռանիցի, պարտապան արեան նորա նա եղիցի, որ առաքեացն զնա։ Իսկ եթէ գողն հրամանաւ իւրով երթիցէ ի գողութիւն եւ մեռանի, արիւն նորա ի գլուխ նորա։ Եւ զոր առաքեսցէ արքայ կամ իշխան ի գողութիւն, եւ ըմբռնեսցի, որ առաքեացն զնա, նա գնեսցէ, իսկ եթէ կամաւ իւրով երթիցէ առանց հրամանի, ինքն զինքն գնեսցէ։ Զօրական եթէ ի պատերազմի զոք ըմբռնեսցէ, զգեստն, եւ զէնքն, եւ երիվարն նորա լիցի, իսկ զրահն՝ թագաւորին։ Ոսկի, ակունք եւ կերպաս ամենայն կերպիւ, զորս առցեն յաւարի, թագաւորաց բաժին է, իսկ արծաթ եւ մարգարիտ՝ իշխանաց, նոյն եւ ասրեղէն պատուական. իսկ անարգ ասրեղէն, եւ կտաւ, եւ պղինձ, եւ երկաթ եւ այլ այսպիսի, զօրացն լիցի։ Իսկ զհարկս գաւառաց եւ ազգաց թագաւորք եւ իշխանք արդարութեամբ առցեն եւ մի՛ ինչ աւելի, քան զառաջնոցն սովորութիւն, կալցեն, զի ընդ ամենայնի համարս ունին տալ Աստուծոյ, զի յԱստուծոյ կարգեցան ի պահպանութիւն եւ ի փրկութիւն աշխարհի եւ ոչ ի կործանումն։ Եւ արդ, այսպէս լիցի։ Զանդաստանացն զհինգերորդ մասն առցեն, որպէս օրինադրեաց յԵգիպտոս, որ կոչի մինչեեւ ցայսօր հնկակ, զի յորժամ ստացաւ զերկիրն փարաւոնի, յայնժամ զհինգերորդն կարգեաց. յայտ է, զի յառաջ ոչ էին հնկակ, այլ հայրենի կտուր, սակաւ եդեալ ունէին արծաթ համարով։ Սոյնպէս եւ այժմ լիցի, զի արծաթագին անդաստան, եւ այգի, եւ դրախտ մի՛ լիցի ի նմանէ հնկակ, նմանապէս եւ՝ ջրաղաց, եւ տուն, եւ խանութ։ Այլ թէ բնակիչքն արուեստաւորք են, իրաւամբ լիցի, որ ինչ պարտ իցէ, զի ոչ է հարկ գլխոյ քրիստոնէից, բայց միայն այլազգեաց։ Արտորայք ջրարբիք ընդ հնկեկիւ լիցին, իսկ դրախտք՝ տասանորդեսցին, զի հող միայն է թագաւորի եւ իշխանի եւ ոչ ջուր։ Սոյնպէս՝ այգիք եւ ծառատունկք։ Այսպէս եւ յաւուրս շաբաթու յեւթնէ մինն թագաւորաց եւ իշխանաց վաստակեսցեն շինականք։ Եզին առանձին այլ հարկ թագաւորի եւ իշխանի մի՛ լիցի, զի այն է իսկ, զոր աշխատեալ է հնկեկիւ։ Կովու հարիւր դրամ կշիռ եղ տացեն։ Ոչխարք ի գառինս տասանորդեսցեն։ Ձիոյ, եւ ջորոյ, եւ իշխոյ մի՛ լիցին հարկք, միայն պատահմամբ ծառայել նոքօք զտէրունիսն։ Ի տարեմուտս ըստ կարողութեան լիցի ծառայել, նոյնպէս եւ յաւուրս տօնից։ Չէքչէք բազում մի՛ լիցի ի վերայ քրիստոնէից, զի եւ սահմանքդ բազում եւ յաւելորդ կարգեցաւ։ Առանց դատաստանի եւ բազում քննութեան մի՛ տուգանեսցեն զայնոսիկ, որ տէրունի իրաց յանցաւոր լեալ իցեն, եւ այն՝ ըստ կարողութեան, իսկ յայլս յանցաւոր գտեալ՝ դատաւորք վճռեսցեն։ Թագաւոր իշխանի տուեալ գաւառ, եթէ շինէ ի նմա բերդ՝ հրամանաւ թագաւորին, կամ գեղ, կամ ագարակ, կամ հոգէտուն եւ կամ այլ ինչ նոր շէն, ի ժառանգութիւն նորա համարեսցի ազգէ յազգ։ Սոյնպէս ընդ ձեռամբ իշխանաց ազատք լիցին, եւ ընդ ձեռամբ ազատացն՝ շինականք.յորժամ աւերս շինեսցեն եւ հողս հատանիցեն ի մայրեաց, ստացուածս լիցի նոցա անփոփոխ եւ որդոց նոցա յետ մահու։ Այլ փոփոխումն ի վերայ մեծի յանցանաց եւ իրաւանց լիցի։ Նոր շինեալ տեղեաց ազատութիւն լիցի, մինչ զի ամենայնիւ հաստատեսցի։ Ի շինուածս քաղաքի եւ բերդի, եթէ պակասեսցի գանձ արքունի, ամենեքեան առահասարակ օգնեսցեն՝ գեղացիք եւ քաղաքացիք։ Արք քաղաքացիք առաւել պատուեսցին, քան զգեղացիս, եւ գեղացիք՝ քան զագարակցիս։ Սոյնպէս լիցի բերդից եւ աւանից։ Հարկաւորք եւ օգտակարք յարուեստս հողագործութիւնն է, եւ դարբնութիւն, եւ հիւսնութիւն. եւս բազմաց է հողագործել։ Առաւել պատուեսցի երկաթագործ եւ փայտակոփ։ Իսկ բժիշկք եւս առաւել պատուեսցին։ Եւ վարդապետք գերագոյն պատուեսցին ի թագաւորաց եւ յամենեցունց, զի բժիշկ եւ հայր է հոգոց։

ԳԼՈՒԽ Գ ՎԱՍՆ ՀԱՐՑ ՎԱՆԻՑ ԵՒ ԱՆԱՊԱՏԱԿԱՆԱՑ

Կարգ ոգոց դատաստանաց եւ հրահանգ բարեաց հարանց եւ եղբարց ի սրբոյն Սահակայ եւ ի սրբոյն Բարսղէ եդեալ են։ Բայց չափաւորապէս եւ մարմնատեսակ օրինաց դատաստանի զնշանակս յաւելում հարկաւորապէս, զի ոչ այժմ ամենեցուն է ըստ հրամանի նորին վարիլ։ Նաեւ ոչ հեռի ի դիտաւորութենէ սահմանի սրբոյն ինչ ընդ միտս ածել իշխեմք, այլ յարմար նորին վարիմք շաւղօք։ Եւ արդ, այսպէս սկսցուք։ Զի թագաւորաց եւ իշխանաց, միանգամայն եւ ամենայն հաւատացելոց շինել վանս ոչ յաղագս մարմնաւոր ինչ յուսոյ է, այլ մանաւանդ՝ հոգեւոր, յաղագս այնորիկ ոչ պարտի ժառանգ լինել։ Զի որ յառաջնումն հայր եղեւ եղբարց, թէ յիւր շինեալ տեղի եղբարց եւ թէ յայլոց, եւ բարիոք առաջնորդէ, անդատաստան է փոխել, ապա թէ հակառակ ինչ գործէ, երկու եւ երեք վկայիւք հարկաւոր է փոխել։ Եթէ դիցեն վանաց հայրպետ, յառաջ զամենայն ինչսն վանացն գրով ի նա տան, նոյնն եւ զիւր ինչսն անցուսցէ, որ թէ պատահի նմա ելանել ի վանացն, զիւրն առցէ, եւ զոր յանուն եկեղեցւոյն տուեալ եղեւ, անդէն թողցէ։ Իսկ զկնի մահու հարց մի՛ լիցի իբր ժառանգութիւն առնուլ ազգատոհմից, միայն եթէ պատահի վարուքն բարի եւ հաճութեամբ եղբարց՝ նստցի, ըստ այնմ՝ փոխանակ հարց եղիցին որդիք։ Ապա թէ չիցէ ոք յազգատոհմից հօրն, զայլ ոք իմաստուն յեղբարցն ընտրեսցեն հայր վանացն։ Իշխանաց ոչ է օրէն կաշառօք հայր դնել վանաց առանց կամաց եղբարց։ Եւ եպիսկոպոսունք եղիցին այդոցիկ կարգիչք եւ այն իրաւամբք եւ ոչ կաշառօք։ Եւ քանզի են ի վանս գործ քան զգործս աւելի աշխատութեամբ, եւ ամենեցուն յոյս եւ հատուցանող Քրիստոս է, բայց եթէ կարճամիտ ոք հանդիպի ի գործաւորսն, տացի նմա առաւել վարձ վասն ծանրութեան գործոյն, զի մի՛ ի պատճառս այնմիկ նուազութիւն եղբարցն լիցի։ Եւ թէ այդոցիկ տրտունջ իցէ, դատաստան լիցի տրտնջողին առնել զգործս։ Եւ զայս արտաքոյ կանոնի կամաց սրբոյն Բարսղի եդաք կարճամտելոցն աղագաւ։ Բայց զանօթ ինչ գործելեաց եթէ վայրապար վնասիցեն, նոքա վճարիցեն, իսկ եթէ պատահմամբ՝ ոչ վճարեսցեն։

ԳԼՈՒԽ Դ ՎԱՍՆ ՎԱՐԴԱՊԵՏԱՑ

Եւ վարդապետք եղիցին ըստ իրաւանց նախակրթեալք Հին եւ Նոր կատակարանաց եւ կանոնական հրամանաց։ Յերկուց եւ յերից վարդապետաց կոչեսցին ի պատիւ հրամանի, թէ եւ պատահի միոյ վարդապետի աշակերտիլ։ եւ թէ զկամս եպիսկոպոսի եւ կամ առ առաւել զհայրապետի ընդ իւրեանս ունիցին, նաեւ զիշխանի, բարիոք եւս գործիցեն, ապա թէ ոչ՝ ըստ Oրինացն յերկուց եւ յերից վկայից հաստատեսցի։ Իսկ ի միոջէ զկարգեալսն եւ զանձամբ եկեալսն լռեցուսցեն։ Այլ ըստ օրինացն զկարգեալսն պատուել, իբրու զի երկրորդ է ըստ մարգարէական շնորհին, զի աշխատութեամբ առաքելոցն հաղորդի եւ շնորհօք՝ մարգարէիցն, ուստի եւ բանիւ ընտրեալ կոչի։ Իսկ նախակրթեալք ի միոջէ վարդապետէ եւ ամբարտաւանեալք՝ յայլմէ առնուցուն պատիւ հրամանի՝ արհամարհելով զիւրն, իրաւունք լիցին դատաստանի՝ ի նմանէ զուսեալն երկրորդել, եւ կամ զղջացեալ արժանաւոր ապաշխարութեամբ՝ իւրոյն հրամանաւ վերստին ուղղեսցի։ Եւ կոչողն առանց կամաց իւրոյն վարդապետի, հատուսցէ պատիժս՝ անզեղջ եղեալ, եւ զղջացեալ ի դէպ ապաշաւանօք՝ թողութիւն առցէ յայնմանէ, զոր քամահեացն՝ զնորայն առանց նորին կամաց կոչել յառաջ։ Եւ թէ պատահեսցի վարդապետի զոք կապել բանիւն Աստուծոյ յաշխարհականաց, կամ ի վանականաց, կամ յեկեղեցականաց, այլ ոք վարդապետ մի՛ լուծցէ. թէ ախտաւոր իցէ եւ կամ տգիտութեամբ՝ միջնորդ լինել ուղղել զիրաւացին՝ անեպեր, առանց հակառակելոյ, եւ թէ ոչ անսայցէ՝ կապեսցի փոխանակ կապելոյն, մինչեւ զղջասցի։ Ապա թէ իրաւացի իցէ, եւ ոչ անսայցէ այլ ոք նմա, դատաստան լիցի՝ եւ նա ընդ կապելոյն կապիլ, մինչեւ զղջասցի՝ եթէ ի տգիտաց եւ յամբարտաւանից իցէ, եւ թէ ի վկայելոց՝ առաջի նորա զպատճառ կապանացն ցուցցէ եւ ի նա թողեալ զպատասխանին՝ անպարսաւ լիցի։ Եթէ պատահի ի միում եղբայրանոցի երկու լինել վարդապետ եւ կամ աւելի եւս, զմի, որ յառաջադէմ իցէ, ինքեանց գլուխ եւ աւագ կոչեսցեն՝ ըստ հրամանի առաջնորդաց, զի բարեկարգութիւն եւ ի նոսա իցէ, եւ մի՛ պատճառ տայցեն գայթակղութեան։ Եւ թէ իւրաքանչիւրքն զոյգ կարգիցին, զոր չէ հնար համեմատել զշնորհսն, առաւելեալն տարցի զպատիւն, եւ ըստ հրամանի նորա այլքն զարդարեսցեն զտօնս բանիւ, նաեւ զայլ եւս հարկս բանից։ Եւ եթէ ոք ընդվզեալ լուծցէ զսահման կարգին, դատաստան լիցի միաբանութեամբ եղբարցն՝ ելանել նմա։ Իսկ զաշակերտս միմեանց, առանց գրոյ եւ կամաց ինքեանց, մի՛ առցեն. ապա թէ քամահելով առցէ, դատաստան լիցի՝ որքան ուսեալ ի նմանէ իցէ, վերստին նստցի եւ ուսուսցէ, եւ կամ զղջացեալ՝ կամօք նորա կացցէ, եւ նա ընկալցի։ Իրաւունք են աւագ վարդապետի ընդ կաթողիկոսի եւ ընդ եպիսկոպոսի ի վիճակ ելանել ըստ նոցա կամաց, եւ կամ այլ ոք՝ ըստ կամաց երկոցունց, զի մի՛ արտաքոյ կանոնաց յեպիսկոպոսէ գործիցի ինչ, զի եւ եպիսկոպոսն միաբանութեամբ վարդապետին զիւրաքանչիւր կարգն գործիցէ։ Եւ թէ այսմ ոչ անսայցէ ոք ի վարդապետացն, ըստ դատաստանի եպիսկոպոսին եւ աւագ վարդապետին ելցէ ի միաբանութենէ նոցա։ Այլ զայնոսիկ, որ հանդերձեալ իցեն կոչիլ յաստիճան հրամանի, զհամար ուսման արժան է պահանջել, թէ ու՞ր եւ յումմէ՞ զտառս զիւրաքանչիւր ընթերցաւ ուսմամբ։ Եւ այս առ այնք լիցի, զոր ի բազումս շրջեալ՝ բազում վնասս խակութեամբն գործիցեն։ Եւ այդ իրաւունք նոցա կացցէ, բայց համօրէն ընտրութիւն լիցի։ Մի՛ ինքեանց կամօք գայցեն յառաջ, այլ զառաջադիմութիւն նոցա, եւ զերկիւղ, եւ զբարիոք շինել զոգիս զինքեանց, եւ զայլոց տեսեալ՝ հարկաւորիցեն, շարժեալ հոգով՝ անստգիւտ մտացն խղճիւ կոչիցին ի սպասաւորութիւն բանին։ Այլ վաղվաղկոտացն իրաւունք լիցի եւ այնոցիկ, որ զայլս աղաչիցեն ի պատիւ ելանել բանին, լռել մինչեւ յախտիցն նախ բժշկիցին, զի մի՛ հիւանդք հոգով զբազումս ախտացուցանեն. եւ այդ իրաւացի է դատաստան նոցա։ Այլ ոչ անվիճակս զնոսա իրաւացի է յամենայն տեղիս արձակել, այլ եթէ ի գաւառի իւրեանց կամիցին եւ թէ յայլում պանդխտանալ, եպիսկոպոսաց միաբանութեամբ եւ հրամանաւ լիցին՝ շրջելով բարեկարգութեամբ. այդոքիկ վկայելոցն լիցին։ Իսկ զաննշան շրջողս, եւ զօշաքաղս, եւ որք կամիցին ցուցանել զանձինս գիտունս առ ամենայն ոք, մշակք եղեալք որովայնի եւ այլոց ախտից, բանավաճառք եւ վկայելոց պարսաւադէտք, զայնպիսիսն լռեցուցանեն իրաւացի դատաստանաւ եւ առցեն ի նոցանէ զգաւազանն եւ տացեն ցուպ շրջողութեան։ Եւ թէ պատահի վարդապետի երթալ հիւրութեամբ յայլ վայրս, ուր վարդապետ իցէ, մի՛ առանց մեծարանաց վարդապետի տեղոյն խօսեսցի, այլ զի նախ նա ըստ տեղոյն սովորութեան ընդ եղբարսն խօսեսցի, եւ ապա ըստ ամենեցուն կամաց հարկի՝ հիւրն։ Եւ թէ վկայեալ ոք հիւրն իցէ, եւ բնականն նախ նմա կամիցի, ըստ կամաց նորա խօսեսցի. սակայն մի՛ յաճախեսցէ եւ զասպնջականն ամաչեցուսցէ եւ յիւրոցն զնա քամահել տացէ։ Ապա թէ զսահմանս զայս լուծցէ եւ յանդգնութեամբ անաղերս խօսեսցի, դատաստան լիցի՝ անպատիւ զնա ի բաց դարձուցանել։

ԳԼՈՒԽ Ե ՎԱՍՆ ՔԱՀԱՆԱՅԻՑ ԴԱՏԱՍՏԱՆԱՑ

Եւ մի՛ լիցի քահանայից ժառանգութիւն առնել զժողովուրդն Քրիստոսի, որպէս տեսանեմք, զի եւ դստերաց ի բաժինս տան ժառանգութեան զգինս արեանն Քրիստոսի։ Պարտ է եպիսկոպոսին յայնպիսոյն առնուլ զհօտն Քրիստոսի եւ տալ ի ձեռս այնոցիկ, որ Տեառն զտէրունիսն հովուեսցեն, եւ պատասխանել նոցա իրաւամբք, թէ զոր սրով քո գերեցեր եւ գնով քո գնեցեր, զնոսա կալցես քեզ ժառանգութիւն եւ մի՛ զչարչարանօքն Քրիստոսի զգնեալսն եւ զփրկեալսն. եւ թէ յանդգնի՝ լռեցուցանել եւ ի քահանայութենէն։ Եւ թէ պատահի ժողովրդականացն փոփոխել բնակութեամբ թաղէ ի թաղ, այն իրիցուն լիցի ծուխ, յոր թաղ բնակեսցի եւ մի՛ առաջնոյն, քանզի մի է օրինակ հովուութեան ընդ ամենայն տեղիս ուղղափառաց։ Զի են ոմանք յազգէ քահանայից աշխարհականք, զի յորժամ մեռանի երէցն, նա իւրեանք ուտեն զծուխ, եւ զմուխ, եւ զմոխիր կրակացն եւ իւրեանց դրան երէց դնեն. եւ այս մեծ անիրաւութիւն է։ Արդ, պարտ է այնպիսեացն, թէ սարկաւագունք իցեն՝ քահանայ՝ լինել, եւ թէ աշխարհականք՝ խափանեսցին ի ծխի ուտելոյ. եւ թէ յանդգնին՝ նզովեսցին յեպիսկոպոսէն, մինչեւ զղջասցին։ Իսկ քահանայից վանականաց ոչ է պարտ ծխակերութիւն առնել։ Աշխարհական ոք, թէ մատաղ առնէ, իւրում քահանային տացէ զերին եւ զմորթն եւ մի՛ վասն չարութեան այլ քահանայի տացէ. եւ թէ յանդգնի՝ կրկին առցէ եպիսկոպոսն ի նմանէ եւ տացէ յիւր քահանային։ Եւ եթէ ժողովրդական ոք նախատէ զքահանայ կամ հարկանէ, արժան է հատանել զձեռն, որով եհարն, եւ կամ գնեսցէ զձեռն իւր յեպիսկոպոսէն եւ բազում ապաշխարութեամբ թողութիւն արասցէ նմա։ Քահանայ, թէ վասն անձին խնդրելոյ վրէժ բանադրէ զոք, զինչ եւ իցէ պատճառ, զանձն իւր դատապարտէ. եւ զղջացեալ յետոյ պարտ է նմա եպիսկոպոսին խրատով ապաշխարել։ Եթէ զոր կապեացն ոչ արձակեսցէ, կապեսցէ զնա եպիսկոպոսն, մինչեւ զղջասցի եւ արձակեսցէ զոր կապեացն։ Բայց սակայն որ կապեցաւն, թէ իրաւ է, թէ անիրաւ, ընդ կապանօք է, մինչեւ զղջացեալ թողցէ։

ԳԼՈՒԽ Զ ՎԱՍՆ ԱՌՆ ԵՒ ԿՆՈՋ ԱՆԿԱՐՈՂԱՑ։ ԱՅՐԻԿՆ ԵԹԷ ԶԿԻՆՆ ԻՒՐ ՉԿԱՐԷ ՅԱՆՁՆԷ ՀԱՆԵԼ, ԱՅՍ Է ԴԱՏԱՍՏԱՆ

Յարմարումն առն եւ կնոջ ըստ պատշաճի ցուցեալ է՝ ժամանակաւ երէց լինել առն, եւ կրսեր՝ կնոջն, որպէս ի ստեղծմանն ցուցաւ նախաստեղծիցն, զի ամենայնիւ իշխան լիցի այրն ի վերայ կնոջն, որպէս յայլսն, նմանապէս եւ յամուսնանալն։ Եւ թէ պատահի, որ այրն չկարէ զկինն ի կուսութենէ հանել, թէ կամ լիցի կնոջն, որ ի միասին կենան՝ կացցեն առ իրարս, ապա թէ ոչ կամ՝ բաժանեսցին, եւ առնու կինն զիւր պռոյգն զամենայն եւ ելանէ եւ առնու իւր այլ այր, զոր եւ կամեսցի։ Բայց մի՛ լիցի յաղագս այսոցիկ տուգանք առն, զի յոչ կամաց է ախտն. եւ ամենայն ինչ տացի ի կինն, բայց ի հանդերձիցն, զոր արարաւն երկոցունցն ի հարսանիսն։ Եւ թէ անասուն բերեալ իցէ կինն, զգլուխքն առցէ եւ զկէսն աճոյն, եւ կէսն այրկանն տացի վասն աշխատութեան եւ ծախիցն։ Եւ օժիտք եւ ծախք, զոր արարեալ են միմեանց ազգն եւ ազգայինքն յերկուց կողմանցն, մի՛ յիշեսցին, եւ ոչ ծախք հարսանեացն։ Սակայն հաւանութեամբ առն լիցի առն այլում. եւ այրն առցէ կին, որ այլ այր լինի առեալ, եւ մեռեալ իցէ այր կնոջն, զայն առցէ։

ԳԼՈՒԽ Է ՎԱՍՆ ԱՌՆ ԵՒ ԿՆՈՋ ԶԱՆԱԶԱՆ ՊԱՏԱՀԱՐԱՑ

Եթէ պատահի առն եւ կնոջ դիւահարութիւն, քննել արժան է. թէ յառաջ քան զպսակն էր եւ ծածկեցաւ խաբէությամբ ծնողաց կնոջն, ի տունս իւրեանց առցեն, մինչեւ բժշկեսցի, եւ զամենայն ծախք ինքեանք վճարեսցեն, մինչեւ բժշկեսցի եւ ապա դարձցի յայրն իւր, եթէ կամեսցի այրն, ապա թէ ոչ՝ իշխան լիցի արձակել զկինն։ Ապա թէ ի տան առն պատահի դիւահարիլ, այրն հոգասցէ, մինչեւ բժշկեսցի կինն, եւ զամենայն ծախսն։ Ապա թէ յետ եւթն ամի ոչ բժշկեսցի, իշխան լիցի այրն արձակել զնա եւ առցէ այլ կին։ Եւ եթէ մանկունք իցեն, առ իւր հայրն թողցի, եւ կինն ընչիւք իւրովք ելցէ, եւ այրն, հրամանաւ կնոջն, այլ կին արասցէ, բայց ըստ կարողութեան հոգասցէ զկեանս։ Իսկ եթէ ի տան ծնողացն է դիւահարել, առանց հրամանի կնոջն արասցէ կին, առանց լնուլ եւթն ամացն կանոնացն. բայց կինն ընչիւք իւրովք ելցէ, եւ ծախքն եւ հանդերձն, որ ի պսակին, մի՛ յիշեսցին։ Նոյն դասաստան այսպէս լիցի, թէ առն պատահի ախտն գոդի կամ պիսակութիւն. եթէ յառաջ քան զպսակն էր, եւ ծածկեցին ծնողքն, իշխան է այրն թողուլ զկինն, նոյնպէս եւ այրն թէ իցէ այսպիսի ախտիւ, իշխան է կինն թողուլ զայրն եւ լինիցի այլում։ Իսկ եթէ յետ պսակին հանդիպի ախտքս այսոքիկ, ոչ է պարտ ննջել առ իրարս, այրն եւ կինն հայեսցին ի կեանս իւրեանց եւ ցուցցեն բժշկաց հոգեւորաց եւ մարմնաւորաց. եթէ գոյ հնար բժշկութեան՝ համբերեսցեն, ապա թէ ոչ՝ հրամանաւ առն եւ կնոջն արձակեսցին ի միմեանց։ Եւ որ առողջն իցէ, ամուսնասցի այլում, եւ մինչեւ ի մահ հոգասցեն զկեանս իւրեանց, եւ զպռոյգն անդրէն դարձուսցեն։ Եւ եթէ պատահի յերկար եւ անբժշկելի հիւանդութիւն առն կամ կնոջն, ոչ ունին իշխանութիւն արձակիլ ի միմեանց, միայն թէ խղճասցեն միմեանց՝ արձակեսցին. եւ որ առողջն իցէ, ամուսնասցի, եւ զինչսն հիւանդին անդրէն դարձուսցէն, եւ մինչեւ ի մահ զիրարս հոգասցեն, բայց ի տունս ծնողացն եւ ոչ երկոքինն ի մի տուն։

ԳԼՈՒԽ Ը ՎԱՍՆ ԱՌՆ ԵՒ ԿՆՈՋ ԳԵՐԵԼՈՑ

Եթէ ի տանէ առն գերի վարեսցի կինն, այր իւր գնեսցէ զնա։ եւ եթէ խռովեալ էր կինն եւ ի տունս ծնողացն գնացեալ էր եւ գերի վարեսցի, այրն եւ ծնողքն գնեսցեն։ Նոյն լիցի եւ այրն, եթէ գերի վարեսցի։ Եւ երբ գերեսցին, շրջելով խնդրեսցեն եւթն ամ, եւ թէ ոչ գտցեն, որ ազատն մնաց՝ ամուսնասցի հրամանաւ ծնողաց գերելոյն։ Եթէ իրք մնացեալ կայ ի գերելոյն բաժնէ, անդրէն դարձուսցեն ի ծնողսն գերելոյն։

ԳԼՈՒԽ Թ ՎԱՍՆ ԱՏԵԼՈՒԹԵԱՆ ԱՌՆ ԵՒ ԿՆՈՋ

Կան ոմանք, որ ախտիւ ատելութեանն զմիմեանս ատիցեն այր եւ կին, առանց բանի պոռնկութեան։ Եթէ յառաջ քան զպսակն էր ատելութիւնն, եւ այրն ատիցէ զկինն եւ կամենայ զբաժնիլն ի կնոջէն, բաժանեսցէ եպիսկոպոսն յետ բազում խրատու, եւ այսոց բաժինքն որպէս դիւահարացն լիցի։ Եւ ըստ կանոնաց դատաստանի այրն ոչ իշխէ առնուլ կին, եւ կինն առցէ իւր այր, առցէ եւ զպռոյգն եւ յերից զմինն յայրկան իրացն՝ տուգանք, վասն զի անարգեաց զպսակն օրհնութեան։ Նոյն դատաստան եւ կնոջն լիցի, եւ ոչ առցէ այր, բայց եթէ զղջացեալ միմեանց տացեն թողութիւն իրերաց՝ ամուսնասցին։ Բայց հրամանաւ եպիսկոպոսին լինիցի ամենայն ինչ։ Իսկ այսոցիկ տուգանք եւ ապաշխարութիւն գրեալ է ի կանոնս սուրբ։ Իսկ եթէ յետ պսակին ատիցեն զիրար այր եւ կին եւ որդիս ծնեալ իցեն, խրատիւ եւ տանջանօք եւ շատ ժամանակաւ՝ մեկնեսցին։ Եթէ ի կնոջէն է պատճառն, զկէս ընչից կնոջն տուգանք տացեն յայրն, վասն զի միացեալք են, եւ եթէ յառնէն՝ նոյնպէս, եւ ոչ իշխեն ամուսնանալ, բայց հրամանաւ միմեանց։

ԳԼՈՒԽ Ժ ՎԱՍՆ ՇՆԱՑՈՂԱՑ ԱՌՆ ԵՒ ԿՆՈՋ

Եթէ կին ումեք շնասցի, արձակեսցէ զնա այր իւր եւ ինքն այլ կին արասցէ։ Եւ եթէ հաճոյ է առն, զի բնակեսցեն ի միասին, բարիոք է, զի պարտ է ի վերայ կնոջ իւրոյ։ Եւ ընչիցն դարձն՝ որպէս յինն կանոնին գրեցաք՝ վասն ատելութեանն։

ԳԼՈՒԽ ԺԱ ՎԱՍՆ ԱՄԼՈՑ ԱՌՆ ԵՒ ԿՆՈՋ

Ամուլ կին մի՛ արձակեսցէ զնա այր իւր, զի Աստուծոյ է տալ զորդիս։ Փորձել պարտ է, զի թէ ի ցաւոց իցէ՝ բժշկօք առողջասցին։ Ապա թէ վասն ժառանգութեան տեսանիցէ կինն զայր իւր տրտմեալ, ըստ օրինակին Աբրահամու եւ Սառայի, տացէ կինն հրաման արձակման. բայց մի՛ լիցի զամուլն եւ զծննդականն ի միասին պահել։ Նոյնպէս, եւ թէ այրն իցէ անծնունդ, արասցէ, ըստ գրելոյդ։ Իսկ սահման ժամանակին եւթն ամ իցէ, եթէ ի պսակն աղջիկն հնգետասան տարոյ էր, եւ կտրիճն՝ ութուտասան. իսկ եթէ այլ պակաս էին՝ զնոյն, եւ համբերութեան ժամանակն առաւել լիցի։ Իսկ եթէ կինն այլ այր չկամենայ առնուլ, դնէ զնա այրն իւր յայլ տուն եւ անդ հոգասցէ զկեանս նորա մինչ ի մահ, եւ զինչս կնոջն տացէ եւ կինն լիով, եւ ինքն առցէ այլ կին ծննդական, հրամանաւ կնոջ իւրոյ։ Բայց եթէ յառաջ գիտէր զամլութիւնն, եւ տրփանօք զիրար առին, մի՛ լիցի մեկնիլ մինչ ի մահ։

ԳԼՈՒԽ ԺԲ ՎԱՍՆ ՈՐՈ՞Յ ՊԱՏՃԱՌԻ ԵԼԱՆԷ ԿԻՆՆ ՅԱՌՆԷՆ

Յորժամ կինն տեսանէ զայր իւր յարուագիտութեան, կամ յանասնապղծութեան, կամ թէ ընդ անօրինի պղծի կամ պղծեսցէ, կամ ի մարդասպանութեան, յայս պատճառանացս ի վերայ իշխան է կինն թողուլ զայր իւր եւ լիցի առն այլում։ Եւ զկէս ընչից առն առցէ կինն, ապա եթէ կամեսցի կինն թողուլ եւ ոչ։

ԳԼՈՒԽ ԺԳ ՎԱՍՆ ԱՏԵԼՈՒԹԵԱՆ ՊԱՏՃԱՌԱՒ ԶՄԻՄԵԱՆՍ ԹՈՂՈՒԼ ԱՅՐ ԵՒ ԿԻՆ

Այր եւ կինն, եթէ ատելութեամբ զիրար թողցեն, եւ պատահի մեռանել զոր էառն, եւ այն, զոր թողեալն էր, անայր կայր, պարտ է առնուլ զայն, քանզի այլ պսակ ոչ հասանի նոցա. այլ ոչ բռնութեամբ, այլ կամօք վասն Աստուծոյ։

ԳԼՈՒԽ ԺԴ ՎԱՍՆ ԵԹԷ ՎԱՃԱՌԱԿԱՆՈՒԹԵԱՄԲ ԵՒ ԿԱՄ ԱՅԼ ՃԱՆԱՊԱՐՀՈՐԴ ԻՑԷ ԱՅՐՆ ԵՒ ՅԱՄԵՆԱՅ, ԵՒ ԿԻՆՆ ԱՅԼ ԱՅՐ ԱՌՆՈՒ

Յորժամ այր ոք գնայ ի ճանապարհ եւ յամիցէ, պարտ է կնոջ նորա համբերել։ Ապա եթէ լսէ վասն մահու ստուգիւ, մի՛ առցէ այր մինչեւ յեւթն ամն, ըստ սահմանի գերելոցն։ Իսկ եթէ յառաջ քան զսահմանն առն լիցի եւ կամ քան զստուգելն մահու, եւ գայցէ այրն, իշխան է առնուլ զկին իւր, թէ եւ այնմ առն պսակ ոչ հասանի, թէ եւ որդիս ծնեալ իցեն։ Ապա թէ այլ պսակ հասանի այս ճանապարհորդ այրկանս, իւր հրամանաւ լինի թողուլն եւ ոչ թողուլն։ Ապա թէ յետ եւթն տարոյն եւ սուտ մահուանն գայցէ յետոյ, մի՛ առցէ զկինն իւր, թէ այլ պսակ հասանի իւր, եւ այրկանն, որ զկինն առեալ էր, ոչ հասանի պսակ. թողցի կինն այնմ, որ ոչ հասանի պսակ։ Ապա թէ այնմ առն իցէ պսակ եւ իւր չիցէ, առցէ զկինն իւր, թէ եւ որդիս ծնեալ իցեն։ Իսկ եթէ այնմ ոչ իցէ պսակ եւ ոչ իւր, մի՛ առցէ, զի զկնի սահմանին դարձաւ։ Ապա թէ այսմ ոչ անսայցէ, հարցանեն ընդ կինն, եւ կինն ում կամիցի՝ լինի։ Իսկ եթէ գնայ մարդ յաշխարհ հեռի եւ կին արտասցէ, կին նորա մի՛ լինիցի այլում մինչեւ յեւթն ամ, եթէ զղջացեալ դարձցի։ Ապա թէ յետ այնորիկ ոչ գայ, եւ կինն ստուգեսցէ զչգալն, օրինօք առցէ իւր այր։ Իսկ եթէ զկնի եւթն ամին գայցէ, ոչ կարէ առնուլ զկինն, քանզի անարգեաց զպսակն օրհնութեան։

ԳԼՈՒԽ ԺԵ ՎԱՍՆ ԹԷ ԿՌՈՒԻ ԱՅՐ ԸՆԴ ԿԻՆՆ ԵՒ ՎՆԱՍԵՍՑԷ ԶՆԱ

Եթէ այր զկին իւր անարգէ անդադար մախանօք, եթէ խորթ կայր ի մէջ իւրեանց եւ վասն այնորիկ նախատեն զիրարս, դատաստան լիցի. եթէ պոմնով էառ զկինն եւ զխորթերն, պարտ է համբերել, ապա թէ ոչ՝ յազգ կնոջն դարձուսցեն զխորթսն։ Իսկ եթէ աներկեղութեամբ եւ ժանդ բարուք այր զկին իւր հարկանէ, ձեռն կոտրէ, կամ աչք հանէ, կամ ատամն կամ ոտն կոտրէ, առցեն ի նմանէ երկու հազար դեկան, այսինքն՝ դրամ արծաթ, կրկին, քան զոր օտարն հարկանէ, քանզի թէ օտարն այդպիսի վնաս գործէ ընկերի՝ հազար դրամ տուգանք է ձեռացն, կամ ոտիցն, կամ ատամանն, կամ աչացն։ Այս չորս անդամքս ի մարմին մարդոյ մի է համարեալ գինն, վասն զի մարդոյ գինն, երբ կամաւ զիրար սպանեն, չորս հազար դրամ արծաթ է. եւ այս չորս անդամս ի չորս բաժնէն մի է համարած։ Իսկ իբրեւ այր զկնոջն հատանէ զձեռն, կամ զոտն, կամ զաչքն, կամ զատամն, կրկին տուգանք առցեն ի նմանէ, զի մի՛ իբրեւ զբոզ մի կալցէ զկինն իւր այրն, այլ իբրեւ զանձն իւր, եւ զկինն դարձեալ յայրն տացեն, որ զցաւսն առողջացուցանէ բժշկօք։ Եւ թէ կամք իցէ կնոջն՝ բնակիցէ առնա, եւ այրն ի զղջումն գայցէ. իսկ զտուգանքն ի կինն տացեն։ Եւ եթէ ի նոյն աներկեղութեան կացցէ այրն, մեկնել ի միմեանց արժան է, գուցէ մահ գործիցի ի միջի նոցա, եւ Տէրն իսկ ասաց. Մովսէս վասն խստասրտութեան ձերոյ ասաց թողուլ զկանայս ձեր։ Եւ զայս ոչ վայրապար ասաց Տէրն, քանզի յայլում վայրի վասն պոռնկութեան միայն ասաց, եւ աստ՝ վասն խստասրտութեան։ Եւ զի խստասրտութիւն բազում չարիս գործէ, լաւ է բաժանել զկինն եւ զայրն, քան թէ զիրար սպանեն, քանզի եւ Քրիստոս զնոյնն ասաց։ Իսկ ընչից բաժանումն գրեալ է որ վասն ատեցողացն։

ԳԼՈՒԽ ԺԶ ՎԱՍՆ ԱՌՆ ԵՒ ԿՆՈՋ, ՈՐՔ ՅԻՄԱՐՈՒԹԵԱՄԲ ԹՈՂՈՒՆ ԶՄԻՄԵԱՆՍ

Եթէ այր, առանց պատճառի, զկինն իւր թողցէ յիմարութեամբ, եւ կինն համբերէ եւթն ամ, եւ բազում անգամ յանդիմանեն զնա ազգ կնոջն եւ դատաւորքն, եւ ոչ լսէ եւ ոչ ամաչէ, կոչեն զկինն եւ զայրն առ իրարս եւ ի բերանոյ նորա ստուգեն՝ առնուլ եւ կամ հրաման տալ կնոջն առնուլ այր։ Եւ այրն ոչ առնու կին, քանի կենդանի է կին նորա. եւ ապաշխարութիւն կնաթողացն լիցի։ Եւ այս դատաստանս ամենայն անպատճառ կնաթողացն լիցի. իսկ եթէ կինն խղճացեալ հրաման տացէ։ Նոյն՝ եւ թէ կինն թողցէ զայրն։

ԳԼՈՒԽ ԺԷ ՎԱՍՆ ԱՐԱՆՑ ԵՒ ԿԱՆԱՆՑ ՈՒՐԱՅՈՂԱՑ

Եթէ այրն կամ կինն, վասն նեղութեան կամ վասն տուգանաց, ուրասցի զՔրիստոս, մի՛ բնակեսցէ կին նորա ընդ նմա, զի մի՛ ի մոլորութիւն նորա անկցի։ Իսկ եթէ զղջասցի այրն եւ ասիցէ ցկինն, թէ եկ գնամք յայլ երկիր եւ դարձեալ դաւանեմ զՔրիստոս, պարտ է կնոջն գնալ եւ շահել զայր իւր վասն Քրիստոսի։ Նոյնպէս եթէ կինն լիցի՝ այսպէս լիցի։

ԳԼՈՒԽ ԺԸ ՎԱՍՆ ԹԷ ԱՅՐՆ ԵՒ ԿԻՆՆ ԿՌՈՒԻՆ ՀԵՏ ԻՐԵՐԱՑ ԵՒ ՈՒՐԱՆԱՆ ԶՔՐԻՍՏՈՍ ԵՒ ԶՀԱՒԱՏՆ

Իսկ եթէ այր, վասն քինու կնոջն իւրոյ, ուրանայ զՔրիստոս, կինն ունի զմեղս նորա, եթէ ի կնոջէն էր պատճառն։ Իսկ եթէ ուրացաւ զՔրիստոս կամաւն իւրով, ինքն տացէ պատասխանի Աստուծոյ։ Ապա թէ ի կնոջէն եղեւ պատճառն, եւ անդարձ մնաց այրն, արիւն նորա ի կնոջէն խնդրեսցի իրաւամբ գնով՝ հանդերձ ապաշխարութեամբ, եւ դատաստան նորա Տեառն լիցի։ Նմանապէս՝ եթէ կինն անկցի յայսմ։ Եւ եթէ զիւրովին երթայցէ այր կամ կին, եւ կամ ի գետ անկեալ խեղդիցի եւ կամ՝ չվանով, կամ ընդ քար ի վայր անկանի եւ մեռանի, յումմէ պատճառ կորստեանն եղեւ՝ նմա եւ գինք արեան լիցի վճարել։ Ըստ դատաստանի կանոնաց կարծեմ եւ զերկրորդ ամուսնութիւնն խափանել։

ԳԼՈՒԽ ԺԹ ՎԱՍՆ ԱՌՆ ԵՒ ԿՆՈՋ, ՈՐ ԶԻՐԱՐ ՍՊԱՆԱՆԵՆ

Եթէ այր զկին իւր սպանանէ վասն պոռնկութեան, արեան դատաստան լիցի ի լման, քանզի արձակել ասաց Աստուած եւ ոչ սպանանել։ Իսկ եթէ զայր իւր սպանանէ կինն դեղօք կամ այլ ցաւօք, նոյն դատաստան է։

ԳԼՈՒԽ Ի ՎԱՍՆ ՅԱՆՑԱՒՈՐ ԻՇԽԱՆԱՑ ԱՌ ԹԱԳԱՒՈՐՍ ԵՒ ԱՅԼՈՑ՝ ԱՌ ՆՈՍԱ

Եթէ յիշխանաց եւ այլոց ի թագաւորական տանէ թագաւորին իւրեանց յանցաւորք գտանիցին, եւ կամ այլ նուաստ՝ իշխանի, ինքեանք տացեն վասն անձանց իւրեանց պատասխանի եւ ոչ որդիքն նոցա։ Այլ եւ զժառանգութիւն հօրն թողցեն որդոցն, եւ մի՛ պատճառաւ հարց որդիք զրկիցին, զի իւրաքանչիւր ի մեղս իւր մեռցի ըստ օրինաց։ Ապա թէ համախոհք իցեն միմեանց եղբարք կամ որդիք՝ կորիցեն։

ԳԼՈՒԽ ԻԱ ՎԱՍՆ ՇԻՆԱԿԱՆԱՑ

Ազատ յԱրարչէն եղեւ մարդկային բնութիւնս, այլ ծառայել տերանց յաղագս պիտոյից եղեւ հողոյ եւ ջրոյ։ Եւ որք ոչ ունիցին ջուր եւ հող, ազատ է, ուր եւ կամեսցի գնասցէ եւ բնակեսցէ, եւ ոչ է իրաւունք թագաւորաց եւ իշխանաց բռնադատել զոք կենալ ի գեղ մի կամ ի մի երկիր։

ԳԼՈՒԽ ԻԲ ՎԱՍՆ ՍՊԱՆՈՒԹԵԱՆ ՄԱՆԿԱՆՑ

Սպանումն եթէ լինիցի ի մէջ մանկանց, տեսցեն, թէ որ սպանեացն ի վեր քան զերկոտասան ամն իցէ, արեան պարտական է եւ այնպէս տուժեսցի, իսկ եթէ մենաստան եւ տասն՝ զկէսն տուժեսցեն, իսկ ի վայր քան զտասն՝ յերից մինն լիցի։ Եւ թէպէտ եւ յայլ մեղս զհնգետասան ամացն յիշէ, սակայն մեղք արեանն են այսոքիկ։

ԳԼՈՒԽ ԻԳ ՎԱՍՆ ՄԱՆԿԱՆՑ, ԹԷ Ի ԽԱՂՍ ՎՆԱՍԵՆ ԶԻՐԱՐ

Յորժամ մանկունք ի խաղս զմիմեանս վնասիցեն, թէ՛ պատահմամբ, թէ՛ ցասմամբ, որ կոտրեաց՝ պարտ է տալ զվարձս բժշկացն եւ զխափանման բանիցն, եւ թէ ոչ բժշկի՝ զգինս զգայութեանցն, եւ թէ մեռանի՝ զգին արեանն։ Ապա զտարիքն ի սպանութեան կանոնս քննեսցեն, ի քսան եւ երկու համարն։

ԳԼՈՒԽ ԻԴ ՎԱՍՆ ՄԱՆԿԱՆՑ, ԹԷ Ի ՋՈՒՐՍ ԽԵՂԴԵՆ ԶԻՐԱՐՍ

Ի ջուրս լողալով մանկունք զմիմեանս խեղդեն, եթէ պարզմտաբար ի խաղս եւ եթէ քինու ցասմամբ. եթէ կամաւ առնիցեն՝ գինք արեան լիցի, եւ եթէ ակամայ՝ կէսն։ Իսկ տարիքն քննեսցի այնմ, որ խեղդեացն զնա։

ԳԼՈՒԽ ԻԵ ՎԱՍՆ ՄԱՆԿԱՆՑ, ՈՐ Ի ԳՐԱՒՍ ՍՊԱՆԱՆԵՆ ԶԻՐԱՐՍ

Եթէ մանկունք գրաւ դնեն ընդ իրար, թէ վազէ ի վայր եւ կամ ընդ դժարս եւ ընդ ձիւն սահելով եւ այլ այսպիսի, եթէ պատահի մեռանել՝ քննեսցեն զամքն, որ զգրաւն եդ, եւ կէս տուգանք լիցի ի վերայ նորա, թէ վնասեալն աւելի ամօք իցէ, քան զայն, որ զգրաւն եդ, ապա թէ այլ պակաս՝ կիսոյ կէսն, որպէս տասն տարոյ կամ պակաս։ Եւ եթէ կատարելոց իրդ դիպեսցեն, նովիմբ դատեսցին։

ԳԼՈՒԽ ԻԶ ՎԱՍՆ ԵՐԻՏԱՍԱՐԴԱՑ, ԹԷ ՎԱՅՐԱՊԱՐ ԳՐԱՒ ԴՆԵՆ

Սովոր են երիտասարդք ոմանք զմիմեանս վայրապար շարժել՝ բառնալ ինչ ծանունս, որպէս քարինս եւ այլ այսպիսիս, եւ վնասիլ եւ վնասել զմիմեանս։ Եթէ որ շարժեացն ինչս ետ ի գրաւու յայտնի, եւ յայնմանէ ոք պատրեալ վնասեցաւ, կէս վնասու արեան լիցի, ըստ որում բանիւ յանցոյց, մանաւանդ թէ պատրեալն աւելի ամօք իցէ, եւ խափանածոյն եւ բժշկութեանն տուժեսցի։ Եւ զայս եդաք, զի մի՛ վայրապար մահ գործեսցի յոմանց։

ԳԼՈՒԽ ԻԷ ՎԱՍՆ ԳԻՆԱՐԲՈՒԱՑ ԵՒ ՆՈՑԻՆ ՎՆԱՍՈՒՑ

Ի մէջ գինեխում մարդկան եթէ ընդ միմեանս կռվին, եւ կոտրի ձեռն կամ այլ անդամ, պարտի բժշկել եւ զպակասութիւն բանիցն լնուլ, եւ թէ մահ հանդիպի կամաւ՝ արեան գինք առցեն անպակաս. եւ այլ ընկերքն, որ անդ էին, նոքա այլ տուգանօք են ըստ չափոյն։ Եւ թէ ակն կամ ատամն խլեսցի, զգինն առցեն հազար դրամ. եւ թէ ոտն եւ ձեռն կոտրի եւ անբժշկելի մնայ, նոյն հազար դրամ եւ այս։

ԳԼՈՒԽ ԻԸ ՎԱՍՆ ՇՆԱՑՈՂԱՑ ԵՒ ԱՅԼՈՑ ՉԱՐԱԳՈՐԾԱՑ

Յորժամ շնայ ոք ընդ կին, որ այր ունի, եթէ կամաւ կնոջն է եւ եթէ լրբութեամբ առն, ըստ Oրինացն մահու արժանի է։ Եւ այլք ի դատաւորաց զայսպիսեաց զձեռն եւ զծածուկ մարմինն կտրեն, եւ կարգ արուագիտացն եւ անասնապղծացն է. եթէ ի դատաստան գայ՝ տուգանքօք փրկեսցին եւ մի խրատիւ։ Եթէ այլազգի հանդիպի յայս գործս հետ քրիստոնէի կնոջ, առանց ամենայն պատճառի հատանեն զծածուկն եւ զկինն խրատեսցեն զքիթն կտրելով։ Իսկ եթէ քրիստոնեայ մարդ զայրի կին խաբեսցէ եւ պղծեսցէ զնա, կամ առնու կին զնա, կամ տայ հարիւր դրամ արծաթ կնոջն, երբ այլ կին ոչ ունենայ այն մարդն, որ շնացաւ։ Նա թէ եւ այլ մեծատուն իցէ այրն եւ կինն՝ նոյն, եւ տուգանքն յաւելցին։

ԳԼՈՒԽ ԻԹ ՎԱՍՆ ԿՈՒՍՈՒՑ, ՈՐ ՉԻՑԵՆ ԽOՍԵԱԼ

Զկոյս աղջիկ, որ խօսալ լինի առն, եւ այլ ոք գայ եւ բռնութեամբ պղծէ զնա, դատաստան առնակնոջն է, ըստ որում օրինակի եւ իցէ։ Ապա թէ գտանիցէ ոք աղջիկ կոյս, որ չիցէ առն խօսեալ, եւ բռնաբար ննջիցէ ընդ նմա, տացէ այրն, որ ննջեացն ընդ նմա, հօր աղջկանն հարիւր դրամ արծաթ, եւ նորա լիցի կին. եւ մի՛ իշխեսցէ արձակել զնա։ Այդ ըստ Oրինացն է, զնոյն եւ մեզ լիցի՝ անբաժանելի առնուլ զնա, ապա թէ ոչ կամեսցի՝ ըստ արժանեացն եւ տուժն լիցի։

ԳԼՈՒԽ Լ ՎԱՍՆ ՈՐՔ ԶԿԱՆԱՅՍ ԲԱՄԲԱՍԻՑԵՆ ՍՈՒՏ, ԹԷ ՉԳՏԱՒ ԿՈՅՍ

Եթէ ոք առնուցու կին եւ ատիցէ զնա եւ ստութեամբ բամբասիցէ, թէ կոյս չէ աղջիկն, քննեսցեն ի ձեռն կանանց՝ եթէ ստի այրն, խրատեսցեն զայն գանիւ եւ տուգանեն հարիւր դրամ արծաթ՝ ըստ Oրինացն. զնոյն եւ մեք միաբան այնմ, եւ նմին եղիցի կինն, եւ մի՛ արձակիցէ։ Ապա թէ ճշմարիտ իցէ այրն, աղջիկն մահու արժան է ըստ Oրինացն, եւ մեք տամք այնպիսոյն՝ արձակիլ ի նմանէ առնն, եւ թէ կամք իցեն՝ բնակիցեն, զի բազում ինչ վրիպանօք գործի կուսից, եւ զի ոչ ի տան առն եղեւ անարգութիւնն։ Եւ այրն, թէ արձակէ՝ ամուսնասցի այլ կնոջ, եւ կինն այր առցէ, զի ոչ ընդ օրինօք առնն էր, երբ շնացաւ. եւ եթէ ոչ կամեսցի առնուլ վասն իւր սուտ բամբասանացն, տուգանք դիցեն ի վիրայ նորա, որպէս եւ գրեալ է ի գիրս, որ վասն արանց եւ կանանց։

ԳԼՈՒԽ ԼԱ ՎԱՍՆ ԳԱՒԱՌԱՑ ԵՒ ԳԵՂԻՑ ԵՒ ՆՈՑՈՒՆՑ ԻՐԱՑՆ

Ի յամենայն երկիր, ուր ոսկի ելանէ, թագաւորաց է իրաւունք, իսկ արծաթն՝ թագուհեաց։ Իսկ եթէ յերկիր իշխանաց գտցի ոսկի կամ արծաթ, թէ կամք իցէ թագաւորին՝ մասն տացէ նմա, ապա թէ ոչ՝ ի կամս իւր մնասցէ։ Պղինձ, եւ երկաթ, եւ կլայեկ եւ այլք յայսպիսեաց՝ իշխանաց լիցի մեծամեծ, պարգեւօք ի թագաւորաց. նմանապէս եւ աղ, եւ բորակ, եւ նաւթ, եւ կուպր եւ այլ ինչ այսպիսի՝ իշխանաց լիցի։ Իսկ ակն եւ մարգարիտ արքունեաց է, եւ այլ ինչ՝ ի պատուաւորաց։ Իսկ ձիւթ, եւ խունկ, եւ դեղին խունկ, եւ մազտաքէ, եւ գխտոր, ղարիկոն եւ սակամունի եւ այլք յայսպիսեաց, որք վաճառին եւ շահին, եւ տասանորդեսցեն իշխանք։ Իսկ պտուղք ամենայն, գտեալ ի մայրիս, շինականանցնն եղիցի յիւրաքանչիւր սահմանս։ Իրաւացի դատաստանաւ տասանորդել օտարացն ի կթել պտղոցն, վասն զի գան եւ կթեն, եւ վարձս առնուն ի տասնէն զմինն, եւ գեղջին կամօք լիցի, յորում սինօռ պտուղն էր։ Այսպէս եւ՝ շինոյ փայտ, եւ խոտ յարօտ եւ ի հնձել, եւ հող ի վարել։ Այլ եւ գետք, ուստի ակն ելանէ՝ նոցա է, եւ ոչ առ ուր հասանեն։ Որսք վայրիք, ով որսայ, նորա լիցի։ Եւ թէ այլք յայլոց սինօռ որսան, յամէն տասնէ զմէկն գեղջին տիրոջն տան։ Եւ թէ ոք ի մայրիս որս առնէ, յամէն տասնէ զմինն յայն տայ, յոյր սահմանքն լիցի։ Նոյնպէս եւ ծովու որսք տասանորդեսցեն՝ ում եւ իցեն սահմանքն։

ԳԼՈՒԽ ԼԲ ՎԱՍՆ ԴԱՏԱՍՏԱՆԱՑ ԳԻՒՏԻՑ ԳԱՆՁԻ

Եթէ շինէ ոք տուն, կամ վարէ արտ, կամ փորէ հող եւ գտանէ գանձ կարասով կամ այլ փոքր ամանով, այն թագաւորաց է իրաւունք, եւ ի տասնէն մինն գտողին է, երբ իւրն չլինի տեղիքն, ուր գանձն գտաւ. ապա թէ յիւր տունն կամ յիւր արտն եւ յայգին գտանէ, ի հնգէն մինն գտողին է, վասն զի իւրն է տեղն։ Ապա թէ որ գտաւ, իւր ազգին եւ իւր հարանցն լեալ էր գանձն, եւ հաստատէ վկայիւք, նմա լիցի, որ եգիտն, եւ ի տասնէն մինն արքային բաժին է։ Եւ թէ ի վարձկանաց իցէ գտողն ոչ կարծեմ իրաւացի տասանորդել, այլ մասն ինչ։

ԳԼՈՒԽ ԼԳ ՎԱՍՆ ՈՐՔ ԿՌՈՒԻՆ ԵՒ ԶԻՐԵՐԱՑ ՄՈՒՐՈՒՔ ՓԵՏԵՆ

Եթէ կռուին արք երկու, եւ մինն մալազ լինի, եւ մինն՝ կատարեալ, եւ ձգէ մալազն եւ փետէ զմուրուք կատարելոյն, դատաստան լիցի, որ կտրեն զմալազին մազն երկու տարպայ, քանզի զկատարելոյն մուրուքն քարշեաց եւ եհան, եւ եւթն փայտ ի վերայ թիկանցն տան։ Ապա թէ յաւագ մարդոյն եղեւ պատճառ կռուոյն, կէս վրիժուցն խնդրեսցի ի փոքերն, զոր ի վերոյ գրեցաք, զի մի՛ այլք այսպիսի իրս գործեսցեն։

ԳԼՈՒԽ ԼԴ ՎԱՍՆ ՀՈՐՈՅ ՍԵՐՄԱՆՑ

Եթէ բանայ ոք հոր ցորենոյ կամ այլ սերմանց, յիւրոց եւ թէ յօտարաց ի ներքս՝ ի հորն իջուցանէ, թէ մեռանի՝ արիւն նորա ի ձեռաց նորա խնդրեսցի, եւ թէ հիւանդանայ զդեղագինն եւ զխափանումն վճարեսցէ, զի պարտ էր զգուշանալ մինչեւ հորին հոտն ելանէր եւ ապա մարդ ի ներսն էր կախեալ։ Ապա թէ վարձեաց զմարդն եւ յառաջն ասաց, թէ խիստ է հորոյն հոտն, եւ նա էջ ի ներս, արիւն նորա ի գլուխն իւր։

ԳԼՈՒԽ ԼԵ ՎԱՍՆ ՎՆԱՍԵԼՈՅ ՇԻՆԱԿԱՆԱՑ Ի ՏԵՐԱՆՑ

Իշխանք եւ այլք, եթէ յաւելի դատելն զպառիկոսս, որ ընդ ձեռամբ իւրեանց իցեն, եւ հանդիպի մեռանել, արեան զինք առցեն ի նմանէ եւ տացեն յորդիս կամ յազգայինս. եւ թէ ձեռն կոտրեն կամ ոտն, կամ ատամն խլեն կամ ակն, զգինս տան. եւ թէ ձեռն կոտրեն կամ ոտն, կամ ատամն խլեն կամ ակն, զգինս տան. եւ թէ բժշկօք լիցի՝ զվարձս բժշկին եւ զխափանումն վճարէ։

ԳԼՈՒԽ ԼԶ ՎԱՍՆ ՈՐՔ ՍՈՒՏ ՔԱՀԱՆԱՅՔ ԼԻՆԻՆ ԵՒ ԿԱՄ ՔԱՀԱՆԱՅՔ ԱՆԻՐԱՒ ԳՈՐԾ ԳՈՐԾԵՆ

Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ. եթէ մի՛ ոք յանդգնեսցի ի մարդկանէ, որոյ չիցէ զօծումն քահանայութեան ընկալեալ, եւ արասցէ իրս ինչ իշխանութեամբ իբրեւ զքահանայ, եւ կամ քահանայ աչառանօք եւ ակնառութեամբ գործիցէ ինչ առանց օրինաց եւ իրաւանց, այլ արդարութեամբ եւ անակնառութեամբ։ Եւ զայս ահա զառաքելական կանոնի զհրաման այսպէս դատել պարտին առաջնորդք, զի զչար սովորութիւն լուծցեն, զոր աշխարհականք առնեն արք եւ կանայք՝ վերակացուք լինին եկեղեցոյ Աստուծոյ եւ զմուտս եւ զպտղիս ուտեն։ Արդ, պարտ է ասել, զի լռեսցեն յայնպիսի սովորութեանց։ Նոյնն եւ ընդ քահանայս հրամայէ եպիսկոպոսն, որք անկարգք եւ անուղղայք իցեն, կերողք եւ արբեցողք, զի մի՛ այնպէս վարեսցին, այլ սրբութեամբ եւ առաքինասէր վարուք։ Եւ որք ոչ կայցեն ըստ խրատու օրինացն Քրիստոսի, լռեցուսցէ ի կարգէն քահանայութեան։

ԳԼՈՒԽ ԼԷ ՎԱՍՆ ՈՐՔ ԶՔԱՀԱՆԱՅՍ ԱՆԱՐԳԵՆ

Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, թէ մի՛ ոք անարգեսցէ եւ անգոսնեսցէ եւ արհամարհանօք կալցի զքահանայս, թէ եւ կարի ոք յանարգաց իցէ. գիտասցէ, զի որ անարգէ զայնպիսին՝ զԱստուած անարգէ, զի Աստուծոյ սպասաւոր է ի բարիս, եւ համարս տայցեն ընդ հոգոց ձերոց. ո՞չ գրեալ է՝ զիշխան ժողովրդեան քոյ մի՛ բամբասիցես։ Եւ զայս դատաստան եւ որ նախ քան զայս երբեմն թէ եւ սակաւ ինչ գրեցաք, այլ երկրորդել յօժարեցաք այժմ յառաքելական կանոնաց՝ ցուցանելոյ աղագաւ զմեծութիւն պատժոցն անարգողաց քահանայից, զի դատել զոյգ է զնոսա ընդ աստուածանարգս՝ իրաւացի դատաստանաւ, ըստ այնմ՝ որ զձեզ անարգէ, զիս անարգէ։ Եւ որ չիցեն՝ եւ այն իսկ ըստ արժանոյն ցուցաւ։

ԳԼՈՒԽ ԼԸ ՎԱՍՆ ԴԱՏԱՒՈՐԱՑ

Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, եթէ որք են յաստիճան դատաւորութեան եւ իշխան են առնել դատաստան, եթէ թիւրէ եւ ընդ երեսաց առնէ, եւ պարտաւորեսցէ զարդարն եւ արդարացուսցէ զպարտաւորն, մի՛ եւս կացցէ ի կարգի դատաւորութեան եւ պատուհասեալ կշտամբեսցի, զի ոչ իմացաւ զգրեալսն աստուածային ձեռամբն յօրէնսն Մովսիսի, եթէ մի՛ խոտորեցուսցես զիրաւունս ի դատաստանի եւ կաշառ ի վերայ իրաւանց մի՛ առնուցուս։ Ի դատաստանէ դատաւորացս, ի կանոնական հրամանացս ուսաք, զի որք եկեղեցական դատաւորք են՝ մի՛ զոմն քան զոմն պատուեսցեն ի դատաստանի, այլ թէ գայցէ իշխան ի դատաստան, եւ աղքատ ոմն՝ զկնի, կանգնեցնեն զերկոքեանն ի միասին եւ օրինօքն Աստուծոյ դատ արասցեն ի միջի նոցա, այլ արծաթ մի՛ առցեն եւ թիւրեսցեն զդատաստանս ճշմարիտս, քանզի Աստուած վրէժխնդիր է դատաւորաց վասն օրինացն իւրոց։

ԳԼՈՒԽ ԼԹ ՎԱՍՆ ԸՆՉԻՑ ԵԿԵՂԵՑՈՑ ԵՒ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԻՆ

Եպիսկոպոս, որ գայ նոր յաթոռ եպիսկոպոսութեան նստի ի քաղաքի, գրով եւ թղթով յայտնեսցէ զինչսն, զոր ունի։ Նոյնպէս եւ զեկեղեցոյն գրով առցէ յինքն, զի ի մեռանելն իւրում իշխան լիցի ի վերայ ընչից իւրոց միայն եւ ում կամեսցի տացէ զինչսն իւր, եւ զեկեղեցոյն ոչ կարէ։ Եւ մի պատճառանօք եկեղեցական իրացն, անկանել յիւրմէն եպիսկոպոսին, թերեւս կին եւ մանկունս ստացեալ ունիցի, կամ ազգական, կամ ծառայս։ Զի իրաւացի է Աստուծոյ եւ մարդկան, զի մի՛ եկեղեցոյն վնաս ինչ կրել անգիտութեամբ եպիսկոպոսին իրաց, եւ մի՛ զեպիսկոպոսն եւ զազգականսն իւր պատճառանօք եկեղեցոյն յամենայնէ զերծանել, եւ կամ յիրս ինչ անկանել նորա ազգականացն եւ մահու նորա լինել պատճառք հայհոյութեան։ Ահաւասիկ յանդիմանին բամբասողք զեկեղեցի, թէ դատաստան ոչ ունի, զի այս իրաւունք դատաստանաց նոցունց իսկ է առաքելոցն, զի եւ զդատաւորս հրամայեն դատել զանիրաւս, եւ զեպիսկոպոսաց եւ զեկեղեցոյ զընչից ցուցին զիրաւունս։ Յորոց յայտ է, զի ոչ միայն աւանդութեամբ վարէին դատաստանաւ, այլ եւ չափաւոր գրեցելովքն, իբր պատկերաւ զբաւանդակ ուսեալ վարէին։ Ըստ որում եւ մեզ յոյժ ի դէպ է վարիլ եւ մի՛ այլազգ ինչ։

ԳԼՈՒԽ Խ ՎԱՍՆ ԻՇԽԵԼՈՅ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԻՆ ԵԿԵՂԵՑԱԿԱՆ ԻՐԱՑ

Հրամայեմք եպիսկոպոսին իշխանութիւն ունել զեկեղեցական իրաց, քանզի եթէ զպատուական հոգիս մարդկան նմա հաւատալի է, առաւել եւս իրաւացի է զիրս կատարել, որպէս զի ըստ իշխանութեան նորա խնամ ունել կարօտելոց, եւ ի ձեռն երիցանց եւ սարկաւագաց ունել խնամակալութիւն եկեղեցոյն Աստուծոյ եւ ամենայն զգուշութեամբ առնել. եւ ինքեանք իսկ, եթէ կարօտ ինչ իցեն, եւ յօտարաց եղբարց ի պէտս, զի մի՛ ինչ իրօք նոցա պակասութիւն լիցի, վասն զի օրէնքն Աստուծոյ հրամայեն՝ որ սեղանոյն պաշտօնեայքն են, ի սեղանոյ անտի կերակրել. ըստ որում եւ ոչ զինուորն իւրովք թոշակօքն զզէնս պատերազմացն բերէ։ Եւ ասացաք վերագոյնն՝ եկեղեցոյն իրաց յայտնի լինել եւ եպիսկոպոսին, եւ թէպէտ յաւել զպատճառսն, զի մի՛ կարծիցի ոչ իշխել եպիսկոպոսին իրաց եկեղեցոյն, եցոյց զիշխանութիւնն, սակայն եւ զսահմանն յայտ արար, զի մի՛ վայրապար ինչ գործիցէ, զոր եւ իրաւացի կարծելի է դատաստան եկեղեցոյ։

ԳԼՈՒԽ ԽԱ ՎԱՍՆ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԱՑ ԵՒ ՔԱՀԱՆԱՅԻՑ, ՈՐ ԶՊԷՏՍ ԺԱՌԱՆԳԱՒՈՐԱՑ ՈՉ ՏԱՑԵՆ

Եթէ ոք եպիսկոպոս կամ երէց, ի ժառանգաւորացն, որ կարօտ իցեն, եւ ոչ տացէ նոցա զպէտս, որոշեսցի իբր զսպանող եղբօր իւրոյ։ Լուիցեն զկանոնական դատաստանս եւ հարք միաբանաց, զի զանգութ բարսն ընդ սպանողսն կարգէ, եւ այսմ դատաստանի բազում կան վկայք։

ԳԼՈՒԽ ԽԲ ՎԱՍՆ ԺԱՌԱՆԳԱՒՈՐԱՑ Ի ԿՌՈՒԻ ՀԱՐԿԱՆՈՂԱՑ

Եթէ ոք ժառանգաւոր ի կռուի զոք հարկանէ, եւ ի միոջէ հարուածոյն մեռցի, լուծցի վասն յանդգնութեան իւրոյ, իսկ եթէ ժողովրդական ոք իցէ՝ որոշեսցի։ Եւ այս կանոնական հրաման ըստ Oրինացն է. զի թէ ոչ մեռցի, այլ ի մահիճս դնիցի եւ յառնիցէ եւ շրջեսցի, անպարտ լիցի, որ եհարն։ Սահման եդ, զի թէ զկնի այնր մեռցի. նոյն եւ այս է ի միոջէ հարուածոյ։ Ապա թէ ոչ մեռցի ի միոջէ հարուածոյ, ոչ լուծցի, այլ դատաստան լիցի յուղղութիւն եւ յապաշխարութիւն, եթէ ժառանգաւոր է եւ եթէ աշխարհական։

ԳԼՈՒԽ ԽԳ ՎԱՍՆ ԵՐԿՐՈՐԴ ՁԵՌՆԱԴՐԵԼՈՑ

Եպիսկոպոս, կամ երէց, կամ սարկաւագ երկրորդ ձեռնադրութիւն ընկալեալ յումեքէ, լուծցի նա, եւ՛ որ ձեռնադրեացն, բայց եթէ ցուցցէ ի թերահաւատից ունել նմա զձեռնադրութիւնն, քանզի յայսպիսեացս զմկրտեալն եւ զձեռնադրեալն ոչ հաւատացեալս եւ ոչ ժառանգաւորս հնար է լինել։ Յայտնի է ընդ դատաստան կանոնիս, զի որ ձեռնադրէ ոչ զլուծելոցն ի հայրապետէ կամ ի ժողովոյ, այլ որ տակաւին յաստիճանի իցէ, այնպիսին ախտացեալ ամբարտաւանութեամբ գործէ, նմանապէս եւ՝ որ ձեռնադրեցաւն, ուստի իրաւացոյց լուծանել զնոսա իրաւամբք։ Եւ ի թերահաւատից, այսինքն՝ ի հերձուածողաց, զմկրտեալսն եւ զձեռնադրեալսն հրամայէ երկրորդել։

ԳԼՈՒԽ ԽԴ ՎԱՍՆ ԳՈՂՈՑ ԵԿԵՂԵՑՈՅ

Եթէ ոք ժառանգաւոր կամ ի ժողովրդականանց առցէ յեկեղեցոյն մոմեղէն կամ ձէթ, որոշեսցի եւ հնագապատիկ տուժեսցի, որով էառն անօթով ոսկեղինաւ կամ արծաթեղինաւ սրբեցելով։ Եւ մի՛ ոք ի պէտս գողացեալ, զի օրինազանցութիւն է. ապա թէ ոք ըմբռնեսցի՝ պատուհասեալ որոշեսցի։

ԳԼՈՒԽ ԽԵ ՎԱՍՆ ԱՄԲԱՍՏԱՆԵԱԼ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԱՑ

Եպիսկոպոս ամբաստանեալ առաջի հաւատարմաց ոմանց կամ հաւատացելոց, կարդալ զնա հարկաւոր է եպիսկոպոսաց։ Եթէ եկեալ խոստովանեսցի, յանդիմանեալ զնա՝ սահմանեսցի պատուհասն։ Ապա թէ կարդացեալ զնա՝ ոչ լուաւ, կոչեսցի երկրորդ անգամ՝ առաքելով առ նա երկու եպիսկոպոսունք։ Ապա թէ եւ այսպէս ոչ լուաւ, կոչեսցի երրորդ անգամ՝ դարձեալ երկուց եպիսկոպոսաց առաքելով առ նա։ Ապա թէ եւ այնպէս արհամարհեալ՝ ոչ եկեսցէ ի ժողովն, վճիռ հատցի այնպիսոյն՝ որ ինչ արժան թուեսցի, որպէս զի մի՛ շահել ինչ թուեսցի ի փախուցելոյն։ Այդ ճշմարիտ իրաւունք են ամբաստանելոց առնել ըստ այդմ։ Վճիռն այնպէս ընտրին, զի զպատճառն ստուգագոյն գիտելով՝ հատցի։

ԳԼՈՒԽ ԽԶ ՎԱՍՆ ՎԿԱՅԻՑ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԱՑ

Եւ ի վկայութիւն զթերահաւատ ոք մի՛ ընդունել եւ ոչ զհաւատացեալ զմի, քանզի ի բերանոյ երկուց եւ երից վկայից հաստատեսցի ամենայն բան։

ԳԼՈՒԽ ԽԷ ՎԱՍՆ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԱՑ ՉՁԵՌՆԱԴՐԵԼ ԶՈՔ ՅԻՒՐՈՑՆ ԱՌԱՆՑ ԿԱՄԱՑ ԵԿԵՂԵՑԱԿԱՆԱՑ

Զի ոչ է պարտ եպիսկոպոսին՝ եղբօր, կամ որդոյ, կամ այլում ազգականի շնորհել զպատիւ եպիսկոպոսութեան, որպէս ինքն կամի՝ ձեռնադրել ժառանգաւոր եպիսկոպոսութեան իւրոյ։ Չէ արժան զայն շնորհել մարդկային սիրոյ, քանզի եւ ոչ զեկեղեցին Քրիստոսի ընդ ժառանգութեամբ դնել։ Ապա թէ ոք արասցէ զայս, անհաստատ լիցի ձեռնադրութիւն նորա, եւ ինքն որոշեսցի։ Կանոնական իրաւունքն այսպէս է. զի ոչ իշխէ իւրոցն տալ, եւ ոչ միայն ձեռնադրել, եւ ոչ զեկեղեցի ժառանգութիւն առնել։ Ապա թէ յանդգնի, հոգեւոր դատաստան է. թէ հաճոյ բազմացն թուեսցի՝ օրհնութեամբ մասնաւորաւ հաստատել, ապա թէ ոչ՝ նոյն անհաստատ կացցէ, եւ ինքն որոշեսցի, մինչեւ զարժանաւոր ապաշխարութիւնն ցուցցէ։

ԳԼՈՒԽ ԽԸ ՎԱՍՆ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԻ, ՈՐ ԱՐԿԱՆԷ ԶԱՆՁՆ ԻՒՐ ՅԵՐԿՐԱՒՈՐ ՀՈԳՍ

Ոչ է պարտ եպիսկոպոսին արկանել զինքն յերկրաւոր հոգս, այլ պարապել եկեղեցական պիտոյից, ապա թէ ոչ՝ ի բաց դնիցէ, զի ոչ ոք կարէ երկուց տերանց ծառայել, ըստ տէրունական բանին։ Եւ զայս ոչ յաղագս հոգալոյ զիշխանացն պարտիմք իմանալ միայն, այլ թէ եւ ըստ պայմանի վիճակ առցէ յայլազգեաց, որպէս եւ այժմ գործեն բազումք յեպիսկոպոսաց եւ ի քահանայից, որոց եւ տէրունականն զարժանաւորն բերէ դատաստան, ասելով՝ ոչ ոք կարէ երկուց տերանց ծառայել։ Յայտ է, զի զանզեղջսն հրամայէ լուծանել իրաւամբք։

ԳԼՈՒԽ ԽԹ ՎԱՍՆ ԶԾԱՌԱՅՍ ԵՐԷՑ OՐՀՆԵԼ ԿԱՄ ՍԱՐԿԱՒԱԳ

Զծառայս ի ժառանգաւորութիւն ընձեռել առանց կամաց տերանց ոչ հրամայեմք, ի տրտմութիւն ստացողացն, քանզի տանց կործանումն այս գործէ։ Ապա թէ երբէք արժանի երեւեսցի ծառայն առ ի ձեռնադրութիւն աստիճանի, որպէս Ոնէսիմոսն երեւեցաւ, եւ թողացուսցեն տեարքն իւր եւ ազատ ի տանէն ի բաց առաքեսցեն, եղիցին։ Դատաստան կանոնացս հրամայէ զայսոսիկ պահել անգայթակղ զեկեղեցի, զի մի՛ պատճառաւ բարեպաշտութեան վնաս ինչ գործեսցեն եւ տեղի տայցեն չարախօսացն զմէնջ։

ԳԼՈՒԽ Ծ ՎԱՍՆ ԱՆԱՐԳՈՂԱՑ ԶԹԱԳԱՒՈՐՍ ԵՒ ԶԻՇԽԱՆՍ

Եթէ ոք թշնամանեսցէ զթագաւորս եւ զիշխանս անիրաւաբար, պատուհաս կրեսցէ. եթէ ժառանգաւոր է՝ լուծցի, իսկ եթէ ժողովրդական՝ որոշեսցի։ Եւ զայս դատաստան դատել եպիսկոպոսաց եւ վարդապետաց է, զի պատկեր են Աստուծոյ եւ թագաւորք, եւ իշխանք։ Եթէ անարգողն ժառանգաւոր իցէ, իրաւացի է լուծանել, եւ աշխարհական ոք՝ որոշել, մինչեւ զղջասցի։ Եւ այդ հաստատեսցի այժմ։

ԳԼՈՒԽ ԾԱ ՎՆԱՍՆ ՈՐ ՏՂԱՅ ԿՈՐՈՒՍԱՆԵՆ ԿԱՆԱՅՔ

Եթէ հեղձուցանէ ոք զտղայ իբրեւ զխեղ կամ ի շնութեան, կամաւ զայն արարեալ՝ փոխանակ ինքն մեռցի, զի որպէս ոչ է հնար ի վեր կացուցանել, նոյնպէս եւ ոչ ապաշխարել։ Եւ զի ըստ Oրինացն ակամայիցն եւ ոչ կամաւորացն ապաստանի եղեւ ի քաղաքսն ապրել, եւ զի ըստ Oրինացն յաղագս հաւատացեալ Հրէիցն վարի, ուստի եւ յետոյ եւ այդմ տուաւ ապաշխարութիւն։ Եւ այդոցիկ կամաւոր խոստովանողացն՝ ապաշխարութիւն, իսկ անզեղջիցն՝ արեան դատաստան։

ԳԼՈՒԽ ԾԲ ՎԱՍՆ ԳՈՂՈՑ ԵՒ ԱՍՊՆՋԱԿԱՆԱՑ ՆՈՑԱ

Գողք կամ ասպնջականք նոցին, ըստ կամաց եկեղեցոյն զնոսա մահու մատնել արժանի լիցի, զի հնացեալ աւազակքն եւ իւր հացամեծարքն միշտ լինին ի մահ դատապարտեալք։ Զայդր զկնի պարտ է դատաւորին հետեւել։ Եւ զայս յաղագս մարդագողաց եւ աւազակաց ասէ եւ ըստ Oրինացն հրամայէ ի մահ դատապարտել, նաեւ՝ զկամակից հացտուն. եւ ըստ եկեղեցոյ օրինաց եւս կարգէ։ Բայց զկնի կանոնաց այդ եւս ցուցեալ է դատաստան։

ԳԼՈՒԽ ԾԳ ՎԱՍՆ ՈՐ ԱՌՈՒԳՆԱՅՔ ԱՌՆԵՆ

Զառեւանկսն, թէեւ որդի ծնցի, եւ հայր եւ մայր եւ աղջիկն չկամիցին, մի՛ ինչ վնաս կրեսցէ ի չարագազան հոգոյն, անդրէն դարձուցանել։ Յայտ է, թէ պսակեալ եւ թէ առանց պսակ ընդ բռնապսակն է արտաքոյ կամաց։ Եթէ ձեռնհաս իցեն, անխիղճ է անդրէն դարձուցանել եւ կամօք պսակել։ Իսկ եթէ յետոյ կամեցան, ապաշխարութեամբ կարգեսցին, որպէս եւ զայս ցուցեալ է կանոնաց։ Եւ այդ ճշմարիտ դատաստան է յեկեղեցի։

ԳԼՈՒԽ ԾԴ ՎԱՍՆ ԾԱՌԱՅԻՑ ԱԶԱՏԵԼ ԸՍՏ ԱՒՐԻՆԱՑՆ

Եթէ պատահի քրիստոնէի գնել ծառայ քրիստոնեայ, ըստ Oրինացն՝ վեց ամ ծառայել եւ յեւթն ամին ելանել։ Եղիցի մեզ՝ յորժամ ըստ գնոյ իւրոյ ծառայեսցէ, ելցէ ազատս։ Եթէ ինքն միայն մտեալ իցէ, միայն ելցէ, եթէ կնաւ հանդերձ մտեալ իցէ, ելցէ եւ կինն ընդ նմա։ Ապա թէ տէրն իւր տացէ կին նմա, եւ ծնանիցի նմա ուստերս եւ դստերս, կինն եւ որդիքն տեառն լինին, եւ նա միայն ելցէ փրկանօք։ Ապա եթէ պատասխանի տուեալ ասիցէ ծառայն՝ սիրեցի զտէր իմ, եւ զկին իմ, եւ զորդիս իմ, եւ ոչ գնասցէ յազատութիւն, տարցէ զնա տէրն իւր յեկեղեցի Աստուծոյ եւ քահանայիւք, եւ հաւատարիմ վկայիւք, եւ գրով առցէ զնա ծառայ յաւիտեան։ Եւ մի՛ յաղագս այնորիկ փոյթ կալցէ, թէ եւ կարիցէ ազատ լինել, զի ըստ առաքելոյ՝ ի Տէր կոչեցեալ ծառայն ազատ Տեառն է։

ԳԼՈՒԽ ԾԵ ՎԱՍՆ ՈՐ ԶԴՈՒՍՏՐ ԻՒՐ ՎԱՃԱՌԷ ՅԱՂԱԽՆՈՒԹԻՒՆ

Իսկ եթէ պատահի ումեք վաճառել զդուստր իւր, ըստ որում եւ իցէ պատճառի, յաղախնութիւն առն հաւատացելոյ, մի՛ իբրեւ զաղախին վճռաւ վաճառիցէ, զի թէ ոչ իցէ յաչս տեառն իւրոյ հաճոյ, որում հաստատեցաւն, փրկեսցէ զնա հայրն իւր։ Բայց յազգ օտար չէ իշխան վաճառել զնա տէր իւր, զի անարգեաց զնա. ապա թէ որդոյ իւրում հաստատեսցէ զնա, ըստ օրինաց դստերս արասցէ նմա։ Ապա թէ ոչ իւր եւ ոչ որդոյն հասանի ի կնութիւն, ի լնուլ ամի սպասաւորութեան նորա չափով գնոյ իւրոյ՝ ազատ լիցի ձրի։ Ապա թէ կանխաւ հայր իւր կարիցէ փրկել զնա, փրկեսցէ։

ԳԼՈՒԽ ԾԶ ՎԱՍՆ ԱՅԼԱԶԳԻ ԾԱՌԱՅԻՑ ԵՒ ԱՂԱԽՆԵԱՑ

Եթէ գնեսցէ ոք ծառայ կամ աղախին այլազգի, եթէ յանձն առնուն մկրտիլ՝ ընդ փրկանօք լիցին, գնոյ չափ ծառայեալք՝ ազատք լիցին, ապա թէ ոչ կամիցին՝ վաճառել իշխան լիցին։ Այլ մի՛ յաղագս ոչ ազատելոյ հեղգասցին մկրտել։ Իսկ մկրտելոցն ազատիլ եւ կամ ոչ՝ նոյն լիցի, որպէս ի բնէ քրիստոնէից. նմանապէս եւ՝ աղախնեացն։

ԳԼՈՒԽ ԾԷ ՎԱՍՆ ԱՆԱՐԳՈՂԱՑ ԶՀԱՅՐ ԿԱՄ ԶՄԱՅՐ

Եթէ ոք անարգի յորդոյ իւրոյ, եւ կամ թէ այլ անօրէնութիւն գործեն որդիքն առ օտարս, վասն անարգանացն հրաման տայ Oրէնքն, զի իշխանութիւն ունի հայրն տանել զորդին իւր առաջի դատաւորաց, զի թէ յանձին կալնու զմեղանս իւր եւ այլ ոչ արասցէ՝ խրատեսցի եւ արձակեսցի, ապա թէ ոչ՝ պատժեսցի, զի ի հնումն, ըստ Oրինացն, զհայր եւ զմայր անարգողսն զերկճղի փայտէ կախէին։ Այլ վասն չար գործոց, զոր արարին առ օտար մարդիկ, ոչ տայ նմա հրաման Oրէիքս բամբասել զորդիսն առաջի դատաւորին։

ԳԼՈՒԽ ԾԸ ՎԱՍՆ ՈՐՔ ԶՏՂԱՅՍ ԳՈՂԱՆԱՆ

Որ ոք գողասցի յորդոցն Իսրայէլի եւ վաճառիցէ զնա, եւ առ ով որ գտցի գողութիւնն, մահու մատնեցի։ Իսկ մեզ փոխեալ լիցի լրմամբ, եթէ քրիստոնեայ զքրիստոնեայ գողացեալ վաճառէ յայլազգիս, եւ ի յայտ եկեսցէ չար գործն, յաղագս ապաշխարութեան հասանելոյ մի՛ մեռցի մահու, այլ ի բանտ արկեալ՝ երաշխաւորօք զառեալ գինն յղիցէ եւ դարձուսցէ զվաճառեալն. ապա թէ չիցէ հնար՝ զգինն ի գողացելոյ տէրն տացեն եւ խրատեալ յաչսն՝ արձակիցեն, եւ կամ նշան դիցեն. իսկ անզղջիցն լիցի խրատ։

ԳԼՈՒԽ ԾԹ ՎԱՍՆ ԲԱՄԲԱՍՈՂԱՑ ԶՀԱՅՐ ԿԱՄ ԶՄԱՅՐ

Որ բամբասէ զհայր կամ զմայր իւր, մահու մեռցի։ Զյայտնի բամբասողաց եւ զյանցանս ծնողացն հրապարակողաց զմահու մեռանիլն ասէ, այլ ըստ մեզ՝ դատաստանաց հարկանողաց զծնողսն լիցի, որպէս ցուցեալն է։

ԳԼՈՒԽ Կ ՎԱՍՆ ՈՐՔ ԿԱՏԱԿՈՎ ՎՆԱՍԵՆ ԶԻՐԱՐ

Եթէ կագիցեն արք երկու, եւ հարկանէ ոք զընկեր իւր քարիւ կամ բռնցի, եւ ոչ մեռանիցի, այլ դնիցի ի մահիճս, եթէ յառնիցէ այրն եւ շրջեսցի արտաքս ի ցպոյ, անպարտ լիցի՝ որ եհարն, բայց զխափանածոյն եւ զբժշկութեանն տացէ, իսկ եթէ մեռանի՝ զգինն առնունլ։ Այս դատաստան լրմամբ յOրինացն ասացաւ, եւ մեզ զնոյն ամբողջ պահելոյ արժան է։

ԳԼՈՒԽ ԿԱ ՎԱՍՆ ԾԱՌԱՅԻՑ, ԶՈՐ ՍՊԱՆԵՆ ՏԵԱՐՔՆ ԻՒՐԵԱՆՑ

Եթէ ոք հարցէ զծառայ իւր կամ զաղախին իւր գաւազանաւ, եւ մեռցի ի ձեռանէ նորա, դատաստանաւ վրէժխնդրութիւն լիցի ի տերանց։ Տեառնն ասէ եւ դատաստանի ի գաւազանն, եւ ի սուրն, եւ յայլսն այսպիսիս, միանգամայն յապստամբութիւն նոցա եւ ի պատճառն լինել։ Թէ այլազգիք իցեն եւ թէ քրիստոնեայք, ըստ այնմ գինք արեանն տուժեսցի։ Բայց եթէ մի օր կամ երկու կեցցէ, մի՛ խնդրեսցի վրէժն, զի գինք արծաթոյ իւրոյ են, այլ ապաշխարութեամբ լիցի։

ԳԼՈՒԽ ԿԲ ՎԱՍՆ ՈՐ ԶՅՂԻ ԿԱՆԱՅՍ Ի ԿՌՈՒԵԼ ԱՐԱՆՑ ՀԱՐԿԱՆԵՆ

Եթէ կռուիցեն արք երկու եւ հարկանիցեն զկին յղի, եւ ելանիցէ սաղմն, որ ի յանձն կայր, կէս վնասու տուժեսցի, որչափ ինչ արկանիցէ այրն այնմ կնոջն եւ տացէ աղաչելով։ Ապա թէ կերպարանեալ իցէ, տացէ անձն ընդ անձին։ Յայտնի է եւ դատաստանն աստուածային ըստ սահմանի, ապա թէ ոչ մի է նկարեալն եւ յանձն որ կայրն, ըստ յուսոյ առնն ծնանիլ կնոջն, զի թէ եւ բազում միջոց է նկարելոյ եւ աննկարի։ Այլ տացէ անձն ընդ անձին. եւ այս դատաստան փոխեալ տուգանօք եւ ապաշխարութեամբ վճարեսցի, որպէս յայտնեալ է դատաստանօք թագաւորացն, համեմատելով ընդ այնոսիկ։

ԳԼՈՒԽ ԿԳ ՎԱՍՆ ՀԱՐՈՒԱԾՈՑ

Ակն ընդ ական, ատամն ընդ ատաման, ձեռն ընդ ձեռին, ոտն ընդ ոտին, խարան ընդ խարանի, վէր ընդ վիրի, հարուած ընդ հարուածի։ Եւ այս դատաստան աստուածային, շնորհօք Աւետարանին, տուգանօք վճարեսցի ընդ բանականի գնոյ արեանն համեմատեալ։ Սակայն յառաւելն եւ ի նուազն ի զգայութիւնսն քննութիւն լիցի եւ յանդամսն եւ ի գործսն, եւ ի բաժանումն յիւրաքանչիւր անդամսն եւ զգայութիւնսն քսան եւ վեց դահեկան եւ կէս դանգ, գարի մի պակաս։

ԳԼՈՒԽ ԿԴ ՎԱՍՆ ԾԱՌԱՅԻՑ ՀԱՐՈՒԱԾՈՑ Ի ՏԵՐԱՆՑ

Եթէ հարցէ ոք զակն ծառայի իւրոյ եւ կամ զաղախնոյ իւրոյ եւ կուրացուսցէ, ազատեսցէ զնա ազատս փոխանակ ական նորա։ Եւ եթէ զատամն ծառայի իւրոյ կամ զատամն աղախնոյ թափեսցէ, ազատեսցէ զնոսա ազատս փոխանակ ատաման նոցա։ Թերեւս աստուածային Oրէնքս զայլ եւս զգայութիւնս եւ զատամս միահաւասար համարեցաւ, նմանապէս եւ ելանել հրամայէ ծառայից եւ աղախնեաց վասն խլելոյ ատամանց նոցա։ Եւ այս դատաստան անփոփոխ կացցէ մեզ յOրինաց առ հաւատացեալս։ Իսկ եթէ յայլազգեաց իցէ ծառայն եւ աղախինն, վաճառիցէ որքան արժանն է՝ պակաս եւ կամ ընդ կէս գնոյ, ըստ որում ի դէպ իցէ դատաստանն իրաւամբք։ Սակայն իշխան լիցի թէ եւ ոչ կամի վաճառել։

ԳԼՈՒԽ ԿԵ ՎԱՍՆ ԹԷ ՀԱՐԿԱՆԻՑԷ ՑՈՒԼ ԶԱՅՐ ԿԱՄ ԶԿԻՆ

Եթէ հարկանէ ցուլ զայր կամ զկին, եւ մեռանիցին, ցուլն քարկոծ լիցի, եւ միսն մի՛ կերիցի, եւ տէր ցլոյն անպարտ լիցի։ Եւ այս դատաստան ըստ Oրինացն հաստատուն մեզ կացցէ։ Զենուլ զցուլն՝ զքարկոծելոյն լցցէ զտեղի, եւ վաճառել, յայլազգիս զմիսն, եւ զգինն յաղքատս տացեն, եւ հաստատուն լրմամբ ասացաւ, թէ՝ եւ տէր նորա անպարտ լիցի։ Ապա թէ ցուլն հարկանող էր յերէկն եւ յեռանդն, եւ բողոքեալ էին առ տէրն իւր, եւ նա անփոյթ արար, եւ սպան զոք, ցուլն քարկոծ լիցի, եւ տէր ցլոյն մեռցի։ Իսկ եթէ փրկանք անկանիցին ի վերայ նորա, տացէ փրկանս ընդ անձին իւրում ըստ ամենայնի, որչափ ինչ արկանիցի նմա, եւ տէր նորա փրկեսցի։ Եւ եթէ զուստր կամ զդուստր հարկանիցէ, ըստ նմին օրինակի արասցեն։ Եւ այս իրաւունք փրկանօք մեզ սահմանեսցի ըստ Oրինացն եւ ոչ մահուամբ, զի զողորմութիւն պատճառաւ Oրէնքն ընդ ստուգութեանն խառնէ, եւ զի ցուցեալ է փրկանքն ի գինս արեան ի դատաստանս թագաւորացն։ Իսկ եթէ զծառայ կամ զաղախին հարկանիցէ ցուլն, երեսուն կրկին սատեր արծաթոյ տացի տեառն նորա, եւ ցուլն քարկոծ լիցի։ Իսկ զգին ծառային այդոքիկ նշանակէ տալ, եւ ցլուն ցուցեալ է։ Սակայն ընդ դատաստանի ի քրիստոնեայն եւ յայլազգին ընտրութիւն լիցի։ Ապա թէ բեկանիցէ կամ խափանէ ի զգայութեանցն, եւ չիցէ գիտակ վնասու ցլոյն, անպարտ լիցի տէրն նորա, իսկ թէ բողոքեալ իցեն, եւ չիցէ ի միջոյ բարձեալ, տուժեսցի բժշկութեանն եւ զխափանածոյն տացէ։ Եւ այս յիւրանքանչիւրսն լիցի դատողութեամբ։

ԳԼՈՒԽ ԿԶ ՎԱՍՆ ԹԷ ՀԱՐԿԱՆԻՑԷ ՑՈՒԼ ԶՑՈՒԼ

Իսկ եթէ հարկանիցէ ցուլ զցուլ ուրուք, եւ մեռանիցի, վաճառեսցեն զցուլն կենդանի եւ բաժանեսցեն զգինս նորա երկու տէրքն, եւ զցուլն սպանեալ վաճառեսցեն եւ բաժանեսցեն։ Ապա թէ գիտէր տէրն նորա, որ վնասարար էր, եւ նմա բողոքեալ էին, եւ նա անփոյթ արար, տուժեսցի ցուլն ընդ ցլի։ Այս է տուժիլն. ցլոյն փոխան զցուլն կենդանի տացեն, եւ մեռեալ ցուլն սպանողի տիրոջն փոխան լիցի։ Եւ այս դատաստան հաստատուն մեզ յOրինացն կայցէ։

ԳԼՈՒԽ ԿԷ ՎԱՍՆ ՀՈՐՈՑ ԵՒ ՋՐՀՈՐՈՑ, ԵԹԷ ԱՆԿԱՆԻՑԻ Ի ԿԵՆԴԱՆԵԱՑ

Եթէ բանայցէ ոք հոր կամ ջրհոր եւ ոչ խփէ, եւ անկանիցի անդ անասուն զինչ եւ իցէ, ի տիրոյ հորոյն տուժեսցի արծաթ, եւ տացեն տեառն նորա, եւ մեռեալ անասունն նորա լիցի։ Եւ զայս դատաստան իրաւամբք պարտիմք պահել։ Այլ թերեւս զանսուրբն իշովն նշանակեաց, զսուրբն՝ արջառովն։

ԳԼՈՒԽ ԿԸ ՎԱՍՆ ՀՈՐՈՅ ԵՒ ՋՐՀՈՐՈՑ, ԵԹԷ ԱՆԿԱՆԻՑԻ ՄԱՐԴ Ի ՆԱ

Եթէ անկանիցի այր կամ կին ի հոր բացեալ կամ ի ջրհոր եւ մեռանիցի, թէ ի տուէ իցէ՝ կէս արեան տուժեսցի, իսկ եթէ ի գիշերի՝ բաւանդակ արիւնն։ Նոյն լիցի յաղագս կանանց, ծառայից եւ աղախնից։ Դատեալ լիցի քրիստոնեայն եւ այլազգին։ Որպէս ի գիշերի՝ լիցի կոյրն, եւ արբեալն, եւ մանուկն։

ԳԼՈՒԽ ԿԹ ՎԱՍՆ ԹԷ ՀԱՐԿԱՆԻՑԷ ՑՈՒԼ ՅԱՆԱՍՆՈՑ

Եթէ հարկանիցէ ցուլ զկով կամ զոչխար կամ զայլ ինչ յայսպիսեաց եւ սպանանիցէ, իբր զի ոչ գիտէր զցուլն հարկանող, կէս գնոյն տուժեսցի, եւ փոքրագոյն կենդանին սպանեալն իւրում տեառն լիցի, իսկ մեծն բաժանեսցի, յորժամ զոյգ զգինսն ունիցին, եւ վաճառեսցի հարկանողն։ Իսկ եթէ բողոքեալ իցեն, եւ չիցէ ի միջոյ բարձեալ, զբաւանդակն տուժեսցի։ Նոյն լիցի եւ յանսուրբն, այսինքն՝ ի բեռնակիրսն։

ԳԼՈՒԽ Հ ՎԱՍՆ ԳՐԱՍՏԻՑ, ԵԹԷ ԶՄԻՄԵԱՆՍ ՀԱՐԿԱՆԵՆ

Եթէ ձի, կամ էշ, կամ ջորի հեղձուցանելով կամ ոտիւք զմիմեանս սպանանեն եւ կամ այլ ինչ վնասս առնեն, եթէ գիտելով տեառն զխստութիւն անասնոյն եւ ոչ զգուշացաւ՝ զբաւանդակն տուժեսցի, ապա թէ անգիտանալով՝ զկէս վնասուն։ Նոյնդ լիցի, եթէ այլ ինչ ի կենդանեաց սպանանիցի կամ վնասեսցի։

ԳԼՈՒԽ ՀԱ ՎԱՍՆ ԳՐԱՍՏՆՈՅ, ԹԷ ՀԱՐԿԱՆԵՆ ԶՄԱՐԴԺ ԵՒ ՎՆԱՍԵՆ

Եթէ գրաստ հարկանէ զմարդ եւ վնասէ, եթէ բողոքեալ իցեն, եւ նա ոչ զգուշացոյց՝ զբաւանդակն տուժեսցի, ապա թէ անգիտանալով եւ կամ զգուշացուցեալ՝ զկէս վնասուն եւ զմահուանն։ Իսկ եթէ ոչ վնասեսցի եւ ոչ մեռանիցի, զխափանածոյն եւ զբժշկութեանն տուժեսցի. գիտելով եւ ոչ զգուշացուցանելով՝ զբաւանդակն, եւ ոչ գիտելով եւ զգուշացուցանելով՝ զկէսն։ Իրաւացի կարծեմ յամենայն ոչ վնասեալսն եւ ոչ մեռեալսն զխափանածոյն եւ զբժշկութեանն զի տուժեսցի։ Իսկ զապաշխարութեանն յամենայնսն տեսցեն վարդապետք, զի աստ միայն զդատաստանին փութամք հատուցանել զիրս, զի հարկաւորաբար զիւրն հայցէ գիրս դատաստանի։

ԳԼՈՒԽ ՀԲ ՎԱՍՆ ԳՐԱՍՏԻՑ, ԹԷ ՀԱՐԿԱՆԵՆ ԶՈՔ ՅԻՒՐՈՑՆ

Եթէ ծառայ, կամ կին, կամ աղախին, կամ ուստր, կամ դուստր եւ կամ այլ ոք յիւրոցն սպանաւ կամ վնասեցաւ, թէ անգիտանալով եւ կամ զգուշացոյց՝ անպարտ լիցի ի դատաստանէ։ Իսկ եթէ իւրքն բողոքեցին, եւ նա ոչ եբարձ ի միջոյ եւ ոչ զգուշացոյց, դատաստան լիցի ի վարդապետաց՝ զապաշխարութիւն սահմանել զկամաւորի եւ զակամայի։ Եւ այդ այդոցիկ իրաւունք կարծին։

ԳԼՈՒԽ ՀԳ ՎԱՍՆ ԳՈՂՈՑ ՈՉԽԱՐԱՑ ԵՒ ԱՅԼՑԵՂ ԱՆԱՍՆՈՅ ԶԻՆՉ ԵՒ ԻՑԷ

Իսկ եթէ գողասցի ոք արջառ կամ ոչխար, թէ սպանցէ կամ վաճառեսցէ, հինգ արջառ ընդ միոյ արջառոյն տուժեսցի, եւ չորս ոչխար՝ ընդ միոյ ոչխարին։ Ապա թէ ոչինչ գտանիցի առ նմա, վաճառեսցի փոխանակ գողութեան իւրոյ։ Իսկ եթէ ըմբռնեսցի, եւ գտցի ի ձեռս նորա յարջառոյ եւ յիշոյ մինչեւ ցոչխար կենդանի, կրկին տուժեսցի։ Յայտնի է դատաստանս, զի զկորուսեալս հինգ եւ չորս հրամայէ հատուցանել, եւ զոչ կորուսեալս՝ միայն կրկին։ Եւ զայս իրաւունք Oրինացս ըստ այսմ պահեսցուք։

ԳԼՈՒԽ ՀԴ ՎԱՍՆ ՈՐ ԶՏՈՒՆ ՊԱՏԱՌԵՆ ԳՈՂՔ

Իսկ եթէ յական գտցի գող եւ խոցեալ մեռանիցի, չէ այն նմա ի սպանութիւն։ Ապա թէ արեւն ի վերայ նորա ծագեսցի, մահապարտ է, փոխարէն մեռցի։ Զի ընդ խաւար գիշերոյ անգիտացեալ, ոչ համարի մեղս սուրբ Oրէնքն, իսկ ընդ լուսոյ ծագիլն՝ իբր կամաւոր սպանող դատի իրաւամբք, զի մարդագողաց հրամայեցաւ սպանանիլ, եւ մեզ կամաւորի կամ ակամայի ապաշխարութիւն սահմանեսցի, եւ փրկանք լիցի, որպէս ցուցեալ է։ Եւ գողունն կորուսեալ՝ չորրորդ հատուսցի, եւ ոչ կորուսեալն՝ կրկին, որպէս յայլսն։

ԳԼՈՒԽ ՀԵ ՎԱՍՆ ԳՈՂՈՑ ԵԿԵՂԵՑԵԱՑ

Զեկեղեցոյսն գողացեալ եւ կորուսեալ կամ վաճառեալ, որոց ոչ իցէ դարձ, հինգերորդ հատուսցէ, եւ զոչ կորուսեալն՝ կրկին։ Եւ զապաշխարութիւնն եցոյց կանոնք։

ԳԼՈՒԽ ՀԶ ՎԱՍՆ ՈՐ ԶԱՐՏ ԵՒ ԶԱՅԳԻ ԱՐԱԾԵԼ ՏԱՆ ԱՆԱՍՆՈՑ

Եթէ արածել տայ ոք զարտ կամ զայգի խաշանցն, յիւրմէ անդոյ անտի տուժեսցի ըստ արդեանն։ Ապա թէ զամենայն իսկ անդսն արածիցէ, զընտիր կողմն այդոյ իւրոյ տուժեսցի։ Եւ այս ըստ արդեանն դարձեալ լիցի իրաւամբք, եւ այս հաստատեսցի դատաստան ըստ մեզ։

ԳԼՈՒԽ ՀԷ ՎԱՍՆ ՈՐՔ ԱՅՐԵՆ ՀՐՈՎ ԶՎԱՍՏԱԿՍՆ

Իսկ եթէ ելանիցէ հուր եւ գտանիցէ փուշ եւ ընդ նմին զվաստակ այրիցէ՝ կամ զկալ, կամ զօրան, կամ զանդ, տուժելով տուժեսցի՝ որ զհուրն հանեալ իցէ։ Եւ զայս դատաստան քննութեամբ հրամայէ սուրբ Oրէնքս Աստուածոյ դատել, թէ ու՞ր արդեօք հանեալ հուրն եղեւ՝ մե՞րձ թէ հեռի, յանտա՞ռս թէ ի դաշտի, եւ յումմէ՝ ի բարեկամէ՞ թէ ի թշնամոյ, պատահմա՞մբ թէ կամաւ, մանու՞կ թէ ծեր, եւ այլ այսպիսի, զի զայս յայտ առնէ տուժելով տուժիլն։ Եւ մեզ այսոցիկ հետեւելի է։ Զի թէ կամաւ իցէ, կրկին տուժեսցի։ Ապա թէ ոք մերձ ի կալ կամ յօրան հանիցէ հուր եւ ոչ զգուշացեալ շիջուսցէ, զբաւանդակն տուժեսցի, իսկ եթէ ի հեռաստանէ ի դաշտէն գայցէ՝ զկէս վնասուն եւ որ ինչ այսոցիկ հետեւին։ Նմանապէս թէ յանասնոց այրիցի, կամ ի մարդկանէ, կամ տուն, կամ այլ ինչ ի շինուծոց, կամ հանդերձ եւ որ ինչ նման սոցին, այնոքիւք եւ զայս դատեսցեն։

ԳԼՈՒԽ ՀԸ ՎԱՍՆ ՈՐ ԻՐՔ ՏԱՆ ՊԱՀ Ի ՄԱՐԴ, ԵՒ ԿՈՐՈՒՍԱՆԷ ԿԱՄ ԳՈՂԱՆԱԼ ՏԱՅ

Իսկ եթէ ոք ընկերի իւրում տացէ արծաթ կամ այլ ինչ կարասի զիւր յաւանդ, եւ գողասցի ի տանէ առն, եթէ գտցի որ գողացաւն՝ կրկին տուժեսցի, ապա թէ ոչ գտցի որ գողացաւն, մատիցէ տէր տանն առաջի Աստուծոյ եւ երդուիցէ, թէ իւր չիցէ նենգեալ ամենեւին զաւանդ ընկերի իւրոյ։ Ըստ ամենայն վնասակար բանի՝ յարջառոյ եւ յիշոյ, յոչխարէ եւ ի հանդերձոյ եւ յամենայն կորստենէ, յորում վնասակարութիւն առնիցեն, որ զինչ եւ իցէ՝ առաջի Աստուծոյ եկեսցեն ի դատաստան երկոցունց, եւ որ ոք ի նոցանէ ըմբռնեսցի ի ձեռն Աստուծոյ, կրկին տուժեսցի ընկերի իւրում։ Անփոփոխ եւ այս դատաստան պահելի է։ Գողն գտեալ՝ կրկին տուժեսցի։ Եւ երդման ցուցեալ է օրինակն մեզ, եւ երդուեալ՝ ոչ տուժի։ Եւ որ ոք ըմբռնի՝ կրկին տուժի, կամ զի սուտ երդուաւ՝ յայտ եղեւ, կամ զի ոչ երդուեալ՝ ցուցաւ սուտ լինել, իսկ միւսն՝ զի զրպարտող եղեւ սուտ։

ԳԼՈՒԽ ՀԹ ՎԱՍՆ ՊԱՀԵՍՏԻՑ ՉՈՐՔՈՏԱՆԵԱՑ

Եթէ տացէ ոք ընկերի իւրում էշ, կամ եզն, կամ ոչխար եւ կամ այլ ինչ անասուն ի պահեստ, եւ բեկցի, կամ մեռցի, կամ գերի վարեսցի, եւ ոչ ոք գիտասցէ, երդումն Աստուծոյ լիցի ի մէջ երկուցն. եթէ նենգանօք ինչ ոչ իցէ երթեալ ամենեւին ընդ աւանդ ընկերի իւրոյ, ապա յանձն առցէ տէրն նորա, եւ մի՛ տուժեսցի։ Իսկ եթէ գողութեամբ գողասցի ի նմանէ, տուժեսցի տեառն նորա։ Ապա թէ գազանաբեկ լիցի, ածցէ զտէրն ի գէշ անդ եւ մի տուժեսցի։ Յոյժ իրաւամբք եւ զայս կալցուք դատաստան, զի ի պահեստ տալ վարձու է։ Յաղագս որոյ զգողօնն հրամայէ տուժել, իսկ զաւանդն՝ ոչ եւս։

ԳԼՈՒԽ Ձ ՎԱՍՆ ՈՐ ԱՌՆՈՒ ԻՐՔ Ի ԲԱՆ ԵՒ ՎՆԱՍԷ

Եթէ խնդրէ ոք անօթ յընկերէ իւրմէ եւ վնասեսցէ, կամ մեռցի եւ կամ գերի գնասցէ, եւ տէր նորա ոչ իցէ ընդ նմա, տուժելով տուժեսցի, ապա թէ տէրն նորա ընդ նմա եղիցի, ոչ տուժեսցի. ապա թէ ընդ վարձու տուեալ իցէ, ընդ վարձուց իւրոց եղիցի նմա։ Տուժելով տուժելն ճշգրտիւ քննութեամբ լիցի։ Ըստ մերոց եղիցին եւ այս։

ԳԼՈՒԽ ՁԱ ՎԱՍՆ ՈՐ ԶԿՈՅՍ ԽOՍԵԱԼ ԽԱԲԵՍՑԵՆ ՄԱԼԱԶՔ

Եթէ խաբեսցէ ոք զկոյս խօսեցեալ եւ ննջեսցէ ընդ նմա, վարձանօք վարձեսցէ զնա ի կնութիւն իւր։ Եւ եթէ ոչ առնուցու յանձն հայրն տալ զնա նմա ի կնութիւն, տուժեսցի արծաթ հօր նորա, որպէս իցեն վարձանք կուսից։ Գիտելի է եւ զայս դատաստան, զի խաբեալ եւ հաւանեալ ոչ մեռանին, թէպէտ եւ խօսեալ է, որպէս զայն, որ բռնաբարիցէ զխօսեալ, այլ հրամայէ վարձանօք վարձել, զի եւ ոչ հաւանութեամբ եւ խօսիւք ծնողացն է վարձելիք, այլ տուրք կամօք, եւ զոչ հաւանիլ հօրն՝ վարձիլ որպէս օրէն է կուսից հօր հայցել. եւ այս է տուժիլն։ Իսկ ըստ կանոնաց զնոյն հրամայէ առնուլ կին, ընդ որ հաճեցաւն։ Ապա թէ ոչ է աղջկանն հայր կամ մայր եւ կամ նոյն կամիցի, ըստ վարձանին, զոր սովոր են առնուլ ծնողք կուսիցն, տուժեսցի։ Ապա թէ երիտասարդն կամ իւրքն ոչ կամին առնուլ, կրկին լիցի տուժն։ Եւ տուժն՝ ծնողացն եւ ոչ տերանցն՝ ըստ օրինացն։

ԳԼՈՒԽ ՁԲ ՎԱՍՆ ՈՐ ԻՐՔ ՏԱՆ Ի ՓՈԽ

Եթէ արծաթ փոխ տացես եղբօր քում, որ աղքատն իցէ առ քեզ, մի՛ ճեպեսցես զնա եւ մի՛ արկանիցես նմա տոկոսիս։ Հին կտակարանքն եւ Նորս յայսոսիկ միաբանին՝ ի բաց բառնալ զվաշխ եւ զտոկոսիս։ Ոչ թէ աստ զտոկոսիս յիշատակելով՝ զվաշխ թողացուցանէ, զի զծայրն բառնալով ընդ նմին եւ զարմատն բառնայ։ Եւ որ ինչ ի Նոր կտակարանքս է սաստն, աւելորդ է, իբր գիտողաց, երկրորդել, զի թէ Oրէնքն ոչ հրամայէ ճեպել, ո՞րչափ եւ Նորա։ Եւ փոխ ասացաւ, զի անդրէն հատուսցի։ Արդ, իրաւունք դատաստանի լիցին՝ ներմամբ առնուլ զգլուխն, եւ վաշխ լիցի հատուցումն ի հանդերձեալն։ Ապա թէ կար իցէ փոխառողին, տացէ փոխատուին զնոյնն՝ գլուխն մնալ առ նմա զնոյնչափ. եւ աստ ըստ կարի լիցի, զի Աստուծոյ իսկ ինքն է դատաստանդ՝ ոչ առնուլ վաշխ եւ տոկոս։ Եւ գիտելի է, զի թէ ոք զդատաստանն Աստուծոյ թիւրէ, վնասէ զհոգին՝ ի հանդերձեալ հատուցմանէն զրկելով։ Ապա թէ ոք պատճառէ ոչ հատուցանել անվաշխն, դատ լիցի, ի հասանելն գլխոյն՝ թողութիւն լիցի։ Եւ որդոց, զկնի մահուան հարցն, մի՛ լիցի զվաշխ հատուցանել, բայց միայն զգլուխքն, զի բնաւին ոչ է ըստ իրաւանց։ Եւ այդ օրինադրութիւն է, միանգամայն եւ դատաստան։

ԳԼՈՒԽ ՁԳ ՎԱՍՆ ԳՐԱՒԻՑ

Եթէ ոք ի գրաւ առնուցու զուրուք զտուն, կամ զայգի, կամ զհող, կամ զայլ ինչ այսպիսի եւ պատահի յամել, զգլուխն որքանութեան առեալ անվաշխ՝ անդրէն դարձուսցէ զգրաւն։ Եւ թէ լիցի աւելի կերեալ, եւ զայս եւս հատուսցէ։ Եւ զոր ինչ ծախեալ իցէ ի նմանէ, ի գլուխ իւր հաշուեսցի, յորժամ յաղագս անձեռնահասութեան տեառն չիցէ դարմանեալ զգրաւ իւր։ Դոյնպէս լիցի, թէ ինչ ի կենդանեաց իցէ։ Եթէ ինչ ի հանդերձից իցէ գրաւն եւ ի նմանեաց սոցին, եւ մաշիցէ, ի գլուխն իւր լիցի պակասեալ։ Եւ զոսկեղէն եւ զայլ ինչ այսպիսի զգողացեալ եւ զկորուսեալ, եթէ չիցէ իւր նենգեալ եւ երդմամբ հաստատիցէ, իւրում տեառն լիցի, ապա թէ իւր նենգեալ իցէ եւ կորուսեալ՝ չորեքպատիկ տուժեսցի։ Իսկ եթէ ի ձեռին իցէ եւ ստիցէ, կրկին տուժեսցի։ Իսկ յաւարի տարեալն՝ իւրում տեառն լիցի։ Զծառ հատեալ եւ զցանկ այրեալ զայգոյ, զտան եւ զայլ ինչ զվնասու գրաւի, եթէ տեառն պատճառաւ իցէ, իւրում տեառն լիցի, ապա թէ առ որում գրաւն իցէ՝ այնմ լիցի։ Զվայրապար վնասեալն եւ զբեկեալն յանասնոց ի գլուխ իւր կալցի, եւ զհասարակաց զմեռեալն՝ իւրում տեառնն։ Եթէ Oրէնքն զգրաւ ոչ տայ օթել, ո՞րչափ եւս հրաժարեցուցանէ եւ ի վաշխից գրաւից։

ԳԼՈՒԽ ՁԴ ՎԱՍՆ ԱՅՐԵՑՈՂԱՑ ՏԱՆ

Եթէ կամաւ ոք հուր դիցէ տան եւ ըմբռնեսցի, որ եդն զհուրն, տեսցեն՝ զի թէ ի մարդկանէ մեռցի ի հուրն, խրատ առցէ ի ձեռն, թէպէտ եւ մահու արժանի է ըստ Oրինացն, թերեւս ապաշխարութեան հասանիցէ։ Եւ տուժ լիցի. թէ կարող իցէ՝ զբաւանդակն պահանջեսցի արիւն, ապա թէ ոչ՝ ըստ կարի լիցի։ Եւ տուժին խրատ ոչ է, ոչ աստ եւ ոչ յայլսն, այլ անառակին խրատ եւ ոչ է տուժն ի դէպ. ըստ արժանոյն զխրատն արասցեն, այսինքն՝ ըստ պատշաճին։ Իսկ թէ յանասնոց իցէ, չորեքպատիկ հատուսցի։ Ապա թէ ամբար խոտոյ, կամ օրան կամ յայսպիսեացս՝ կրկին լիցի տուժն։ Նոյն լիցի ցանկոյ եւ նմանեաց նորին։ Այսպէս՝ հանդերձիցն եւ նոցին նմանեացն։

ԳԼՈՒԽ ՁԵ ՎԱՍՆ ՏՆԿԱՀԱՏԱՑ

Շարժեալ ոք սատանայական ցասմամբ հարկանիցէ զտունկ ուրուք, եւ յայտ ճշգրտիւ զայցէ, դատաստան լիցի. դնել զտունկն հատանողին եւ յիւրոցն զամսն, ցորքան անպտուղ իցէ տունկն, տուժիլ նովին չափովն, ապա թէ իւր չիցէ՝ ըստ գնոյն լիցի։ Զի Oրէնքն եւ ոչ զթշնամեացն հրամայէ, այսինքն՝ զայլազգեացն, հատանել զտունկն։ Եւ այդ այսպէս լիցի իրաւամբք։

ԳԼՈՒԽ ՁԶ ՎԱՍՆ ՈՐ Ի ՊԱՀ ԻՐՔ ՏԱՆ, ԵՒ ԶՈՎՈՂՈՒԹԵԱՆ, ԵՒ ՈՐ ԽԼԷ ԶԸՆԿԵՐԻՆ, ԿԱՄ ԳՏԱՆԷ ԶԿՈՐՈՒՍՏ ԵՒ ԿԱՄ ԿՈՏՐԷ

Խօսեցաւ Տէր ընդ Մովսիսի եւ ասէ. անձն ոք եթէ մեղիցէ եւ արհամարհելով անարգիցէ զպատուիրանս Աստուծոյ, եւ ստիցէ ընկերի իւրում, եւ եթէ եգիտ կորուստ ինչ, եւ ժխտիցէ ի վերայ նորա եւ երդնուցու սուտ վասն միոյ իրիք յամենայնէ, զոր եւ առնիցէ մարդ առ ի մեղանչելոյ նորա նորօք, եւ եղիցի յորժամ մեղանչիցէ եւ յանցանիցէ, հատուսցէ զյափշտակութիւնն, զոր յափշտակեաց, եւ զվնասն, զոր վնասեաց, կամ զաւանդն, որ աւանդեցաւ նմա, կամ զկորուստն, զոր եգիտ։ Յամենայն իրաց, զոր երդուաւ սուտ, տուժեսցի զգլուխն եւ զհինգերորդ մասն յաւելցէ ի նոյն, եւ ոյր իցէ՝ հատուսցէ նմա յաւուր, յորում յանդիմանեսցի։ Աստուածախօսութիւնս դատաստանի հաստատուն եւ յեկեղիցի կացցէ, քանզի նոյն իսկ է Տեառն։ Բայց խոյին քաւութեամբ եցոյց, եթէ որք միանգամ իրք դատաստանի են եւ տուժին, պէտք են եւ ապաշխարութեան։ Եւ քանզի կանոնք եւ դատաստանք ի միմեանց այնու բաժանին, զի ծածուկ եղեալ յանցանս, որոց եւ պէտք իցեն տուժի, հրամայէ առնել ողորմութիւն, իսկ դատաստան թէ եւ տուժէ, ոչ բառնայ զապաշխարութիւն։ Սակայն ներմամբ եւ փորձիւ լիցի իմաստնոց, յաղագս որոյ յամենայն իրս դատաստանի զապաշխարութիւն ի կանոնս թողաք։

ԳԼՈՒԽ ՁԷ ՎԱՍՆ ՈՐ ԶԵԿԵՂԵՑՈՅ ՊՏՈՒՂ ԱՐԳԵԼԵՆ ԵՒ ՈՉ ՏԱՆ

Եւ մարդ, որ յանգէտս կերիցէ զսրբութիւնսն, յաւելցէ ի նոյն զհինգերորդ մասն եւ տացէ զսրբութիւնն ցքահանայն։ Եւ մի՛ պղծեսցէ զսրբութիւնն Իսրայէլի, զոր զատուցին նոքա Տեառն, եւ ածիցեն ի վերայ իւրեանց անօրէնութիւն յանցանաց՝ ուտելովն իւրեանց զսրբութիւն սրբութեանցն, զի ես եմ Տէր, որ սրբեմ զնոսա։ Աստուածային դատաստանս նշանակեալ անփոփոխ կացցէ յեկեղեցի սուրբ։

ԳԼՈՒԽ ՁԸ ՎԱՍՆ ՅԻՇՈՑՆԱՏՈՒԱՑ

Եւ ել որդի կնոջ Իսրայէլացոյ, եւ նա էր որդի առն Եգիպտացոյ ի մէջ որդոցն Իսրայէլի, եւ կռուեցան ի բանակին՝ որ յԻսրայէլացոյ անտի էր՝ եւ այր մի Իսրայէլացի։ Եւ անուանեալ որդի կնոջն Իսրայէլացոյ զԱնունն՝ անէծ. եւ ածին առ Մովսէս։ Եւ անուն մօր նորա Սաղամիթ, դուստր Դաբրեայ, յազգէ Դանայ։ Եւ ածին զնա ի պահ՝ դատել զնա հրամանաւ Տեառն։ Եւ խօսեցաւ Տէր ընդ Մովսիսի եւ ասէ. հանէք զայրն, որ անէծ, արտաքոյ բնակին, եւ դիցեն, որք լուանն, զձեռս իւրեանց ի վերայ գլխոյ նորա, եւ քարակոծեսցեն զնա ամենայն ժողովուրդքն։ Եւ ընդ որդիսն Իսրայէլի խօսեսցիս եւ ասասցես ցնոսա. այր ոք, որ անիծանէ զԱստուած, մեղս ընկալցի, զի անուանեաց զանուն Տեառն, մահու մեռցի, քարընկեցութեամբ քարկոծեսցեն զնա ամենայն ժողովուրդքն. եթէ պանդուխտ իցէ եւ եթէ բնիկ, յանուանել նորա զանուն տեառն՝ սատակեսցի։ Եւ խօսեցաւ Մովսէս ընդ որդիսն Իսրայէլի, եւ հանին զայրն, որ անէծն, արտաքոյ բանակին, եւ քարկոծ արարին զնա ամենայն ժողովուրդքն քարամբք։ Եւ որդիքն Իսրայէլի արարին՝ որպէս պատուիրեաց Տէր Մովսիսի։ Իրաւացի է զդատաստանս զայս յեղափոխել այսպէս. եթէ ոք, շարժեալ ի սատանայէ, զանունն Քրիստոսի հայհոյէ, կամ զխաչ, կամ զեկեղեցի, կամ զքահանայ ի կռիւն իւրեանց, եւ կամ զմկրտութիւն, եթէ մինն յայլազգեաց իցէ, որպէս եւ անդ պատահեցաւ, եթէ քարկոծել եւ եթէ այլով օրինակաւ՝ սպանանել արժան է. ապա թէ քրիստոնեայք՝ մահու դատաստան լիցի, քննելով զպատահումն։

ԳԼՈՒԽ ՁԹ ՎԱՍՆ ՈՐ ՍՊԱՆԱՆԵՆ ԶԱՆԱՍՈՒՆ

Եւ որ հարկանէ զանասուն, անձն ընդ անձին տուժեսցի։ Ըստ իւր յայտնի տեսութեանն եւ ի մեզ կացցէ դատաստանդ աստուածային։ Սակայն դատաստան կոչի, իբր զի քննեսցի մախանօք հարեալն։

ԳԼՈՒԽ Ղ ՎԱՍՆ ՎԱՃԱՌՈՂԱՑ ԵՒ ԳՆՈՂԱՑ ԶԵՐԿԻՐ

Եթէ աղքատասցի եղբայր քո, որ ընդ քեզ է, եւ վաճառեսցէ ի կալուածոյ իւրոյ, եւ եկեսցէ մերձաւորիչն, որ մերձաւոր է նորա, եւ փրկեսցէ զվաճառն եղբօր իւրոյ։ Ապա թէ չիցէ ուրուք մերձաւորիչ, եւ ձեռնհաս իցէ, եւ գտանիցի նմա բաւական փրկանաց իւրոյց, եւ համարեսցէ զամս վաճառին իւրոյ, եւ հատուսցէ կարողն առն, որում վաճառեաց նմա, եւ դարձցի ի կալուածս իւր։ Ապա թէ ոչ գտցի ի ձեռին նորա բաւական առ ի հատուցանելոյ նմա, եղիցի վաճառ նորա այնմ, որ ստացաւն զնա, մինչեւ յամն թողութեան իւրոյ, եւ դարձցի անդրէն յամին թողութեան իւրոյ եւ եկեսցէ ի կալուած իւր։ Շատ Աւետարանին հրամանի առաւելութիւն ի Տեառնէ հրամայեցաւ յամենայնս, նմանապէս եւ՝ յիրս դատաստանի։ Եւ զի ոչ առաւելութեամբ այժմ եւ ոչ հաւասարութեամբ վարիմք, պարտ է մեզ փրկանօք լինել։ Եթէ վասն աղքատութեան ի կալուածոյ վաճառէ, եղիցին ընդ փրկանօք յազգատոհմէ իւրմէ մինչեւ յեւթն ամ։ Ըստ Oրինացն զեւթն ամն եդաք, բայց առաւելուլ որքան կար է՝ արժան է, զի ոչ թողու ազատ ըստ Oրինացն, զոր ի դէպ էր թողուլ նմա ազատս ըստ Oրինացն։ Իսկ եթէ ոչ կարիցէ փրկել յեւթն ամին, եւ անդ հաստատեսցի վաճառն։ Ապա թէ ըստ այլոյ պատճառի վաճառն իցէ, ի նմին ամին հաստատեսցի։

ԳԼՈՒԽ ՂԱ ՎԱՍՆ ՎԱՃԱՌՈՂԱՑ ԵՒ ԳՆՈՂԱՑ ԶՏՈՒՆ

Եթէ վաճառիցէ ոք տուն բնակութեան ի պարսպաւոր քաղաքի, եղիցին փրկանք նորա մինչեւ ի կատարել տարոյ աւուրցն վաճառին իւրոյ. օրաթուի լիցի փրկանք նորա։ Ապա թէ ոչ փրկեսցի մինչեւ լնուցու տարի նորա ողջոյն, հաստատեսցի տունն, որ իցէ ի պարսաւոր քաղաքի, հաստատութեամբ ստացողին իւրոյ յազգս իւր եւ ելցէ ի թողութեանն։ Եւ զվաճառ փարթամաց թէ ոմանց աղքատաց վաճառէ սահմանաւ, վասն ողորմութեան դարձուցանելի է ըստ պայմանին։ Իսկ տունք, որ յաւանս իցեն, որոց պարիսպ ոչ իցէ շուրջանակի, ընդ անդս երկրի համարեսցին եւ հանապազ ընդ փրկանօք լիցին եւ ի թողութեանն ելցեն։ Եւ զայս դատաստան այսպէս առցուք. զի թէպէտ եւ ամ թողութեան ոչ է առ մեզ, սակայն զամսն փրկանաց հաստատուն կալցուք, պակասեալք յառաւելութենէ. նմանապէս եւ՝ զաւուրսն։

ԳԼՈՒԽ ՂԲ ՎԱՍՆ ՔԱՀԱՆԱՅԻՑ, ՈՐ ԳՆԵՆ ԵՒ ԾԱԽԵՆ ՏՈՒՆ

Եւ ի քաղաքս Ղեւտացոցն տունք, որ ի քաղաքսն կալուածոց նոցա իցեն, ընդ փրկանօք լիցին հանապազ ի մէջ Ղեւտացոց։ Եւ որ ոք փրկեսցէ ի Ղեւտացոց անտի, ելցէ վաճառ տանց քաղաքաց կալուածոց նոցա ի թողութեան, զի տունք քաղաքաց Ղեւտացոց՝ կալուածք նոցա են ի մէջ Իսրայէլի որդոցն։ Եւ ագարակքն, զատուցեալք ի քաղաքս նոցա, մի՛ վաճառեսցին, զի կալուած յաւիտենական է այն նոցա։ Պարտ է եւ զայս դատաստանս այսպէս իմանալ. զի քահանայք զտուն բնակութեան իւրեանց վաճառել իշխան լիցին առ քահանայս, եւ միշտ ընդ փրկանօք լիցին առաւելութեամբ, քան աշխարհականաց վաճառք։ Եւ ագարակք եւ այլ ստացուածք, զատուցեալք յեկեղեցի, մի՛ վաճառեսցին, զի կալուած է յաւիտենական այն նոցա։ Ըստ այսմ եղիցի եւ այս իրաւունք, թէ եւ ամ թողութեան առ մեզ ոչ է։ Նաեւ յամենայն դատաստանսդ ծախք ստացողին տեսցին ի փրկելն։

ԳԼՈՒԽ ՂԳ ՎԱՍՆ ՋՐԱՂԱՑԱՑ

Եւ յաղագս աղքատութեան վաճառեալ ջրաղացք զամ մի ընդ փրկանօք լիցին ինքեանց եւ ազգականաց, իսկ եթէ այլազգ՝ ի նմին ամի հաստատեսցի։

ԳԼՈՒԽ ՂԴ ՎԱՍՆ ՈՐՔ ԳՆԵՆ ԱՆԱՍՈՒՆ ԵՒ ԿԱՄ ԾԱԽԵՆ

Եւ զչորքոտանիս վաճառել՝ երից վկայից առաջի հաստատեսցի այսոքիկ, զի մի գողունի իցէ, եւ մի հնակաղ եւ հնահազ, եւ մի գիշերակոյր, եւ մի անգնալ ի կամրջի, եւ մի հարկանող ոտիւք։ Յայսցանէ գտեալ ի բեռնակիրս, բայց ի գողունէից, մինչեւ յամ մի անդրէն դարձցի կամ ի գնոյն անկցի ըստ արժանոյն եւ կամ տեառն հաստատեսցի։ Իսկ գողունին յամենայն ժամ դարձցի. եթէ յայտնեալ՝ առաջինն առցէ տէրն, եւ զգինն ի վաճառողէն առցէ՝ որ գնեացն։ Այլ արտաքոյ այսմ պատճառաց՝ մինչեւ յեւթն օր փորձի եւ վճիռ հատցի, եւ թէ ոչ դարձուսցէ՝ հաստատեալ լիցի վաճառն։ Իսկ վաճառողին նոյն կացցէ սահման ըստ արժանոյն վաճառել։ Եւ յայլսն զնոյն պահել ի վաճառսն զսահման, որպէս վաճառողին, նմանապէս եւ գնողին։

ԳԼՈՒԽ ՂԵ ՎԱՍՆ ՈՐՔ ԵԶԻՆՍ ԾԱԽԵՆ

Եւ զայս եւս վկայիւք հաստատեսցեն, որք վաճառեն զեզինս, զի փորձ ի հերկ, եւ ի սայլ, եւ ի կալ իցէ, մի հնակաղ, եւ հնահազ, եւ գիշերակոյր, եւ հարկանող, եւ մի գողունի։ Մինչեւ յամ մի լինել այդոցիկ փորձի՝ դարձցի, եւ գողունին՝ յամենայն ժամ. եւ յայլսն եւթն օր փորձեսցի։ Իսկ անմղիցն յայլսն՝ դարձցի, բայց ի լծոյ, ի հերկ, եւ ի սայլ, եւ ի կալ, որոց փորձն անյայտ է կանխաւ։

ԳԼՈՒԽ ՂԶ ՎԱՍՆ ՈՐ ԿՈՎ ԾԱԽԵՆ

Նմանապէս եւ յաղագս զկովս վաճառելոյ զայլսն, վկայիւք հաստատեսցէ ընդ այնոսիկ, զի ազգաւ յիւրաքանչիւր ամի ծնանիցին, եւ յաղագս սոցին յամի դարձցին՝ ըստ արժանոյն զգինն հաստատելով եւ կամ տեառն լինելով։ Եւ յայլսն փորձի եւթն օր։

ԳԼՈՒԽ ՂԷ ՎԱՍՆ ՈՐՔ ԶՄԵՂՈՒՔ ԾԱԽԵՆ ՓԵԹԱԿՈՎ

Եւ մեղուք վաճառեալ յաշնան ըստ մեղեր, զոր ունի, հաստատեսցի սերկանն։ Իսկ ըստ պիտոյից անկշիռ վաճառեալ կամ կշռաւ նովին փեթակաւ եւ առեալ արտաքս եւ պակաս գտեալ, լցցի կշիռն ի վաճառողէն, ապա թէ ոչ՝ մի՛ լիցի այդ պատիր վաճառ։ Իսկ առաւել գտեալն, ոչ յոյժ եւ ոչ խաբէութեամբ, մի՛ դարձցի, զի վասն յուսոյ դորին գնէ։ Եւ գարնան սերմանոց վաճառեալ եւ եդեալ ի մեղուց, մինչեւ ի տասն օր կամ քսան փորձի. վճիռ վկայիւք հաստատեսցի, որպէս զի մտանելն եւ ելանելն ուղիղ ցուցցի, հաստատեսցի վաճառն։ Ապա թէ թիւրութեամբ յաւուրս վճռին կարծիս լիցի գոդութեան եւ մահու առաջնորդին, ի վաճառողն դարձցի։ Զկնի կարծեացն բառնալոյ աւուրցն՝ գնողին այդպիսի վնասդ լիցի։ Ի կերակրոյ մեռեալն եւ յամի անպտուղ եղեալն՝ գնողին լիցի։

ԳԼՈՒԽ ՂԸ ՎԱՍՆ ՈՐ ԿԱՐԱՍ ԾԱԽԵՆ ԿԱՄ ԱՅԼ ՅԵՂ ԱՆOԹ

Իսկ կարաս վաճառեալ եւ գնեալ հաստատեսցի, յորժամ լցեալ ողջ զարկեալն պահիցէ յինքն զգինին։ Ապա թէ կարծիք բեկման ի թրծմանէ իցէ, եւ զգինին կորուսցէ, միմիայն զկարասն գործողն առնու, այլ եւ զկէս վնասուն տուժեսցի։ Ապա թէ անկարծիս իցէ ի բեկմանէ, եւ ի թաղելն եղեւ կարծիսն, անտոյժ լիցի վաճառողն։ Այլ եթէ յայդմանէ երկբայեսցի, զամանն միայն վաճառողն տուժեսցի։ Այդ ըստ այդմ լիցին ի փոքունսն եւ ի մեծամեծսն։

ԳԼՈՒԽ ՂԹ ՎԱՍՆ ՈՐ ԱՅԳԻ ԵՒ ԴՐԱԽՏ ԿԱՊԼԵՆ

Վաճառել եւ գնել բազմաց հանդիպի զպտուղս յամի՝ յուսով շահի։ Եւ թէ լիցի պակասիլ արժան է վաճառողին ամբողջ զգլուխն պահել, ոչ միայն յաղագս յուսոյն, այլ վասն աշխատութեանն։ Եւ եթէ շահիցի, որ չիցէ խաբէութեամբ, մի՛ զղջացեալ վաճառողն դարձուսցէ, զի վաճառք յաջողմամբ բազմապատիկ շահս տան։ Սակայն աւուրք փորձի երեք վկայիւք լիցի տասն օր. եւ կատարածն ցուցաւ ըստ իրաւանց։

ԳԼՈՒԽ Ճ ՎԱՍՆ ՋՐԱՂԱՑԱՑ ՎԱՐՁԵԼՈՅ

Եւ զայսպիսիս ըստ գլխոյ առեալ՝ վկայիւք հաստատեսցի։ Շահիլն անզեղջ իցէ տուողին, եւ մի՛ տացէ փոխանակ շահին տուգանս։ Եւ իւր լիցի պատրաստել զկազմուածն ամենայն եւ վնասք՝ ըստ կարգի իրաց եղեալ, իսկ յանպատրաստութենէ եղեալ՝ առողին լիցի՝ ի քար, ի նաւ, յերկաթ եւ յայլսն ամենայն, եւ գողացեալն։ Իսկ այրեալն, եթէ ի պատճառս տեառն իցէ՝ նմա լիցի, եւ թէ ի պատճառս առողին՝ նմա։ Ըստ այսմ դատեսցի եւ այլն ամենայն այդպիսի, որ ինչ միանգամ եւ իցէ։

ԳԼՈՒԽ ՃԱ ՎԱՍՆ ՈՐՔ ՀԱՅՐԵՆԻՔ ԲԱԺԱՆԵՆ ՈՐԴՈՑ

Եւ մատեան դստերքն Սաղպաադու՝ որդոյ Ոփերայ՝ որդոյ Գաղաադու՝ որդոյ Մաքիրայ ի գնդէ Մանասէի՝ որդոյն Յովսեփայ։ Եւ այս են անուանք նոցա՝ Մաաղա, Նուա, Եգղա, Մեղքա եւ Թերսա։ Եւ կացին առաջի Մովսիսի եւ Եղիազարու քահանայի եւ առաջի իշխանացն եւ ամենայն ժողովրդեանն ի դրան խորանին վկայութեան եւ ասեն. հայր մեր մեռաւ յանապատի անդ եւ նա ոչ էր ի մէջ ժողովրդեանն գումարելոցն առաջի Տեառն ի ժողովրդեանն Կորխայ, որ վասն մեղացն իւրոց մեռաւ, եւ որդիք ոչ եղեն նորա։ Եւ արդ, մի՛ ջնջեսցի անուն հօր մերոյ ի միջոյ ցեղի իւրոյ, վասն զի ոչ գոյր նորա որդի. տուք մեզ ժառանգութիւն ի մէջ եղբարց հօր մերոյ։ Եւ մատոյց Մովսէս զդատաստանս նոցա առաջի Աստուծոյ։ Եւ խօսեցաւ Տէր ընդ Մովսիսի եւ ասէ. ուղիղ խօսեցան դստերքն Սաղպաադու, տալով տացես նոցա կալուածս ժառանգութեան ի մէջ եղբարց հօր իւրեանց, եւ դիցես զվիճակ հօրն իւրեանց զնորօք։ Եւ ընդ որդիսն Իսրայէլի խօսեսցիս եւ ասասցես. այր ոք եթէ մեռանիցի, եւ ուստր ոչ է նորա, տացէ զժառանգութիւն իւր դստեր իւրում. եւ եթէ ոչ գուցէ դուստր, տաջիք զժառանգութիւն նորա եղբօր իւրում. եւ եթէ ոչ գուցէ եղբայր, տաջիք զժառանգութիւն նորա հօրեղբօրն իւրում. եւ թէ ոչ գուցեն եղբարք հօր նորա, տաջիք զժառանգութիւն ընտանոյ մերձաւորի իւրոյ. ի ցեղէ նորա ժառանգեսցէ զնորայն։ Եւ եղիցի որդոցն Իսրայէլի այդ իրաւունք դատաստանի, որպէս հրամայեաց Տէր Մովսիսի։ Անլուծանելի յամենայն հաւատացեալս եւ այս կացցէ վճիռ դատաստանի, զի իւր իսկ է հաւատի գիտողին զամենայն իրաւունս։ Զի որդոյ պարտ է ժառանգել, թէ իցէ, ապա թէ ոչ իցէ որդի, դուստրն ժառանգէ զհայրենին, այն, որ ի տանն իցէ անկարգ։ Իսկ կարգեալ աղջիկն՝ երկու քոյրն մին որդոյ բաժին առցեն եւ ոչ կարեն ժառանգ լինել։ Եւ այս յայտ անտի է, զի ոչ թողին զդստերս Սաղպաադու յօտար ցեղս արանց լինել, զի մի՛ ժառանգութիւնն յօտարս ելցէ։ Ապա թէ չիցէ դուստր, եղբայրն ժառանգէ։ Իսկ եթէ կարգած աղջիկն կամեսցի իւրովք որդովքն եւ արամբն գալ եւ զհայրենիսն ժառանգել, նոցա լիցի եւ մի՛ եղբօրն, յորժամ որդի չիցէ եղբօրն, ապա թէ ոչ կամիցի գալ՝ առցէ զբաժինն իւր եւ եղբայրն ժառանգեսցէ։ Ապա թէ չիցէ եղբայր, հօրեղբայրն ժառանգեսցէ։ Եւ թէ չիցէ հօրեղբայր, որ ժառանգեսցէ, այլ ընտանի մերձաւոր ժառանգեսցէ ի ցեղէ հօրն։ Որքան մերձաւոր իցէ, հեռաւոր ընտանոյ ոչ հրամայէ. եւ զցեղս հօրն առնէ ժառանգ եւ ոչ զմօրն, մինչ ի դուստր միայն կացոյց զժառանգ լինելն։ Ապա թէ հօրեղբօրն հրամայէ ժառանգ լինել, յայտ է, զի թէ հայր իցէ, նա ժառանգէ, եւ թէ մայր, եւ քոյր, եւ կին ոչ ժառանգեն, այլ մասունս առնուն, որպէս եւ ցուցանի. կնոջն՝ դանգ, եւ քվերն՝ դանգ եւ կէս, եւ մօրն՝ երեք թասու։ Այլ ընտանի մերձաւոր համարիմք, զոր Oրէնքն մինչեւ ցչորրորդ զարմն հրամայէ զառականս ոչ յայտնել յառնուլ կին. զայս եւ ի ժառանգաւորսն պահելի է։ Իսկ զկնի այնր ոչ են ժառանգք, իբրեւ անցանի զչորրորդ զարմն, այլ ժառանգութիւնն վիճակ լիցի դատաւորաց, որպէս եւ գրեալ է ի ճառս դատաւորացն ի գիրս։ Իսկ եղբայրն, որ չիցէ համամայր, կէս դանգ պակաս առցէ, ընդ համահայրսն եւ ընդ համամայրսն ժառանգեսցէ։ Զայս զնոյնս եւ նահապետն Աբրահամ եցոյց, զի ետ զամենայն ինչսն իւր Իսահակայ որդոյ իւրոյ եւ որդոց հարճիցն ետ պարգեւս եւ արձակեաց զնոսա։ Եւ եթէ ասիցէ ոք. աստ՝ պսակ օրհնութեան եւ անդ՝ Քետուրա կին երկրորդ. սակաւ պակաս. եւ յOրէնսն անդրանկանն տուաւ երիցութեան պատիւն։ Ըստ այսմ օրինակի եւ հօրեղբայրն լինիցի։ Յանդիմանին յաստուածային օրինացս դատաստանէ մահմետականացն դատաստանք, զի զդստերս ժառանգ ոչ առնեն հարց, այլ որպէս ընտանիս մասնաւորեն, որոց ոչ հետեւելի է, այլ անվրէպ՝ աստուածային օրինացս դատաստանաց իրաւամբք։

ԳԼՈՒԽ ՃԲ ՎԱՍՆ ԲԱԺԱՆՄԱՆ ՈՒՍՏԵՐԱՑ ԵՒ ԴՍՏԵՐԱՑ

Եւ նախ զայս ասասցուք, զի երկու դուստր, որ այր առեալ իցեն, մի որդոյ բաժին առցեն։ Եւ այս վկայեալ է ի կանոնաց եւ յOրինաց նշանակեալ։ Խօսեցաւ Տէր Մովսիսի եւ ասէ. խօսեաց ընդ որդիսն Իսրայէլի եւ ասասցես ցնոսա. որ ոք ուխտիցէ ուխտս՝ տալ զգին անձին իւրոյ Տեառն, եղիցին գինք արուին, ի քսանամենից մինչեւ ցվաթսնամեանս, եւ եղիցին գինք նորա յիսուն երկդրամենաս արծաթոյ ըստ սրբութեան սկեղն, եւ իգին լիցին գինք երեսուն երկդրամեան։ Ապա թէ ի հինգամենից մինչեւ ցքսանամեանս՝ լինիցին գինք արուին քսան երկդրամեան, եւ իգին՝ տասն երկդրամեան։ Նաեւ ի կազմածն տեսանի, զի կրկին աւուրց կարօտանայ էգն ի ծնունդն, ըստ որում թերին առաւ կող. եւ անունն իսկ նշանակէ, զի «կին» ըստ կիսոյն անուանի մարմնոյն։ Եւ թէպէտ ի մի պատուէրդ աւելի հնգիւ է, քան զերկպատիկն գինք իգին՝ յաղագս կատարելութեան հասակին եւ կամ յաղագս կատարելութեան պիտոյից կարգաց, սակայն ըստ կազմածին եւ ի միւսն ցուցաւ արուին կրկին լինել։ Յայդցանէ հաստատին երկու դուստր մին լինել որդի ի ժառանգութիւնս։ Բայց գիտելի է եւ զայն եւս, զի կարգեալ դստերքն երկուսն է մին որդի, այլ ոչ որ ի տանն է, զի ժառանգ հրամայեցաւ, յորմէ յայտ է, զի զորդոյ առնու զբաժին, եւ այլքն զկէս եղբօր առնելով ելեալքն, նմանապէս զոյգ գտանին եղբարցն, ըստ հրամանի Տեառն՝ եթէ չիցէ որդի, դուստրն ժառանգիցէ։ Այլ այդ դատեալ եղեւ ըստ կազմածին, եթէ զերկուս դստերս մին առնելի է եղբայր, եւ ցուցաւ ըստ Տեառն հրամանի, եթէ ժառանգ է նման որդոյ, որ ի տանն է։ Այլ կամ լիցի եւ զայս ըստ հաճոյից եւս ընտրել, եթէ զամենա՞յն դստերս զերկուսն մի առնելի է եւ եթէ զելե՞ալսն։ Այլ ինձ այսպէս թուի, եթէ ելեալն ի տանէն բաժնիւ եւ առն եղեալն՝ երկուքն մին լեալ, զոյգ ընդ եղբօրն առնու բաժին իւրով կրկին բաժնաւն, ապա որ ի տանն՝ հաւասար եղբարցն ժառանգէ զհօրն։ Հաստատի ըստ այսմ ուստերաց եւ դստերաց հաւասար լինել ժառանգութիւն հօր, ըստ որում եւ աստուած զոյգ ետ զժառանգութիւն արքայութեան արանց եւ կանանց։ Սակայն աւանդապահք կարգաց եկեղեցոյ արք եւ ոչ կանայք են. նմանապէս թէպէտ բաժանորդք ընդ եղբարս ժառանգութեանն քոյրք են, այլ ոչ ժառանգապահք, յորժամ եղբարք իցեն։ Եւ եթէ հայր իցէ, կինն միայն առցէ մասն, եւ ոչ մայր եւ ոչ քոյր մասնաւորին, որ եւ այս իսկ է։ Զի եւ որդի դստեր ոչ ժառանգէ եւ ոչ առցէ մասն, բայց թէ մինչ կենդանի իցէ գրով ժառանգ առնիցէ. նոյնդ լիցի եւ խորթն։ Սակայն իշխան է կենօքն ժառանգեցուցանել զնոսա, թէ կամեսցի, իբրեւ զօտարս։ Եւ թէ խորթն եւ կամ որդի դստերն ի տանն իւրում աշխատեալ իցեն, իբր վարձկանի առցեն վարձ եւ ոչ մասն, զի եւ առաքեալն ոչ ընդ որդիս համարի զնոսա, ասելով՝ խորթ էիք եւ ոչ որդիք։ Ապա թէ ոք զկանոնացն ընդդէմ այսմ դիցէ, զի իբր զորդոց՝ զծնունդս նոցա հրաժարեցուսցէ ի խնամութիւնս, գիտասցէ, զի պսակաւն ընդ մօրն ընտանութիւն եղեւ, եւ խափանի ամուսնութիւնն. այլ զի սերմ ոչ է հօրն, ոչ ժառանգէ, զի թէ Աբրահամ եւ ոչ զիւր ծնունդսն արար արժանի ժառանգ լինել, ո՞րչափ օտար ծնունդն։ Նաեւ ոչ եղբայր մօրն, եւ ոչ որդի նորա, եւ ոչ որդի քուերն, եւ ոչ մօրքոյրն, եւ ոչ նորին որդին եւ կամ հորքոյր ոչ ժառանգեն եւ ոչ մասնաւորին, բայց եթէ կանխաւ ժառանգեցուցանէ։ Իշխան է եւ զծառայս ստանալ ժառանգս, թէ կամեսցի, որպէս ի կանոնսն եցոյց. թերեւս ծառայս ստացեալ իցէ, յայտ է, թէ ժառանգս, որ ինչսն ասաց թողուլ։ Իսկ յորժամ դուստրն ժառանգէ՝ որ ի տանն իցէ, հօրեղբայր եւ նորին որդի ժառանգել ոչ կարեն եւ ոչ մասնաւորիլ. ապա թէ առն լեալ իցէ եւ ի ժառանգ գայցէ, հօրեղբայրն մասն առցէ դանգ, այլ ոչ որդի նորա, բայց թէ պատահի ի հարցն ժառանգութիւնսն դատաստան լինել։ Իսկ թէ չիցեն ուստերք եւ դստերք մինչ ի չորրորդ զարմն, որ ի հօրէն ժառանգեսցեն, եւ այլք՝ ոչ եւս, եւ ոչ՝ ի մարցն տոհմէ։

ԳԼՈՒԽ ՃԳ ՎԱՍՆ ԲԱԺԱՆՄԱՆ ԿԱՆԱՆՑ ԶԻՐՍ ՈՐԴՈՑ ԻՒՐԵԱՆՑ

Եւ կանանց մեռելոց նոյն լիցի դատաստան, որպէս եւ արանցն զկնի մահուան. եթէ չիցեն ուստերք եւ դստերք, իբրու թէ ծնեալ իցէ ուստերս եւ դստերս, եւ մեռեալ իցեն, եւ թէ ի բնէ անժառանգ իցէ, եւ թէ ընդ պսակին փութով վախճանեալ կուսութեամբ, սակայն յայդոսիկ զանազանի դատաստանն։ Արդ, ըստ նմանութեան արանց, թէ ուստր իցէ, նա է ժառանգ մօրն, ապա թէ չիցէ ուստր կամ դուստր՝ եղբայրն, եւ թէ չիցէ եղբայր՝ հօրեղբայրն, եւ թէ չիցէ հօրեղբայր, ի ցեղէ հօրն ժառանգէ մինչեւ ի չորրորդ զարմն։ Ապա թէ հայր իցէ, հայրն ժառանգէ, եւ այլն՝ զոյգ է միմեանց։ Իսկ թէ ծնեալք իցեն մօրն, ամենայն ինչ նոցա է, որպէս եւ հօրն ժառանգութիւնն։ Ապա թէ մեռանիցի մանուկն, ժառանգութիւնն հօրն եղեւ եւ ոչ անդրադարձի առ մայրն իբր ժառանգութիւն։ Ապա թէ մայր եւս մեռանիցի, եւ հայր իցէ մօրն, երկուցն լիցի ժառանգութիւնն՝ հօր մանկանն եւ հօր մօր մանկանն. նախ զպատշաճ ոգոյ նորա տալով՝ յերկուս բաժանեսցի։ Իսկ եթէ ի բնէ անժառանգ իցէ, ժառանգութիւնն հօրն լիցի, եւ թէ ոչ է հայր, այլոց ժառանգաւորացն լիցի, որպէս ցուցեալ է։ Իսկ առն մի դանգ լիցի վասն ի միասին կենակցութեան։ Ապա թէ ոչ իցեն միաւորեալք, եւ մեռանի կինն, մի՛ լիցի առն եւ ոչինչ ի կնոջէն, զի որպէս ոչ է տիրեալ մարմնոյ նորա, նոյնպէս եւ ոչ տիրէ ընչից նորա։ Նոյն լիցի եւ կնոջն։ Ապա թէ ամուսնացեալ իցէ, թէ եւ սակաւ ժամանակ, նմանապէս դանգ մի լիցի առնն։ Եւ զի որպէս զհօրն ժառանգելով որդին՝ մայրն մին դանգ առցէ, նոյնպէս եւ զմօրն ժառանգելով որդին՝ հայրն մին դանգ առցէ։

ԳԼՈՒԽ ՃԴ ՎԱՍՆ ԹԷ Ո՞ՐՊԷՍ ԲԱԺԱՆԵՆ ԶԿՈՒՄԱՇՆ ՈՒՍՏԵՐՔ ԵՒ ԴՍՏԵՐՔ

Ըստ բաժանողական արուեստի զժառանգութիւնս զայս այսպէս ուղիղս բաժանեսցես։ Զինչսն զամենայն մի համարեսցիս դահեկան եւ զդահեկանն՝ վեց դանգ։ եւ թէ մին որդի իցէ եւ մին դուստր, որ ի տանն, յերկուս բաժանեսցես զերկու դանգ ու կէսն՝ եղբօրն, եւ զնոյնս՝ քուերն, եւ մին դանգ՝ մօրն։ Ապա թէ կարգեալ քոյրք իցեն, զերկուսն մին եղբայր համարեա եւ զերկու դանգ ու կէսն եղբօրն տացես, եւ զերկու դանգ եւ կէսն՝ երկու քուերն, եւ զմին դանգն՝ մօրն։ Իսկ եթէ մին եղբայր իցէ եւ մին քոյր առնակին, կէս դահեկան եւ չորս գարի եղբօրն լիցի, եւ դանգ եւ կէս եւ երկու գարի՝ քուերն, եւ մին դանգ՝ մօրն։ Ապա թէ երկու եղբայր եւ մին քոյր իցէ, որ ի տանն, դանգ եւ կէս եւ երկու գարի մին եղբօրն լիցի, եւ նոյնչափ՝ միւսոյն, եւ նոյնքան՝ քուերն, լիցի, եւ երկու դանգ՝ միւս եղբօրն, եւ մին դանգ՝ քուերն, եւ մին դանգ՝ մօրն։ Ապա թէ երկու եղբայր եւ մին քոյր իցէ, որ ի տանն, դանգ եւ կէս եւ երկու գարի մին եղբօրն լիցի, եւ նոյնչափ՝ միւսոյն, եւ նոյնքան՝ քուերն, եւ մին դանգ՝ մօրն։ Իսկ թէ կարգեալ քոյրն իցէ, երկու դանգ մին եղբօրն լիցի, եւ երկու դանգ՝ միւս եղբօրն, եւ մին դանգ՝ քուերն, եւ մին դանգ՝ մօրն։ Ապա թէ մայրն ոչ իցէ, ինքեանց միայն բաշխեսցեն. երկու դանգ եւ թասու եւ մին գարի եւ չորս դանգ գարոյ եւ երեք թասու գարոյ՝ մին եղբօրն, նոյնպէս՝ եւ միւսոյն, եւ մին դանգ եւ երկու գարի եւ երկու դանգ գարոյ եւ կէս դանգ գարոյ՝ քուերն։ Կէս թասու գարոյ աւելի է քուերն։ Եւ զի զայս ցուցաք յայտ առնելոյ աղագաւ, եթէ զիրաւն եւ զարդարն խնդրէ դատաստան։ Իսկ եթէ երեք եղբայր եւ մին քոյր իցէ, դանգ եւ կէս եւ երկու գարի եւ կէս՝ իւրաքանչիւր եղբօր, եւ երեք թասու եւ գարի եւ կէս՝ քուերն։ Եւ է քուերն դանգ եւ կէս աւելի գարոյ։ Զի թէ կամ լիցի, այդպէս տկար մասինն զսակաւն թողցես աւելի, ապա թէ ոչ՝ զայն եւս հաւասարեսցես։ Ապա թէ չորս եղբայր եւ մին քոյր իցէ՝ դանգ եւ թասու եւ մին գարի՝ իւրաքանչիւր եղբօր, եւ կէս դանգ եւ կէս թասու եւ կէս գարի՝ քուերն։ Իսկ եթէ հինգ եղբայր եւ մին քոյր իցէ, իւրաքանչիւր եղօր մին դանգ լիցի եւ մին գարի, եւ քուերն՝ կէս դանգ եւ մին գարի։ Կէս գարի եւ աստ աւելի լինի քուերն։ Ապա թէ վեց եղբայր եւ մին քոյր իցէ, երեք թասու եւ երկու գարի իւրաքանչիւր եղբօր լիցի, եւ կէս դանգ՝ քուերն։ Ըստ այսմ օրինակի եւ զայլսն որքան իցէ բաժանեսցես։ Նմանապէս եւ զմօրն բաժանեսցես զժառանգութիւն։ Իսկ եթէ վեց քոյր իցեն եւ մին եղբայր, ի չորս բաժին զժառանգութիւնն բաժանեսցես՝ երեք եղբայր ի վեց քոյրն լիցի։ Ըստ այսմ օրինակի եւ այլքն լիցին։ Եւ եթէ մայր իցէ՝ եւ այն ցուցաւ, եւ եթէ ոչ՝ եւ այն։ Եթէ ի տան քոյրն իցէ եւ եթէ առն լեալ իցէ, ըստ զանազանութեան նոցա եւ դատաստանն հաստատեսցի, զի սակաւ եւ այդ նշանակ տուաւ։ Յորմէ զարժանն նոքա գտցեն եւ զթերին լցցեն, եւ մի՛ ինչ պարսաւանս դիցեն, զի ըստ կարի մեր այդքան ծանուցաւ։

ԳԼՈՒԽ ՃԵ ՎԱՍՆ ՈՐ ԶՔԱՀԱՆԱՅ ԵՒ ԶԴԱՏԱՒՈՐ ԱՆԱՐԳԷ

Եթէ վրիպեսցի ի քէն բան ի դատաստանի ի մէջ արեան եւ արեան, ի մէջ դատաստանի եւ դատաստանի, ի մէջ գրգռութեան եւ գրգռութեան, ի մէջ հակառակութեան եւ հակառակութեան, բան դատաստանի ի քաղաքս քո, յարուցեալ երթիցես ի տեղին, զոր ընտրեսցէ Տէր Աստուած քո անուանել զանուն իւր անդ։ Եւ երթիցես առ քահանայս Ղեւտացիս եւ առ դատաւորսն, որ լինիցին յաւուրսն յայնոսիկ, եւ քննեալ պատմեսցեն քեզ զդատաստանն։ Եւ արասցես ըստ հրամանին, զոր պատմեսցեն քեզ, որք ի տեղոյն իցեն, զոր ընտրեսցէ Տէր Աստուած քո, եւ զգուշասջիր առնել ըստ ամենայնի, որպէս օրինադրեսցի քեզ։ Ըստ օրինացն եւ ըստ դատաստանին, զոր ասասցեն քեզ, արասցես եւ մի՛ խոտորեսցիս ի բանէն, զոր պատմեսցեն քեզ, մի՛ յաջ եւ մի՛ յահեակ։ Եւ մարդ ոք որ առնիցէ հպարտութեամբ առ ի չլսելոյ քահանային, որ կայցէ պաշտել յանուն Տեառն Աստուծոյ քոյ, կամ դատաւորին, որ իցէ յաւուրսն յայնոսիկ, մեռցի մարդն այն։ Տես զի զարհամարհողս քահանայից եւ դատաւորաց զոյգ եցոյց, զի մի է զօրութիւն Oրինաց եւ դատաստանի, եւ պարտաւորութիւն նոցա մահ է, զի եւ չանսալ նոցա մահ է, այսինքն՝ ոչ այլ ինչ է, եթէ ոչ անհնազանդութիւն Աստուծոյ. եւ արեանն յայտ է դատաստանն։

ԳԼՈՒԽ ՃԶ ՎԱՍՆ ՊՏՂՈՑ ՔԱՀԱՆԱՅԻՑ Ի ԺՈՂՈՎՐԴՈՑ

Եւ այս են իրաւունք քահանայիցն ի ժողովրդենէն, որք զենուցուն զենլիս. եթէ արջառ իցէ եւ եթէ ոչխար՝ տացէ քահանային զաջոյ երին, եւ զծնօտն, եւ զխախցոցն։ Զպտուղս ցորենոյ, եւ զգինոյ, եւ զիւղոյ քոյ եւ զպտուղս կտրոցաց խաշանց քոց տացես նմա։ Զի զնոսա Տէր Աստուած ընտրեաց յամենայն ցեղիցն քոց կալ առաջի Աստուծոյ քոյ, եւ պաշտել եւ օրհնել զանուն նորա, նաեւ որդիք իւր զամենայն աւուրս։ Զայս իրաւունս եւ այժմ ոչ պահեն հաւատացեալք, զոր հարկաւոր է առաւելուլ քան զOրինացն, զի հասարակաց զենմանն օրինադրէ իբր զայլ պտուղսն, զի ոչ զընծայից զենմանն է բանդ։ Եւ զայդ եդաք, եթէ ըստ դատաստանի իրաւանց է եւ քրիստոնէից այդոքիւք զքահանայս պատուել։

ԳԼՈՒԽ ՃԷ ՎԱՍՆ ՍԱՀՄԱՆԱՑ, ԹԷ ՈՐՊԷՍ ՍԻՆOՌ ԵՆ

Մի՛ փոխեսցես զսահմանս ընկերի քոյ, զոր հաստատեցին հարքն քո ի ժառանգութեան քում, զոր ժառանգեսցես յերկրին զինչ եւ իցէ, զոր Տէր Աստուած տացէ քեզ ի ժառանգութիւն։ Զանդաստանաց եւ զայլոց ասէ ճառդ. առ եղբարս, եւ առ ազգականս, եւ առ օտարս հրամայէ իրաւամբք վարիլ։ Զոր ի հօրէ ունի զսահման ժառանգութեան իւրոյ, ոչ պարտի զնկերին յափշտակել, բայց եթէ կանխաւ յափշտակեալ եւ զրկեալ իցէ, դատ վարել։ Այլ ճշմարտութեամբ ի հօրէ առեալ ժառանգութիւն ոչ է իրաւացի զկնի մահուան հօրն զղջմամբ փոխել ընդ այլ ժառանգակցացն։

ԳԼՈՒԽ ՃԸ ՎԱՍՆ ՈՐ ՍՈՒՏ ՎԿԱՅՈՒԹԻՒՆ ՏԱՆ Ի ԴԱՏԱՍՏԱՆԻ

Ոչ հաստատեսցի մին վկայել զմարդոյ ըստ ամենայն ապիրատութեան, եւ ըստ ամենայն յանցանաց, եւ ըստ ամենայն մեղաց, զոր մեղանչէ։ Ի բերանոյ երկուց եւ երից վկայից հաստատեսցի ամենայն բան։ Եւ եթէ կացցէ յառաջ սուտ վկայ զմարդոյ եւ չարախօսեսցէ զնմանէ ամբարշտութիւն ինչ, կացցեն երկոքին արքն, որոց իցէ հակառակութիւն, առաջի Տեառն, եւ առաջի քահանայիցն եւ դատաւորացն, որ իցեն յաւուրսն յայնոսիկ, եւ քննեսցեն դատաւորքն ճշմարտութեամբ. եւ ահա վկայ անիրաւ վկայեաց զանիրաւութիւն, եկաց հակառակ եղբօր իւրում։ Արասջիք նմա՝ որպէս խորհեցաւ չար առնել եղբօրն իւրում, եւ բարձջիք զչարն ի միջոյ ձերմէ։ Oրինացս դատաստան զեկուցանէ զերկուց եւ զերից վկայից հաստատէ զբան, եւ զսուտ վկայս ըստ չար կամացն հրամայէ տանջել։ Եթէ արեան կամեսցի վկայել եւ թէ այլոցն՝ նովին դատել։

ԳԼՈՒԽ ՃԹ ՎԱՍՆ ԹԷ ԳՏՑԻ ՍՊԱՆԱԾ Ի ԴԱՇՏԻ

Եւ եթէ գտանիցի վիրաւոր ի դաշտի յերկրին քում, զոր Տէր Աստուած տացէ քեզ ժառանգել, անկեալ ի դաշտի, եւ ոչ գիտիցեն զայրն, որ խոցեացն զնա, ելցէ ծերակոյտն քո եւ դատաւորքն քո եւ չափեսցեն շուրջ զվիրաւորաւն զվայրս քաղաքացն։ Եւ եղիցի քաղաք, որ հուպ իցէ առ վիրաւորն, առցէ ծերակոյտ քաղաքին այնորիկ երինջ մի յարջառոց, այլօքն։ Յայսմանէ յայտ է ո՛չ տուգանս լինել այսպիսի սպանման եւ ո՛չ դատաստան արեան, այլ քաւութիւն պատարագօք՝ անդ եւ աստ՝ ապաշխարութիւն։ Այդոցիկ հետեւելի է դատաւորաց, որքան անյայտ է, իսկ յայտ եկեալն՝ տուգանք՝ հաղորդիցն, եւ արեան դատաստան՝ սպանողին։

ԳԼՈՒԽ ՃԺ ՎԱՍՆ ԳԵՐԵԼՈՅ ԿԱՆԱՆՑ ԱՅԼԱԶԳԵԱՑ

Եթէ ելանիցես ի պատերազմ ի վերայ թշնամեաց քոց, եւ մատնեսցէ զնոսա Տէր Աստուած քո ի ձեռս քո, եւ աւարեսցես զաւար նոցա։ Եւ տեսանիցես յաւարին կին գեղեցիկ տեսլեամբ, եւ ցանկանայցես նմա, առցես զնա քեզ կին, եւ տարցես զնա ի տուն քո, եւ գերծցես զգլուխ նորա, եւ սրբեսցես զըղնգունս նորա, եւ հանցես զհանդերձ գերութեան նորա, եւ նստցի ի տան քում եւ լացցէ զհայր եւ զմայր իւր զաւուրս ամսոյ միոյ, եւ ապա մտցես առ նա եւ բնակեսցես ընդ նմա, եւ եղիցի քեզ կին։ Եւ եղիցի եթէ ոչ հաճեսցիս ընդ նմա՝ արձակեսցես զնա ազատ, եւ վաճառելով մի՛ վաճառեսցի ընդ արծաթոյ, եւ մի անարգեսցես զնա, քանզի լլկեցեր զնա։ Եւ զայս ըստ Oրինացն լրմամբ ընկալցին. թէ պատահի քրիստոնէի՝ նախ մկրտել եւ զօրինակ հնութեանն բառնալ եւ ապա առնուլ կին ըստ կարգի ամուսնութեան։ Եւ ոչ եթէ յորժամ ոչ հաճեսցի, արձակէ ազատ, այլ եւ ոչ բնաւ արձակել, առանց բանի պոռնկութեան, իշխան է։

ԳԼՈՒԽ ՃԺԱ ՎԱՍՆ ՀԱՐԱՆՑ ԱՆԴՐԱՆԿԱՑՈՒՑԱՆԵԼՈՅ ԶՈՐԴԻՍ

Եթէ լինիցին առն կանայք, մինն ի նոցանէ՝ սիրելի, եւ մինն՝ ատելի, եւ ծնանիցին նմա որդիս սիրելին եւ ատելին, եւ լինիցի որդի անդրանիկ ատելոյն։ Եւ եղիցի յաւուր, յորում ժառանգեցուցանէ որդոց իւրոց զինչս իւր, մի՛ իշխեսցէ անդրանկացուցանել զորդի սիրելոյն, անտես արարեալ զորդի ատելոյն զանդրանիկ, այլ զանդրանիկ ատելոյն ծանիցէ՝ տալ նմա կրկին յամենայնէ, ոչ ինչ գտանիցի նմա, զի նա է, սկիզբն որդոց նորա, եւ նմա է անդրանկութիւնն։ Արդ, զայս դատաստանս ի մեզ այսպէս առցուք։ Զի թէ ոչ է քրիստոնէից ունել միանգամայն երկուս կանայս, սակայն ի մի կնոջէ լինիցի որդիս, եւ թէ երկրորդ առցէ կին, եւ յանմանէ իցէ որդի, մի՛ վասն սիրոյ կրսերոյն զնա անդրանկացուսցէ եւ կամ աչառեալ ի վերջի կնոջէն՝ զորդի նորա։ Այլ զսկիզբն որդոց իւրոց պատուեսցէ, ըստ որում եւ Տէր պատուիրեաց՝ տալ զառաջին ծնունդն եւ առաւել տալ ի ժառանգութեանցն, բայց եթէ պատահի յաղագս անպիտանութեան չառնել արժանի։

ԳԼՈՒԽ ՃԺԲ ՎԱՍՆ ԱՆԶԳԱՄ ՈՐԴՈՑ

Եթէ իցէ ուրուք որդի խեռ եւ անզգամ եւ ոչ լուիցէ ձայնի հօր եւ մօր իւրոյ, եւ խրատեսցեն զնա, եւ ոչ անսայցէ, կալցին զնա հայր եւ մայր իւր եւ տարցին առ ծերակոյտս քաղաքին իւրեանց եւ ի դուռն տեղոյն իւրեանց եւ ասասցեն ցարս քաղաքին իւրեանց. որդիս մեր այս անզգամ է եւ ոչ լսէ ձայնի մերում, հարկանող է եւ արբշիռ։ Եւ քարկոծեսցեն զնա արք քաղաքին իւրեանց, եւ մեռցի, եւ բարձջիք զչարն ի միջոյ ձերմէ, եւ լուեալ այլոցն զահի հարկանիցին։ Զոյգ է այս դատաստան այնմ, որ զծնողսն անարգէ, զի անդ՝ մահու մեռցի, զի զիւրն անարգէ զծնողսն եւ նովաւ՝ զհասարակացն Աստուած, եւ աստ՝ առանց միջնորդի՝ միայն զԱստուած, լուծմամբ պատուիրանին։ Վասն որոյ անդ՝ մահու մեռցի, որ է երկու մահ, եւ աստ՝ պարզաբար մեռցի, որ է միայն առ Աստուած յանցանքն։ Այլ որպէս անդ եդաւ իրաւամբք՝ ելանել ի ժառանգութենէ փոխանակ մահուն, նոյն լիցի եւ աստ։

ԳԼՈՒԽ ՃԺԳ ՎԱՍՆ ՄԱՀԱՊԱՐՏ ՄԵՌԵԼՈՑ

Եթէ հասանիցեն ումեք մահապարտութիւն, եւ մեռանիցի, կանխեսջիք զնա զփայտէ, եւ մի՛ ադանիցի մարմին նորա ի փայտին, այլ թաղեսջիք զնա ի նմին աւուր, զի անիծեալ է յԱստուծոյ ամենայն, որ կախեալ կայցէ զփայտէ։ Զի թէպէտ ամենայն օրինադրութիւնս ոչ միայն առ ճառսն, այլ եւ առ միտսն բազում ունի պատճառս, այլ մեզ որքան հարկաւորն է իրաւանց դատաստանի՝ առնլի է։ Եւ զի անդ զԻսրայէլացոցն ասացաւ թաղել զմարմին, եւ զի ի մերոց թագաւորաց ոչ հրամայեցաւ սպանանել, բայց միայն խրատել։ Իսկ թէ այլազգի պատահի ի մահապարտութիւն, ոչ է արտաքոյ իրաւանց, զբնութիւնս պատուելոյ աղագաւ, թաղել տալ հրաման՝ յորժամ մեռանի, ուր եւ իցէ։

ԳԼՈՒԽ ՃԺԴ ՎԱՍՆ ԿՈՐՍՏԻՑ

Գուցէ տեսեալ զարջառ եւ զոչխար եղբօր քոյ մոլորեալ ի ճանապարհի, մի՛ անտես առնիցես զնոսա, այլ դարձուսցես զնոսա եւ ածցես առ եղբայրն քո։ Ապա թէ չիցէ եղբայրն քո մօտ առ քեզ, եւ ոչ ճանաչիցես զնա, ժողովեսցես զնոսա ի տան քում, եւ եղիցին առ քեզ, մինչեւ խնդրեսցէ զնոսա եղբայրն քո, եւ տացես ցնա։ Նոյնպէս արասցես զէշ նորա, եւ զհանդերձ, եւ զամենայն կորուստ եղբօր քոյ, որ ինչ կորնչիցի։ Մի՛ իշխեսցէ եղբայր ոք անտես առնել զինչս եղբօր իւրոյ։ Գութ եւ խնամս ունելով ուսուցանէ Oրէնքս աստուածայինս ոչ միայն առ մերձաւորս, այլ եւ առ հեռաւորս յամենայն կորուստս հաւատարիմս լինել եւ անվարձս, զի արտաքոյ իրաւանց է վարձանօք զկորուստ ընկերին դարձուցանել։

ԳԼՈՒԽ ՃԺԵ ՎԱՍՆ ՅԱՐՈՒՑԱՆԵԼՈՅ ԶԱՆԿԵԱԼ ՉՈՐՔՈՏԱՆԻՍ

Գուցէ տեսանիցես զէշ կամ զեզն եղբօր քոյ անկեալ ի ճանապարհի, մի՛ զանց առնիցես զնոքօք, այլ յարուսցես ընդ նմա։ Անվարձ եւ զայս եւս հրամայէ։ Եւ թէպէտ եւ Oրինադրութիւն է, սակայն եւ թագաւորաց եւ դատաւորաց է գիտելի զայսոսիկ եւ խրատել, որ յաղագս սորին երթան յատեան։

ԳԼՈՒԽ ՃԺԶ ՎԱՍՆ ՀԱՆԴԵՐՁԻ

Մի՛ եղիցի հանդերձ առնացի զկանամբք, կամ զգեցցի այր զգեստ կանացի, զի պեղծ է Տեառն Աստուծոյ քում ամենայն, որ առնէ զայն։ Զի բազում դովաւ լինել չարեաց ի դէպ էր եւ անձեւութիւն իսկ, յաղագս որոյ հրաժարեցոյց։ Ըստ այսմ խրատելի է դատաւորաց է քարոզչաց։

ԳԼՈՒԽ ՃԺԷ ՎԱՍՆ ԲՈՒՆՈՑ ԹՌՉՆՈՑ

Եթէ դիպեսցիս բունոց հաւուց առաջի քո ի ճանապարհի, եւ թէ ի ծառ եւ թէ ի գետնի, ձագուց կամ ձուոց, մի՛ առնուցուս զմայրն հանդերձ ձագօք, այլ արձակեսցես զմայրն, եւ զորդիսն առցես քեզ, զի բարի լինիցի քեզ, եւ բազմօրեայ լինիցիս ի վերայ երկրի։ Եւ արդ, մի՛ ոք պարսաւանս դիցէ մեզ յայսոսիկ, եթէ զի Oրինադրութիւն է, զի՞արդ լիցի յիրս դատաստանի, նմանապէս եւ՝ նմանք սոցին։ Գիտելի է, զի ամենայն օրինադրութիւն լուծեալն եւ զղջացեալն ոչ կարօտի դատաստանի, իսկ անհնազանդիցն դատաստանի պէտք են։ Եւ զայս Տէրն յայտ արար, ասելով՝ ի ճանապարհի զղջացեալ տուր զհաշիւ ուխտին, զի մի՛ ի դատաստան անկցիս։ Եւ զի այս Oրինադրութիւն է եւ արդարութեան կատարումն։ Իսկ լուծեալ եւ զղջացեալ՝ ի ձեռն վարդապետաց վերստին ուղղութիւն, այլ անզղջից՝ դատաստանաց իրաւունք։ Փոքրագոյն օրինադրութեամբս տեսցես այժմ զմեծամեծսն սովաւ չափեալս։ Եւ զի յայտ արասցէ զհաւս վասն մեր եղեալ, զոր հրամայէ թուղուլ զմայրն աճելոյ պատճառաւ եւ մեզ ի պէտս զձագս եւ զձուս առնուլ։ Եւ սոքօք վարձս խոստանայ՝ ցուցանելով, թէ որքան պսակին կատարողքն մեծամեծաց պատուիրանաց, այլ զղջացեալքն ուղղին, եւ անզեղջքն յայսմ՝ դատին։ Եւ իրաւացի կարծեմ զոյգ ամաց թռչնոցն իմանալով ձագուցն խափանման՝ զտուգանս լինել ի թագաւորաց։

ԳԼՈՒԽ ՃԺԸ ՎԱՍՆ ՆՈՐԱՇԷՆ ՏԱՆ

Եթէ շինեսցես տուն նորաշէն, արասցես պսակ շուրջ զտանեօքն, եւ մի՛ սպանումն գործեսցի ի տան քում, զի մի՛ անկանիցի, որ անկանելոցն իցէ, ի նմանէ։ Կարծելի է, թէ եւ զայս պատուիրան նման այնմ, որ զվիրաւոր գտեալ՝ պատարագօք հրամայէր քաւել եւ ոչ դատաստանաւ արիւն խնդրել, ոչ տայ ի ձեռս դատաւորաց զպատահեալն։ Եւ զի մի՛ այնմ կարօտ իցեն, զգուշանալ ուսուցանէ։ Իսկ մեզ ապաշխարութիւն լիցի։

ԳԼՈՒԽ ՃԺԹ ՎԱՍՆ ԾԱՌԱՅԻՑ ՓԱԽՈՒՑԵԼՈՑ

Մի՛ մատնեսցես զծառայ տեառն իւրում, որ յաւելուցու առ քեզ ի տեառնէ իւրմէ։ Ընդ քեզ բնակեսցէ եւ ընդ քեզ զետեղեսցի յամենայն տեղոջ, ուր եւ հաճոյ է նմա, եւ մի՛ նեղիցես զնա։ Ոչ միայն զայլազգեաց ասէ, այլ եւ զԵբրայեցոց, որ թէ յանդգնեալ ոչ կամի յեւթն ամի թողուլ զնա, եւ յաղագս այնր փախիցէ, զոր ասէ՝ ընդ քեզ բնակեսցէ եւ թէ այլուր հաճոյ իցէ՝ անդ, եւ թէ այլազգ ինչ՝ հաշտեցուցանել եւ ոչ վայրապար տալ ի ձեռս։ Զայս եւ մեզ պահել իրաւացի դատաստան է։

ԳԼՈՒԽ ՃԻ ՎԱՍՆ ՄՏԵԼՈՑ Ի ՀՈՒՆՁՍ

Իսկ եթէ մտանիցես ի հունձս ընկերի քոյ, քաղեսցես ձեռօք քովք զհասկն եւ մանգաղ մի՛ արկանիցես յոճ ընկերի քոյ։ Զի ողորմութիւն ի կամաց առողին կամի Oրէնքն եւ ոչ ի կամաց կրողացն, եւ եթէ յանդգնի՝ դատաստանաւ է իբր ի յափշտակողէ տոյժ առնուլ։

ԳԼՈՒԽ ՃԻԱ ՎԱՍՆ ՄՏՈՂԱՑ ՅԱՅԳԻ ԸՆԿԵՐԻՆ

Իսկ եթէ մտանիցես յայգի ընկերին քոյ, կերիցես խաղող, մինչեւ յագեսցես, բայց յամանս մի ամանեսցես։ Չափս դնէ եւ իրաւունս ակամայ ողորմութեան ճշմարիտ Oրինադրութիւնս այգեգործաց, զի մի՛ տաղտկասցին, զի նոցունց կամօք իցէ ընդ ուտելոյն եւ բառնալն, իսկ ըստ կերողին տոյժ լիցի։

ԳԼՈՒԽ ՃԻԲ ՎԱՍՆ ԱՐՁԱԿԵԼՈՅ ԶԿԱՆԱՅՍ

Եթէ առնուցու ոք կին եւ մտանիցէ առ նա, եւ եղիցէ, թէ ոչ գտանիցէ շնորհս առաջի նորա, զի եգիտ ի նմա իրս անարգութեան, գրեսցէ նմա գիր ապահարզանի եւ տացէ ի ձեռս նորա եւ արձակեսցէ զնա ի տանէ իւրմէ։ Եւ գնացեալ լինիցի առն այլում, եւ թէ ատիցէ զնա այրն վերջին, գրեսցէ նմա գիր մեկնելոյ եւ տացէ ի ձեռս նրա եւ արձակեսցէ զնա ի տանէ իւրմէ։ Ապա թէ մեռանիցի վերջին այրն, մի՛ կարասցէ այրն առաջին, որ արձակեաց զնա, դառնալ առնուլ զնա ի կնութիւն, զի պիղծ է այն առաջի Աստուծոյ քոյ. եւ մի՛ պղծիցէք զերկիրն, զոր Տէր Աստուած տացէ ձեզ ի ժառանգութիւն։ Զայս երբեմն Հրեայքն պատասխանի ետուն Տեառն, ասելով. Մովսէս հրաման ետ գիր գրել մեկնելոյ կանանց, եւ Տէր եցոյց զպատճառն, եթէ յաղագս խստասրտութեան ձերոյ թողացաւ։ Եւ զի մի՛ միշտ վայրապար թողցեն, ասաց յOրէնսն՝ ոչ առնուլ զանարգեալն։ Եւ զի ընդարձակ էր առնուլ այլ, եւ միանգամայն երկուս առնուլ եւ կեալ ի մի տուն, եւ այն առանց բանի պոռնկութեան։ Եւ զի ըստ մեզ այս ոչ է, եթէ պատահի զկնի թողլոյն եւ մահուն զղջանալ, որ ատելութեամբ մեկնեցան՝ ապաշխարութեամբ միասցին, բայց եթէ պատահի այնպիսի լինել, որոց միաւորել չիցէ արժան։

ԳԼՈՒԽ ՃԻԳ ՎԱՍՆ ՈՐ ԱՌՆՈՒ ՆՈՐ ԿԻՆ, ՉԷ ՊԱՐՏ Ի ՊԱՏԵՐԱԶՄ ԵՐԹԱԼ

Եթէ առնուցու ոք կին նորոգ, մի՛ մտցէ ի պատերազմ, եւ մի՛ անկցին ի վերայ նորա ինչ իրք, այլ անպարտ լիցի ի տան իւրում, եւ ուրախ արասցէ զկին իւր։ Մարդասէր է Աստուած, կամի, զի մի՛ անկեալ ի պատերազմին՝ սուգ լիցի տարաժամ, յաղագս որոյ անմեղադրելի են միանգամայն, կամ ամբարտաւանեալ՝ յանդգնի ճակատեալ եւ կամ երկբայի՝ զանգիտեալ։ Զայս իրաւունս պահելի զօրավարաց առ զօրս իւր ամենայն։

ԳԼՈՒԽ ՃԻԴ ՎԱՍՆ ՈՐՔ ԳՐԱՒԱԿԱՆ ԴՆԵՆ ԿԱՄ ԳՐԱՒ ԱՌՆՈՒՆ ԶԵՐԿԱՆՔ

Մի՛ գրաւեսցես զվերին կամ զներքին երկանք, զի զոգիս գրաւէ այնպիսին։ Ոչ հրամայէ բնաւ չգրաւել, այլ նոցունց ցուցանէ զիրաւունս զի միովն թերեւս զղջասցի դարձուցանել զմիւսն, ուստի եւ ծանրացոյց զօրինակն խղճին՝ զոգիս գրաւէ, ասէ, այնպիսին, զի նոցա սպասաւորութեամբ ոգի մնայ ի մարմին։ Զոր եւ յամենայնսն մեզ պահելի է՝ չգրաւել զյոյժ հարկաւորքն, եւ թէ յանդգնի՝ ի դատաւորաց վրէժ լիցի։

ԳԼՈՒԽ ՃԻԵ ՎԱՍՆ ՊԱՐՏՈՒՑ ԵՒ ԳՐԱՒԿԱՆԵՐՈՅ

Եթէ պարտիցի ընկեր քո զինչ եւ իցէ, մի՛ մտանիցես ի տուն նորա առնուլ ինչ գրաւ, այլ արտաքոյ կացցես, եւ այրն, առ որում պարտքն քո իցեն, հանցէ զգրաւն արտաքս։ Եւ եթէ աղքատ իցէ այրն, մի՛ ագցի գրաւն ի տուն քո, այլ դարձուսցես զգրաւ նորա ընդ մտանել արեւուն, եւ ննջեսցէ հանդերձիւն եւ օրհնեսցէ զքեզ, եւ եղիցի քեզ յողորմածութիւն առաջի Տեառն Աստուծոյ քոյ։ Չտալ թոյլ մտանել եւ առնուլ գրաւ, զի մի՛ բռնութիւն լիցի, այլ՝ կամաւ. հանեալն, դարձեալ, ոչ ի հարկաւորաց գոյիցն իցէ։ Ապա թէ յաղագս աղքատութեան հարկաւորքն իցեն, հրամայէ չօթեցուցանել եւ այսու ողորմած կամի զնոսա լինել ընդ իրաւանցն։ Զսոյն զայս եւ մեզ ընտրելի է։

ԳԼՈՒԽ ՃԻԶ ՎԱՍՆ ՈՐ ՎԱՐՁԷ ԳՐԱՍՏ ԵՒ ԱՅԼ ԻՆՉ ԵՒ ՎՆԱՍԷ

Մի՛ զլասցիս զվարձս տնանկին եւ զկարօտելոյն յեղբարց քոց կամ յեկաց քաղաքաց քոց։ Այլ նոյն օր հատուսցես զվարձս նորա, եւ մի՛ մտանիցէ արեգակն ի վերայ այնորիկ, զի տնանկ է, եւ այն է յոյս նորա, եւ մի՛ բողոք հարկանիցէ առ Տէր, եւ լինի քեզ այն ի մեղս։ Յայտ է, զի յաղագս աղքատութեան եղեւ վարձկան եւ աւուրն պիտոյից։ Զի եթէ ոչ հատուսցես յաւուր գործոյն, դատաստանաւ է աւելի, քան որ վարձեցաւն, հատուցանել զվարձսն։

ԳԼՈՒԽ ՃԻԷ ՎԱՍՆ ՈՉ Է ՊԱՐՏ ՄԵՌԱՆԵԼ ՀԱՐՑ ՎԱՍՆ ՈՐԴՈՑ, ԵՒ ՈՉ ՈՐԴԻՔ՝ ՎԱՍՆ ՀԱՐՑ

Մի՛ մեռանիցին հարք ընդ որդոց, եւ մի՛ որդիք՝ ընդ հարց, այլ իւրաքանչիւր ոք ի մեղս իւր մեռանիցի։ Եւ զայս ասէ յաղագս այնորիկ, որ թէ պատահի մահապարտ լինել ըստ օրինաց, հարք եթէ կամիցեն վասն զորդիսն ապրեցուցանելոյ մեռանիլ, մի՛ մեռցին, այլ մեռցի որդին մահապարտ, զի մի՛ թիւրեսցի դատաստանն։ Նոյնպէս եւ մի՛ որդիք ընդ հարց մեռցին։ Նաեւ դատաւորք, թէ ոչ կարասցեն զորդիս մահապարտս ըմբռնել, ոչ պարտին զհայր ի մահ դատապարտել։ Եւ այս ի մեզ հաստատուն կացցէ։

ԳԼՈՒԽ ՃԻԸ ՎԱՍՆ ՈՐՔ ՉԴԱԴԱՐԻՆ ՅԻՐԱՒՈՒՆՍ

Մի՛ խոտորեսցես զիրաւունս եկին եւ որբոյն եւ այրոյն։ Դատաւորաց դնէ օրէնս՝ ոչ վարիլ կաշառօք եւ այլօք պատրանօք, որպէս եցոյց յայլսն, եւ եթէ զայս արասցէ՝ անկցի ի պատուոյն։

ԳԼՈՒԽ ՃԻԹ ՎԱՍՆ ՈՐ ԶԱՅՐ Ի ՄԱՐԴՈՅ ԻՐՔ ԳՐԱՒԿԱՆԵՆ

Մի՛ գրաւեսցես զգրաւ այրոյն զձորձս նորա։ Զի թէպէտ եւ յայլսն ներեաց սահմանաւն զգրաւն, այլ աստ եցոյց հարկաւոր ոչ գրաւել զայրոյ, ուսուցանելով նոցա զխնամակալութիւն յիւրմէ, որպէս յԵգիպտոս ամենազանս, զի արտաքոյ է դատաստանի զզուել զնոսա։

ԳԼՈՒԽ ՃԼ ՎԱՍՆ ԱՐԺԱՆԱՒՈՐԱՑ ԳԱՆԻՑ

Յատեան դատաստանի, ըստ որում եւ իցէ, յորժամ արժանի գանի իցէ, եթէ ոչ ըստ Oրինացն քառասուն, սակայն անվնաս։ Արժան է դատաւորաց վարիլ նովաւ ի խրատ ստահակաց։

ԳԼՈՒԽ ՃԼԱ ՎԱՍՆ ԹԷ ԿՌՈՒԻՆ ԵՐԿՈՒ ՄԱՐԴ, ԵՒ ԿԻՆՆ ԹԱՓԷԵՒ ՎՆԱՍԻ

Եթէ կռուիցին երկու արք, եւ թափելոյ աղագաւ կին միոյն բուռն հարկանէ զյաղթողի առն, ըստ Oրինացն է հատանել զձեռնն, այլ մեզ՝ գինն ձեռինն, որպէս ցուցեալ է իւրաքանչիւր զգայութեանցն։

ԳԼՈՒԽ ՃԼԲ ՎԱՍՆ ՈՐ ԶԳԵՐԵԶՄԱՆՍ ԵՒ ԶՄԵՌԵԱԼՍ ԿՈՂՈՊՏԵՆ

Զդիակողոպուտս եթէ ըմբռնեսցի եւ ապա կամօք խոստովանեալ՝ ոչ մեռցի, իսկ եթէ ոք ոչ սպանցէ, քննեսցէ զնա սուրբ եկեղեցի՝ մինչեւ ի մահ որոշեսցի, քանզի տեղիք ապաշխարութեան չիք նմա։ Յայտ է յասացելոցս, թէ անզղջիցն մահ որոշեաց, այլ այնպիսեացն արեան լիցի գին ըստ ցուցելոյ օրինակին, դարձեալ եւ՝ ապաշխարութիւն պատշաճիւ։ Եւ այդ լիցի դատաստան այդոցիկ իրաւացի։

ԳԼՈՒԽ ՃԼԳ ՎԱՍՆ ԱԿԱՄԱՅ ՍՊԱՆՈՒԹԵԱՆՑ

Եթէ ոք անմեղ գնասցէ ուղեւոր եւ ոչ զոք ունէր թշնամի յառաջ պատահեալ, այլ թէ որ ամենեցուն գողն եւ աւազակն նմա դիպեսցի, եւ սպանցէ սա զնոսա, մի՛ իբրեւ սպանող դատեսցէ զնա սուրբ եկեղեցի։ Բայց վասն ահագին սեղանոյն սրբեսցէ զանձն աւուրս սակաւ՝ զմտաւ ածեալ, թէ ընդէ՞ր իսկ եւ ակամայ դիպեցան, թէպէտ եւ յԱստուծոյ իցէ մատնութիւնն։ Կարծեցուցանէ եւ յաղագս քահանայից վասն ասելոյն՝ ահագին սեղանոյն, այլ հասարակ ամենեցուն է։ Բայց այս դատաստան եկեղեցոյ դատաւորաց եւ ոչ արտաքնոց է դատել, զիւրաքանչիւրոցն օգուտ ըստ իրին։

ԳԼՈՒԽ ՃԼԴ ՎԱՍՆ ՀԻՄՆԱՐԿՈՒԹԵԱՆ ԵԿԵՂԵՑՈՅ

Զհիմունս եկեղեցոյ եպիսկոպոսն միայն իշխեսցէ ծրագրել ուղղափառութեամբ, կամ քորեպիսկոպոսն, կամ պերետուտն՝ հրամանաւ եպիսկոպոսին։ Ապա թէ առանց եպիսկոպոսին կամ քորեպիսկոպոսին ոք յանդգնեսցի՝ քակել զհիմունսն հրամայեցաք. ապա թէ թողցի՝ երկրորդումն սահմանք կարգեսցին, եւ այնպէս կարգ եկեղեցոյն լինի անըստգտանելի։ Գիտելի է, զի քորեպիսկոպոսք երկու են, մին՝ ձեռնադրեալն եւ մին՝ ոչ. եւ պերետուտ է, որ այժմ է բուտ։ Եւ եթէ ի պատահումն հայիցի եպիսկոպոսն եւ ի զեղջն եւ ոչ քակեսցէ, երկրորդել հրամայէ զկարգն։ Եւ այդ այդոցիկ դատաստան է հաստատուն։

ԳԼՈՒԽ ՃԼԵ ՎԱՍՆ ՁԵՌՆԱԴՐՈՒԹԵԱՆ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԱՑ

Զեպիսկոպոս արժան է, որք յաշխարհին եւ վիճակին եպիսկոպոսք իցեն, նոքիմբք նստուցանել յաթոռ. ապա թէ վասն փութոյ ինչ եւ վասն հեռաւորութեան ընկերացն՝ երեք եպիսկոպոսք կամօք այնոցիկ, որք հեռի են, թղթովք վկայութեան նստուցանեն։ Բայց զպատիւ եւ զշնորհս գլխաւորին արժան է տալ, այսինքն՝ կաթողիկոսին. կամ եղեւ մեծ ժողովոյն։ Կարգաւորապէս զձեռնադրութիւն հրամայէ լինել. նախ ընտրել բազմաց, եւ հաւանութեամբ ամենեցուն ձեռնադրէ կաթողիկոսն, կամ հրամանաւ նորա՝ երկուքն կամ երեքն։ Այլ անուն կաթողիկոսի աստ ցուցաւ գլխաւոր լինել այլոցն, բայց այսուհետեւ մամոնայ։

ԳԼՈՒԽ ՃԼԶ ՎԱՍՆ ԱՅՆՈՑԻԿ, ՈՐՔ Ի ԿԱՐԳԷ ԵՒ ՅԱՂOԹԻՑ ՄԵՐԺԵԱԼ ԵՆ

Որք ի կարգէ եւ յաղօթից մերժեալ են, կամ ժողովրդական ոք կամ ի կարգէ պաշտօնէից, եթէ երթեալ ուրեք զինքն ի կարգ արկցէ, մի՛ ընկալցին։ Եւ որ այլոց վարդապետի բանադրեալ իցէ եւ կամ մերժեալ, այլ վարդապետ մի՛ մերձեցուսցէ կամ ի կարգ արկցէ, բայց եթէ հաւաստեաւ քննութիւն արասցեն, բանիւ վարդապետութեան բժշկել եւ անդէն հնազանդել ընդ բուն վարդապետաւն։ Ապա թէ վասն մեղաց եւ չար գործոց մերժեալ իցէ ի սուրբ եկեղեցոյ, դեղօք ապաշխարութեան բժշկեսցեն։ Եւ այս բարեկարգութիւն աստուածային դատաստանաւ է. ոչ զոք առանց գիտութեան ընդունել, եւ վարդապետաց չքամահել զմիմեանս եւ զանկարգսն անդրէն դարձի իմաստութեամբ բժշկել։

ԳԼՈՒԽ ՃԼԷ ՎԱՍՆ ՁԵՌՆԱԴՐՈՒԹԵԱՆ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԱՑ

Նախնեացն սովորութիւն կացցէ յԵգիպտոս, զի Աղեքսանդրի եպիսկոպոսն ամենեցուն իշխեսցէ, վասն զի Հռոմայ եպիսկոպոսին այս սովորութիւն է, նոյնպէս եւ Անտիոքացոց եւ յայլ իշխանութիւնս պատիւ մեծութեան պահեսցի եկեղեցեաց։ Եւ ամենեցուն նմանապէս յայտնի լիցի, զի թէ ոչ կամօք կաթողիկոսին լիցի եպիսկոպոս, զայնպիսին մեծ ժողովն որոշեաց, զի մի՛ եւս իցէ եպիսկոպոս։ Ապա թէ միաբան ամենեցուն ընտրելով ճշմարտութեամբ ըստ կարգի եկեղեցոյ արժանի առնիցեն, երկու կամ երեք ըստ անձին անզգամութեան կամ հակառակութեան ընդդէմ լինիցին, բազմացն ընտրութիւն հաստատեսցի։ Վասն զի սովորութիւն կալաւ եւ կարգ նախնեացն, զի Երուսաղէմի եպիսկոպոսն պատուեսցի, ընկալցի պատիւ, զի մայրաքաղաքացն ըստ արժանի պատուին իւր պահեսցի։ Զոր յառաջն յիշատակեաց զանուն կաթողիկոսի, աստ ցուցանէ, զի ըստ նախնեացն սովորութեանց եւ ինքեանց կացցէ։ Եւ ըստ չորից աւետարանչացն զայդոսիկ նշնակէ, եւ յայլ իշխանութիւնս նմանապէս, զի թէ իցեն առաքելական աթոռ եւ թէ չիցեն՝ հրամայէ կաթողիկոս լինել. եւ թէ աթոռն Յովհաննու յԵփեսոսէ ի Բիւզանդիա փոխեցաւ՝ պատուելոյ աղագաւ, այլ ոչ կաթողիկոսութեան պատճառաւ։ Եւ որոշէ, որք հրամանաւ կաթողիկոսին չձեռնադրին, յորոց յայտ է, զի հրամանաւ նորա ձեռնադրին։ Եւ թէ պատահին ոչ յիւրմէ, այլ ի բազմացն ընտրութենէ, ամենայն ուրեք ճշմարիտ է, եւ ի ձեռնադրելն կաթողիկոս։

ԳԼՈՒԽ ՃԼԸ ՎԱՍՆ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԱՑ ԵՒ ՔԱՀԱՆԱՅԻՑ, ՈՐ ԶԱՅԼՈՑ ՎԻՃԱԿ ԵՒ ԶԺՈՂՈՎՈՒՐԴ ՅԱՓՇՏԱԿԵՆ

Վասն բազում յուզիցն եւ մեծամեծ ամբոխիցն, որ լինին ի կողմանս կողմանս, որք եպիսկոպոսք լինին եւ զայլոյ վիճակ յափշտակել ջանան, եւ որք երիցունք լինին եւ այլոյ քաղաքի եւ ժողովրդեան ցանկան յափշտակալ,և կամ եղեւ մեծ ժողովոյս, զի զայնպիսին դադարեցուցանեն յիւրաքանչիւր վիճակի։ Ապա թէ բռնութեամբ կամ կաշառօք զգործն զայս յանդգնեսցի գործել եւ ընդդէմ եկեսցէ առաջնորդական կանոնին, կամ եղեւ մեծ ժողովոյս, զի զայնպիսիսն ընկեսցեն յաթոռոյն եւ ի կարգէ քահանայութեան եւ բնաւ իսկ ի բաց մերժեսցեն ի պաշտմանէն, եւ այնուհետեւ եղիցի քեզ իբրեւ զմի յանզգամաց, զի որում տուեալն իցէ՝ տացի եւ յաւելցի, եւ որ ոչն գիտէ ունել՝ եւ զոր ունի բարձցի ի նմանէն։ Ոչինչ անյայտ է այս հոգեւոր կանոնական դատաստան, եւ բազմաց ըստ այսմ մերժելի է այժմ։

ԳԼՈՒԽ ՃԼԹ ՎԱՍՆ ԱՆԿԱՐԳԱՊԷՍ ԵԿԵՂԵՑԱԿԱՆԱՑ

Վասն այնոցիկ, որ ի կարգին իցեն եւ ի կանոնին եւ յուխտի եկեղեցոյ եւ յագահութիւն եւ ի զօշաքաղութիւն անկանիցին, զարծաթ ի վարձու տան եւ տոկոսեօք պահանջեն եւ մոռանան զբարբառ աստուածային Գրոցն, որ ասէ՝ զարծաթ իւր ի վարձու ոչ տայ եւ այլն, եւ, մանաւանդ, ծոյլ եւ պղերգ՝ ի պաշտմանն եւ թուլասիրտ՝ յաղօթս, մեղկ եւ ծոյլ՝ ի հաւատս, այնպիսոյն ասէ Գիր՝ վայ որ թողեալ իցէ զուսումն մանկութեան եւ մոռացեալ զուխտն աստուածեղէն։ Կամ եղեւ մեծ ժողովոյս՝ զայնպիսին մերժել ի կարգէն եւ կամ բարեսէր կամօք յուղղութիւն ածել։ Լուիցեն քահանայք զվճիռ կանոնական դատաստանին եւ զարհուրեսցին, ապա թէ ոչ՝ վերջին եւ անաչառ դատաստանաւ դատելոց են։

ԳԼՈՒԽ ՃԽ ՎԱՍՆ ՈՐ ԶՁԵՌՆ ՏՈՒԵԱԼ ԱՂՋԻԿ ՅԱՓՇՏԱԿԻՑԷ

Որք միանգամ խօսեալ աղջկունք են եւ զուգեալ գտանիցին, եւ յետ այսորիկ այլք յափշտակիցեն, կամ եղեւ զի անդրէն տացեն, որում խոսեալն էր. թէ եւ ի բռնութիւն ապաստանի՝ մի թողցեն։ Մի զզուգեալն եւ զխօսեալն համարի եւ անդրէն դարձուցանել, թէ եւ պսակեսցի ընդ յափշտակողին։ Եւ այդոցիկ ճշմարիտ է դատաստան։

ԳԼՈՒԽ ՃԽԱ ՎԱՍՆ ՄՍԱԿԵՐՈՒԹԵԱՆ ԵԿԵՂԵՑԱԿԱՆԱՑ

Որք յուխտի անդ իցեն՝ երիցունք, կամ սարկաւագունք, կամ այլ ոք ի պաշտօնէից եւ հեռի իցեն ի մսոյ, եւ միտք յօժարեսցին ի ճաշակել, համարձակ կերիցեն եւ մի՛ գաղտաբար, ապա թէ կամեսցին՝ պահեսցեն։ Այլ թէ ոք պիղծ համարեսցի զբանջար կամ զհաց, որ մսոտ իցէ, ոչ ընդունին զնա ի կարգ եկեղեցոյ։ Ուխտական՝ յայտ է՝ զի զամուսնացեալս եւ զկուսանս եւ որք միանգամ յեկեղեցի են՝ անուանէ։ Ապա ուրեմն վայրապար է ազգացն Յունաց եւ մեր զմիմեանս բամբասել, զի զերկոսինն, ասէ, ընդունիլ ի կանոնաց։ Արդ, բարիոք է չուտելն, քան ուտելն, թէպէտ եւ ոչ բամբասի, որպէս ի մեզ գտանին բազում պահողք. այլ արտաքոյ դատաստանի է զմիմեանս դատելն։

ԳԼՈՒԽ ՃԽԲ ՎԱՍՆ ԵԿԵՂԵՑԱԿԱՆ ԸՆՉԻՑ

Վասն ընչից, որ անուանեալ իցէ եկեղեցոյ, զինչ եւ իցէ՝ եթէ գեղ եւ եթէ այլ ինչ, մինչչեւ եպիսկոպոս լեալ ի տեղոջն եւ երիցունք վաճառիցեն, իշխան լիցի անդրէն ի նոյն պահանջել. բայց եպիսկոպոսն կշռեսցէ զիրաւն եւ զարժանն, եթէ մարթ է առնուլ զգինն կամ դարձուցանել։ Կանոնականս հրաման անվաճառելիս լինել զեկեղեցոյսն կամի եւ իշխան՝ զեպիսկոպոսն եւ ոչ զքահանայս, եթէ առնուլ կամ դարձուցանել եպիսկոպոսն տեսցէ։ Այսպիսի է. զի թէ որ գնեաց՝ ամօք գնոյն չափ կերեալ իցէ՝ զգինն ոչ դարձուցանել, ապա թէ չիցէ ինչ շահեալ՝ դարձուցանել։ Ըստ այսմ օրինակի զկշռելն ասէ։ Իդէպ է եւ զայս գիտել, զի այլազգ ոչ վաճառի եկեղեցոյքն, բայց եթէ վաճառեսցի զանպատշաճսն եւ այլ եւս անկաւոր գնեսցէ նովին գնովն։ Եւ այդ ընդունելի դատաստան է յեկեղեցի։

ԳԼՈՒԽ ՃԽԳ ՎԱՍՆ ՈՐ ԿՈՒՍՈՒԹԻՒՆ ԽՈՍՏԱՆԱՅ ԵՒ ՍՏԷ

Վասն այնոցիկ, որ ի չափ հասեալ իցեն եւ կուսութիւն խոստանան պահել եւ ստիցեն խոստմանն եւ ի շնութիւն անկանին, կուսան այնուհետեւ ոչ կարէ լինել, այլ եղիցի նա որպէս զայն, որ երկուս կանայս առեալ իցէ, եւ զսահման նոցին կալցի, եւ զապաշխարութիւն՝ երկու ամ առ դրանն ընդ ձեռամբ եւ մի ամ մտեալ յեկեղեցին ընդ ապաշխարողսն ելցէ։ Եւ զջերմութիւն ապաշխարութեանն տեսցեն, եւ հաղորդեսցի օրինացն, բայց յօծումն քահանայութեան մի՛ մերձեսցին։ Զայս յայտնագոյն ի Նիկիական յերեսուն գլխին ասէ, այլ աստ՝ որ ամուսնանայ եւ շնայ։ Յայտ է, զի զշնութեան ապաշխարէ, այլ ամուսնութեանն երկակացն է, ուստի ոչ կարէ լինել քահանայ. եւ թէ երկրորդ ամուսնանալ՝ իբր զերրորդ համարեալ է։ Բայց տեսցեն եւ զհասակ խոստովանողին եւ այդպէս դատեսցեն։ Եւ այդ ըստ այդմ լիցի։ Զայս եւս գտցես ի Լուսաւորչին կանոնսն յերեսուն գլխին։

ԳԼՈՒԽ ՃԽԴ ՎԱՍՆ ԶՅՂԻ ԿԱՆԱՅՍ ՄԿՐՏԵԼ

Զյղի կանայս արժան է մկրտել՝ յորժամ եւ կամին, զի ոչ յայսպիսի իրս հաւասարեալ է ծնողն ընդ ծննդեանն, այլ արժան է ամենայն իրօք եւ կամօք զյօժարութիւնն ցուցանել առ ի խոստովանութիւն ընդունելութեան մկրտութեանն։ Եւ զայս յաղագս երկիւղի մահու, որ յերկունսն է, թողացուցանէ, եւ յաղագս այնորիկ անխեղճ են մկրտեալն եւ մկրտողն։ Եւ զի մի՛ կարծիցի մանուկն ընդ նմին մկրտիլ, յաւելու զպատճառն։ Հաւանելի է այս իրաւունք յեկեղեցի։

ԳԼՈՒԽ ՃԽԵ ՎԱՍՆ ԱՐՁԱԿԵԼՈՅ ԶԿԻՆ ՊՈՌՆԻԿ

Եթէ ոք արձակեսցէ զկին իւր վասն բանի պոռնկութեան եւ կամ այլ չարագործութեան, որ ոչ միայն այրն վկայէ, այլ եւ բազումք վկայեն վասն չար գործոց նորա, արձակեսցէ. ընդունի զկանոնս։ Բայց մի՛ ապաշխարեսցէ, այլ ի ձեռն ողորմութեան սրբեսցի եւ հաղորդեսցի օրինացն եւ եթէ կամեսցի՝ կին արասցէ, եւ կինն այլ այր չիշխէ առնուլ, մինչ կենդանի է այր նորա։ Եւ զայս թէպէտ եւ գրեալ է մեր զդատաստան՝ երկրորդեցաք, զի ոչ վասն պոռնկութեան, այլ եւ յաղագս այլ չար գործոց հրամայէ թողուլ՝ կախարդութեան, դեղատուութեան եւ այլոց այսպիսեաց։ Եւ զի դարձեալ միմեանց կամօք ամուսնանալ, որպէս լուեալ էաք՝ ասացաք։ Եւ զի մի՛ ընդդէմ կարծեսցի կանոնաց, որպէս եւ կամեսցին, այնպէս կալցին։

ԳԼՈՒԽ ՃԽԶ ՎԱՍՆ ԱՐՁԱԿԵԼՈՅ ԶԿԻՆ ԱՏԵԼՈՒԹԵԱՄԲ

Իսկ եթէ ոչ վասն պոռնկութեան եւ ոչ վասն չար գործոց եթող զկին իւր, այլ վասն վատաբարութեան, որպէս թէ այլում ակն եդեալ իցէ, զայսպիսիս ոչ ընդունին կանոնք, մինչեւ ցդառնալ նորա առ կինն. եւ ընդ յանցանաց եւթն ամ ապաշխարութիւն կալցի, հինգ ամ՝ արատաքոյ, երկու՝ ի ներքս։ Ապա թէ ոչ դարձցի առ բուն կինն իւր, զկեանս տան իւրոյ բաժանեսցէ. զկէսն կնոջն տացէ եւ տուգանս՝ յեկեղեցի, զի զպսակն օրհնութեան անարգեաց։ Եւ ինքն զաւուրս կենաց իւրոց պոռնիկ կոչեսցի եւ մի՛ մտցէ յեկեղեցի Աստուծոյ, այլ ի դուռն աղօթեսցէ, ողորմութեամբ տրօք տնանկաց եւ ջերմեռանդն արտասուօք զյետին թօշակն ընկալցի։ Ապա թէ կինն մեռանիցի, եւ այրն կին չառնիցէ եւ յապաշխարութիւն եկեսցէ, հինգ ամ ի դրունս եւ երեք ամ ընդ ձեռամբ հաւասարեսցի աղօթից, ի ձեռն ողորմութեան քաւեալ՝ հաղորդեսցի։ Նաեւ զայս եւս եդաք յառաջ եդեալսն մեր դատաստան, որպէս որ նախ քան զայս ի գլխի ցուցաք, եթէ կամօք միմեանց ամուսնանալ ասացաք։ Եւ զի ըստ կանոնաց ոչ կարծեցեալ, զոր եդաք ի լրոյ, զկանոնականս առցեն բան եւ այնպէս անկարծիս դատեսցեն։ Միանգամայն ի գիրս դատաստանի, որ ինչ ընդդէմ գրոց կարծի հրամանի, զգրոցն առնելով՝ անբանբաս զմեզ թողցեն, զի ոչ հակառակ եմք աստուածական հրամանացն, այլ ի լրոյ զճշմարտիցն եդաք ներմամբ զբան։ Սակայն ի կամսն ապաստան է ընդունողաց եւ կամ ոչ, եւ յաղագս այսորիկ սիրով ընդ մեզ լիջիք եւ մի՛ վայրապար զմերս համարեսջիք զսակաւ վաստակ։

ԳԼՈՒԽ ՃԽԷ ՎԱՍՆ ՍԱՐԿԱՒԱԳԱՑ ԱՐՁԱԿԵԼՈՅ ԶԿԱՆԱՅՍ

Վասն որ պատրաստեալ են ի քահանայութիւն եւ ունիցին կանայս, թէ մինչչեւ ի քահանայութիւն մերձեալ իցէ, եւ կինն շնայցէ, արձակիցէ զկինն, եւ առն չիշխէ լինել, եւ այրն ի քահանայութիւն մատիցէ։ Ապա եթէ կամք իցեն կեալ ընդ նմա առն, քահանայ ոչ կարէ լինել, զի ոչ ընդունի զնա եկեղեցին եւ ոչ կանոնք։ Իշխան առնէ յերկաքանչիւրսն. եւ աշխարհական կանանց ամուսնանալ զկնի առն մահուանն կամի, իսկ դոցա՝ ոչ։ Բայց տեսցի ընդունելի դատաստանաւ։

ԳԼՈՒԽ ՃԽԸ ՎԱՍՆ ՔԱՀԱՆԱՅԻՑ ՊՂԾՈՒԹԵԱՆ

Քահանայ թէ ի պղծութեան գտանիցի, եւ իրքն յայտնեսցին, եւ խոստովան ոչ լինիցի, եւ յայտնապէս յանդիմանել ոչ կարեն, ի կամս նորա թողցեն լինել եւ չլինելն եւ յեպիսկոպոսին։ Նոյն կանոն եւ սարկաւագացն է։ Խրատէ եկեղեցականաց եւ ժողովրդականաց յինքեանս զայնպիսին թողուլ եւ յեպիսկոպոսն, զի նոքա են դատաւորք քահանայից եւ սարկաւագաց։

ԳԼՈՒԽ ՃԽԹ ՎԱՍՆ ԹԷ ՔԱՆԻ՞ ԱՄԱՑ OՐՀՆԵՆ ԶԵՐԷՑՆ

Կամ եղեւ մեծ ամենայն ժողովոյն, եթէ մինչեւ յերեսուն տարին մի՛ օծցի ի քահանայութիւն, զի փորձեսցի եւ եւս ընտրեսցի պիղծն ի սրբոյն եւ ի բաց պարզեսցի, քանզի եւ տէրն մեր երեսնամեայ էր, յորժամ առ զօծումն մկրտութեան եւ սկսաւ զնոյն օրինակ ուսուցանել ամենեցուն՝ ութօրեայ մկրտիլ, իսկ երեսնամեայ օծանիլ ի քահանայութիւն։ Եւ եթէ ոչ ըստ այսմ սահմանի, զոր զպատկառելին եդին օրինակ, գոնեայ ըստ կանոնի սրբոցն արասցեն հայրապետացն Գրիգորիսի եւ Ներսիսի վերջնոց, զի զայս սահման լուծանել արտաքոյ է գրոց դատաստանի։

ԳԼՈՒԽ ՃԾ ՎԱՍՆ ՈՐՔ Ի ՀԱՐԿԷ ԳԱՆ Ի ՄԿՐՏՈՒԹԻՒՆ ԵՒ ՅԱՊԱՇԽԱՐՈՒԹԻՒՆ

Վասն որք ի նեղութիւն անկանիցին եւ կամ ի խիստ հիւանդութիւն, կամ ըմբռնեսցին ի բռնաւորաց եւ վասն նեղութեան մկրտեսցին, եւ կամ էր յառաջ քրիստոնեայ եւ գործովք՝ վատթար եւ ապա վասն նեղութեան ի հաւատս կացցէ, զայնպիսին ընդունի եկեղեցին, այլ ոչ կատարելաև պէս, զի անկամայութեամբ են հաւատքն։ Զայսպիսոյ ասէ Գիր. միթէ ի հո՞ղ խոստովան առնիցի առ քեզ։ Եւ այս մարդասիրութիւն ի Տեառնէ ցուցեալ է առակաւ, բայց ըստ դատաստանի է անկատարն։

ԳԼՈՒԽ ՃԾԱ ՎԱՍՆ ԳԱՒԱՌԻ ԵՐԻՑԱՆՑ

Գաւառի երիցունք ի քաղաքի եկեղեցոջ, իբրեւ անդ իցէ եպիսկոպոս կամ երէց քաղաքին, չէ պատշաճ նոցա պատարագ մատուցանել կամ հաց յագապի տալ եւ ոչ բաժանել յեկեղեցոջն։ Ապա թէ նոքա շատին ինչ իցեն, եւ կոչիցի՝ յագապի տացէ, այլ շահն զինչ եւ իցէ ի նմին յեկեղեցոջն պահեսցի։ Զի թէ արք քաղաքի պատիւ ունին, որչափ եւս առաւել՝ եպիսկոպոսք եւ քահանայք։ Եւ թէ նոքա այլուր բաւականեալք իցեն եւ կամ անդ են եւ անպարապք, եւ կոչին, հրամանաւ նոցա արասցեն, եւ շահն յեկեղեցոջն լինել իրաւամբք է։

ԳԼՈՒԽ ՃԾԲ ՎԱՍՆ ՔՈՐԵՊԻՍԿՈՊՈՍԱՑ

Եւ քորեպիսկոպոսք են ըստ օրինակի եւ ըստ կարգի եւթանասնիցն, իբր լծակիցք եւ գործակիցք վասն փրկութեան, որ յաղքատս կատարելոց է։ Գաւառի տեսուչ թարգմանի քորեպիսկոպոսն եւ ձեռնադրող է խոնարհագոյն աստիճանաց, որ ի վայր է քահանայութեան։ Հակառակ է գրոց դատաստանի եպիսկոպոսաց զարս աշխարհականս քորեպիսկոպոս առնել կամ զտգէտ քահանայ՝ կռփիչ աղքատաց եւ ոչ տեսուչ, զի եւ եպիսկոպոսն տեսուչ թարգմանի, եւ նոքա՝ գործակիցք։

ԳԼՈՒԽ ՃԾԳ ՎԱՍՆ ՊՏՂՈՑ ԵԿԵՂԵՑՈՅ

Որք զպտուղս եկեղեցոյ կամին արտաքս քան զեկեղեցին առնուլ կամ տալ, եւ ոչ կամօք եպիսկոպոսին կամ որ ձեռնադրեաց զայնպիսին յայնպիսի իրս, եւ կամօք նորա չառնիցէ եւ չգործիցէ, նզովեալ լիցի։ Լուիցեն զլացողք զեկեղեցիս կամ յինքեանս եւ կամ յայլ ոք տալ եւ զարհուրեսցին։ Եւ թէ այսքանեաց նզովք է, ո՞րչափ միանգամայն յափշտակողաց զեկեղեցի միմեանց։ Եւ աստ դատաստանաւ է նզովս, զի որ զեկեղեցոյն օտարացոյց զպտուղ, օտարանայ, եւ ինքն յեկեղեցոյ։

ԳԼՈՒԽ ՃԾԴ ՎԱՍՆ ՈՐՔ ԶՈՐԴԻՍ ԹՈՂՈՒՆ ՀԱՐՔ

Որ հարկանեն եւ թողուն զորդիս իւրեանց եւ ոչ սնուցանեն՝ որչափ ձեռնհաս իցեն, եւ ոչ փոյթ առնիցեն վասն Աստուծոյ կարգին եւ սննդեանն, մինչեւ ի պատճառս պահոց եւ վանականութեան արհամարհիցէ եւ անփոյթ առնիցէ, նզովեալ լիցի։ Եւ զայս սահման կանոնի թէպէտ եւ յաղագս աղանդոյն կարծեմք սաստիւ լինել, որք զանձինս սուրբս քարոզէին եւ բազում նորաձեւութիւնս առնէին, որպէս վասն պտղոյ եկեղեցոյ եւ այլոց, այլ սակայն աստուածային Գրոց հրաման է ըստ կամացն Աստուծոյ սնուցանել զորդիս, զի մի՛ հեռասցին յԱստուծոյ օրինացն։ Եւ թէպէտ ինքեանք այնոքիւք կարծին մերձաւոր լինել Աստուծոյ, դատաստանաւ է որոշիլն, զի պատճառք եղեն ծննդոցն հեռանալ ի Տեառնէ։

ԳԼՈՒԽ ՃԾԵ ՎԱՍՆ ՈՐԴՈՑ, ՈՐ ԹՈՂՈՒՆ ԶՀԱՅՐՆ

Եթէ ուրուք որդի, որոյ ծնողն առաւել հաւատացեալ է եւ առաքինի ի կարգս Աստուծոյ, հեռանայցէ ի պատճառս աստուածպաշտութեան եւ արհամարհիցէ եւ զարժանն եւ զիրաւ պատիւ ծնողացն չհատուցանիցէ, նզովեալ լիցի։ Ես այսմ դարձեալ յոյժ պատուէր է ի Գրոց, թէպէտ եւ յաղագս ասացեալ աղանդոյն առաւել զգուշացուցանէ, որք ի պատճառս աստուածպաշտութեան արհամարհել զծնողսն տային, յաղագս այնորիկ զառաւելութիւն եդ զհաւատոյ ծնողին։ Զի եւ Տէր զխափանիչ աստուածպաշտութեան զծնողսն հրամայեաց թողուլ, այլ նոքա՝ զլաւսն։ Յաղագս այնորիկ զնզովսն եդին իրաւացի։

ԳԼՈՒԽ ՃԾԶ ՎԱՍՆ ԿԵՐՈՂԱՑ ԶԱՒԱԳ ՀԻՆԳՇԱԲԹԻՆ

Եթէ ոք զքառասունսն պահեսցէ սուրբս եւ զատկի հինգշաբաթ օրն քան զհաղորդել օրինացն եւ բաժակին սրբոյ աւելի ինչ համարձակեսցի ուտել, զպահոցն, զոր պահեաց, ընդունայն է եւ ի մեծ ժողովոյս նզովեալ եղիցի։ Զայս եւ ի Նիկիայ ժողովն եդին՝ յայնմ աւուր չորակեր լինել սակաւ։ Լուիցին Յոյնք եւ Վիրք զդատաստանս կերողաց զօրն մեծ, զի ոչ Գանգրայն ժողովեալք եւ ոչ Նիկիայն Հայք էին, այլ յամենայն ազգաց, մաև նաւանդ ի Յունաց։ Եւ այս դատաստանս անլուծելի է ի վերայ նոցա, զի ոչ յարժանաւոր ժողովոյ լուծաւ, այլ ի խոտորեալ եւ յանարգեալ ժողովոյն Քաղկեդոնի։

ԳԼՈՒԽ ՃԾԷ ՎԱՍՆ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԱՑ ՀՆԱԶԱՆԴԻԼ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻՆ

Որ յիւրաքանչիւր իշխանութեան եպիսկոպոսք իցեն, իմասցին, զի մայրաքաղաքաց եպիսկոպոսն թիկունք է նոցա եւ հոգեբարձու, եւ ամենայն ոք, զինչ եւ պատասխանի կամիցին առնել, առ նա ընթանան՝ եւ թէ մուրհակ արքունի եւ իշխանաց վասն իրաց եկեղեցոյ եւ կարգաց հասարակաց։ Վասն այսորիկ կամ եղեւ, թէ պատուով յառաջ իցէ, եւ առանց նորա մի՛ իշխեսցեն գործել ինչ, ըստ նախնեացն սովորութեան հարցն մերոց, որ կարգեալ են կանոնք, բայց միայն զայս իշխեսցեն գործել յիւրեանց իշխանութիւնսն՝ եթէ գեղք, եթէ գաւառք, եթէ օծումն քահանայութեան եւ կամ զինչ վարք իցեն իւրոյ գաւառին եւ իշխանութեան, այլ այլոց ամենեվին մի՛ իշխեսցէ գործել ինչ եւ ձեռնամուխ լինել արտաքոյ, քան զկամս մայրաքաղաքի եպիսկոպոսին։ Եւ ոչ նմին կաթողիկոսին առանց հաւասարութեան այլոց եպիսկոպոսաց գործել ինչ։ Յայտնի է այս հոգեւոր դատաստան եւ բնաւին այժմ լուծեալ։ Մի՛ ընդ մեզ զայրասցին յեպիսկոպոսաց, զի ոչ խնդրեն նոքա զարժանիս ձեռնադրել, այլ կան մնան, զի զանձն ուրուք շարժեսցէ ախտ, եւ նոքա՝ զայլ ախտաւորս գաւառին, եւ ընծայական թղթովք ի դիմաց վկայելոցն երթան։ Թէպէտ յայտնի է հայրապետաց, զի ո՞ ոք ի լաւացն յանձնէ յայդոսիկ համարձակեաց, կամօք պատրին։ Եւ այդ պատճառ հակառակութեան նոցա ընդդէմ հայրապետաց, զի ոչ ի Տեառնէ կոչեցան եւ ոչ հաւասարութեամբ եպիսկոպոսաց ձեռնադրեցան։

ԳԼՈՒԽ ՃԾԸ ՎԱՍՆ ՈՐ ՅԵՊԻՍԿՈՊՈՍԷ ԲԱՆԱԴՐԵԱԼ ԵՆ

Եթէ ոք յիւրմէ եպիսկոպոսէն անկաւ՝ երէց կամ սարկաւագ, եւ զեպիսկոպոսին զդատաստան յանձին չկալաւ եւ համարձակեցաւ ձանձրացուցանել զլուր ժողովոց բազմաց, որպէս թէ զինչ իրաւունս ունիցի՝ առաջի բազում եպիսկոպոսաց ասասցէ եւ ի նոցանէ զարդար դատաստանի զվճիռն ակն ունիցի առնուլ։ Ապա թէ եւ՛ ի նոցանէ սրտնեղեցաւ եւ անգոսնեաց, եւ համարձակեցաւ առ թագաւոր դիմել եւ ձանձրացուցանել, զայնպիսիսն մի՛ արժանի առնել թողութեան կամ ընդունելութեան կամ բնաւին յոյս ինչ տալ, զի առ յապայ հաստատիցի ի նոյն տեղի։ Արդար է այս դատաստան, զի յետ մի անգամ եւ երկիցս յանդիմանելոյ յանդգնեցաւ։ Զի թէ իւրոյ եպիսկոպոսին կարծի նախանձու լինել, միթէ եւ բազմ՞ացն եւս։ Այլ ի զղջանալն՝ այդ եւս տեսցին։

ԳԼՈՒԽ ՃԾԹ ՎԱՍՆ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԱՑ ՉՁԵՌՆԱԴՐԵԼ ՅԱՅԼՈՅ ՎԻՃԱԿԷ

Մի՛ ոք յեպիսկոպոսաց իշխել համարձակեսցի յայլմէ իշխանութենէ յայլ մտանել եւ ձեռնադրութիւն առնել յեկեղեցիս եւ մերձեցուցանել զոք յաստիճան, եւ ոչ բազմութեամբ մտանել յայլ իշխանութիւնս, բայց եթէ համարձակելով եւ թուղթս տալով՝ որ մայրաքաղաքացն է եւ ոչ ընդ նմա եպիսկոպոսքն են՝ մուտ տայցեն նմա։ Ապա թէ ոչ ուրեք կոչեցեալ՝ դիմեսցէ ստահակութեամբ ձեռնադրութիւնս առնել ումեք եւ հաստատութիւն իրաց եկեղեցոյ, որ ոչ բնաւ անկ իցէ նմա, անհաստատ լիցի, որ ի նմանէ արարեալն գտանիցի, եւ նա պարտաւոր լիցի ստահակութեանն իւրում եւ յանմիտ ձեռնադրութենէ զարժանն դատաստան ընկալցի՝ առ ետեղ մերժեսցի ի սուրբ ժողովոյն։ Ի բազում կանոնս եւ գրեթէ ամենայնս այս եդաւ, զի չար է եւ անկարգութեան պատճառ։ Անհաստատ լիցի՝ այսպէս ասէ. զի թէ ի նմանէ ձեռնադրեալն արժանաւոր իցէ, զղջացեալ՝ հաստատեսցի օրհնութեամբ պատշաճիւ յիւրմէ եպիսկոպոսէն, նմանապէս եւ՝ այլ ինչ կարգեալքն, եւ ինքն եւս հաստատեսցի՝ ցուցանելով զարժանի ապաշաւս, ապա թէ ոչ՝ մերժեալ լիցի միշտ։

ԳԼՈՒԽ ՃԿ ՎԱՍՆ ԱՄԲԱՍՏԱՆԵԱԼ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԱՑ

Եթէ ոք յեպիսկոպոսաց յիրս ինչ յանցուածոց եւ մեղադրութեան դատապարտեսցի, եւ ապա դէպ լիցի վասն նորա ոչ միաբանել, որք յիշխանութեան են եպիսկոպոսք, եւ ոմանք ի նոցանէ անպարտ եւ արդար յայտ առնել կամեսցին, եւ ոմանք ի նոցանէ՝ պարտաւորել, զի վախճանեսցի ամենայն իրօք հակառակութիւն կեղծաւորութեան, կամ եղեւ սուրբ ժողովոյս, որ մայրաքաղաքաց եպիսկոպոսն է, զի ի մերձաւոր գաւառաց անտի եւ յիշխանութենէ կոչեսցէ զայլս ոմանս, որ դատեսցեն եւ զհակառակութիւն կեղծաւորութեանն ի բաց լուծցեն, զի հաստատուն է՝ յոր ինչ կարգեսցեն, որ ինչ յիշխանութենէ անտի են։ Տե՛ս, թէ որքան ստուգիւ հրամայէ դատել կաթողիկոսաց եւ ոչ պատրիլ ի պատճառս ագահութեան եւ թիւրել զճշմարիտ դատաստանս։

ԳԼՈՒԽ ՃԿԱ ՎԱՍՆ ՈՉ ՓՈԽԵԼՈՅ ԶՀԻՆ ՍՈՎՈՐՈՒԹԻՒՆ, ՈՐ ԲԱՐԻՆ Է, ՅԵԿԵՂԵՑՈՅ ՍՐԲՈՅ

Ոչ է պարտ զվաղնջուցն սովորութիւն ի գաւառի եկեղեցեաց նորաձեւել։ Զվիճակաց, եւ զաթոռոց, եւ զժողովրդոց ասէ։ Եւ թէ փոխեալ յասացելոցդ կամի ոք ի հայրապետաց, ժողովօք պարտի առնել, որ է անվտանգ ըստ դատաստանի գրոց։

ԳԼՈՒԽ ՃԿԲ ՎԱՍՆ ՈՉ ՏԱԼ ՅԱՅԼ ԵԿԵՂԵՑԻ ԶԱՅԼ ԵԿԵՂԵՑՈՅ ՆՈՒԷՐ

Ոչ է պարտ զսրբութիւնսն յօրհնութեան կարգի ըստ զատկաց յայլ եկեղեցիս առաքել։ Զնշխար տալն յայլ եկեղեցիս խափանէ, զի մի՛ պատճառ ամբոխի լիցի, զի յամենայնսն ուղիղ դատաստանի զգուշանան կանոնք։

ԳԼՈՒԽ ՃԿԳ ՎԱՍՆ ՈՐ ԸՆԴ ԱՅԼԱԶԳԻՍ ԽԱՌՆԱԿԻՆ ԽՆԱՄՈՒԹԵԱՄԲ

Չէ մարթ, որ յեկեղեցոյ մերոյ են, ի պէսպէս եւ ի ցոփ հարսանիս այլազգեաց մերձեցուցանել զուստերս եւ զդստերս իւրեանց, կին տալ նոցա կամ կին առնուլ ի նոցանէ։ Դատաստան ըստ կամաց կանոնաց այս լիցի այնպիսեացն. զի թէ ի հեթանոս այլազգաց տան, եւ զրկին ի հաղորդութենէ, զրկեսցին տուողքն ի հաղորդութենէ իւրեանց, եւ եթէ ի հերձուածողս, յոր մեք ոչ հաղորդիմք, զդատաստան խղճին ծնողքն, որ ընդ նոսա ամուսնացուցին, հատուսցեն։

ԳԼՈՒԽ ՃԿԴ ՎԱՍՆ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԱՑ, ՈՐ ԶԱՅԼ ԵԿԵՂԵՑԻ ԿՈՂՈՊՏԷ ԵՒ ԶԻՒՐՆ ԶԱՐԴԱՐԷ

Եպիսկոպոս ոք, եթէ իցէ գաւառաց բազմաց եւ ունիցի իշխանութիւն ընդ ձեռամբ իւրով, մի՛ իշխեսցէ յայլոց իշխանութեանց առնուլ ինչ եւ զիւր եկեղեցին զարդարել, զի աչառութեամբ վարեցաւ եւ անձին իւրում դատապարտութեամբ։ Այնպիսին, եթէ չհաւանիցի դառնալ յիրացն, ի բաց լուծցի. եւ այն, զոր առ յայլոց եւ շինեաց զեկեղեցին, մի՛ կոչեսցեն զանուն նորա իւրեանց վարդապետ։ Յայտնի է այս հոգեւոր դատաստան եւ պահելի հաւաստեաւ յեկեղեցի։

ԳԼՈՒԽ ՃԿԵ ՎԱՍՆ ՈՐ Ի ՄԻՏՍ ՈՉ ԻՑԷ ԵՒ ԶԻՒՐՈՎԻՆ ԵՐԹԻՑԷ

Հարցումն. Որ յիւր միտս ոչ իցէ եւ զիւրովին երթիցէ, այսինքն՝ կամ գահավէժ առնի, կամ այլ ինչ մահու մեռանի, պա՞րտ է ի վերայ պատարագ մատուցանել, թէ ոչ Պատասխանի. Պարտ է վիճակելոյն քննել, եթէ ճշմարտութեամբ պակասամիտ էր եւ արար զայս, քանզի բազում անգամ մերձաւորին ախտացելոյն կամելով դիպել, որ ի վերայ նորա պատարագ մատչի, ստեն եւ ասեն՝ չէր յիւր միտսն, զի մատուսցեն զպատարագն։ Արդ՝ քննել պարտ է, մի գուցէ ի բռնութենէ մարդկան կամ այլապէս արար զայս, ապա ոչ է պարտ լինել պատարագ ի վերայ նորա, քանզի ինքնասպան եղեւ անձին իւրոյ։ Ապա պարտ է քննել զամենայն ճշմարտութեամբ, զի մի՛ ի դատաստան անկանիցի մատուցանողն։ Արդ՝ թէպէտ յայտնի է ըստ հարցմանն եւ պատասխանիդ, այլ վերակացուքն պարտապան են ապաշխարել ըստ դատելոյ վարդապետաց։ Եւ դատաւորաց ոչ է այդ։

ԳԼՈՒԽ ՃԿԶ ՎԱՍՆ ԴԻՒԱՀԱՐ ԿՆՈՋ

Հարցումն. Եթէ ոք կին այսահարիցի յոյժ, որպէս զի երկաթս ագանիցի, եւ այր նորա ասիցէ՝ ոչ կարեմ ժուժկալել, եւ կամիցի առնուլ այլ կին, օրէ՞ն է, թէ ոչ։ Պատասխանի. Շնութիւն միջնորդի յիրսդ, եւ զինչ՞ պարտ եւ արժան է, ոչ գիտեմ վասն այդորիկ։ Ըստ ներման եւ զայս գրեցաք երբեմն զդատաստան. որպէս կամ է ընկալցին դատաւորք եւ անպարսաւ զմեզ թողցեն յայդմանէ։

ԳԼՈՒԽ ՃԿԷ ՎԱՍՆ ՈՐ ԱՅՐ ՉԼԻՆԻ

Հարցումն. Եթէ այր ոք ոչ լինիցի ի գործ այրութեան, եւ զկինն ելանէ ի նմանէ, եթէ ոք զկինն զայն կին առնիցէ, ընդ հանե՞ալ կանայսն պարտ է համարել զայնպիսին, եթէ անխե՞ղճ ունել։ Կամ թէ այրն չարձակէ եւ ասէ այնպէս, եթէ՝ ինձ մասն հասեալ է յԱստուծոյ, կաց եւ պաշտեա զիս, մեք զի՞նչ պատասխանի տացուք։ Պատասխանի. Զէ արժան արձակել եւ ոչ ձեզ թողացուցանել։ Եդեալ է եւ այս դատաստան կանոնական. ներմամբ ի կամս ապաստան է հաճելն ընդ երկաքանչիւրսն, նմանապէս եւ՝ դատաւորաց եկեղեցոյ։

ԳԼՈՒԽ ՃԿԸ ՎԱՍՆ ՀԱՇՄԵԼՈՅ ԿԱՆԱՆՑ

Հարցումն. եթէ կին ուրուք հաշմիցի եւ ասիցէ ցայր իւր, եթէ՝ ես ահաւասիկ չեմ արժանի առնակնութեան, արա դու քեզ այլ կին, որ քեզ պիտանի է եւ զտուն քո շէն կալցի, եւ ինձ ամ ըստ ամէ հաց եւ հանդերձ տուր, եւ ես նստայց առ եկեղեցոյդ մինչ ի վախճան ժամանակի իմոյ, եւ այրն առնու յանձն առնել զամենայն, ընդ պատուհասի՞ւ ինչ են իրքն, զի այլ կին առնէ, թէ՞ անվնաս է։ Պատասխանի. Վնասակար է, ոչ կարէ այլ կին առնուլ, որչափ կենդանի իցէ կինն իւր։ Ընտրութեամբ զիջանելով եդաւ այս դատաստան կանխաւ։ Ընդ կամս դատաւորաց եկեղեցոյ եդաք եւ զայսոցիկ ընդունելութիւն, միայն զի ի խղճէ ճողոպրիցիմ։

ԳԼՈՒԽ ՃԿԹ ՎԱՍՆ ԱՆԱՍՆԱՊՂԾԱՑ

Հարցումն. Եթէ այր ոք ընդ անասնոյ պղծիցի եւ յետ պղծութեանն զղջանայցէ եւ ապաշխարիցէ եւ վաստակիցի յօրկանոցի, որպէս եւ հրամայեն վարդապետք, եւ կին նորա յետ յանցանացն չկամիցի ի կնութեան կալ վասն պղծութեանն, որ եդաւ ի վերայ նորա, եւ այրն այսպէս ասասցէ, թէ՝ կամ կինն առաջին հաւանեսցի, կամ այլ կին հրամայիցէք առնել։ Պատասխանի. Կինն իշխէ մեկնել, եւ այրն այլ կին առնուլ։ Նշանակեցաւ երբեմն այս դատաստան, այլ այժմ զսրբոյս եդաք հրաման ի լրման այնմ։

ԳԼՈՒԽ ՃՀ ՎԱՍՆ ՔԱՀԱՆԱՅԻ, ԹԷ ՍՊԱՆԱՆԷ ԶՈՔ

Հարցումն. Եթէ ոք ի քահանայից յուղւոջ դիպեսցի, եւ աւազակք ի վերայ անկցին, եւ դէպ լիցի քահանայի սպանանալ զոմանս յաւազակացն եւ զանձն իւր եւ զընկեր իւր ապրեցուսցէ, պա՞րտ է նմա ի կարգի քահանայութեան կալ, թէ ոչ։ Պատասխանի. Չէ արժան կալ ի քահանայութեան, վասն զի ոչ է արժան քահանայի սպանանել զոք, թէ եւ ինքն մեռցի, այլ եւ ոչ զանասուն։ Յաղագս այսմ դատաստանի լուայ, եթէ վասն անձին չէ պարտ սպանանել զոք, այլ վասն ընկերացն լաւ է սպանանել, յորժամ աւազակքն այլազգիք իցեն։ Եւ պաշտել զքահանայութիւն կամ ոչ՝ ի դիպուածսն տեսցի ի վարդապետաց։

ԳԼՈՒԽ ՃՀԱ ՎԱՍՆ ԴԻՒԱՀԱՐԱՑ ԵՒ ԱՅԼ ԽՈՒՄԱՐՆՈՒ ՍՊԱՆՄԱՆ

Հարցումն. Եթէ ուրուք ի դիւահարիլն իւրում մարդ սպանեալ առանց զգայութեան իւրում, յորժամ սրբեսցի ի դիւէն, իբրեւ սպանո՞ղ պարտ է ապաշխարել, թէ ո,րպէս։ Պատասխանի. Սակաւ ինչ, զի ի չարէն է գործն։ Սոյն լիցի եւ յաղագս այլ մտախաբացն։ Բայց ըստ հոգեւոր դատաստանի, եթէ ինքեանց վնասիցեն եւ թէ այլոց, առանց ապաշխարութեան մի՛ լիցի տեսողքն։ Այլ ըստ մարմնոյ դատաւորաց աստ գործ ոչ է։

ԳԼՈՒԽ ՃՀԲ ՎԱՍՆ ԱՄԼՈՒԹԵԱՆ ԿԱՆԱՆՑ

Հարցումն. Եթէ ոք վասն ամլութեան եթող զկին իւր եւ առնէ կին ծննդական եւ ապաշխարութիւն խնդրէ նովին կնաւն, զին,չ պարտ է առնել։ Պատասխանի. Շնացող է։ Գրեալ է քննութեամբ եւ այս դատաստան։ Այլ դատաւորաց լիցի զսրբոյս մեծարել զհրաման եւ կամ դատելն զկանխաւ, եւ ազատս զմեզ ի բամբասանաց թողուլ։ Ներէ եւ այսմ սուրբն Բարսեղ։

ԳԼՈՒԽ ՃՀԳ ՎԱՍՆ ՔԱՀԱՆԱՅԻՑ ԵՒ ԱՅԼՈՑ ԱԿԱՄԱՅ ՍՊԱՆՈՒԹԵԱՆՑ

Հարցումն. Եթէ ոք ի քահանայից սրբէ զանդաստան իւր կամ զպարտէզ եւ քար ընկենու զորմովն, եւ դիպի մարդոյ, եւ մեռանի, զին՞չ պարտի առնել վասն կարգի քահանայութեանն եւ պաշտմանն։ Կամ թէ ումեք յաշխարհականաց նոյնպէս ակամայ սպանութիւն դիպի, ո՞րպէս պարտ է տալ ապաշխարութիւն։ Պատասխանի. Սպանող է, ապաշխարեսցէ եւ զքահանայութիւն մի՛ պաշտեսցէ։ Նմանապէս եւ՝ հայր՝ զորդի եւ այլ այսպիսի, նմանապէս եւ՝ որ ի վարդապետէ վասն խրատու հարեալ է եւ մեռեալ, ըստ սովորութեան։ Եւ այսպէս է. սաստիւ առաքեալ քահանայ զծառայսն զհետ փախուցելոյ ծառային, այլ թէ յամբոխի միջի ձիով ընդ կուռն հարկանէ եւ սպանանէ, ի քահանայութիւն գալ ասէ եւ աստ լուծանէ, կամ զի չէր քահանայ, կամ յամբոխէն եղեւ, ներէ։ Նման այսմ եւ զակամայ սպանութիւն Oրէնքն ուսուցանեն, որպէս ոստչիլ տապարին, կամ այլ ինչ այսպիսի, զոր յապաստանի, ասէ, անկանել ի քաղաքսն եւ ապրել, որ զերկրորդ մահուն ունի զտեղին։ Է կամաւ դարձեալ եւ ակամայ, յորժամ նետ ոք ձգէ որսոյ, կամ գազանի, կամ ըստ այլոյ օրինակի, եւ պատահի թշնամոյ, յորոյ վերայ խնդայ, խառն է յերկուցն։ Յաղագս այնորիկ է դատաստանս թագաւորացն, ի սպանանել այլազգոյ զքրիստոնեայ ակամայ իբր զկամաւոր եդաք զդատաստան, զի բնութեամբ է խնդալ նոցա ի կորստեան մերում։ Եւ արդ, քանզի արժան է զակամայ սպանութիւն խոստովանեալ՝ ըստ կանոնական ուղղել դատաստանի, եւ ի ձեռս անկեալ դատաւորացն՝ ճշգրիտ դատել զակամայ եւ զկամայ եւ որ յերկուցն է եւ այնպէս զտուժսն ուղղել։ Այլ զկատարեալ կամայն եւ զակամայն ի կանոնաց ուսցիս ի Բարսղի սրբոյն։

ԳԼՈՒԽ ՃՀԴ ՎԱՍՆ Ի ՊԱՏԵՐԱԶՄԻ ՍՊԱՆՈՒԹԵԱՆ

Իսկ որ ի պատերազմունս մահք գործին, հարքն մեր ամենեւին չհամարեցան ինչ զայն ի մեղս, ըստ որում եւ մեզ հաճոյ թուեցաւ սմին խորհրդոյս հետեւել։ Բայց վասն զձեռս սրբելոյ բարիոք է այնպիսեացն երեք ամ արտաքոյ հաղորդութեան լինել։ Այս եւ ոչ ընդ օրինօքն եմուտ։ Եւ աստ լոկ ի հաղորդութենէ ասէ արտաքոյ։ Յայսմանէ ուսցին դատաւորք, եւ մի՛ վրէժ ինչ լիցի։

ԳԼՈՒԽ ՃՀԵ ՎԱՍՆ ՈՐԴՈՅ ԲԱԺԱՆՄԱՆ

Որդիք որ ոչ հնազանդին ծնողաց իւրեանց, որ ինչ եւ հասանէ յընչից իւրեանց, տացեն նոցա սիրով եւ նստուցանեն զնոսա ուրոյն. գուցէ չարիք ինչ հանդիպեսցին։ Եւ որ կանայս առնեն՝ նոյնպէս արասցեն, զի այն է հաճոյ Աստուծոյ, քանզի Պօղոս այսպէս հրամայեաց։ Թերեւս այն է, որ ասէ՝ հարք, սիրեցէք զորդիս ձեր, եւ այլն։ Եւ զայս ընտրելով ներմամբ կամի։

ԳԼՈՒԽ ՃՀԶ ՎԱՍՆ ՆԵՐՔԻՆԵԱՑ ԵՒ ՄԱՐՄՆԱԶԵՂԾԱՑ

Եթէ ոք ներքինի իցէ եւ կամ մարմնազերծ եւ կեղծաւորութեամբ կին առցէ, եւ կնոջն հասեալ ի վերայ գործոյն՝ իշխան է քակտել եւ թէ կալ. եւ թէ քակեսցի, ում եւ կամի՝ լինիցի։ Եւ զկէս ընչիցն առցեն յառնէն եւ տացեն տուգանս, վասն անարգանաց պսակին, յեկեղեցին, եւ երեք ամ ապաշխարեսցէ այրն պիղծ։

ԳԼՈՒԽ ՃՀԷ ՎԱՍՆ ՈՐ ՈՒՏԷ Ի ՏԵՂՈՅ

Եթէ ոք ուտէ ի տեղոյ, տացէ ընդ միոյն չորս, ապա թէ ոչ՝ ըստ կանոնին ապաշխարիցէ, կամ յաղքատս տալ, թէ այն պատահի։ Եւ այդ լիցի դատաստան այդոցիկ։

ԳԼՈՒԽ ՃՀԸ ՎԱՍՆ ՀՐԴԵՀԻՑ

Եթէ ոք հրդեհիցէ զարդար վաստակս, տուժեսցի ընդ միոյն երեք, թէ ոչ՝ ապաշխարեսցէ տասն ամ։ Ցուցաւ այս եւ ըստ Oրինացն։

ԳԼՈՒԽ ՃՀԹ ՎԱՍՆ ՀԱՓՇՏԱԿՈՂ ԱՐՈՒԵՍՏԱՒՈՐԱՑ

Արուեստաւորք, որ յափշտակեն զինչսն այլոց, տացեն ընդ միոյն չորս, ապա թէ ոչ՝ ապաշխարեսցեն ըստ վարդապետին հրամանի։ Զյայտնեալն եւ ի դատաստան անկեալն հատուցանել ասէ, եւ որք կարողն են, եւ որք չունին կար եւ զծածուկն՝ ապաշխարել։

ԳԼՈՒԽ ՃՁ ՎԱՍՆ ԲԱԺԱՆՄԱՆ ՀԱՅՐԵՆԵԱՑ ՅՈՒՍՏԵՐՍ ԵՒ Ւ ԴՍՏԵՐՍ

Եթէ ոք վախճանի եւ ունիցի ուստերս եւ դստերս, զինչսն ծնողացն ընդ երկու քոյրսն մին եղբօր բաժին դիցեն հաւասարապէս։ Ըստ Oրինացն յառաջագոյն գրեցաք զայս դատաստան եւ եդաք. դուստր ի տան առցէ զեղբօր բաժին, եւ ելեալք՝ երկուսն զմին եղբօր։ Եւ այս յայատնի յOրինաց ոչ ասացաւ, եւ աստ կանոնական հրամանս զայս ոչ ընտրեն, եւ ոչ հեթանոսք զանազանեն զսոսա։ Այլ ես յիրացն հաւատարիմ զայն իսկ գիտեմ, զի ելանէ դուստր ի տանէ հօր բաժնիւ եւ որ ի տան է՝ անբաժին եւս է։ Արդ, զսոսա հաւասարաբաժին զկնի մահուան հօրն առնել ոչ է արդարադատութիւն, զի այդպէս գտանին կարգեալ դստերքն ընդ եղբարսն առեալ բաժին, եւ որք ի տանն՝ երկուսն մի։ Ապա թէ ոք ասիցէ՝ որդոցն ծախք լինել ածել կանայս, գիտելի է, զի որքան ծախք իցէ, այնքան աշխատութիւն, իբր զի արու է, եւ բաժին ընդ կնոջ նորա ածաւ։ Ըստ այսմ հաւատարիմ երեւի, զի կարգելքն՝ երկուսն մին լիցին, եւ որք ի տան՝ ընդ որդիս համարեսև ցին։ Եւ այդպէս ամենեցուն հաւասարութիւն եղիցի, եւ տկար ազգն խնամեսցի, եւ մի՛ նուազ լիցի, զի բազում ծնողք զդստերս առաւել պատուեն. եւ այս նախախնամութեամբ, զի որդոց դիւրին է ապրել, քան դստերաց։ Եւ զայս յայտ արարաք, զի եւ նոյն իրքդ այդպէս պատահի, այլ կամք ընտրեսցեն դատաւորաց՝ զամենայն զդստերսն զերկուսն մին ունել եւ կամ ըստ դատմանն, որպէս գրեցաւ։ Նաեւ զայս իրաւունս համարիմ, զի բազում անգամ պատահի զդուստր երկիցս կարգել. այնոցիկ բաւական լիցի այն մասն ի բաժնի, եթէ ըստ ընչից ծնողացն առ նա ծախքն լեալ իցէ, ապա թէ ոչ՝ տեսցի հաւասարութիւն, սակայն մասն լիցի բաւական առելոցն։ Եւ յերկրորդ ամուսնութենէ ուստերքն եւ դստերքն նուազ լիցին ի մասն բաժնի, որպէս գրեալ է։ Այլ զտուն հօր կրսեր որդոյն սովոր են տալ, բայց տեսցի անկաւորին լինել, որ զտեղի հօրն բաւական է ունել։ Իսկ անդրանկանն պատիւ լիցի, որպէս ծանուցեալ է. ըստ այդմ, եթէ հաւասար բաժանեսցին ժառանգութիւնն ուստերաց, առաւել լիցի յաղագս պատուոյն։

ԳԼՈՒԽ ՃՁԱ ՎԱՍՆ ԹԷ ՔԱ՞ՆԻ ՏԱՐՈՅ ԼԻՆԻ ՏՂԱՅՆ, ՈՐ ԲԱԺԻՆ ԱՌՆՈՒ

Աստուածային օրինադրութիւնն եւ կանոնական հրամանն զնկարեալ սաղմն ի դատաստան դնէ արեան եւ այն, զի առաջի կայր ծնունդ յանվնաս լինելն։ Բայց ժառանգ լինելն, թէպէտ աշակերտեալք Մահմետի սնոտի իմաստասիրելով զտեսանել աստեղաց ասեն մանկանն, այլ մեզ հաւատարիմ Տեառն լիցի ասելն՝ ոչ յիշէ զնեղութիւնն վասն խնդութեանն, զի ծնաւ մարդ յաշխարհ, եւ դարձեալ՝ ծնեալն ի մարմնոյ մարմին է։ Եւ մարմնոյ ծնեալն մարմնոյ ժառանգ եղիցի, որպէս յԱստուծոյ ծնեալն՝ Աստուծոյ։ Ապա թէ յղի է կինն, եւ պատահի մեռանել առնն, ակն կալցեն դատաւորք ծննդեանն եւ այնպէս զժառանգութիւնն հաստատեսցեն ի ծնանելն։ Եւ թէ ի նմին աւուր, յորում ծնաւ, մեռանիցի՝ մանուկն, որ ժառանգ է, ի մանկանէն ժառանգիցեն այլք եւ ոչ ի հօրէն։ Եւ եթէ մայր մանկանն մեռանիցի, թէ ի ծնունդն, թէ զկնի ծննդեանն եւ թէ ի նմին աւուր մեռանիցի, մանուկն ժառանգ է մօրն, եւ ի մանկանէն հայրն ժառանգէ։ Ըստ ասացելոյդ ուստերք եւ դստերք ժառանգ լիցին, ապա թէ չիցեն՝ ում եւ կամի ժառանգեցուսցէ՝ ազգատոհմի եթէ ծառայի, զի ինքնիշխան է զայդոսիկ ժառանգուցանել։ Այլ զկնի մահուն, թէ ինքն ոչ հաստատեաց, մերձաւորքն ի տոհմէ եւ ոչ հեռաւորքն ժառանգեն, որպէս եւ դատեալ եղեւ այդ ըստ Oրինաց։

ԳԼՈՒԽ ՃՁԲ ՎԱՍՆ ՀԱՇԱՄԵԼՈՅ ԶԱՒԱԿԱՑ

Եթէ պատահի հաշմ լինել զաւակ, որպէս թէ չունել բնաւ միտս եւ իմացուածս, սա ոչ է ժառանգ, զի ոչինչ իմանայ, որով ի գործ արկցէ զհայրենիսն, զի ի ծնէ այնպէս պատահեաց։ Ապա թէ յետոյ ախտն եղեալ իցէ եւ կարծիցի բժշկիլ, յայլ ժառանգս աւանդեսցեն. թէ առողջասցի՝ ժառանգէ, ապա թէ ոչ՝ որք ժառանգենն խնամս տարցին մինչ ի մահ։ Իսկ եթէ այլազգ իցէ՝ կաղ, կամ կոյր, կամ այսահար, որ չիցէ անզգայեալ, կամ բորոտ, որ չիցէ բնաւին ապականեալ, կամ անդամալոյծ իմաստուն եւ այլք այսպիսիք, որ բաւական գոն այլօք սպասաւորօք զհայրենիսն ժառանգել, մի՛ զրկեսցին ի ժառանգ լինելոյ, իսկ անբաւականքն՝ այլօք ժառանգորդօք խնամիցին մինչ ի մահ, որպէս ահա ցուցաւ։ Եւ զայդ այդոցիկ իրաւամբք գիտեմք դատաստան։ Զի եւ ըստ Oրինացն անարատք ի կենդանեացն ի սեղանն ելանէին Աստուծոյ նուէր, իսկ արատաւորքն հասարակաց էին զենլի։ Այսպէս, անարատք հոգով եւ մարմնով Աստուծոյ լիցին ընծայ ի մարդկանէ եւ ժառանգք, իսկ արատաւորքն մարդկան անխոտելի են ժառանգք։

ԳԼՈՒԽ ՃՁԳ ՎԱՍՆ ԿՏԱԿԱՑ, ՈՐ Է ՏԻԱԹԻԿ

Եւ կտակ լիցի՝ որպէս ուսուցանեն կանոնք. զկնի երից աւուրց հիւանդութեան կոչէ հիւանդն զքահանայն եւ զժառանգաւորս եկեղեցոյն եւ երեք վկայիւք արասցէ զկտակն եւ զամենայն ինչ զգհոգոյ, եւ զթաղմանն, եւ զտան խօսեսցի ըստ կամաց իւրոց։ Եւ եթէ ի նմին աւուր պատահի մեռանել, հաստատուն լիցի կտակն, թէ չիցէ թափեալ ի մտաց. ոչ որպէս Մահմետի անգոյ իմաստունքն ասեն՝ յետ քառասուն աւուր ապրելոյ հիւանդին հաստատի կտակն։ Բայց հաստատուն կտակ յառողջութեանն է, թէպէտ եւ ասացեալն անխոտելի է, զի կամաւոր՝ այն, իսկ այս խառն տեսանի։ Եւ եթէ պատահի յառնել հիւանդին եւ փոխել զկտակն, իշխան լիցի, զի կտակ յետ մահու հաստատուն է ըստ առաքելոյն։ Այլ Աստուծոյ եղեալ կտակն հաստատուն լիցի, կատարեսցէ զոր խօսեցաւ բերան նորա ի նեղութեանն, եւ թէ ուխտս դիք եւ կատարեցէք։ Ինչ ի դէպ իցէ ընդ յառնելն կատարման կտակին՝ տեսցէ, եւ զոր ինչ զկնի մահու գրեալ է, զկնի կատարեսցին։ Եւ թէ փոխէ՝ յայլ առաւելն իշխան լիցի եւ ոչ ի նուազեցուցանելն։ Եւ արդ, այսմ այդ է դատաստան։

ԳԼՈՒԽ ՃՁԴ ՎԱՍՆ ԹԷ Ո՞ՐՊԷՍ ԱՐԺԱՆ Է ԶՄԵՌԵԼՈՅ ԽOՍՔՆ ԸՆԴՈՒՆԵԼ

Եթէ ի միասին բազում ժամանակք կեցեալ իցեն այր եւ կին եւ որդիս ծնեալ, որոց ի միասին զանազանութիւն չիցէ ստացուածոց, ի միաբանուև թենէ ընչից մեռելոցն լիցի, ապա թէ յայտնապէս կնոջն երեւի ստացուածն՝ ժառանգաւորացն լիցի։ Եւ թէ ձեռնհաս իցէ՝ այրն զմեռելոյթսն արասցէ, եւ թէ ոչ իցէ՝ յիւրոցն, եւ առն ի ժառանգութիւն մի՛ լիցի։ Եւ թէ ամուլ կին պատահի, եւ բազմաժանակեայ ի միասին իցեն, առն լիցի մեռելոյթսն, եւ մի՛ լիցի ի մասն ժառանգութեան առն, այլ որք կնոջն են՝ ժառանգեսցեն։ Իսկ սակաւաժամանակեայ եղեալ կին եւ առանց ամուսնութեան մեռեալ՝ իւրքն ժառանգեն եւ ոչ այրն։ Ապա թէ որդի կամ դուստր ծնեալ, թէ կենդանի իցեն եւ թէ մեռեալ, առնն լիցի մեռելոցն եւ մասն ժառանգութեան։ Եւ այդոքիկ յառաջին եւ յերկրորդ ամուսնութիւնն միեւնոյն լիցի օրինակ։ Իսկ մեռեալ այր՝ յիւրոցն լիցի յամենայն ասացեալսդ մեռելոցն։ Եւ ծնեալ ուստերս եւ դստերս՝ ի կնոջէն ժառանգէ, եւ ի նորայոցն՝ կինն, իսկ յամլոյն ոչ ժառնգէ այրն, բայց սակաւ նշան մասին. այլ կին ամուլ ժառանգէ յառնէն յաղագս տնտեսութեանն։ Եւ փութով մեռեալ այր, եւ կոյս մնացեալ կինն յառնեէն չժառանգէ. եւ ծնեալ ծնունդ, թէ կենդանի իցեն, թէ մեռեալ, ժառանգէ յառնէն, թէ եւ սակաւժամանակեայ իցեն ի միասին։ Եւ հանդերձք մաշեալք ի բաժանումն ոչ յիշին երկաքանչիւր կողմանցըն, բայց որ ի միջի կացցէ. նոյնպէս եւ՝ պարգեւքն ի միմեանց, թէ մաշեալք իցեն, այլ ոսկի եւ որ ինչ կայուն իցէ, այնոքիկ ըստ իրաւանց դատեալք վճարեսցին։ Եւ ծախք հարսանեաց ոչ յիշին, զի ի կամաց այդոքիկ լինին։ Բայց որ ինչ արժան է, իրաւամբք տեսցեն դատաւորք ըստ պատահման եւ ըստ սովորութեան գաւառին, զի դատաստանս, զոր եդաք, իրաւացի կարծիւք է։ Ապա թէ արտաքոյ ըստ ճշմարիտ իրաւանցն կարծիքն է, յիրաւունս դարձուցանել ուղղութիւն է, միայն զի ներեսցէ մեզ սիրով եւ թողութիւն ի պակասութեանն արասցէ, կորովի տեսութեամբ զթերին լցցէ։

ԳԼՈՒԽ ՃՁԵ ՎԱՍՆ ՎԱՃԱՌԱՑ ՆԵՆԳՈՒԹԵԱՆ

Եթէ ոք զիւր ինչ զարատաւորն տայ ընկերին ի պատճառս վաճառի եւ նենգութեամբ զրկէ եւ խաբէ սուտ երդմամբ եւ ինքն գովի յանձին իւրում վասն զրկելոյ զընկերն, նզովեալ եղիցի։ Եւ զի մի՛ ի նզովս անկցին այնպիսի վաճառողքն, զայսոցիկ դիցուք զդատաստան։ Զարատաւորն տալ ըստ այսմ է. թէ հարկանող իցէ, եւ կամ ի բարս կամ ի մարմինս արատ ինչ գուցէ, կամ յանշնչից իցէ վաճառն, եւ այնպիսոյն բիծն իցէ, թէ վնաս ինչ գործեալ իցէ, դատաստանաւ է վճարել վաճառողին, զի Oրէնքն ի միջոյ բառնալ եւ ոչ վաճառել հրամայէ։ Ապա թէ այլազգ ինչ իցէ եւ յայտ գայցէ՝ կամ ի պարծիլ կամ վկայք իցեն, զի գիտակ էր եւ վաճառեաց, անդրէն դարձցի, եւ թէ հաճոյ իցէ գնոև ղին՝ որքան արժան է ուղղեսցին։ Եւ թէ չիցէ գիտակ եւ վաճառէ, եւ ապա շաւ գնողն իցէ, հանել զապաշաւն արժան է։ Եւ ի վաճառելն զբիծն զամենայն ասասցէ, որպէս Եպիփան ի վաճառելն զէշն խեռաբարոյ, եւ գիտելով գնողին զանվնաս պատճառն՝ ըստ հաճոյից իւրոց որքան արժան է գնեսցէ. եւ այդպէս ի կանոնական նզովիցն ազատի, ապա թէ ոչ՝ ընդ գողսն եւ յափշտակողսն ապաշխարութիւն լիցի։

ԳԼՈՒԽ ՃՁԶ ՎԱՍՆ ՍՈՒՏ ՎԿԱՅԻՑ

Եթէ ոք երթայ սուտ վկայ եւ ընկենու զոք յորոգայթ մահու կամ գանի, հինգ ամ ընդ ունկնդիրսն կացցէ եւ մի ամ ընդ ձեռամբ՝ տրօք տնանկաց, ապա արժանի լիցի օրինաց։ Դատաստան այս եդաւ ըստ Oրինաց, այլ կանոնականս այժմ երկրորդի։ Յորոգայթ մահու եւ գանի ասէ, այլ որ ոչ մեռանի կամ տուգանօք ազատի, եւ այսոցիկ դատաստան լիցի՝ որքան վնասեացն հատուսցէ, ըստ այնմ, թէ որպէս խորհեցաւ առնել՝ եղիցի նմա. եւ կամ թէ չիցէ բաւական՝ ըստ հրամանի կանոնացդ ապաշխարեսցէ։

ԳԼՈՒԽ ՃՁԷ ՎԱՍՆ ԿՈՒՍԱՆԻ ԵՒ ԵՐԿԱԿԻ

Իսկ որ մինն կուսան է, եւ միւսն՝ երկակ, եւ մինն վախճանի, ամուսնանալ անհնար է. եւ թէ յանդգնի ոք՝ ապաշխարութիւն երեքկնոյն լիցի, եւ քահանայն լուծցի։ Երկբայի այս կանոնք սրբոյն լինել Բարսղի, եւ թէ նորա՝ անհնարին է լինել այս կանոնաց։ Այլ յուսմանէ ներմամբ այսպէս ծանեաք, զի կրկին ապաշխարութիւն երկուցն այնպիսեացն լիցի։ Եւ քահանային պարտ է ուսուցանել զայս սահման կանոնի, զի մի՛ դատապարտեսցի յաղագս աչառելոյն։ Զայդ այդոցիկ գիտասցուք լինել դատաստան։

ԳԼՈՒԽ ՃՁԸ ՎԱՍՆ ԽOՍԵԱԼ ԿԱՆԱՆՑ

Իսկ եթէ խօսեսցի կին, եւ հաստատեալ իցէ քահանային երկու կամ երեք վկայիւք, մի՛ իշխեսցէ թողուլ զնա եւ այլ կին առնուլ, բայց եթէ վասն պոռնկութեան կամ վասն մարմնազեղծութեան։ Զի խօսեալն քահանայիւ եւ վկայիւք կին երաշխաւորեալ է, եւ վասն պոռնկութեանն իշխան լիցի, զի ոչ ի տան նորա է յանցումն, առնուլ կամ ոչ։ Եւ մարմնազերծ է մարմնով ապականեալ, վէրս ունի անբժշկելի, եւ յայսմ իշխան է, կարծեօք բժշկութեան, առնուլ կամ ոչ։ Իսկ այլօք պատճառանօք չէ արժան թողուլ զխօսեալն։

ԳԼՈՒԽ ՃՁԹ ՎԱՍՆ ԱԽՏԱԺԷՏԱՑ ԱՐԱՆՑ ԵՒ ԿԱՆԱՆՑ

Կին կամ այր ցաւագին, կամ ախտաժէտ, կամ արուագէտ, մի իշխեսցեն ամուսնանալ եւ անարգել զպսակն օրհնութեան. եւ թէ որք յանդգնի՝ զկէս ընչիցն յեկեղեցի տացեն եւ երեք ամ ապաշխարեսցեն։ Եւ զայս յաղագս ծնկելոցն յախտս ասէ, զի նախ առողջասցին, կամ հոգեւորաց՝ յաղագս այնորիկ պարապեսցին, արուագիտաց եւ անասնագիտաց՝ զի մի՛ ի պատճառս այնորիկ զապաշխարութիւնսն մոռասցին եւ զի միջոցօք ժամանակօք մաքրեսցին։

ԳԼՈՒԽ ՃՂ ՎԱՍՆ ԳՈԴԵԱՑ ԵՒ ՊԻՍԱԿԱՑ, ԽԼԻՑ ԵՒ ՀԱՄՐԻՑ, ԵՒ ԿԱՂԱՑ ԱՌՆՈՒԼ ԿԻՆ ԹԷ ՈՉ

Եւ զայսոցիկ եդից այժմ զդատաստան՝ ամուսնանալ կամ ոչ։ Ի կանոնաց յաղագս շնութեան ուսաք, ուրկաց՝ եթէ ծնունդ նոցա նմանապէս ուրուկ լիցի, յաղագս այսոցիկ արգելցին, զի մի՛ ախտն տարածեսցի ի ծնունդն։ Արգելցին եւ բորոտք, զի թէպէտ եւ ի բժշկաց ասի փոխիլ ախտից, յորոց հոտ է, եւ ի բորոտ ոչ լինի, զի յուրկոտս յաղագս վիրացն լինի, եւ անդ վէր ոչ է, սակայն կանոնք փոխելի զախտն ցուցին։ Եւ զի մի՛ ի ծնունդս ախտն լիցի, արգելցին. ցի եւ Oրէնքն ոչ միայն յամուսնանալոյ, այլ եւ ի բանակէ եւս մերժէ։ Եւ թէ ոք զOրինացն նշանակ ասէ, սակայն ըստ մարմնոյ խտրութիւն էր, որպէս եւ այժմ յաղագս ասացելոյ պատճառիդ։ Իսկ կաղ, թէ չիցէ բնաւին լուծեալ, զի խափանումն իցէ կամ ուսման կամ այլոց մասնաւորաց, ամուսնասցի. եւ այդ՝ առնն է, նմանապէս եւ կնոջն լիցի։ Իսկ կուրաց յերկոսին աչսն. կին՝ մի՛ ամուսնասցի, զի ոչ կարէ սնուցանել զմանկունսն եւ ոչ այլ ինչ սպասաւորութիւն, իսկ այր՝ թէ ժուժկալ է, բարւոք է, ապա թէ բաւական է զկին եւ զտուն հոգալ, թէ ընչիւք նախնեացն եւ թէ այլ իրօք, ներելի է յաղագս այլոց պատճառի եւ վտանգի։ Իսկ կին խուլ, թէ ուշիմ իցէ, եւ ոք հաւանեսցի առնուլ, եղիցի. նոյնպէս եւ՝ այր։ Իսկ համրն, թէ այր է, թէ կին, ընդ անասունս համարեալ է. մի՛ ամուսնասցի։ Զայդոսիկ զդատումն ես ճշմարիտ կարծեմ։ Եւ թէ այլ ոք, ուղիղ ունելով զտեսութիւն, պարսաւանս այսմ դիցէ, անխռով եմ խորհրդով, զի եւ ոչ միոյ դատաստանի վճիռ հատանի լինել եւ կամ կանոնական հրամանաց, որ յայսոսիկ ածի դատաստան, զնոյն դատաստանի ունելով զօրութիւն, այլ ընդ մերոյն ընտրութեան եւ զկանոնացն երկրորդեցի։ Զի թէ ընդդէմ մերն կարծիցի՝ զսրբոցն պատուեալ զբան ի նոյն, ի նոցունց թողութիւն ինձ խնդրեսջիք, զի ոչ այնքան յանդուգն եմ, թէ զոր ոչ ըստ ներման եւ կամ յայլմէ առեալ զօրութիւն համարձակէի դնել։ Եւ թէ ոք համարեսցի յանդուգն՝ համարեսցի, միայն զօգտակարն ընտրիցէ եւ դատիցէ, եւ ես իսկ գամ զհետ՝ ոչ պարսաւելով, այլ շնորհ ունելով եւ գովելով։

ԳԼՈՒԽ ՃՂԱ ՎԱՍՆ ԱՅԼԱԶԳ ԽOՍԵԱԼ ԿԱՆԱՆՑ

Եթէ ումեք խօսեալ է կին, նախ քան զմտանել աղջկանն յեկեղեցին չար գործքն յայտնեցան, իշխան է այրն թէ առնուլ թէ ոչ։ Ապա թէ յեկեղեցի մտեալ իցէ, մի՛ իշխեսցէ արձակել, եւ թէ արձակեսցէ, այրի կոչեսցի եւ երեք ամ ապաշխարեսցէ։ Եւ յայլում գլխի հրամայէ զխօսեալն թողուլ վասն պոռնկութեան, եւ աստ յաղագս յեկեղեցի մտանելոյն՝ ոչ։ Սակայն եւ թէ որդիս ծնեալ է, իշխան է թողուլ վասն պոռնկութեան, այլ աստ յաղագս պատուելոյ զեկեղեցին ասէ։ Ապա՝ ոչ է պսակ արտաքոյ եկեղեցոյ եդեալն։ Եւ զի ոչ է ի տան առն, եւ առաջի կայ զգաստանալն, ապա թէ ի նոյն իցէ վարքն, իշխան է այնուհետեւ թողուլ։

ԳԼՈՒԽ ՃՂԲ ՎԱՍՆ ՏՂԱՅՈՑ ՊՍԱԿ ՈՉ ԴՆԵԼ

Տղայոց պսակ մի՛ իշխեսցէ ոք դնել, մինչեւ ի չափ հասեալ՝ զհաճոյս իւրեանց իմասցին, եւ թէ ոք յանդգնի՝ լուծցի ի քահանայութենէն եւ հարիւր դրամ տուգան տացէ յեկեղեցին. եւ տղայն ի չափ հասեալ՝ ամուսնասցի ընդ որ եւ կամեսցի։ Եւ յայլում կանոնի ասէ՝ ոչ պսակեալ առանց զմիմեանս տեսանելոյ, զի անյայտ է, թէ բնաւին ոչ կամին ամուսնանալ եւ կամ ոչ հաւանիլ միմեանց, հրամայէ չառնուլ։ Ապա թէ լիցի, եւ ի չափ հասեալ ոչ կամի, անվտանգ առնէ յաղագս ակամայ իրին։ Հաւանելի լիցի այս դատաստան յեկեղեցի Աստուծոյ։

ԳԼՈՒԽ ՃՂԳ ՎԱՍՆ ՈՐ ԶՄԻՆ ՄOՐ ԿԵՐԵԱԼ ԻՑԵՆ

Հարցումն. Որ միոյ մօր կաթամբ սնեալ իցեն օտարք ի միմեանց, յորժամ ի չափ հասանիցեն, ար՞ժան է ամուսնանալ, թէ ոչ։ Պատասխանի. Չէ արժան, քանզի ծնողն եւ ստնտուն ընդ մի համարեալ են։

ԳԼՈՒԽ ՃՂԳ ՎԱՍՆ ՓՈԽՈՂԱՑ ԶՍԱՀՄԱՆՍ

Հարցումն. Որ զսահմանս յափշտակէ զընկերին, ո՞րպիսի ինչ է։ Պատասխանի. Զոր գրեաց Մովսէս յOրէնս հրամանաւ Աստուծոյ՝ իջցէ անէծքն այն ի վերայ գլխոց նոցա, եւ եղիցի նզովեալ ի կեանս եւ ի մահ։ Լուիցեն զայս յափշտակող սահմանաց եւ զարհուրեսցին, զի դատաստան աստուածային է։ Եւ թէ լիցի հակառակութիւն ինչ անդաստանաց, վկայիւք լուծցի, զի զայն հաւաստի կարծեմ լինել, քան բառնալ խաչ եւ Աւետարան միոյ, զի բազում անգամ խաբէութիւն լինի, եւ զի երդումն է այդմ օրինակաւ, զոր ոչ հրամայեցաւ։ Եւ թէ այդպէս կատարի բանդ դատաստանի, մի բարձող խաչին լիցի վկայ, եւ մի՝ երդումն, եւ եղեւ երկու ըստ Oրինացն։ Այլ զայս ոչ հրաման տալով ասեմք, որպէս յառաջդ իսկ գրեցաք վասն երդմանն, այլ յայտնել կամեցաք, թէ ոք զայսպիսի առնէ՝ վճարեալ է իրք դատաստանին, որպէս ցուցաւ, թէ զերկու վկայի ունի զտեղի։ Եւ թէ այսպէս լիցի, զապաշխարութիւնն լցցէ, որպէս ցուցեալ է յերդման ճառին։

ԳԼՈՒԽ ՃՂԵ ՎԱՍՆ ԿՆԱՀԱՆԱՑ

Եթէ ոք թողցէ զկին՝ զորդոց մայր, առանց բանի պոռնկութեան, կամ կախարդութեան, կամ թէ արատ ինչ ի մարմին չիցէ, այլ թէ այրն շնաբարոյ իցէ եւ ակն եդեալ իցէ այլում, դատաստան այս լիցի. զորդիսն եւ զամենայն ինչ որ ունի բաժանեսցեն հասարակաց։ Եւ թէ կամք են կնոջն զայր ի տուն ածել յինքն, համարձակ ածցէ։ Եւ զբաժինն կալցին եւ զարքունի հարկն ողջ արասցեն։ Եւ այրն, որ եթող, եւթն ամ ապաշխարեսցէ եւ յեկեղեցի տուգանս տացէ. թէ ազատ է՝ երեքհարիւր դրամ, եւ թէ շինական՝ գանալից լիցի եւ հարիւր դրամ տայ յեկեղեցին, փոխանակ զօրհնութեամբ զամուսնութիւնն խոտելոյ։ Ապա թէ մինչդեռ ի պայքարին եւ ի տուգանին իցեն, եւ կին ոք յանդգնեալ կնաթողին լիցի կին, եւ ամ մի չիցէ անցեալ, յայտ եղեւ, թէ զառաջին կինն նա ետ թողուլ, կալցեն զկինն եւ յօրկանոց տացեն, եւ զտարի մի աղասցէ գոդեացն. թէ ազատ է եւ յօրկանոց չերթայ՝ հարիւր դրամ տուգանք տայ գոդեացն։ Մի անգամ եւ երկիցս զայս եդաք դատաստան. դարձեալ եւ այժմ, զի զանձն յընդդիմադրութենէ կանոնաց կարծեաց ազատիցեմ եւ զյաւելուած իւրաքանչիւր հրամանացն դիցեմ, ըստ որում եւ յայսմ կանոնի հանդերձ այլօք։ Եւ զայրն ի տանէ մերժել եւ այլ ի ներքս ածել հրամայէ, որ է առաւելութիւն սաստի։

ԳԼՈՒԽ ՃՂԶ ՎԱՍՆ ԱՄՈՒԼ ԿԱՆԱՆՑ

Եթէ ոք արար կին եւ պատահեցաւ ամուլ, եւ այրն հանցէ վասն ամլութեան, որ ինչ կնոջն կարասի բերեալ է ի տունն՝ թէ աղախին, թէ անասուն, թէ հանդերձ, թէ արծաթ, իշխան է առնուլ եւ գնալ։ Եւ թէ քան զամլութիւնն այլ արատ չգուցէ ի կինն, տուգան եւս տացէ կնոջն վասն անարգանացն. թէ ազատ է՝ հազար եւ երկուհարիւր դրամ, թէ շինական է՝ վեցհարիւր դրամ։ Ապա թէ մինչդեռ ի դատաստանին եւ ի տուգանին իցեն, եւ ամ մի ի վերայ չիցէ անցեալ, եւ ոք ի կանանց յանդգնի եւ առնն կին լիցի, կալցեն զկինն եւ յօրկանոց տացեն, քանզի յայտ եղեւ, թէ հանելոյ կնոջն պատճառ նա եղեւ, եւ տարի մի աղասցէ գոդեացն, եւ յաղախնութեան կացցէ, եւ եկեղեցի հարիւր դրամ տուգանք կալցեն, փոխանակ զի բուն ամուսնութիւնն վասն նորա խոտեցաւ. ապա թէ ազատ է եւ չերթայ ի գոդենոց, հարիւր դրամ տուգանք տացէ գոդեացն։ Ապա թէ յառաջագոյն խորհուրդ եդեալ էր առն, թէ՝ զիմն թողում եւ զքեզ առնում, եւ կամ պոռնկութեամբ խածական լեալ իցէ, հարիւր դրամ այրն տուգան տացէ յեկեղեցին եւ ապաշխարութեամբ երեք ամ ընդ ունկնդիրսն կացցէ եւ մին ամ՝ ընդ ձեռամբ եւ ապա մտցէ յեկեղեցի։ Եւ որ զորդոց մայր թողցէ առանց պոռնկութեան կամ այլ արատոյ, առն եւ կնոջ պատուհաս տուգան եւ ապաշխարութիւն ի կանոնացդ կացցէ։ Եւ որքան կար եղեւ՝ ի դէպ զդատաստան այսմ եդաք եւ մեք, եւ զորս ի կանոնսն՝ եւ զայնս եւս դրոշմեցաք, զի զիւրաքանչիւրոցն զարժանն դիւրին լիցի դատաւորաց տալ զվճիռն ուղղապէս։ Եւ զի մեք չափաւորապէս զդատաստանն եդաք յիւրաքանչիւրսն եւ զապաշխարութիւնն ի կանոնսն թողաք։ Եւ զայս այժմ ծանուցաք, զի գիտասցես, թէ յամենայն դատաստանս, ուր ապաշխարութեան պէտք են, ի կանոնսն ապաստան թողաք։

ԳԼՈՒԽ ՃՂԷ ՎԱՍՆ ԿԱՆԱՆՑ, ՈՐ ԹՈՂՈՒՆ ԶԱՅՐՍ

Եթէ կին ոք յառնէ ելանէ, կալցեն եւ անդրէն տացեն յայր իւր, եւ մանաւանդ զոր վարձանօք իցէ վարձեալ եւ ոչ բոզաբար, թէպէտ վաճառիցէ, թէպէտ յաղախնութեան կալցէ, թէ կամք իցէ՝ հոգեւոր եւ բարի խրատու եւ սիրով կալցի։ Ապա թէ այրն չարաբարոյ իցէ, կամ պոռնիկ, կամ հանգանակող եւ արբեցող, կամ այլ ինչ խեղական, գանիւ եւ խրատու կշտամբեսցեն զայրն եւ հնազանդեցուսցեն զերկոսեանն. ապա թէ ազատ է, տուգանօք եւ խրատիւ զայրն ի կարգ ածեն։ Ապա թէ ի բարի շրջի այրն, կինն ծառայեսցէ նմա։ Եթէ որպիսի պատճառաւ ելցէ կինն յառնէն եւ թէ չելցէ, եւ այդ նշանակեալ է մեր զիջմամբ յաղագս երկիւղի մեծագին վնասու։ Նաեւ կանոնական հրամանաւ յօժարեցաք եւ զայս այժմ զսրբոց դնել զբան, զի զանզգամ կինն խրատել հրամայէ, նոյնպէս եւ՝ զայրն։ Եւ զի յայտ արասցուք, թէ կամք մեր ոչ զհակառակն կամի կանոնաց, այլ թէ կամք լիցի դատաւորաց այլոց առնուլ ինչ ի մերոնցն՝ առցէ, ապա թէ ոչ՝ կանոնքն հաստատուն կացցէ։

ԳԼՈՒԽ ՃՂԸ ՎԱՍՆ ՈՐ ԱՌՈՒԳՆԱՅՔ ԱՌՆԷ

Որ առեւանգս առնեն, կալցեն զկինն եւ անդրէն ի ծնողքն տացեն, եւ տուգանք տացեն փոխանակ անարգանացն. թէ ազատ է՝ հազար եւ երկերիւր դրամ, թէ շինական է՝ վեցհարիւր դրամ։ Եւ որք հրոս երթեալ իցեն եւ օգնականք սուտ փեսային, առ այրն հարիւր դրամ տուգանք տացեն. եւ զայս տուգանս զկէսն յեկեղեցին տացեն եւ զկէսն՝ կարօտելոց։ Ապա թէ սուտ փեսայն ընդ աղջկանն պոռնկեցաւ առանց պսակ դնելոյ, յեկեղեցի տուգանք առցեն ի նմանէ, զի զպսակն օրհնութեան ընկեաց, եւ երեք ամ յապաշխարութեան կացցէ։ Ապա թէ երէց գաղտ պսակ իցէ եդեալ առանց հօր եւ մօր աղջկանն, երէցն զքահանայութիւն չիշխէ պաշտել եւ հարիւր դրամ տուգանք տացէ, եւ կարօտելոց բաշխեսցեն, եւ պսակն, զոր եդ, անվաւեր լիցի։ Ապա թէ յետ այսր խռովութեան եւ տուգանաց դարձեալ ի հաւանութիւն գան կամօք աղջկանն եւ ծնողացն, եւ յառաջ պոռնկեալ են, պսակ մի՛ օրհնեսցի, այլ իբրեւ երկակին՝ ուռ տեառնագրեալ դիցեն ի գլուխ նոցա. ապա թէ կուսանք կացեալ են, ըստ օրինին օրհնեսցի։ Թէ ազատ է, թէ շինական՝ կանոնք այդ կացցէ։ Թէպէտ եւ այս եդեալ է դատաստան ըստ զանազանութեան, այլ աստ յոյժ լիով կարգեցաւ, վասն որոյ յօժարեցաք զայս եւս գրել, զի անտարակոյս լիցի դատաւորաց այդոցիկ պատահումն, եւ զտուգանսն ըստ ժամանակի եւ ըստ կարի համեմատելով արասցեն։ Եւ ուսցին այժմու եպիսկոպոսունք, զի տուգանք պոռնկի յաղքատս հրամայի։ Եւ այդոցիկ եւ այլոց զանազանութիւն է, զոր ինքեանց այժմ առնուն դատաւորք, որք են եպիսկոպոսք, յորոց զարհուրիլ եւ խորշիլ պարտ է, զի յաղագս քաւելոյ զյանցանս լինի, եւ մնան այժմ անքաւելի։

ԳԼՈՒԽ ՃՂԹ ՎԱՍՆ ԱՒԱԳ ԵՐԻՑԱՆՑ

Քահանայք գահասիրութեամբ մի՛ հակառակեսցին ընդ միմեանս, զի զոր շնորհն Աստուծոյ ընտրեաց նախ ի քահանայութիւն՝ նա է նախագահ յեկեղեցւոջ։ Եւ զայս ասէ՝ որք կամին զառաջին պատիւն։ Եւ ուղիղ դատաստանաւ է, որ առաջին օծաւ՝ առաջին լինել, եթէ իցէ յառաջադէմ, ապա թէ չիցէ՝ զոր ընտրեալ են այլք, կամօք եպիսկոպոսին առաջին կացուսցեն, որպէս զի բարեզարդութեամբ լցցէ զեկեղեցին, մանաւանդ թէ հիւրասիրութեամբ վկայեալ իցէ։

ԳԼՈՒԽ Մ ՎԱՍՆ ՔԱՀԱՆԱՅԻՑ ԵՒ ՄՏԻՑ ԺՈՂՈՎՐԴԵԱՆ

Եւ ժողովրդական ոք մի՛ հրապուրեսցին ի նոցանէ ի բաժանումի սրբոյ եկեղեցոյ, զի պատճառ խռովութեանն բերէ, այլ զպտուղս եւ զմուտս ժողովրդականքն միաբանութեամբ ի սուրբ եկեղեցին հատուսցեն ամենայն յօժարութեամբ անխափան եւ մի՛ ըստ դասուց բաժին արասցեն եւ երդոց, որ եղեւ վնաս։ Եւ քահանայից առեալ ի սրբոյ եկեղեցոյն՝ բաժանեսցեն կարգաւորաբար, որպէս եւ օրէնն է. գլխաւոր քահանայիցն՝ երկու մասն եւ կէս, եւ այլ քահանայիցն՝ երկու մասունս, եւ սարկաւագունքն՝ մին մին մասն, դպիրքն՝ կէս կէս մասն, եւ այրի կանայքն, թէ իցեն պարկեշտք՝ մին մասն, առանց ամենայն հակառակութեան։ Ապա թէ իցէ ոք, որ հակառակեսցի եւ առնիցէ խռովութիւն, այնպիսին դատապարտեալ լիցի յիւր կարգէն, եւ ընկերքն իւր մի՛ իշխեսցեն ընդ այնպիսին հաղորդիլ, եւ ոչ ժողովրդականքն առ քահանայս ունել զնոսա։

ԳԼՈՒԽ ՄԱ ՎԱՍՆ ՍՊԱՍԱՒՈՐԵԼՈՅ ԵԿԵՂԵՑՈՅ

Պաշտօն եւ պատարագիրք եւ սպասք եկեղեցոյն ի գլխաւոր քահանային տանն եղիցին, որպէս եւ յառաջագոյն կարգեալ է։ Գլխաւոր քահանայն զեկեղեցին մի՛ իշխեսցէ թողուլ եւ գործոց տան իւրոյ պարապել, այլ մշտնջենաւոր ի սուրբ եկեղեցոջն կացցէ, զի պաշտօնն եւ զաղօթքն տուընջեան եւ գիշերոյ ժամուցն եւ զտեսչութիւն ժողովրդեանն մի՛ խափանեսցէ։ Իսկ այլ ընկերքն զամառն փոխանակաւ կացցեն ընդ նմա անպղերգաբար։ Ապա թէ իցէ ոք, որ սխալեսցի ի պաշտմանէն պղերգութեամբ կամ երկրական հոգովք, մի՛ իշխեսցէ ի մտիցն մասն առնուլ։ Քահանայքն միակամ լիցին յօրհնեալ միաբանութեամբ զժողովուրդն եւ որոշել ի սրբոյ եկեղեցոյ։ Բարեկարգապէս եցոյց զդատաստան հասոյից եւ զսպասաւորութիւն քահանայից աստուածային եւ սուրբ կանոնս, եթէ ոք կամեսցի ճշմարտութեամբ կալ ի գործ քահանայութեան, ապա թէ ոչ՝ անպարտ լիցին դատաստանք եկեղեցոյ եւ զպարտաւորութիւնն առցեն հեղգացեալքն։

ԳԼՈՒԽ ՄԲ ՎԱՍՆ ՎԱՆԱՑ ԵՒ ՆՈՑԻՆ ԵԿԵՂԵՑԵԱՑՆ

Կամ եղեւ ինձ եւ յաղագս այսոցիկ սակաւ ինչ գրել, զի ոչ փոքր ինչ հակառակութիւն ի մէջ մեր լինի յաշխարհի յաղագս այսոցիկ աշխարհական քահանայից եւ վանաց։ Սակայի ընդ միտ ածի եւ վասն կանոնաց մեծին Սահակայ, թէ որքան գեղեցիկ եւ ըստ կարգի բաժանէ զվանաց եւ զեկեղեցոյ, որ յաշխարհի, զհասս եւ զտօնս, եւ այժմ շփոթեալ եւ ապականեալ է այն ամենայն։ Վասն այնորիկ լռեցաք յայսոցիկ դատաստանաց, զի թէ ի սրբոյն ոչ պատկառեն ի բանից, զիա՞րդ եւ ի մերոց։ Եւ թէ վասն սորին դատաստանի կամի ոք զի ուղղիցէ, այնոքիւք արժան է վարիլ եւ ոչ այլազգ, զի թէ եւ կայր կարծիս՝ այժմու գրելովքս դատաստան դատել, ոչ էր ի դէպ մեզ յանդգնիլ, թող թէ բնաւին ոչ էր կարծիս։ Ըստ այսմ կարծեմ եւ յամենայն ի մեր աշխատութիւնս։

ԳԼՈՒԽ ՄԳ ՎԱՍՆ ՅԻՇԱՏԱԿԻ ՆՆՋԵՑԵԼՈՑ

Ի յիշատակս ննջեցելոցն յընտանեաց նոցա, որ ինչ ըստ կարգի օրինաց քրիստոնէութեան, զոր հրամանաւ սուրբ հարցն կատարեն զմխիթարութիւն հոգոց նոցա՝ կամ զքառասուն եւ զագապս ի հանգիստ նոցա, կամ զտուրս, զոր ինչ եւ հրամայիցէ վախճանեալն հոգոյ իւրոյ, մի՛ իշխեսցեն յայլ եկեղեցիս կամ ի կրօնաւորս տալ, այլ անդէն գեղջի երիցուն լիցի եւ վանաց՝ այնպիսեաց հասք, եւ իւրեանց տան երիցուն, ուր շնորհօք սուրբ աւազանին վերստին եղեւ ծնեալ եւ պսակեալ եւ կենաց հացիւն կերակրեալ, ուստի եւ յղարկեալ առ Աստուած երթայ։ Իսկ յորժամ հարկաւորն յիւրում եկեղեցոջն կատարեալ լինի եւ կամեսցի աւելորդս ինչ առնել յայլ եկեղեցիս, կամ ի կրօնաւորս, կամ յաղքատս, ապա լիցի համարձակ առնել ինչ։ Յոյժ ուղիղ է այս դատաստան՝ յետ զհարկաւորն առնելոյ յիւրն եկեղեցոջ, ապա յայլս կամ ի կրօնաւորս տալ։ Կամ թէ պատահի յաղագս անձեռնհասութեան եւ կամ յաղագս յուսոյ ի հեռաւորս եւ զհարկաւորն տալ հաւանութեամբ իւր տան երիցուն եւ հրամանաւ իւր վանաց առաջնորդին, զնոսա ըստ կարի շահելով, ներելի են եւ այնոքիկ, յորժամ չիցէ յաղագս զիւրն արհամարհելոյ։ Ապա թէ ոչ կամեսցին նոքա, անդէն որքան կարեն արասցեն. եւ այդ անհակառակ է։

ԳԼՈՒԽ ՄԴ ՎԱՍՆ ԲԱՆԱԴՐԵԼՈՅ

Ժողովրդական ոք, որ յաղագս պէսպէս սխալանաց ինչ բնադրեալ լինիցին յեպիսկոպոսաց, թէ մեռանի՝ ոչ թաղէ քահանայն, եւ ոչ երեխայ մկրտել։ Եւ թէ դէպ լիցի երեխայ հասանել այնպիսոյն կամ մեռել ոք, քահանայն մկրտեսցէ զերեխայն եւ զմեռեալն թաղեսցէ եւ զայլ կարգս բանին պնդութեամբ պահեսցէ անլոյծ։ Զինքն զբանադրեալն հրամայէ չթաղել, թէ մեռանել հասանէ, եւ թէ երեխայ է բանադրեալն՝ չմկրտել, այլ զտան մեռեալն թաղել եւ զերեխայն մկրտել։ Եւ երկուցն օրինադրէ եպիսկոպոսաց, զի մի՛ զբոլոր տունն ընդ բանիւ արասցեն, եւ կամ քահանայն անգիտաբար վասն միոյն բանադրանաց զայլսն զրկեսցէ։ Նաեւ ոչ քահանայի օրէն է յաղագս միոյն զամենայն տունն բանադրել, եւ այլ քահանայ, թէ այդպիսի պատահի, թաղեսցէ եւ մկրտեսցէ, բայց զայլ սահման պահեսցէ։ Եւ թէ առաւելութեամբ իցէ բանադրանքն, աղաչանօք յայտ ածելի է, զի մի՛ այլքն ընդ բանիւ կացցեն վասն միոյ մեղուցելոյն։

ԳԼՈՒԽ ՄԵ ՎԱՍՆ ՓԱԿՈՂԱՑ ԶԵԿԵՂԵՑԻ

Քորեպիսկոպոսունք մի՛ իշխեսցեն փակել զեկեղեցոյ դուռն եւ խափանել զաստուածային աղօթից ժամն վասն օրընթրեաց կամ վասն միոյ յանցանաց, բայց զպարտաւորս ընթրեացն եւ զմեղուցելոցն անձինս բանադրեսցեն։ Կարծիս տայ, թէ յաղագս այլոյ յանցանաց հրամայէ փակել։ Յայտ է, թէ ոչ եւ վասն միոյ յանցանաց փակել ի դէպ է զեկեղեցին եւ խափան առնել սպասաւորութեանն, այլ սպասաւորացն սաստել յանցաւորացն, թէ փակել տան զեկեղեցիս, բայց թէ պատահի հակառակ շինել եւ առանց հրամանի։ Զսոյն սաստ դնէ եւ գեղջաւագաց՝ հանդերձ նզովիւք։

ԳԼՈՒԽ ՄԶ ՎԱՍՆ ԳԵՐԵԼՈՑ ԱՐԱՆՑ ԵՒ ԿԱՆԱՆՑ

Յորժամ վասն մեղաց մերոց աշխարհս գերեցաւ, բազում արք եւ կանայք, որ ի գերութեան էին, եւ նոցա ամուսինքն՝ աստ, առանց վարդապետաց հրամանի կանայս առին, եւ արանց եղեն։ Վասն այնպիսեացն սահմանեցաք այսպէս։ Զի թէ յառաջ քան զեւթն ամ ոք յանդգնեցաւ, մինչ զուգակիցքն ի գերութեան էին, եւ այլ առին, այնպիսեացն ի պոռնկութիւն համարեսցի, եւ գան եւ պատուհաս կրեսցեն, եւ յընչից եւ ի ստացուածոց առնուլ եւ աղքատաց տալ, եւ զատուսցեն ի միմեանց, եւ ապաշխարեսցեն եւթն ամ։ Եւ յետ եւթն ամին թէ դառնան ամուսինքն ի գերութենէն, իւրաքանչիւր ոք զիւր ամուսինն առցէ, ապա թէ ոչ՝ յետ ապաշխարութեանն կալցին զոր առինն։ Եւ նոքա, որք դառնան յետ եւթն ամի, օրհնութեամբ այլ կանայս առցեն, եւ այլ արանց լինին, եւ կրկնոցից ապաշխարութիւն ի վերայ եղիցի։ Իսկ որ հաբերեացն ցեւթն ամն, յետ եւթն ամին այլ առցէ առանց տուգանի եւ պատուհասի, եւ կրկնոցից ապաշխարութիւնն ի վերայ եղիցի։ Նոյնպէս որ յետ եւթն ամին դառնան ի գերութենէն, եթէ կամք իցեն՝ այլ կին առցեն, եւ այլ առն լիցին, եւ նոյնպէս զկրկնոցացն ապաշխարեսցեն։ Զայս իսկ առեալ է զվերջնոյ կանոնի զհրաման, զոր եւ մեք չափաւորապէս ըստ զանազանութեան եդաք եւ ի մերն, եւ զսոյն աստ յաւելաք, զի աստ ամենակատար իսկ է այս դատաստան։ Եւ եթէ ինչ ի մերն հակառակ կարծեսցի, այսոքիւք վարելով՝ անբամբաս մեք մնասցուք, զի խնդիր մեր այն է, զի ճշմարիտ լիցի յեկեղեցիս դատաստան։

ԳԼՈՒԽ ՄԷ ՎԱՍՆ ԵԿԵՂԵՑՈՅ ԺԱՌԱՆԳԱՒՈՐԱՑ

Եթէ այր ոք կամ կին ի սրբոյ եկեղեցոյ անորդի մեռցի, ի կենդանութեան իւրում իշխան լիցի ինքն ունել զամենայն ինչ, եւ անցեալ ըստ ինքն՝ ի մերձաւորաց չիշխէ հեռացուցանել զհող, եւ զջուր, եւ զժողովուրդ։ Եւ ի մերձաւորսն, եթէ բազումք են, եւ կամի զմի ոք որդի առնել, իշխան է առնել՝ որ զնա հեշտ ոք կալցի։ Եւ թէ կամի վաճառել կամ հոգոյ տալ, իշխան է։ Իսկ եթէ ոք յորդեգրաց ի քահանայութիւն ձեռնադրի կամ գեղջն վկայութեամբ, կամ յանձնէ, որում չէր անկ քահանայութիւն, զկէս շնորհին կալցի յաղագս ձեռնադրութեանն անհարկ, զկէս շնորհին, զհող եւ զջուր բաւանդակ սրբոյ եկեղեցոյն յանկաւորսն թողցէ։ Եւ անցեալ ըստ քահանայն եւ ըստ կին նորա՝ ամենայն շնորհն իսկ բաւանդակ յանկաւորսն երթիցէ, զի չվայելէ սրբոյ եկեղեցոյ զժառանգութիւնն յանկաւորացն հեռացուցանել եւ տալ հեռաւորաց եւ օտարաց։ Բայց եթէ անկաւորացն կամաւորութեամբ կամ հաճելով տալ՝ թողացուսցէ վարդապետն եւ զայն՝ մի շինականի ումեք, այլ սրբոյ եկեղեցոյ յուխտէ, թէպէտ եւ հեռաւրո իցէ՝ իշխան լիցի մերձաւորեցուցիչն մերձաւորեցուցանել։ Ապա թէ գեղ դիպի, որ իրիցուն ի ժառանգութիւն բարձեալ իցէ, ժառանգութիւն սրբոյ աթոռոյն է, զոր վարդապետն կամի՝ ժառանգեցուցանէ, իշխան է։ Եւ այս սահմանադրութիւնս Հերակլեայ է եւ Խոսրովայ լինելով ժամանակօք եւ այսր լիցի։ Բայց յառաջ քան զնոցա ժամանակն որ ինչ լեալ է, մի՛ շարժեսցի, զի չգիտէ ինչ հաստատութեամբ, որպէս կալեալ է՝ կալցին։ Բայց նոցա ժամանակացն եւ յայսմ հետէ եւ յաւիտեան այս գիր հաստատուն կացցէ, եւ մի՛ ոք անցցէ ըստ այսմ սահմանաւ։ Տեսցուք եւ զայս հոգեւոր դատաստան, զի իշխան առնէ իւրոցն տալ ում եւ կամի, իսկ զեկեղեցոյն չհեռացուցանել յանկաւորացն։ Եւ թէ պատահի ի հեռաւոր անկաւորաց կամ յօտարաց, զոր որդեգիր արար, քահանայանալ, զկնի իւր ի մերձաւոր յանկաւորսն ասէ թողուլ. զի թէ պատահի ի նոցանէ քահանայանալ՝ կալցին, ապա թէ ոչ՝ նոցին կամօք յօտարս տալ իշխան լիցին առաջնորդքն, սակայն ի տանէ քահանայութեան իցէ՝ զոր ժառանգ առնեն։ Յայսոսիկ զայս առաւելուլ ի դէպ է, զի ոչ միայն յորժամ ժառանգաւորքն բարձեալ լինին յեկեղեցոյն՝ սուրբ աթոռոյն է այն, այլ թէ պատահին անկաւորքն անարժան լինել, թէ քահանայք իցեն, թէ ոչ իշխան է զարժանաւորսն ի քահանայից կացուցել։ Եւ այդ ըստ ճշմարտութեան է։

ԳԼՈՒԽ ՄԸ ՎԱՍՆ ՔԱՀԱՆԱՅԻՑ, ՈՐ ԱԶԱՏ Է ՅԱՄԵՆԱՅՆէ

Ազատք յորժամ զիւրեանց զերդ եւ զմարդ բաժանեն, յոլովք չարակամութեամբ առնեն եւ զմանկունս եկեղեցոյ ըղնձանան ծառայս առնել եւ ի ստրկութեան պահեն, որ չվայելէ քրիստոնէից։ Զի երիցս երանելոյն Տրդատայ թագաւորին զսուրբ եկեղեցոյ զժառանգութիւնն ընդ այլ ազատաց տունս կարգեալ է, եւ ազատ էին որդիք սրբոյ եկեղեցոյ, հող եւ ջուր։ Եւ ի Պարսից թագաւորութեան ժամանակին թէպէտ եւ ի պէկար արկին, սակայն տունն ի դիւանի յայտնի էր եւ չէր խառնեալ ընդ շինականսն, բայց միայն զհարկսն տային յարքունիսն։ Արդ եթէ ոք ագահութեամբ ակամբ հայեսցի եւ զազատ մանկունս եկեղեցոյ ի բաժին եւ ի վիճակ ծառայութեան արկանիցէ, այնպիսին ի մեր ժողովոյս օրհնութենէն հեռի եղիցի, եւ մի՛ եղիցի իշխանութիւն վարդապետին եւ քահանայից զայնպիսոյն զպատարագս օրհնել։ Այլ եւ ոմանք զՈզիայի ախտն ախտանան եւ ըստ իւրաքանչիւր կամաց, եւ ըստ իւրաքանչիւր ֆրմի բաժանեն շնորհս սրբոյ եկեղեցոյ եւ որպէս կամին մատակարարեն, եւ վարդապետին հրամանի եւ օրինաց ունկն չդնեն, այնպիսիքն նոյնպէս ի մեր օրհնութենէ հեռի եղիցին, որք յանդգնին զայնպիսի ինչ առնել։ Լուիցեն ազատք ի Վիրս, զի զայսպիսի լուծին զուղիղ եւ զկանոնական զնախագոյն հրաման։

ԳԼՈՒԽ ՄԹ ՎԱՍՆ ՎԱՆԱՑ

Ոմանք տանուտէրք եւ ազատք ի վերայ վանաց իշխանութիւն առնեն եւ վանական՝ զոր կամին հանեն եւ զոր կամին՝ նստուցանեն վասն ժլատութեան։ Այլ եւ ոմանք իսկ ի վանս նստին եւ ըստ գրեցելումն, որպէս թէ չունիցին արդեօք տուն հաց ուտելոյ, որ զեկեղեցեաւն Աստուծոյ արհամարհեն անպատկառելի անամօթութեամբ։ Այնպիսիքն եթէ յուղղութիւն գան եւ յեպիսկոպոսն թողուն, որ տեսչութիւն առնէ սրբոցն լուսոյ եւ պաշտման եւ դպրոցս կարգաւորելոյ, այնպիսեացն անցելոց մեղացն թողութիւն շնորհեալ եղիցի, եւ ի ժողովոյս օրհնեալ եղիցին։ Եւ ժողովրդեամբ, եւ օրհնութեամբ, եւ պտղաբերութեամբ, եւ ուխտադրութեամբ երթիցեն եւ աղօթեսցեն ի վանօրեայսն, որպէս պարտ է յիւրեանց հարանցն վաստակս եւ յաղօթանոցս, բայց ժլատանալ եւ հանել ինչ մի՛ իշխեսցեն։ Ապա թէ հակառակ ինչ կայցեն հրամանի հարանցն եւ մեր պատուիրանցս, այնպիսիքն ի մեր օրհնութենէ հեռի եղիցին եւ զհատուցումն ի սրբոց վկայիցն ընկալցին։ Որպէս եւ գրեալ է, թէ արասցեն վրէժխնդրութիւն յազգս եւ յանդիմանութիւն՝ ի ժողովուրդս։

ԳԼՈՒԽ ՄԺ ՎԱՍՆ ՏԿԱՐԱՆՈՑԱՅ

Ոմանք ի տկարանոցս իշխանութիւն առնեն եւ հարկս, եւ նշեմս, եւ կերակուրս, եւ ըմպելիս պահանջեն բռնութեամբ, եւ զիւրեանց գործակալս ի վերայ գումարեն, եւ կոռով եւ պահակութեամբ նեղեն, եւ զողորմելի եղբայրսն չարչարեն անխղճաբար, որում մանաւանդ առաւել դարման տանել պիտոյ էր եւ ամենայն քրիստոնէից պատել զամենայն վէրս նոցա։ Արդ, եթէ ոք յայսմ հետէ յանդգնի զայսպիսի ինչս առնել ի տկարանոցս, անողորմ դատաստանաւ դատելոց են այնոքիկ, որ ոչ առնեն զողորմութիւն։

ԳԼՈՒԽ ՄԺԱ ՎԱՍՆ ՈՐ ԵՐԹԱՆ ԲՌՆՈՒԹԵԱՄԲ Ի ՎԱՆՍ ԻՋԱՆԵՆ

Ոմանք ազատք եւ հեծեալք, որ ի գեղորեայս հասանեն, որոց բնաւ ի վանսն տեղի լինի, ի գեղ չիջանեն, այլ ոմանք կանամբք եւ նաժշտօք ի վանս իջանեն եւ այնպէս կոխեն զկանոնս հարցն, եւ գուսանօք եւ վարձակօք ի սրբութեան եւ ի պաշտամանց տունն ընթրիս ուտեն, որ սոսկալի է քրիստոնէից լսել, թող թէ տեսանել։ Արդ, զվերագրեալ կանոնսդ ի լսելիս այնպիսեացն ընթերցցին վանաց երիցունքն. եթէ լինին լսող եւ երթան ի գեղորեայսն իջանեն՝ բարի է, ապա թէ ի նմին անհնազանդութեան կացցեն՝ այնպիսիքն նոյնպէս ի մեր օրհնութենէն հեռի եղիցին եւ զվրէժխնդրութիւնն ի սրբոցն ընկալցին։ Զի վանքդ անուն հանգստարան սրբոց կոչի եւ օթեվանք եպիսկոպոսաց, եւ քահանայից, եւ աբեղայից, եւ աղքատաց։ Եւ ազատք եւ կանայք, եւ հեծեալք եւ արք, մինչ կոչելով կոչին, մեծաւ երկիւղիւ պարտ է աղօթել եւ աղօթից եւ պաշտաման հաղորդել, որպէս վայել է ի տան Աստուծոյ։ Այսոքիկ օրինադրական դատաստան յայտնի է ամենեցուն։

ԳԼՈՒԽ ՄԺԲ ՎԱՍՆ ԹԷ ՔԱՆԻ՞ ԱԶԳ ԱՌՆՈՒՆ ԶԻՐԱՐ

Զի որպէս առ ամենայն մեր աթոռակիցս հարկ եղեւ գրել ի նոյն նիւթիւ տասներորդ ամի տէրութեան Խոսրովայ՝ որդոյ Որմզդի, զնոյն եւ առ քո սրբութիւնդ հարկեցաք գրել՝ պինդ ունել զպատուէր Հոգոյն Սրբոյ ի ձեռն Oրինաց եւ Մարգարէից, զոր առաքելական կանոնադրութեամբ հաստատեցին սուրբ եւ ուղղափառ վարդապետքն։ Բայց մանաւանդ առաւելագոյն զգուշանալ յանիծեալ ամուսնութենէ մերձաւորաց, որ ազգաւ մոտաւորութիւն է, եւ կործանին յայնքան չարիս։ Քանզի ոչ միայն զխառնակութիւն ազգահամարութեանն գործեն այնպիսիքն, այլ եւ զագահութիւն, որ է արմատ ամենայն չարեաց, ասէ առաքեալն, զհեթանոսաց օրէնս անաստուածս լինել, որպէս եւ նախամարգարէիւն ծանօթացոյց աստուածապաշտաց. եւ բիւր եւ այլ չարիս, որպէս եւ իմաստնոց յայտնի է։ Զի թէ աստուածային բերանն անիծանէ զմարդիկ, որ փոխեն զընկերի եդեալ սահմանս, իսկ զԱրարչին զբոլորեցունց զսահմանադրութիւն եւ զպատուէր առ ոտն կոխել եւ հարկանել եւ արհամարհողք լեալք, մեծի բարկութեան ճանաչելի է այս, վասն նոցա եւ այլք։ Եւ յայտ անտի է, զի ի հնումն, զորս ըստ ելից, Աստուած այսպէս ասաց, թէ ըստ կրօնիցն ազգացն Եգիպտացոց եւ Քանանացոց մի՛ երթայցէք, ես եմ Տէր Աստուած ձեր։ Եւ ի կարգ արկեալ՝ զայսպիսի անկողինս կոչեաց խայտառականաց առականս, որով ամբարիշտքն վարէին։ Հրաժարեցոյց յառաջին ազգէն եւ ապա՝ յերկրորդէն եւ հասեալ յայն, զոր մեք խորթս կոչեմք, եւ ասէ՝ մի յայտներ, զի համմօրեայ քոյր է։ Եւ ապա յետ ոչ սակաւ բանից եւս զարմանալոյ արժանի իմն նշանակէ. քանզի իբր ասաց, թէ համմօրեայ քոյր քո է, դարձեալ երկրորդէ այսպէս, թէ զառականս կնոջ եւ դստեր նորա, որ լինի մին կին, եւ միւսն՝ խորթ, մի՛ յայտնեսցես եւ զդուստր ուստեր նորա, այսինքն է՝ զխորթին, եւ կամ զդուստր դստեր նորա մի՛ առնուցուս, քանզի ամբարշտութիւն է։ Ապա վերագոյնս քան զայս նշանակէ, որ նոյն մեզ երրորդ ազգ կարծի, ըստ յառաջ յայտնագոյնդ առնելոյ մեր, զառականս դստեր ուստեր քոյ կամ դստեր դստեր քոյ մի՛ յայտնեսցես։ Բայց մի՛ ոք կարծեսցէ զասացեալս ի վերայ ծնողին միայն, այլ եւ՝ որք ի նմանէն, քանզի այս կատարեալ յիմարութիւն է, քանզի ոչ ուրուք եղբայր առանց հօր կամ քոյր, այլ թէ եւ հօրաքեռ որդի կամ մօրաքեռ, քանզի եւ ազգակցութիւն մի է, նոյն եւ որդոց։ Զի որպէս առաջին, եւ երկիր եւ երիր՝ ազգ ասին, այսպէս եւ եղբօրորդոցն եւ կամ այլոց առ միմեանս առաջին ազգն, եւ երկրորդն, եւ երրորդն, եւ քառորդ՝ ազգ ասին։ Եւ ոչ այսչափ. բայց եւ այլ որոշումն, արժանի զարմանալոյ, ուսուցանէ աստուածազանն մեզ Oրէնք. զառականս նուոյ մի՛ յայտնեսցես եւ զդուստր դստեր նորա եւ կամ զդուստր ուստեր նորա մի՛ առնուցուս։ Որ ցուցանէ զայս. իբր թէ մեռեալ որդոյն, եւ նուոյն առն այլում եղեալ եւ ծնեալ ուստր, եւ նորա կին առեալ այլ դուստր ծնանիցի՝ մի՛ առնուցուս զնա ի կնութիւն, զի ամբարշտութիւն է, այսինքն՝ զկատարեալն իսկ զսահման ցուցանէ՝ զի՞ գարշելի է յամուսնութենէ։ Իսկ Սուրբ Հոգին Ովսեաւ մարգարէիւ զամենայն անհնարին եւ զչարաչար մեղս փոքր համարեցաւ առ այսու յանցմամբ եւ ամբաստանութեամբ։ Լուր որ զասացեալս նշանակէ. եթէ լոկ անուամբ գոյ, զի՞նչ հարազատութիւն է միջի կայ, ասէ. դատաստան Տեառն է ընդ բնակիչս աշխարհի, զի ոչ գոյ ճշմարտութիւն, եւ ողորմութիւն, եւ գիտութիւն Աստուծոյ ի վերայ երկրի, այլ անէծք, եւ ստութիւն, եւ գողութիւն եւ շնութիւն, եւ սպանութիւն հեղեալ ի վերայ երկրի։ Իսկ աւելի ամբարշտութիւն եւ մեղք կսկծելի այն են, որ արիւն ընդ արիւնս խառնեն, որ է ազգականաց ամուսնութիւն։ Եւ հատուցումն այնմ զայս պատմէ. վասն այդր, ասէ, առցէ սուգ երկիր եւ նուաղեսցի ամենայն բնակչօք իւրովք, այլ եւ գազանք անապատի, եւ սողունք, եւ թռչունք երկնից պակասեսցին, զի ոչ ոք էր, որ յանդիմանէր եւ դատէր։ Արդ, մինչ բանն յանդիմանութեան եւ դատելոյ զայնպիսիսն ձեզ հաւատացաւ, եւ անփոյթ առնես՝ եւ զանձն դատապարտես, եւ որոց իշխեսն։ Բայց եթէ արիւն յարիւն ոչ տաս խառնել, որ մինչեւ արիւն մերձաւորութեանն սպառի, արդարութեամբ կատարեալ զարդարես զքո վիճակդ։ Իսկ յանդգնելոց եւ պատերազմասիրաց ընդ Հոգոյն Սրբոյ՝ բան կանոնին, զոր երանելի հարցն ի Քրիստոս հաստատեալ է եւ մինչեւ ցայժմ իբրեւ զարեգակն անշիջանելի պահի, նոցա զայս աւանդեսցես. սկիզբն ի հինգերորդէն յառաջ, քանզի որ յանասնոցն բնութիւն սիրելի էր անկանել, այնց ողորմութիւն արարեալ՝ զսահմանն մեղմացուցին, բայց լաւացն բնիկն է, որում տեղեակ է քո սրբութիւնդ։ Յամենայն գրեթէ ի կանոնս այնոցիկ եդաւ սահման, այլ լիով աստ, զոր առեալ եցոյց յOրինաց եւ ի Մարգարէից։ Զոր եւ մեզ զայսոսիկ քննելի է, թէ ո՞ր արդեօք յաւելուած ըստ նորոյն եղեւ ի ձեռն կանոնաց։ Քանզի Oրէնքն հրաժարեցոյց զառ ի հօրէ եւ զառ ի մօրէ քեռէ, որ է ըստ այսմ. թէ պատահի առնուլ կին, եւ նորա դուստր իցէ եւ եթէ զկնի առնելոյն ծնանիցի։ Իսկ կանոնք հրամայէ ըստ այսմ. մի՛ տալ զխորթս միմեանց եւ մի՛ զառ ի նոցանէ զծնունդս մինչեւ ի զարմն երրորդ, ապա ծնեալ ի ծնողաց խորթուցն մինչեւ ցորդիսն թոռանց որդոցն, որ լինին հինգերորդ ազգ, ապա ամուսնասցին։ Այլ խորթս միմեանց զխորթակիցսն ասէ մինչեւ ցերրորդն, յայտ է, զի զչորրորդին հրամայէ, եւ ծնեալ ի ծնողաց խորթուցն մինչեւ ցորդիսն՝ երրորդին ասէ, որ խորթօքն լինի չորրորդ եւ ծնողքն՝ հինգերորդ։ Եւ զայս ասէր, թէ պատահի մինն ի խորթուցն, եւ մինն՝ ի ծնողաց խորթուցն, եւ կամ ի խորթուցն ծնողաց՝ չորրորդ, եւ ծնողքն՝ հինգերորդ, ապա ամուսնասցին։ Եւ զի Oրէնքն զհօրքոյր կամ զմօրքոյր յիշէ, իսկ կանոնք զծնունդս նոցա եւ զծնունդս զեղբօր մօր եւ զայլոցն միապէս հրաժարեցուցանէ։ Զխորթուց եւ զթոռանց, որ յորդոյ եւ ի դստերէ, եւ զեղբարց ծնունդս կաև նոնք եւ Oրէնք միօրինակ հրաժարեցուցանեն. նմանապէս եւ՝ զծնունդս. որ ի նուէ։

ԳԼՈՒԽ ՄԺԳ ԴԱՐՁԵԱԼ Ի ՆՈՅՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴ

Գիտելի է, զի կանոնք հրամայէ՝ մի՛ ոք իշխեսցէ խնամութիւն առնել մինչեւ ի չորրորդ եւ ի հինգերորդ զարմն։ Զնոյն իսկ զOրինացն ասէ, զի զերրորդ զծնունդն, զոր հրամայէ չառնուլ, յայտ է, զի զչորրորդին հրամայէ առնուլ, եւ որ առնու՝ լինի հինգերորդ։ Եւ զայս յամենայն ընտանութիւնս է իմանալ, եւ այս է չորրորդն եւ հինգերորդն։ Եւ թէ Oրէնքն եւ կանոնք զխնամիս ոչ յիշեն, յաղագս զմի ցուցանելոյ օրինակ՝ նման այլոցն բաժանիլ ծննդօք. զի զայս ասէ Oրէնքն՝ երկուս քոյրս ոչ առնուլ, եւ կանոնք զքոյր կնոջ յընտանութիւն առն փոխել ասեն։ Ուստի յայտ է, զի այսպէս ամենայն օրինակաւ խնամիք յընտանութիւն փոխին, եւ աստ այլոց մերձաւորաց՝ ծննդօք զատանին։ Եւ արդ, ըստ Oրինաց եւ կանոնաց այսպէս զուգին, թէ եղբարց ծնունդք իցեն եւ թէ այլոց, զի առաջին՝ ծնողքն ի թիւ ոչ անկանին, զի վասն այնր իսկ զարմ ասէ չորրորդ կամ հինգերորդ։ Եւ դարձեալ՝ զի մի՛ խոնարհագոյն քան զայն իցէ, զի չորրորդ ի միոյ կողմանէ ասէ լինել, եւ թէ ի միւս կողմանէ մին պակաս լինի՝ անխարելի է. եւ այս յայտ յOրինացն է՝ զառականս մի՛ յայտնեսցես. իւր իսկ ասէ, զի երրորդին ոչ հրամայէ եւ զչորրորդն առնու, եւ առնողն՝ հինգերորդ։ Նոյն է ըստ կանոնացն։ Եւ թէ հինգ պատահի լինել՝ բարի է, եւ զարմիցն հինգ լինել նոյն է. եւ թէ որքան մի կողմն իցէ, եւ միւսն նոյն գտանի՝ առաւելութիւն է, ապա թէ ոչ գտանի՝ լիցի որպէս ցուցաւդ։ Եւ թէ երեք ի մին կողմանէ իցէ, եւ երկու՝ ի միւսն, եւ այս լինելի է, զի որպէս հրամայեցաւ յOրինացն՝ զչորրորդն առնուլ հինգերորդին, զի յորժամ առցէ, մնասցէ երրորդն։ Նոյն է՝ երեք ի մին կողմանէ իցէ, եւ երկու՝ ի միւսն, ի լինելն մնայ երեք։ Նոյն լիցի եւ որդոցն, զի մի է հեռաւորութեան օրինակն։ Սոյնպէս, թէ երեք ի մին կողմանէ իցէ, եւ երեք՝ ի մին, ի լինելն մնայ չորրորդ. եւ այդ ըստ հինգերորդ զարմիցն է, որպէս այն՝ ըստ չորրորդին։ Այսպէս յամենայն խնամութիւնսն այնոքիկ լիցին, զի ի լինելն մնայ երեքն կամ չորսն։ Բայց հինգերորդն լիցի քահանայից, եւ չորրորդն՝ աշխարհականցն ամենեցուն։ Իսկ երեք ի մի կողմանէ, եւ մին՝ ի միւսոյն, ոչ է լինելի. նոյնպէս՝ երկու՝ ի միոջէ, եւ երկու՝ ի միւսոյն, զի ի լինելն մնան երկու եւ ոչ երեք։ Արդ, այսոցիկ ոչ է համարձակելի, եւ թէ յանդգնի ոք՝ քակեսցի. ապա թէ ոչ կարասցեն՝ ապաշխարութեամբ ուղղեսցին։ Իսկ եթէ անգիտանալով արասցեն կամ զընտանութիւն եւ կամ զսաստ պատուիրանին, այդոցիկ այլազգ լիցի ներելն։ Ապա թէ երկու ի մի կողմանէ իցէ, եւ մի՝ ի միոյ, բնաւին մի՛ տայցեն թոյլ, եւ թէ յամառեալ արասցեն՝ քակեսցի. իսկ եթէ ոչ կարեն՝ կամ յաղագս յանդգնութեանն, կամ զի իշխանք իցեն, ծանր ապաշխարութեամբ սահմանեսցի. իսկ թէ անգիտանալով ըստ ասացելոցն իցէ, այլազգ լիցի ներելն։ Սակայն իշխանաց այլազգ լիցի ներումն յամենայնսն։ Ապա թէ մի ի միոյ կողմանէ իցէ, եւ մինն՝ ի միոյ, բնաւին մի՛ լիցի ներել, թէ գիտելով իցէ, թէ անգիտանալով՝ նզովիւք քակեսցին, ապա թէ ոչ կարեն՝ մի՝ լիցի հաղորդիլ ընդ նոսա, այլ լիցին հեռացեալք իբր զպոռնիկս, մինչեւ զղջացեալ քակեսցին եւ ապաշխարութեամբ ուղղեսցին, զի ի լինելն ոչ մնայ եւ ոչ մի, որպէս ի չորրորդին՝ երկու եւ յերրորդին՝ մին։ Եւ այդ ըստ կանոնաց ներման, որ ասէ. քանզի որ յանասնոցն բնութիւն սիրելի էր անկանել, այնց ողորմութիւն արարեալ զսահմանսն մեղմացուցին, բայց լաւացն բնիկն է։ Յայտ է, զի զչորրորդէն եւ զհինգերորդէն ասէ։ Զայդ ըստ Oրինաց եւ կանոնաց դատեցաք, թէ ո՞րպէս զուգին, եւ ներեսցին, եւ կամ բաժանեսցին։ Եւ թէ ունէի յաղագս այդոցիկ ըստ տեսութեան դնել մտաց այլ ինչ, որ կամեսցայ, զի մի՛ ընդդէմ ինչ կարծիցիմ կանոնաց, այլ որ ոչ թուին ի կանոնաց, ի կենդանի առաք ձայնէ։ Եւ եթէ վարժ ոք գրոց սովորութեան իցէ, տեսցէ զամենայնսդ հաւասարապէս յOրինաց եւ ի կանոնաց, զի զբազումս ի գրոց տեսանեմք յարանց անտեղեակ այդմ լինել, զի որքան ի միոջէ կողմանէ իցէ չորրորդն կամ հինգերորդն, զնոյն եւ ի միւս կողմանէ պահանջելի է, որ է դուն ուրեք գտանիլ, զի զիւրն ասէ օրէնքն՝ զառականս մի՛ յայտնել, եւ զերրորդն թողլով ի միջոցին՝ զչորրորդն հրամայէ առնուլ։ Նոյն եւ ծննդոցն է ըստ կանոնաց։ Սակայն բազումք ի տգիտաց յառաջ բերեն զՅովհաննու Ոսկեբերանի զասացեալն, եթէ Oրէնքն ի մերձաւորաց հրամայէ յազգականաց առնուլ կին՝ ոչ կամել յօտարս զսերմն տալ, իսկ Աւետարանս՝ առ հեռաւորս զսէրն տալ։ Արդ, եթէ այդքան է պատճառն, ընդէ՞ր ճշդիւ խնդրին ընտանիքն։ Գիտելի է, զի սուրբն ասացուածովն զզօրութիւն Oրինացն եւ Աւետարանին ասէ, այլ ոչ զպահպանութիւն, զի ոչ ասաց, թէ վասն այսոսիկ ոչ է խտրելի ազգայինն, այլ գիտէ, զի Oրէնք է եւ պահելի է, զի ըստ ժամանակաց զանազանեցան այդոցիկ Oրէնք, զի ըստ բնութեան ոչ է մեղք, այլ ըստ օրինադրութեան յայտնելոյ գիտութիւն։ Յառաջ քան զOրէնս զքոյր իսկ առնէին, եւ Oրէնքն հրաժարեցոյց։ Oրէնքն զհօրքոյր եւ զմորքոյր եւ զեղբօր մօր դստերս ոչ հրաժարեցոյց, իսկ կանոնք զայսոսիկ եւ որ նման սոցին իբր զմերձաւորսն հրաժարեցոյց, ասելով՝ մի՛ ոք արասցէ խնամութիւն մինչեւ ի չորրորդ եւ ի հինգերորդ զարմն։ Եւ զայս աննշան ասէ, ոչ ըստ Oրինացն թուելով, թէ որո՞ց իցէ եւ ո՞րոց չիցէ, զի յայտ արասցէ ամենայն ընտանութեանն ծննդօք բաժանիլ։ Եւ զի Հոգոյն Սրբոյ է օրինադրութիւնս, զգուշութեամբ պահեսցուք, զի մի՛ դատապարտիցիմք։ Եւ արդ, եթէ հաճոյ թուեսցին այս դատաստան յեկեղեցի, զի որքան կար էր՝ ի գրոց ճշմարտելով եդաք, ըստ այսմ վարեսցին, ապա թէ անհաճոյ՝ մի՛ իբր յանդուգն ըստգտցէ, այլ իբր տգիտելոյ՝ թողութիւն շնորհեսցէ մեզ եւ ուղիղ դատաստանաւ վարելով ըստ գրոց, որպէս տեսանէ կորովի մտօք զանձն, եւ զմեզ ազատ ի մեծէ եւ յանաչառ դատաստանէ ազատս արասցէ։ Միայն մի՛ լիցի կաշառօք կուրացեալք, որպէս զբազումս տեսանեմք, զի այնքան են վրէժխնդիր այդորիկ օրինաց, որքան զձեռս լի առնեն կաշառօք, զորոց զդատն հատուցանելոց են։

ԳԼՈՒԽ ՄԺԴ ՎԱՍՆ ՆԱՒԱՑ ԲԵԿԵԼՈՑ

Եւ զնաւս բեկեալս ի ծովու մերձաւոր քաղաքն ձեռնատուութեամբ փրկիցէ, իբրու զի հանդերձեալ էր վայելուլ ի շահից նոցա. այլ յաւար առնուլ յօտար մարդկանէ վասն բեկմանն արտաքոյ է դատաստանի։ Եւ թէ ձրի կամին փրկել, որքան հնար է՝ վարձս տացեն, եւ զOրինացն ընդ միտ ածել՝ զանկեալ գրաստ յարուցանել ընդ տեառն իւրում։ Այլ ագահել եւ յափշտակել այսպէս լիցի դատաստան. կամ որպէս թափէ զաւար, կամ իբր տէր, որ ի հնազանդելոց տասանորդէ, եւ կամ ի հնգէ։ Եւ սակաւ զայդ եդաք զդատաստան, զի յոյժ ընդդէմ իրաւանց գործեն Հռոմայեցիք այդոցիկ. եւ զի մի՛ այն լիցի, թէ ի մերոց աւագաց պատահի տիրել ծովու։

ԳԼՈՒԽ ՄԺԵ ՎԱՍՆ ԽԱԲԵԲԱՅԻՑ

Եւ զի բազումք շրջին խաբէութեամբ յանուն սրբոյ եկեղեցոյ եւ վանաց եւ այլօք բազմադիմի պատճառօք եւ զբազումս պատրեն, մինչ զի ոչ է դիւրաւ ի վերայ կալ պատրուակեալ չարեաց նոցա, քանզի սովորին ընծայական առնել թուղթս եւ այլ եւս ձեւս ստանան կեղծաւորութեամբ։ Արդ, յորժամ պատահի ի վերայ կալ նոցա եւ գտանել զխաբէութիւն նոցա, զժողովեալ ինչսն առնուլ, որ յայլոց եկեղեցոյ անուն իցէ, եւ թէ կարիս ինչ իցէ՝ յիւրաքանչիւր եկեղեցի անդ առաքել, յորոյ յանուն ժողովեալ է։ Եւ թէ չիցէ հնար այսմ լինել, իրաւունս կարծեմ ըստ պատճառի ժողովել ոյն այնպէս մատակարարել եպիսկոպոսաց եւ թէ այլ ոք իցէ։ Եթէ պատճառաւ եկեղեցի շինելոյ իցէ եւ բաւական այսմ իցէ, այնպէս առնել, եւ թէ չիցէ բաւական, ի պէտս եկեղեցոյ ածցեն։ Եւ թէ պատճառաւ գերութեան իցէ, յայնոսիկ վարիլ։ Ըստ այնմ օրինակի լիցի եւ այլն ամենայն։

ԳԼՈՒԽ ՄԺԶ ՎԱՍՆ ՈՐ ՆՈՐ ԳԵՂ ՇԻՆԵՆ

  Յորժամ զառաջինն շինեսցի գեղ, չէ հաստատուն բաժանումն հողոյն եւ ջրոյն եւ այլոց այսպիսեաց, մինչ բաւական բնակիչք ժողովեսցին, եւ ապա բաժանումն հաստատեսցին։ Ապա թէ աւերակ շինիցի եւ չիցէ բազմաժամանակեայ, մինչ զի գիտել իւրաքանչիւր զսահման անդաստանի, ըստ սահմանի առաջնոցն կալցին։ Իսկ եթէ բազմաժամանակեայ իցէ, եւ ոչ գիտիցեն զսահմանսն, եւ տէրութեան փոխումն եղեալ, նորոգ արասցեն բաժանումն հաւասարադատուև թեամբ, նախ՝ եկեղեցոյն եւ ապա՝ այլոցն, եւ մասն աւելի տալով որ գլխաւորն իցէ գեղջն՝ վասն հոգալոյ զայլսն։

ԳԼՈՒԽ ՄԺԷ ՎԱՍՆ ՈՐ ԳՆԵՆ ԵՒ ԾԱԽԵՆ ԿՈՒՄԱՇ ԵՒ ԱՅԼ ԻՆՉ

Վաճառք ամենայն հաստատին, յորժամ որք վաճառենն՝ ամենեցուն յանձնառութեամբ վկայութեան կամքն ընդ նոսա իցէ։ Ըստ այսմ լիցի. թէ հայր վաճառիցէ, պարտ է ուստերաց եւ դստերաց իւրոց կամօք առնել եւ եղբարց, որ ժառանգն իցեն. նմանապէս՝ թէ որդիքն վաճառեն՝ հօրն, եւ այլ եղբարցն, եւ քերցն կամօք։ Ապա թէ ոչ առնեն այնպէս, յորժամ կամին անդրէն դարձուցանել՝ իշխան լիցին, թէ եւ գրով հաստատեալ իցէ։ Եւ թէ ի միասին գրով եւ վկայիւք վաճառիցեն, եւ յաղագս աղքատութեան պատճառի իցէ, եւ սահմանաւ, զոր դնէ վաճառողն, եւ կամ որպէս յառաջ ցուցեալ է, իշխան լիցին դարձուցանել, ապա թէ անպատճառ իցէ՝ հաստատուն լիցի։ Արդ այդպէս՝ կամ դարձցին եւ կամ հաւանեսցին ըստ արժանւոյն։ Իսկ գիր հաստատութեան նշանաւ եպիսկոպոսին լիցի կամ ճշմարիտ դատաւորին լիցի, սակայն նշանն՝ Քրիստոսի նշան խաչին եւ պատկեր եպիսկոպոսին եւ կամ այլոց դատաւորաց, այսինքն՝ հայրապետաց։ Եւ թէպէտ այլոց ձեռամբ գրին, նոքօք նշանակեալք հաստատուն լիցին, որպէս ի տուն թագաւորաց գրին գիր, սակայն արքունի նշանաւ նշանակին եւ այնպէս հաստատին. նոյնպէս եւ աստ լիցի։

ԳԼՈՒԽ ՄԺԸ ՎԱՍՆ ԹԷ ԻՆՉ ՑԵՂ ԲԱԺՆԻՒ ԵԼԱՆԷ ՀԱՐՍՆ Ի ՏԱՆԷՆ

Եւ յորժամ բաժանեսցին եղբարք ի միմեանց եւ բաժանումն արասցեն հայրենեաց, նախ զհարսանցն բաժինսն յայտ արասցեն եւ յիւրաքանչիւրսն տացեն, եւ ապա՝ ինքեանց հայրենեացն։ Իսկ եթէ ի մէջ եղբարցն ծախեալ իցէ ուրուք բաժին, յամենեցունց կանգնեսցի, զի տէր է իւրաքանչիւր ոք իւրոցն։ Զայդ հասարակ կարծելի է դատաստան ըստ քաղաքավարութեան աշխարհի։

ԳԼՈՒԽ ՄԺԹ ՎԱՍՆ ՈՐ ԱՆԿԱՆԻՆ Ի ԾԱՌԷ ԿԱՄ ՅԵԿԵՂԵՑՈՅ Ի ՎԱՅՐ

Այլ որ յաղագս ի ծառէ անկեալ մարդոյ մեռելոյ հարցեալ էիր կամ թէ խեղդելով կախեալ զծառէ, չկայ ինչ մեղանս տնկոցն, զի անշունչ եւ անզգայք են, ոչինչ եղեն պատճառք մահու նոցա, որ այնպէս պատահեաց։ Այլ թէ առնիցեն ըստ Oրինացն Մովսիսի, յորում հրամայեաց Աստուած վասն անասնոցն, եթէ եղեւ ի նոցանէ յանօթ պղծութեան ոգոց եւ մարմնոց անասնագիտաց մարդոց, զկաթն նորա մի՛ կերիցեն, թէ յայնազգ կենդանեաց իցէ, եւ զանասունն քարկոծ արասցեն, եւ զմիսն շունք կերիցեն։ Նոյնպէս եւ թէ եղջերաւորք հարկանիցեն զմարդ, եւ մեռանիցի, սպանցեն զանասունն եւ մի՛ կերիցեն. եւ ոչ զի մեղանք են, այլ զի անօթք եղեն մեղանաց պղծութեանն եւ սպանութեանն։ Ըստ այսմ օրինակի թէ եւ առնիցեն զայս՝ հատանել զտունկն զայն, զի մի՛ կերիցեն ի պտղոյ նորա, բայց եթէ յարմատոյ նորա այլ բուսցի եւ պտուղ տացէ, կերիցեն անխտիր, որպէս եւ ծնեալք յանասնոց աստի անխտիր են։ Զայս հաւասարապէս ըստ Oրինացն նոյնպէս եւ եկեղեցի ընդունի։ Այլ թէ յեկեղեցոյ անկեալ ի խոնարհ, եւ թէ քար անկանիցի յեկեղեցոյ ի վայր ի վերայ մարդոյ, եւ մեռանիցի, անվնաս է եկեղեցին, մատուսցի ի նմա պատարագ, որպէս եւ կամի Տէր։ Այլ ի դէպ թուի աւուրս ինչ, որպէս մօր՝ ի վերայ ծննդմց, ունել սուգ. եւ զայդ որպէս կամին՝ արասցեն։

ԳԼՈՒԽ ՄԻ ՎԱՍՆ ԳՈՂՈՑ Ի ՓԱՅՏ ՀԱՆԵԼՈՅ

Վասն գողոց ի փայտ հանելոյ էիր հարցեալ։ Եթէ այլազգի իցէ եւ եթէ քրիստոնեայ, եւ քրիստոնէի հրամայիցեն ի փայտ քարշել, եթէ հնար իցէ՝ խոյս տացէ ի տեղոջէն, ապա թէ ոչ՝ կաշառով զերծցի։ Իսկ եթէ այդոքիկ ոչ օգնեսցեն, ապա զհրամայեալսն ի տերանց հարկաւորաբար պարտ է կատարել, այլ ոչ առաւելութեամբ, որպէս հրամայէ Յովհաննէս զինուորացն, թէ մի՛ աւելի քան զհրամայեալսն ձեզ առնիցէք, քանզի Աստուած ի սիրտս հայի, եւ մարդ՝ յերեսս, որպէս հրամայեաց Տէր Սամուէլի։

ԳԼՈՒԽ ՄԻԱ ՎԱՍՆ ՍՊԱՆԵԼՈՑ Ի ԿԵՆԴԱՆԵԱՑ

Այլ թէ մարդոյ լիցի ջորի խումար, կամ ձի աքհան կամ մարդակեր, որպէս զուարակագլուխ ձին Աղէքսանդրի, կամ եզն հարկանող, եւ նա գիտասցէ, եւ այլք ազգ առնիցեն նմա եւ զվնասն ցուցանեն, եւ նա անհոգս արասցէ եւ ոչ հնարեսցէ զնոսա, որպէս արժանն էր, եւ կիցս ընկեցեալ, կամ խածեալ, կամ հարեալ սպանանիցէ զոք, տէր նորա մահապարտ է, եւ անասունն սպանցի, ապա թէ ոչ գիտէր՝ անպարտ է։ Եթէ յանսուրբ անասնոց իցէ՝ թէ ձի, թէ ջորի, թէ էշ, ի մեռելոց տէրքն տայցեն, զի ի պէտս հոգոց նոցա ծախիցեն։ Սակայն յայտնեսցեն զպատճառն եւ այնոցիկ վաճառեսցեն, որ կարող են խրատել։ Եւ զայս դատաստան եդաք երբեմն ըստ Oրինացն, այլ հաստատել կանոնօք կամեցաք՝ մասամբ առաւելեալ։

ԳԼՈՒԽ ՄԻԲ ՎԱՍՆ ՈՐ ՂՐԿԷ ԶՄԱՐԴ Ի ՃԱՆԱՊԱՐՀ, ԵՒ ՄԵՌԱՆԻ ԿԱՄ ԱՅԼ ԻՆՉ

Վասն զմարդ ի ճանապարհ ղրկել ումեք բազում օրինակք տեսանին ի հարցմանս խղճի եւ անխղճի։ Զի են ոմանք, որ ի գործ մշակութեան են կարգեալք ի տերանց իւրեանց, եւ կէսք՝ յայգեգործութիւն, եւ այլք՝ ի զինուորութիւն, եւ դարձեալ այլք՝ ի յայլ գործ, որպէս հասարակաց մերոց կենացս օրինօք պատրաստեալ է։ Այսոցիկ, որոց ի գործս իւրեանց եկեսցէ որոգայթ մահու, անպարտ են տէրքն նոցա, մանաւանդ այնոցիկ, որք զպատրաստութեան պատուէրն հանապազ կացուցանէ ի լսելիս հնազանդելոց իւրոց։ Ապա թէ հասարակաց միաբանութեան սիրոյ եւ խաղաղական մերոց կենաց զընդդէմսն հրամայիցեն գործել տէրք ծառայից, եւ անդ պատահի ումեք մահ կամ սպանութիւն, մահապարտ է տէրն նորա։ Դարձեալ՝ եթէ ոք ի նոցանէ ծանուցանէ տեառն իւրում զվնասն, որ առաջի կայ, եւ տէրն անհոգացեալ անպատրաստաբար առաքէ ի գործն, եւ պատահի վնասն, յորմէ խիթայր, որ առաքեացն՝ արեան պարտ է։

ԳԼՈՒԽ ՄԻԳ ՎԱՍՆ ՈՐՔ ՏՂԱՅ ՈՒՍՈՒՑԱՆԵՆ

Ոչ է պարտ վարձու զմանկունս ուսուցանել ըստ կանոնաց հրամանաց։ Եթէ որբք իցեն, զամենայն խնամ տանել նոցա ի դէպ է, ապա թէ չիցեն՝ զկերակուր եւ զհանդերձ միայն իւրքն հոգասցեն։ Եւ եթէ կարողք իցեն եւ ըստ ինքեանց յօժարութեանց ընծայ ուսուցողացն տացեն, արժան է հոգեւոր սերմանողացն զմարմնաւորսն հնձել, իսկ եթէ աղքատ՝ ոչ պահանջել։ Այլ եթէ ոք հակառակեսցի եւ բռնաբարէ, դատաստանաւ է, զոր ինչ ի մանուկն ծախեալ իցէ, զայն միայն հատուցանել, այլ ոչ զհոգեւորն շնորհի։ Այդոցիկ զհետ երթալ դատաւորաց արժան է հոգեւորապէս։

ԳԼՈՒԽ ՄԻԴ ՎԱՍՆ ԱՐԲԵՑՈՂՈՒԹԵԱՆ

Եւ զարբեցութեան բազումք անգիտանան զսահման յառաջնորդաց եւ ի սպասաւորաց եկեղեցոյ։ Միայն եթէ ոչ ժայթքեն՝ համարձակին ի գործ Արդ, դնելի է զսահմանս նոցա։ Արբեցութիւն ըստ ստուգաբանութեան յագեցումն իսկ է, իսկ ժայթքելն եւ կամ ոչ՝ ի կազմուածէ բազում անգամ պատահի մարմնոյ։ Իսկ եթէ սահման արբեցութեան յագեցութիւն է, ապա եւ սահման ոչ արբենալոյ անյագեցութիւն է։ Դարձեալ՝ նշանակ արբեցութեան դեդեւումն մարմնոյ է եւ բանի։ Արդ, որ ըստ այսմ սահմանի կամ նշանի իցէ, ի բաց կալ արժան է յիւրաքանչիւր սպասաւորութենէ եւ լնուլ զապաշխարութեան չափն եւ ապա մատչիլ ի գործ շնորհին, իսկ եթէ անփոյթ արասցեն՝ ընդ դատաստանօք արբեցողացն են։

ԳԼՈՒԽ ՄԻԵ ՎԱՍՆ ԿԱՐԳԱՑ ԵԿԵՂԵՑՈՅ ԵՒ ՏԱՆ ԹԱԳԱՒՈՐԻ

Զի՞նչ գործ մարդոյ՝ զաստուածպաշտութիւն ծանեաք։ Ապա արժան է մարդոյս քննել զպաշտօնակցաց իւրոց, որով մարթագոյն զինքն ջանայցէ առնել մաքուրս եւ զուարթունս՝ առ նոսա հայելով, եւ զկնի այսորիկ հասու լինել կարգաց եկեղեցոյ եւ թագաւորաց, զոր պաշտեմք։ Արդ ահա, որպէս ամենեցուն յայտնի է, երկու արարածք եղեն խորհրդականք եւ բանաւորք՝ հրեշտակք եւ մարդիկք. մինն՝ ի պարզ եւ յանխառն բնութենէ, իսկ միւսն՝ ի բազմաց գոյացեալ։ Եւ Մովսէս ի սկզբանն ոչ գրեաց յաղագս հրեշտակաց եւ վասն մարդոյ պատմեաց՝ ասելով, եթէ ստեղծ Աստուած զմարդն հող յերկրէ եւ փչեաց յերեսս նորա շունչ կենդանի, եւ եղեւ մարդն հոգի կենդանի։ Այլ ապուշքն, այսինքն՝ տգէտք, կարծեն զԱստուած բերանով եւ այլովք գործիւք վարիլ եւ զանբաւանդակելին ի զգայութիւն բաւանդակեալ. այլ իմանալի է զփչեալն՝ կենդանացոյց կամ հոգիացոյց։ Նոյնպէս գիտեա եւ զհողն յերկրէ՝ ոչ մեկին իմանալ հող, այլ բաւանդակ զչորեսին բնութիւնսն ունելով՝ զցամաքն եւ զխոնաւն, զջերմն եւ զցուրտն, եւ զհողմն։ Որպէս բժշկացն մանկունք բաժանեն զհողոյն ցամաքութիւնն յոսկերս, եւ զմարմինն՝ ի խոնաւութիւն ջուրցն, եւ զջրոյն՝ յարեան երակսն, զցրտութիւն հողմոյն՝ ի շնչերակսն, զջերմութիւն հրոյն խառնեն ընդ ամենայն։ Այլ եւ արականս եւ իգականս բաժանեն եւ զմիսն եւ զմորթն իգական ասեն։ Եւ զայս ամենայն Մովսէս ոչ ասաց եւ ոչ զբնութիւն հրեշտակաց, սակայն լինելութիւն է նոցա։ Իսկ արդ, անե՞ղք իցեն, կամ ինքնե՞ղք, կամ նա՞խ քան զսկսանիլն արարածոց, վասն որոյ ոչ ասաց Մովսէս, թէ արար Աստուած զհրեշտակս, այլ թէ հրամայեաց սերովբէիցն բոցեղէն սրով պահել զճանապարհ ծառոյն կենաց։ Թէ այդ այդպէս է, ապա անեղ պարտիմք իմանալ եւ զջուրն, զի ասաց, թէ ի սկզբանէ արար Աստուած զերկին եւ զերկիր, եւ ոչ ասաց, թէ՝ զջուրն, այլ թէ երկիր էր աներեւոյթ եւ անզարդ, եւ հոգի Աստուծոյ շրջէր ի վերայ ջուրց։ Այլ իմանալի է մեզ ասել, թէ մինչ արար Աստուած զերկին եւ զերկիր, ընդ նմին արար զամենայն զօրութիւնս երկնից, եւ զջուրս, եւ զքարս եւ զամենայն, որ ինչ յերկրի, զի երկիրս հող միայն ասի ըստ Եբրայեցոց բարբառոյն։ Ապա եւ ջուրք, ուրեմն, ընդ երկիր արարան, որպէս եւ Դաւիթ ասէ՝ նորա է ծով, եւ նա արար զնա, եւ զցամաք ձեռք նորա ստեղծին։ Եւ ընդ երկնի հրեշտակք արարան, ասելով՝ ո՞ արար զհրեշտակս իւր հոգիս եւ զպաշտօնեայս իւր ի բոց հրոյ։ Հրեշտակս եւ պաշտօնեայս լսելով՝ դասս ոչ յայտնեն, այլ սեռական անուանեն զանունն։ Բայց Մովսէս այսպէս ծածկաբար ոչ միայն զդասս ոչ յայտնեաց, այլ եւ ոչ իսկ յիշեաց զհրեշտակսն ի սկզբանն, այլ յետոյ ասաց առ Աբրահամու, եթէ եգիտ հրեշտակն զԱգար յանապատին. եւ դարձեալ ասէ՝ եկին հրեշտակք ի Սոդոմ։ Եւ ոչ կերպարանս ինչ ասաց, այլ իբրեւ զարս երեւալ. ոչ միայն զսոցա, այլ եւ ոչ զքերովբէիցն եւ ոչ զսերովբէիցն ինչ ասաց զկերպարանս։ Իսկ Յակոբ ի տեսլեանն ասէ զկերպս հրեշտակաց, որպէս Ակիւղաս ցուցանէ, ասելով. տեսանէր սանդուխտս հաստատեալ յերկրի, որոյ գլուխն հասանէր յերկինս, եւ բազմութիւն մարդկան թեւաւորաց, որ ելանէին եւ իջանէին։ Թուի ինձ՝ եւթանասնիցն կարծելով վասն բանին, զանուանս հրեշտակացն բաւական համարելով, զկերպսն ոչ յիշեն։ Սոյն կերպիւ լսեմք եւ զքերովբէսն, զոր ոսկի արար Սողոմոն եւ եդ ի տաճարին, զոր արարեալ էր Մովսէս ի խորանին երկթեւեանս եւ թէ ի թեւ կցող, որք հովանի ունէին ի վերայ քաւութեանն։ Դարձեալ եւ ի մեքենովթսն լսեմք քերոբք, եւ առիւծունս, եւ եզինս, եւ ուսք մարդոյ եւ ձեռս, անիւս՝ որպէս կառաց։ Եւ ոչ ասեն ստուգիւ կամ կարեն հասու լինել դասուցն եւ ոչ կերպիցն, այլ միայն նմանեցուցանեն, որպէս զթիթեղունս թռուցեալս լուսերամս։ Իսկ Միքիաս զզօրս երկնից ասէ զօրուցուցանել շուրջ կացեալ զաթոռովն Աստուծոյ եւ ոչ զթիւ դասուցն եւ ոչ զանուանս կոչէ։ Բայց Եսայի ասէ զանուանս սերովբէիցն եւ վեցթեւեան կերպիւ զփառաբանութիւնն յայտնէ։ Իսկ Եզեկիէլ այլ դասս յայտնէ եւ յաւելու չորեքկերպեանն եւ չորեքթեւեանն. եւ այս նման է մեքենովթայ տաճարին։ Բայց փոխանակ նորա արմաւենոյն՝ սորա արծուին է, թէպէտ եւ ի խորհուրդ առ ի միտս զնոյն բերէ, սակայն կերպիւն որոշի։ Տեսանէ Եզեկիէլ եւ անիւս, այսինքն՝ սայլս, այլակերպս եւ ոչ որպէս մեքենովթայ նման, այլ անիւ ի մէջ անուաց, նորոգ եւ հրաշալի։ Այս այլ դասս թուի ինձ, քանզի անձնական ասէ զանիւսն, զի ոգի կենդանի զոյր ի նոսա։ Եւ ասէ այլ դասս, որ բազմաչեայքն են, ասէ եւ հուր ահագին խառնեալ եւ բորբոքեալ. զայս առանձնական ակնարկէ։ Թէպէտ եւ զայս ամենայն ասացին մարգարէքն, սակայն ծածկաբար եւ ոչ յայտնապէս զիւրաքանչիւր դասս։ Նաեւ ոչ Տէրն յԱւետարանի անդ այլ ինչ յայտնեաց, բայց միայն զբազմութիւնս հրեշտակաց գնդացն։ Բայց սուրբ առաքեալն Յուդա պարզ եւ յայտնի ցուցանէ մեզ եւթն դասք եւ զանուանս իւրաքանչիւրոցն ասէ՝ Հրեշտակք, Հրեշտակապետք, Իշխանութիւնք, Տէրութիւնք, Սերովբէք, Քերովբէք, Պետութիւնք։ Իսկ սուրբն Դիոնեսիոս՝ պարծանքն Աթենացոց, Արիսպագացին, առաքելոյն աշակերտ եւ հետեւող, ինն դասս ասաց. զոր առաքեալն երկու ի մի երես ասաց՝ ի զատ ասաց զՀրեշտակապետսն ի Հրեշտակացն եւ զՔերովբէսն ի Սերովբէիցն։ Եւ թուեաց զնոսա ինն դասս ստուգութեամբ այսպիսի կարգաւորութեամբ, յորմէ եւ մեր ուսեալ՝ պատմեմք քում հարցասիրութեանդ, որ են. Ներքին դասք Հրեշտակացն, որք են պատգամաւորք եւ հրամանատարք. եւ փառաբանութիւն է նոցա, զոր հովիւքն լուան՝ փառք ի բարձունս Աստուծոյ։ Երկրորդ դաս Հրեշտակապետացն է. եւ փառաբանութիւն է նոցա՝ Տէր, ողորմեա քո արարածոցս, զոր Զաքարիասն լուաւ, թէ՝ մինչեւ ցե՞րբ չողորմեսցիս Երուսաղէմի եւ քաղաքացն Յուդայ։ Երրորդ դաս Իշխանութեանցն է, որք են իշխանութեանցն Աստուծոյ փառաբանիչք, ասելով՝ տուաւ քեզ հեթանոսք ի ժառանգութիւն եւ իշխանութիւն քեզ յամենայն ծագս երկրի։ Չորրորդ դաս Զօրութեանցն է, որք զօրութեանցն Աստուծոյ են փառաբանիչք, ասելով՝ Տէր հզօր ի պատերազմի։ Հինգերորդ դաս Աթոռոցն է, որք են փառաբանիչք աթոռոյն Աստուծոյ, ասելով՝ աթոռ քո, Աստուած, յաւիտեանս յաւիտենից։ Վեցերորդ դաս Պետութեանցն է, որք են փառաբանիչք քահանայութեանն Աստուծող, ասելով՝ դու ես քահանայ յաւիտեան։ Եւթներորդ դաս Տէրութեանցն է, որք են փառաբանիչք տէրութեանն Աստուծոյ, ասելով՝ արքայութիւն քո՝ արքայութիւն յաւիտենից։ Ութերորդ դաս Սերովբէիցն է, որք լսին բերանք հրեղէնք, որք են երեքսրբենին փառաբանիչք, զոր լուաւն Եսայիաս՝ սուրբ սուրբ, սուրբ։ Իններորդ դաս Քերովբէիցն է, որք լսին վերինք կամ հանճար մեծութեան, որք գովողք են մեծութեանցն Աստուծոյ, ասելով՝ Տէր զօրութեանց, լի են երկինք եւ երկիր փառօք քովք։ Այս են իններորդ դասք երկնայինք եւ այս է գործ նոցա։ Աւելի, քան զայս, մի՛ այլ ինչ իմասցուք, որպէս եղկելին Որոգինէս, որ աւելի, քան զգրեալսն, իմանալով՝ կործանեցաւ անկանգնելի, զերկնային դասսն զանազանելով. հրաշալիս իմն բարբառելով, զապիրատութիւն ի բարձունս խորհեցաւ՝ այսպիսի ասելով բան, թէ մարդիկ ոչ տեսանեն զհրեշտակս, եւ ոչ հրեշտակապետք՝ զհոգիս մարդկան, եւ Հոգին Սուրբ ոչ տեսանէ զՈրդի, եւ Որդին ոչ տեսանէ զՀայր։ Բայց մեզ քաւ եւ մի՛ լիցի այսպիսի բարբառել հայհոյութիւն, այլ ասել զերկնային դասս փառաբանիչս աստուածութեանն։ Եւ կարգաւ կայանին բաժանեն զլուսաւրութիւնն եւ ապա չափով լուսաւորութեանն դասս առեալ, որպէս անձն է Հօր, նոյնպէս եւ անձն Որդոյ եւ Հոգոյն Սրբոյ։ Եւ արդ, որ ինչ երկնային դասոկւցն է, բաւական լիցի այդչափ։ Իսկ եկեղեցի որպէս հարսն մի գեղեցիկ, որ պահի ի համար մեծի փեսայի՝ որդոյ թագաւորին եւ զիւր սենեակն յօրինէ կարգաւորութեամբ, որպէս զի նմանագոյն ինչ արքունական կարգաց յարդարիցէ զպատիւ որդոյ թագաւորին։ Նոյնպէս եւ եկեղեցի երկնային դասուցն ընտանութիւն զիւրն կարգեաց զնմանութիւն եւ զդասս ինն թուով, քանզի ի խորանին ինն դասս տեսանեմք զՂեւտացոցն եւ զպաշտօնէիցն, քանզի ոչ ամենեքեան միում արժանաւորեցան կայանիւ, այլ ըստ չափոյ արժանաւորութեանն առին զսպասաւորութիւնն։

Առաջին դասն՝ Մովսէս եւ Ահարոն եւ որդիք նորա։

Երկրորդ՝ գունդն Ամրամայ։

Երրորդ՝ գունդն Սահառայ։

Չորրորդ՝ գունդն Քերովնի։

Հինգերորդ՝ գունդն Ոզիէլի։

Վեցերորդ՝ դասն Ռաւբենի։

Եւթներորդ՝ դասն Սեմէի։

Ութերորդ՝ գունդն Մսողի։

Իններորդ՝ գունդն Մուսեայ։

Ապա թէ ասիցէ ոք, թէ Մովսէս եւ Ահարոն ի նոյն գնդէ իցեն, գիտասցէ, զի զատոյց զնոսա Աստուած, զի նոքա էին քահանայք՝ մատուցանել պատարագս, եւ արկանել խունկս քաւութեան, եւ իջուցանել զխորանն, եւ ծածկել զնա նուարտանաւն, այսինքն՝ սեկէ ծածկոցաւն։ Ապա այլ սպասաւորք մատչէին եւ բառնային ըստ արժանաւորութեանն, ոմանք՝ զտախտակն եւ զքաւութիւնն, եւ ոմանք՝ զցիցս խորանին, եւ զապաւանդակև սն, եւ զկրսերագոյն կահ սպասուն սրբութեան։ Եւ բանակիլ ոչ ընդ այլ դասս հրամայեցաւ Մովսիսի, այլ յարեւելից կողմանէ խորանին։ Արդ, ահա յայտնապէս ցուցաք, թէ ըստ երկնային դասուցն ինն երեւին, եւ ի հնումն՝ զՂեւտացիսն։ Պարգեւս, առաքեալ Սրբո Հոգոյն, համարի. բան իմաստութեան, բան գիտութեան, հաւատս, շնորհս բժշկութեան, աջողութիւն զօրութեանց, մարգարէութիւն, ընտրութիւն հոգոյ, ազգս լեզուաց, թարգմանութիւնս լեզուաց։ Դարձեալ յայտնապէս ցուցանէ մեզ առաքեալն ինն դասս եկեղեցոյ, ասելով այսպէս՝ զորս եդ Աստուած յեկեղեցոջ, այս են.

նախ՝ զԱռաքեալս,

երկրորդ՝ զՄարգարէս,

երրորդ՝ զՎարդապետս,

չորրորդ՝ զԶօրութիւնս,

հինգերորդ՝ Շնորհս բժշկութեան,

վեցերորդ՝ Oգնութիւնս,

եւթներորդ՝ Վարիչս,

ութերորդ՝ Ազգս լեզուաց,

իններորդ՝ թարգմանութիւնս լեզուաց։

Որքն են այսոքիկ. Առաջին դասք եկեղեցոյ՝ պատրիարգք, որ թարգմանի հայրապետք, որք ունին զաթոռ չորից աւետարանչացն։ Եւ արդ, տես զզօրութիւն խորհրդոցն՝ փոխանակ չորեքկերպեան կենդանեացն եդան սուրբ աւետարանիչքն, որ նշանակէ. դէմք մարդոյն՝ զՄատթէոս, քանզի որպէս զմարդ ծնեալ ասէ զՔրիստոս ի Բեթղեհէմ։ Իսկ Մարկոս՝ դէմք առիւծու նշանակի, քանզի նա ասէ՝ եւ ել Քրիստոս իբրեւ զառիւծ ի Յորդանանէ ի Դաթան։ Եւ սատանայ առիւծ ասի վասն շաղղակերութեան եւ գազանաբար կապտելոյն եւ գիշելոյն զկենդանիսն։ Այլ Փրկիչն մեր կոչեցաւ առիւծ վասն զօրութեանն եւ ի վերայ կենդանեացն թագաւորելով։ Զնոյն եւ Մարկոս ասէ՝ ել Քրիստոս ի Յորդանանէ իբրեւ զառիւծ, այսինքն՝ թագաւորել։ Իսկ դէմք եզինն նշանակէ զՂուկաս, վասն զի նա ասէ՝ փոխանակ աշխարհի զենեալ։ Իսկ դէմք արծուոյն նշանակէ զՅովհաննէս, որպէս ասէ զվերստին քարոզութիւնն, եւ ոչ յերկրէ եւ ոչ ի մարմնաւորութիւնն սկսանի, որպէս եւ այլքն, այլ նման արագաթեւ արծուոյ սրաթռիչ լեալ՝ սկիզբն արարեալ ասէ. ի սկզբանէ էր Բանն, եւ Բանն էր առ Աստուած, եւ Աստուած էր Բանն. որով ամենայն եղեւ։ Յիրաւի անուանէ զնա արծուի բարձրաթռիչ եւ թռչուն երկնից։ Արդ, ահա ցուցաք փոխանակ երկնից՝ զեկեղեցի, եւ փոխանակ չորեքկերպեան կենդանեաց՝ զչորս աւետարանիչսն, եւ նոցա փոխանակ՝ զհայրապետացն դասս եւ զնոցին աթոռսն։ Աւագ եւ մեծ աթոռ Անտիոքայն՝ զՄատթէոսին, Աղէքսանդրուն՝ զՄարկոսին, Հռոմայն՝ զՂուկասուն, Եփեսոսին՝ զՅովհաննուն։ Այս կարգաւորութեամբ վարեցաւ եկեղեցի մինչեւ յաւուրս Յուստիանոսի թագաւորին, ըստ չորեքկերպեան կենդանեացն, չորեքկուսի եդեմական բխմանն, ըստ չորեքեզերեան տիեզերաց, ըստ չորից աւետարանչացն բաժանեցաւ աշխարհս յիշխանութիւն չորից աւետարանչացն։ Իսկ Յուստիանոս իբրեւ թագաւորեաց, կամ եղեւ փոխել զաթոռ սրբոյն Յովհաննու յԵփեսոսէ ի Կոստանդինուպօլիս, եւ հաւանեցուցանել զժողովն՝ եւ զսրբոյն Մատթէոսի՝ յԱնտիոքայ յԵրուսաղէմ, զի մինչեւ ի նորա ժամանակն ինքնագլուխ էին եպիսկոպոսքն, ոչ ինքեանք՝ ընդ այլօք եւ ոչ այլք՝ ընդ նոքօք. Կոստանդինուպօլիս՝ վասն թագաւորելոյ քաղաքին, եւ Երուսաղէմ՝ վասն զի քաղաք է երկնաւոր թագաւորին։ Բայց ի ժողովսն հրամայեցին սուրբ հարքն՝ Երուսաղէմի եպիսկոպոսին գեր ի վերոյ նստիլ։ Ահա, ասացաք զեկեղեցոյ առաջին դասն՝ զհայրապետսն, որք ունին զառաքելական զգեստն եւ զեմիփորոն հինգկրկին։ Եւ գործ է հայրապետին ձեռնադրել զարհիեպիսկոպոսս, որք են ընդ վիճակաւ ի չորս բաժնի տիեզերաց։ Եւ նա տայ հրաման վասն ժողով առնելոյ։ Երկրորդ դասք եկեղեցոյ՝ արքեպիսկոպոսք։ Կարգ է նոցա սպիտակ հանդերձ մինչեւ ծածկէ զոտս՝ աքականու պճղնաւոր, եւ շուրջառ, եւ եմիփորոն չորեքկրկին։ Գործ է նոցա ձեռնադրել մետրապօլիտս, այսինքն՝ մայրաքաղաքաց եպիսկոպոս, եւ օրհնել ձէթ կնքոյն։ Եւ ունին իշխանութիւն ձեռնադրել պատրիարգս։ Երրորդ դասք եկեղեցոյ՝ մետրապօլիտք, որ կոչին մայրաքաղաքաց եպիսկոպոսք, որք ունին զնոյն հանդերձս սպիտակս մինչեւ ցպճղունսն, եւ շուրջառ, եւ եմիփորոն երեքկրկին։ Գործ է նոցա ձեռնադրել եպիսկոպոս ի վերայ բերդից եւ գեղից եւ օրհնել զձէթ կնքոյ վասն յաւելուածին արկանելոյ յառաքելական ձիթոյն, զոր պահէ եկեղեցի յաւելուածով։ Եւ երեք մետրապօլիտք ունին իշխանութիւն ձեռնադրել իւրեանց արքեպիսկոպոս։ Չորրորդ դասք եկեղեցոյ եպիսկոպոսք են, որք ունին զնոյն կարգ։ Գործ է նոցա ձեռնադրել զամենայն վիճակաւորս։ Եւ երեք եպիսկոպոսունք ունին իշխանութիւն ձեռնադրել իւրեանց մետրապօլիտ։ Եւ գործ է նոցա սեղան օրհնել, եւ աւազան, եւ իւղ օծութեան։ Հինգերորդ դասք եկեղեցոյ՝ եռիսունք եւ պապասք, որք են քահանայք եւ երիցունք։ Քահանայքն ի քաղաքս լինին, եւ երիցունքն՝ ի գեղս եւ յագարակս. եւ երկոքեանն մի են, բայց յաղագս պատուոյն եւ անուանքն զանազանին։ Բայց կարգ է նոցա՝ նոցայն, բայց յեմիփորտէ, զի սոքա ուրար միայն արկանեն ի վերայ երկոցունց ուսոցն, նոքա եւ թիկնոցիւ իշխեն կալ ի վերայ բեմին։ Եւ գործ է սոցա պատարագ մատուցանել, եւ մկրտել, եւ պսակել, եւ ուր եպիսկոպոս չլինի, օրհնել զխաչն եւ զմատաղն։ Եւ թէ հրաման առեալ իցէ յեպիսկոպոսէն, եւ զիւղն օծութեան իշխանութիւն ունի օրհնել եւ ձեռնադրել զդպիրն, եւ զգրակարդացն, եւ զկրօնաւորն։ Վեցերորդ դասք եկեղեցոյ սարկաւագունք են։ Եւ կարգ է նոցա նոյն, բայց հոլանի կայցեն, այսինքն՝ գլխիբաց, եւ գօտէլոյծ եւ զահեակ ուսովն արկեալ զուրարն։ Գործ է նոցա Աւետարան կարդալ եւ քարոզել, եւ զսկիքն եւ զքշոցն բերել ի սենեկէն ի սեղանն եւ ի սեղանոյն արտաքս զբաշխումն, եւ խունկ ծխել եւ առնել, որ ինչ միանգամ սպասաւորութիւն է. եւ նստիլ՝ ոչ ամենեւին, բայց յետ արձակման ժամուն, երբ հրամայէ քահանայն։ Են եւ ի կանանց սարկաւագուհիք, ձեռնադրեալս վասն քարոզելոյ կանանց եւ կարդալ Աւետարան, զի մի՛ մտցէ անդ այր, եւ մի՛ նա արտաքս, քան զվանս կանանց, ելանիցէ։ Բայց յորժամ քահանայք մկրտութիւն առնեն կատարեալ կանանց, գան սարկաւագուհիքն յաւազանն եւ ջրով լուասցեն զկանայսն, եւ քահանայն օծանէ ի ներքոյ վարագուրին։ Եւ կարգ է սարկաւագուհեացն ամենայն ինչ հաւատաւորացն, բայց ի վարս պինդն, խաչ ունենայ ի վերայ ճակատին եւ կիսաթիկնոց՝ յաջմէ կողմանէ ուսոցն։ Եւ մի՛ նոր ինչ կամ անկարգ համարեսջիք զայս, ով սուրբ եղբարք, այլ ի սրբոց առաքելոցն աւանդութենէ ուսանիմք, քանզի ասէ, թէ՝ յանձն առնեմ ձեզ զՓիբէ զքոյր մեր, որ է սպասաւոր եկեղեցոյն։ Եւթներորդ դասք եկեղեցոյ եպիսկոպոսք են, որ կոչին քորեպիսկոպոսք այժմ, գլխաւոր սարկաւագաց։ Եւ կարգ է նոցա նոյն, եւ ուրար զերկոսին ուսովքն, եւ կալ գօտելոյծ եւ գլխիբաց, եւ իշխանաւ եպիսկոպոսին օրհնեն եկեղեցի եւ հրաման ունել ի վերայ քահանայից եւ եկեղեցականաց։ Ութերորդ դասք եկեղեցոյ՝ գլխաւորք եպիսկոպոսաց, որք են կաթողիկոսք, որ ունին զպատուականագոյն աթոռն՝ նմանեալ սերովբէից։ Կարգ է նոցա նոյնպէս հոլանի, այսինքն՝ գլխիբաց, եւ գօտելոյծ եւ ուրար զերկոսին ուսովքն։ Բայց գործ է նոցա ձեռնադրել զեպիսկոպոսունս եւ ինքնակամ օրհնել զիւղն օծութեան։ Իններորդ դասք վերագոյն քան զամենեսեան՝ պապիոս, որ այժմ կոչեն ֆռանկք պապ, նմանեալ քերովբէից։ Կարգ է նոցա հոլանի, այսինքն՝ գլխիբաց, եւ գօտելոյծ։ Եւ գործ է նոցա կարգել զդասս թագաւորաց. զի թէ մարդն պատկէր է Աստուծոյ, եւ որք ի Քրիստոս մկրտին՝ զՔրիստոս զգեցեալ են, որչափ եւս առաւել թագաւորք հաւատացեալք, որ ի վերայ գլխոյն բերեն զնշան տէրունական։ Պարտ է նոցա նմանել Քրիստոսի, որ միայն խոնարհամտել եւ զչարչարանսն Քրիստոսի ի մարմնի իւրում կրել, այլ փառացն նմանել որ ցուցանէ զքաղցրութիւն Տեառն եւ Փրկչին մերոյ, զի եւ հեթանոսաց թագաւորաց լուեալ՝ յօժարեսցին գալ յերկրպագութիւն Տեառն Աստուծոյ մերոյ։

Եւ այս են նմանութիւն երկնաւոր դասուցն.

Հրեշտակքն՝ առաքելական զգեստիւ յաղօթս.

Հրեշտակապետքն՝ քղանցիւ.

Իշխանութիւնքն՝ գնդաւ առաքելական զգեստիւ.

Զօրութիւնք՝ առաքելական զգեստիւ.

Աթոռքն՝ հիւպատիկք.

Պետութիւնքն՝ առաքելական զգեստիւ.

Տէրութիւնքն՝ պսական առաքելական զգեստիւ.

Սերովբէքն՝ վեցթեւեանք.

Քերովբէքն՝ ութթեւեանքն եւ բազմաչեայքն։

Զայս ամենայն զմտաւ ածելով սրբոյն Կոստանդիանոսի թագաւորին, որ ըստ դիւթութեան կարգ էին հեթանոսաց՝ զայն եղծեալ խանգարեաց եւ այսպէս զերկնից եւ զեկեղեցոյ յարմարեաց զկարգս դասուցն ի պատիւ թագաւորութեանն եւ զտեղիս իւրաքանչիւր կայանացն որոշեաց եւ զգործն յայտնեաց, որ են այսոքիկ. Առաջին դաս պաղատին, որ է դարպաս, եղենդիարք, որ են պահապանք ոսկի վաղարին։ Զգեստ է նոցա դիպակ ոսկեթելով կազմաւ, եւ ունին գաւազան ոսկի։ Եւ գործ է նոցա տանել յառաջ զագաւորողսն եւ զայլս, զոր խնդրէ արքայն։ Երկրորդ դաս՝ վեստիտորայն, որ են պսակակալք արքային։ Զգեստ է նոցա դիպակք արծաթաթելս եւ գաղտազէնք ի կոպաղս ոսկիս, որ է կիսաթուր՝ ներքեւ հալաւին։ Երրորդ դաս կանտիտորայն է, որ զոսկի տէգսն ունին, այսինքն՝ զոսկով կազմած խիշտսն։ Զգեստ է նոցա ծիրանի դիպակ ճամկաւոր եւ մանեակ ոսկի՝ ի պարանոցսն։ Եւ յորժամ ի ճանապարհ ելանէ արքայն, նոքա բառնան զխաչն սուրբ։ Եւ ի նոցանէ լինին չորս արք, որք զզէնսն կրեն թագաւորին։ Չորրորդ դաս պռոքսետորայն է որք զվաղերս ունին եւ ասպարս երկաթիս։ Եւ զգեստ է նոցա ապրիշմէ դիպակ։ Եւ յորժամ վախճանի արքայն, նոքա են, որ զդագաղսն եւ զգահոյսն բառնան։ Հիգերորդ դաս եսկոպոտիրայն է, որք լինին մեծահասակք եւ ունին վահանս կմբրաւորս եւ ասպարս փոքրս։ Եւ զգեստ է նոցա կտաւսն ուղորկ, եւ վարշամակս, որ է փակեղն, եւ ջաղջեր յոտսն, եւ գօտի ոսկի կրկին։ Եւ ի նոցանէ լինին՝ որք սրկբունք եւ մանդատորք։ Վեցերորդ դաս պաղատին՝ ստրատորքն, որք զձին թամբեն եւ հեծուցանեն զարքայն։ Եւ զգեստ է նոցա ուռեւուռ կապայ, եւ ի ձեռս իւրեանց՝ թուր միասայրիք եւ ասպար փոքր։ Եւթներորդ դաս պաղատին սքողարք են։ Եւ զգեստ է նոցա գրատք կտաւիք եւ թեզնէ, բերանն դիպակով։ Ունին նիզակս, որ է ռումբ, եւ սեւ ասպարս։ Եւ ի նոցանէ լինին՝ որք զդրոշսն, այսինքն՝ զնշանակն, եւ զվիշապագլուխսն կրեն եւ կոչին սիգնայք։ Ութերորդ դաս պաղատին՝ դեկանիոնքն, որք են աղեղնաւորք։ Եւ ունին կրկին վարոցս եւ ասպարս լոկ։ Եւ սքեմ է նոցա, այսինքն՝ զգեստս, այծենի գրատք կարմիր, եւ ունին մուճակք։ Եւ յորժամ արքայն ի թամաշա ելանէ, նոքա վարեն զամբոխն։ Եւ զսոսա կոչեն Եբրայեցիքն քերեթին, այսինքն՝ աղեղնաւորք։ Իններորդ դաս պաղատին՝ կիւռսորքն, որք են սուրհանդակք հետեւակք։ Եւ զգեստ է նոցա բամբակէ գրատք կազմաւ ճամկօք եւ զանկապանօք, ունին հողաթափս։ Եւ են սոքա սպասաւորք։ Եւ զսոսա կոչեն Եբրայեցիքն ոփելեթին, այսինքն՝ նետողք։ Եւ ամենեքեան գլխիբաց կան եւ գօտիս ունին ոսկով, բայց միայն սոքա են անգօտի։ Այսոքիկ են դասք թագաւորութեան պահապանք, զինուորութիւնք որձիք յիւրաքանչիւր կայանս, արտաքոյ ոսկի բեղարին, եւ այս է գործ նոցա եւ զգեստք։ Են եւ այլ սպասաւորք արքունիք, ոմանք՝ որձիք, եւ ոմանք՝ կուրտք, որ ոչ են յինն զինուորութեանցն, այլ արձակք են, ոչ դասք են, ոչ չափս քանեաց, ոչ կայք տեղեաց պահպանութեան, այլ երբեմն շատ լինին եւ երբեմն՝ սակաւ։ Առաջին՝ դեմետիտոսք, որք են պատգամաւորք։ Երկրորդ՝ ռիքինարք, որք զյիշատակարանքն կարդան առաջի թագաւորին։ Եւ ոսպիտարք ասին, որք արկանեն ձեռաց ջուր արքային։ Չորրորդ՝ վինետորք ասին, որք զբաղանիս կազմեն եւ լուանան զարքայն։ Հինգերորդ՝ տռիգլինարք, որք են տաճարապետք, որք զկոչեցեալսն ի հաց մատուցանեն առաջի արքային։ Իսկ ի կոտորոցն լինին ակտարք որք են նշանագիրք։ Եւ ոսպիտարք ասին, որք արկանեն ձեռաց ջուր արքային։ Ապոկրիսիարք ասին սպասաւորք եկեղեցոյ արքային։ Իսկ փղակունքն՝ նոքա են կցորդասացք եւ արձակապաշտօնք։ Սպուդէք՝ կրօնաւորք քաղաքին, որոց գործ է նոցա զգուբղայս, եւ զպաշտօնն, եւ զկանոնն երգել։ Իսկ աբեղայք եւ մոնոզոնք, որք խարազնազգեստք են ըստ կամաց իւրեանց գան ի պաշտօնն։ Իսկ փղակունք եւ սպուդէս մոնոզոնքն՝ ոչ մոնաքոսքն, որք են միայնակեցունք եւ ապաշխարողք։ Դոմետիկոսք՝ որք են հաւատագիրք, որք զարտաքնոցն աստուածաբանութիւնս ուսին եւ եկեղեցականօքն վարժին։ Այսոքիկ ամենեքեան ոչ են յինն դասուէն եկեղեցոյ եւ ոչ եթէ ի սպասաւորութիւն ինչ հպին, եւ ոչ յամբիոն ելանեն եւ ոչ ի բեմն, այլ են ամենեքեան փառաբանիչք, կարգեալք ի տան Տեառն։ Եւ քանզի զայս ոչ վայրապար ինչ դրաք ի գիրս դատաստանի, այլ զի գիտասջիք, եթէ այսոքիւք պարտին Հայք ի Հոռոմոց եւ ի Ֆռանկաց, որպէս Աղուանիցն ուսուցանէ Պատմութիւն եւ այլք։ Վասն որոյ հարկաւոր է այս կարգ յեկեղեցի ի հայրապետաց կարգիլ, եւ թէ անփոյթ արարեալ՝ միշտ պարտաւոր ցուցանին յատեան դատաստանին։ Քանզի ի մեր Լուսաւորչէն եւ այս դասք պաշտման երեւի յեկեղեցիս, ըստ որում ի սրբոյն յիշի յԵղիշէի Պատմութեանն եւ այս դասք, ասելով՝ ընդ ձեզ կան գրակարդացք եւ սաղմոսասացք։ Նմանապէս եւ սարկաւագաց յիշուին անուանք ի կանոնս եւ յայլս։ Արդ, յայտ է յաւերածոյ եկեղեցեաց խանգարիլ եւ այս կարգի, եւ այլ ի հեղգութենէ ուղղչաց։ Թէպէտ եւ այլ ինչ յօդեն պատճառք, սակայն արդարացուցանել ոչ կարեն։ Եւ թէ այլազգ այսոքիկ յիշատակի ի սրբոյն Դիոնէսիոսի գիրսն եւ աստ՝ այլազգ՝ փոփոխմամբ, սակայն զթիւն ամբողջ պահեն, ուստի ոչ ինչ երկբայելիք են։ Արդ, ըստ ճշմարիտ դատաստանի վարելի է զեկեղեցի այսպիսի կարգաւ ըստ երկնայնոցն, զի թէ տուն զերկրաւոր թագաւորի ըստ այսմ յօրինի, ո՞րչափ եւս երկնաւոր թագաւորին Քրիստոսի. եւ նմա փառք յաւիտեանս ամէն։

ԳԼՈՒԽ ՄԻԶ ՎԱՍՆ ՈՐ ԶOՏԱՐ ՄԱՐԴ Ի ԲԱՆ ՂՐԿԷ, ԵՒ ՄԵՌԱՆԻ

Իսկ եթէ ոք զոք, որ չիցէ իւրն, ի գործ իւր առաքէ, եւ անդ որոգայթի, արեան պարտ է։ Զգուշանալ հրամայէ կանոնքս՝ ոչ վայրապար զոք, որ չիցէ վարձկան եւ կամ այլ օրինակաւ իւր, ի գործ իւր առաքել, զի արեան դատաստան հրամայէ վնասելոյն լինել։ Եւ այդ ցուցեալ է դատաստան հոգեւորապէս եւ մարմնաւորապէս։ Սակայն քննութիւն լիցի օրինակի առաքողին երախտեաց եւ պատահման մահուն կամայի եւ ակամայի։

ԳԼՈՒԽ ՄԻԷ ՎԱՍՆ ՈՐ ՎԱՐՁՈՎ ՂՐԿԷ ԶՄԱՐԴ Ի ԲԱՆ

Այլ թէ վարձկան ոք իցէ եւ ասիցէ ցտնատէր տանն, թէ առաքեա զիս կամ տուր ինձ գործ, զի արարից, իսկ նա յառջապատրաստ ծանուցանէ նմա զորոգայթ մահուն, եւ վարձկանն առ կարիս հարկի իւրոյ յանձն առնու, եւ սա կրկին զանպարտութեան բանն ասիցէ նմա, եւ պատահի վարձականին մեռանել, անպարտ է։ Եւ թէ անզգուշութեամբ ի բազմաց վկայեալ վնասն առաքիցէ կամ գործել հրամայիցէ, եւ անդ հասանիցեն նմա որոգայթք մահու, արեան պարտ է։ Յայտնի է այս դատաստան կանոնական։ Զի ըստ կամաց վարձկանին երթալ ի գործ՝ անպարտ է առաքողն, իսկ հարկաւորեալն եւ ի վկայեալ վնասն առաքեալ՝ ընդ դատաստանաւ արեան է, թէպէտ եւ վարձաւոր իցէ։

ԳԼՈՒԽ ՄԻԸ ՎԱՍՆ ՈՐ ԵԿԵՂԵՑԻ ՀԱԿԱՌԱԿ ԵԿԵՂԵՑՈՑ ՇԻՆԷ

Եւ վասն հակառակ եկեղեցի շինելոյ հարցեալ էիր, գրեալ է վասն այսորիկ, թէ՝ որ քակէ զցանկ հայրենի, հարցէ զնա օձ եւ սպանցէ, այսինքն՝ զհրաման եւ զկարգ, զոր եդին մարգարէքն, եւ առաքեալքն, եւ վարդապետքն եկեղեցոյ։ Արդ, որ զհարանցն մերոց զեդեալ կարգն խափանէ՝ հակառակ եկեղեցոյ եկեղեցի շինէ յեպիսկոպոսաց կամ յերիցանց, նզովեսցին ի մահ եւ ի կեանս եւ յամենայն քահանայական կարգէ լուծցին. եւ այլք, որ նոցին կամակիցք իցեն, զնոյն պատիժս կրեսցեն, եւ զշինեալ եկեղեցին ի ժառանգաւորս տեղեացն թողցեն իրաւապէս։ Ապա թէ մարդասիրապէս արասցեն, զգինս աշխատութեան տացեն ցնոսա, ապա թէ այս ոչ լինիցի, քակեսցեն հանդարտութեամբ եւ մի՛ այրեսցեն։ Իսկ եթէ ամենայն բազմութիւնքն եպիսկոպոսօք, եւ քահանայիւք, եւ միաբան ժողովրդականօք զշինեալն կամեսցին, մի՛ ոք հակառակ վիճաբանեսցէ ընդդէմ միաբանական հրամանացն։ Ապա թէ յանդգնի ոք եւ հուր դիցէ եկեղեցոյն կամ յաւագաց կաշառօք բռնութիւն բերիցէ ի մէջ եւ քակեսցէ զեկեղեցին, աստուածամարտ են այնպիսիքն եւ ընդ խաչահանունսն եղիցին, իսկ եթէ զղջանայցեն, մինչեւ ի մահ ապաշխարեսցեն եւ յետի օրն մահուան հաղորդեսցին։ Լի ամենայն ճշմարտութեամբ եդեալ է այս դատաստան կանոնական, զի հակառակս շինել յաղագս ագահութեանն է, խափանելի է, բայց կամօք եպիսկոպոսին եւ այլոցն հաստատի, զի մի՛ ժառանգութիւն ոք զեկեղեցի առնիցէ, եւ այլ եկեղեցի ըստ պատշաճի չտայցէ շինել, զի միշտ եպիսկոպոսաց է ժառանգութիւն եկեղեցոյ եւ ոչ քահանայից ըստ ինքեանց կամաց։

ԳԼՈՒԽ ՄԻԹ ՎԱՍՆ ԱՔՍՈՐԵԼՈՅ ԵԿԵՂԵՑՈՅ

Արդ, եթէ ոք արժանաւոր աքսորանաց իցէ, որք միանգամ յեկեղեցական կարգէ իցեն, ըստ իրաւանց այսպէս լիցի. սարկաւագք եւ քահանայք լուծցին յեպիսկոպոսէ, զի նա է ձեռնադրող նոցա. սարկաւագուհիք՝ ի սարկաւագաց. եւ աշխարհականք, եւ հաւատաւորք, եւ կրօնաւորք եւ որք միանգամ ի քահանայէ ձեռնադրին՝ ի քահանայէ. եւ եպիսկոպոսունք՝ յիւրեանց ձեռնադրողաց. եւ կաթողիկոս՝ կամ ի կաթողիկոսէ, կամ յիւրոց ձեռնադրողաց եպիսկոպոսաց. իսկ վարդապետք՝ ի վարդապետաց հրամանատուաց։ Այլ վարդապետաց ոչ է ըստ իրաւանց զքահանայ աքսորել կամ առնուլ զկարգն, բայց միայն որոշել. նաեւ զիւրաքանչիւր զդասս խրատել, եւ յանդիմանել, եւ յուղղութիւն ածել իշխան լիցի, իսկ աքսորելն՝ նոցունց իշխանօքն, այսինքն՝ ձեռնադրողօքն, արասցէ, զի բանիւ իշխէ ամենեցունց։ Այլ հայրապետք ամենեցունց իշխեն, այլ ոչ ամենեքեան՝ նմա, բայց ձեռնադրողք նորա։

ԳԼՈՒԽ ՄԼ ՎԱՍՆ ԱՔՍՈՐԵԼՈՅ ԹԱԳԱՒՈՐԱՑ

Թագաւորք, կարգեալք յԱստուծոյ, որպէս Իսրայէլին, յԱստուծոյ բարձցին կամ աքսորեսցին, իսկ ի մարդկանէ կացեալք՝ ի նոցունց աքսորեսցին։ Եթէ իշխանք թագաւորեցուսցեն, եւ ոչ ըստ արժանոյն վարէ զթագաւորութիւնն, ի նոցունց կարգողացն աքսորեսցի. այլ որդոյ նորա ոչ է իրաւացի փոխել։ Իսկ թագաւորութիւն սեպհական լիցի ի հօրէ անկեալ առ որդի։ Իսկ իշխանս, զորս կարգէ թագաւորն, ի նմանէն եւ աքսորեսցին կամ խրատեսցին։ Իսկ զթագաւոր խրատել, եթէ այնպէս հարկ լիցի պահել զխաղաղութիւն, կամօք լիցի այլ թագաւորի եւ հայրապետի, եւ հաւասարութեամբ ամենեցուն։ Իսկ եթէ իշխանք եւ ազատք ինքեանց կացուցանեն իշխան, ի նոցունց միաբանութենէ աքսորեսցի եւ կամ խրատեսցի։ Այլ զթագաւորի կարգեալ իշխան թագաւորն աքսորեսցէ եւ խրատեսցէ։ Այլ իշխանաց իշխան՝ զիշխան խրատել կամ աքսորել եւ զազատ. թէ ի նոցունց կարգեալ իցէ՝ նոցունց միաբանութեամբ արասցէ, եւ թէ ի թագաւորէ՝ թագաւորին կամօք արասցէ։ Իսկ ազատք զզինուորս ոչ կարեն խրատել, այլ հանել յինքեանց. այլ խրատել իշխանաց լիցի։ Նմանապէս եւ զինուորքն զշինականսն ոչ կարեն աքսորել եւ ոչ խրատել, այլ աքսորել՝ ազատք, եւ խրատել՝ իշխանք։ Զայդ ըստ այսմ կարգի իրաւացի գիտեմ դատաստան ի տունս թագաւորաց։

ԳԼՈՒԽ ՄԼԱ ՎԱՍՆ ՈՐ ՀԱՆԷ ԱՆԱՍՈՒՆ ԵՒ ՎՆԱՍԷ ԵՒ ՍՊԱՆԷ

Եթէ ոք ի կենդանեաց, ի սրբոց կամ յանսրբոց, մտեալ յանդաստան, յայգի, կամ յայլ ինչ այսպիսի, յօրան կամ ի խոտ դիզեալ, եւ տէր նորա զչարեալ հարցէ եւ սպանցէ, դատաստան լիցի՝ զեղեալ՝ վնասն վճարմամբ հատուցանել, եւ նա զսպանալ կենդանին, զոր եհարն, ըստ իրաւանց լիով հատուսցէ, զի պարտ էր ի վնասէն հանել, այլ ոչ սպանել։ Այլ ի հարկանելն քննութիւն լիցի. եթէ խրտուցեալ անկաւ եւ մեռաւ, զի ոչ զմեռանիլն կամէր, այլ զփախուցանելն, այդոքիկ յակամայից լինին,և զկէս գնոյն հատուսցէ. ի հարուածսն տեսցեն կամքն։ Իսկ եթէ բժշկելի իցէ հարուածն, զխափանածոյն եւ զբժշկութեանն տայցէ. այլ եթէ անբժշկելի իցէ հարուածն՝ թէ ոտից եւ թէ այլոց, եւ ի սուրբ կենդանեաց իցէ, զգինն լիով տայցէ, եւ նորա շաղիղն լիցի, եւ թէ յանսրբոց՝ բաւանդակ հատուսցի։ Եթէ կուրացուսցէ, կամ զատամն ընկենուցու, կամ զեղջիւր, կամ զկող բեկցէ, թէպէտ եւ բժշկեսցի, զգինն ընդ չորս բաժանեալ՝ մի մասն ընդ միոյ վնասուն տացի. եւ այդ ուտելեաց եւ անուտելեաց լիցի։ Եւ թէ զագի կտրեսցէ, մի ի չորից մասանց լիցի։ Ապա թէ անասնոյ տեառնն բազում անգամ ասացեալ իցէ զվնասն, եւ նա անփոյթ արասցէ, տեսցին այդոքիկ եւ այնպէս դատեսցին։ Իսկ ոտից կաղութիւն մնացեալ՝ մի ի չորիցն լիցի գնոյն տուգանքն։ Այլ ընդ խաղ եւ վայրապար վնասողացն առաւելութեամբ լիցի տուգանքն ի բեկանելն եւ ի հատուցանելն զգինն ի սպանանելն։

ԳԼՈՒԽ ՄԼԲ ՎԱՍՆ ՈՐ ԽՐՏՑՆԷ ԶԳՐԱՍՏ, ԵՒ ՄԱՐԴՆ ԱՆԿԱՆԻ ԵՒ ՎՆԱՍԻ

Եթէ կատարեալ ոք իցէ եւ չար կամօք գործիցէ, եւ անկեալն մեռցի, արեան դատաստան լիցի, որպէս եւ գրեալն է՝ հատուսցի. իսկ բեկեալն՝ բժշկութեանն եւ դարմանոյն տացի. իսկ զգայութեանցն վնասելոյ՝ որպէս եւ գրեալն է, այնպէս հատուսցի. իսկ ոչ անբիծ բժշկեալն՝ կէս զգայութեանցն հատուսցի։ Ապա թէ ընդ խաղ իցէ, նոյն լիցի դատաստան, զի ոչ խաղալ, այլ զարհուրել արժան էր, սակայն ներեսցի վասն սովորութեան աշխարհի՝ մինչ ի կէսն հատուցանել կամ յերիցն՝ մին։ Սոյն օրինակ եւ ապաշխարութիւնն լիցի, թէ ի դատաստան ոչ մտանէ։ Իսկ եթէ մանուկ իցէ, տեսցի հասակն, որպէս յառաջագոյն գրեալն է, եւ այնպէս դատեսցի, միանգամայն չարակամութեամբ առնել կամ ընդ խաղ։ Ճշգրտութեամբ տեսցի կամայն եւ ակամայն։ Եւ զի կատարեալ ակամայ է, որոց յետոյ զեղջ հետեւի, իսկ կամաւորին՝ ուրախութիւն։ Այլ թէ ըստ ինքեան զոք տեսեալ խրտնչի, եւ վնաս լիցի մահու, թէ ի թշնամեաց յայլազգեաց իցէ, զի բնութիւն է նոցա ի կորուստ մեր խնդալ, կէս արեան դատաստան լիցի. ապա թէ քրիստոնեայ թշնամի իցէ՝ կիսոյ կէսն, այլ ըստ ապաշխարութեանն՝ կէսն լիցի Եւ բեկելոյն եւ զգայութեանցն վնասելոյն այդոքիւք դատեսցին։ Իսկ թէ չիցէ թշնամի, սակայն յահուր շարժմամբ վնասիցէ, մի՛ լիցի անպարտ յաղագս այլոյ ժամանակի զգուշութեան. քննելով՝ սակաւ յամենայնի տուգանք լիցի։ Ապա թէ համեստ շարժմամբ եւ ըստ կարգի գնալն իցէ, տուգանաց դատաստան մի՛ լիցի, բայց ըստ իւրոյ խղճին եւ ըստ կամաց. նմանապէս եւ ապաշխարութիւնն լիցի։

ԳԼՈՒԽ ՄԼԳ ՎԱՍՆ ԱԿԱՄԱՅ ԵՒ ԿԱՄԱՒ ՍՊԱՆՈՒԹԵԱՆՑ

Եւ ակամայ սպանութիւն լինի բազում օրինակաւ, սակայն զնշանակս տացուք չափաւորապէս։ Եւ է այսպէս։ Զի ի հարկանել ուրուք փայտ եւ ոստեալ տապարն, որ է կացինն, եւ ումեք դիպեալ սպանցէ։ Եւ կամ խոնարհ ի բարձանց կամ ի լերանց թողեալ փայտ կամ քար՝ դիպեալ զոք սպանցէ։ Եւ կամ յայգոյ, կամ ի դրախտէ, եւ կամ այլ ինչ յայսպիսեաց արտաքս ձգեսցէ քար եւ սպանցէ զոք։ Կամ ի ծառ ձգեալ ոք քար ի թափել պտուղ, եւ քարն անկեալ ի վերայ ուրուք սպանցէ, եւ կամ ի ծառայ ի խոնարհ թափել պտուղ, եւ քար իցէ մնացեալ ի ծառ կամ գաւազան անկեալ եւ կամ այլ ինչ այսպիսի, ուստի մահ գործեսցի։ Կամ վարդապետ զաշակերտս վասն խրատու հարկանէ ըստ չափոյ, կամ հայր՝ զորդի, կամ մայր՝ զդուստր, կամ սկեսուր՝ զհարսն, կամ եղբայր՝ զեղբայր, եւ կամ տէր՝ զծառայ, եւ կամ տիկին՝ զաղախին, եւ այլ ոք՝ զոք, ուստի վնաս մահու լիցի։ Եւ թէ զերիվար ոք ընդ հրապարակ վարիցէ, կամ զայլ ինչ ի կենդանեաց, կամ զսայլ, եւ առ ոտն կոխեալ՝ մահ լիցի։ Եւ կամ նետ որսոյ ձգիցէ, եւ կամ ի նպատակ, այսինքն՝ ի մողոք, կամ էրէ վայրի, եւ պատահիցի ումեք եւ սպանցէ։ Կամ թէ քար ոք ձգիցէ՝ կարծեցեալ քիսար գոլ։ Է եւ այլազգ ակամայ, յորժամ ի հետ մտանէ եղբայր զեղբայր սպանանել, եւ նա հարկաւորաբար դարձցի եւ սպանցէ, կամ ոք՝ զոք այդպէս։ Կամ յաւազակաց ի մէջ անկեալ՝ ի հարկէ սպանցէ։ Եւ են սոքա յակամայէ եւ ի կամաւորէ։ Իսկ ի պատերազմի սպանանելն՝ ի կամաւորէ եւ յակամայէ։ Եւ եթէ ոք ի գիշերի կարծիցէ զթշնամի հարկանել եւ հարեալ զբարեկամ սպանցէ. եւ է սա ի կամաւորէ եւ յակամայէ։ Եւ եթէ նետ ոք ձգիցէ, եւ թշնամոյ պատահեալ՝ սպանցէ, յակամայէ եւ ի կամաւորէ է։ Իսկ կամաւորն. եթէ ոք հարկանէ խիստ գաւազանաւ զմարդ՝ կարծելով յուղղութիւն ածել զչարագործն, մինչեւ հանեալ արիւն, յորմէ եւ մեռցի։ Նոյնպէս՝ եթէ քարիւ կամ փայտիւ զոք հարեալ առաւել չարչարեսցէ, քան զկարն, ընդ այնոսիկ համարեալ է, որ սրով սպանցէ, կամ այլ ինչ յայսպիսեաց։ Նոյնպէս՝ եւ որ փայտատ ինչ ձգիցէ, եւ ի ծանրութենէ երկաթին, եւ ի սրոյն իսկ, եւ ի ձեռացն երեւի հարուածն. ի բազմապատիկ դիմաց հարուածոյն, որ ի վերայ նորա են, գուշակէ գեղեալսն։ Նոյն օրինակաւ՝ առանց իրիք հարկանելոյ կամաւոր չարիք, որ յաւազակացն լինին։ Իսկ կանայք, դեղս արբուցեալ, արանց սովոր են սպանել. նոյնպէս եւ որ առ նախանձու դեղս տայ մերձաւորի, ընդ մահապարտս համարեալ է։ Եւ արանց եւ կանանց զոյգ է վճիռն։ Արդ, այդոքիկ են կամաւոր սպանութիւնք եւ նմանք սոցա, եւ ակամայքն եւ խառն յերկոցունցն, որպէս ցուցաւ. եւ բժշկել խոստովանութեամբ յայտնի է։ Այլ զդատաստան տացուք զօրինակ։ Զի որպէս գրեցաւ ի դատաստան թագաւորացն, զի թէպէտ ակամայ այլազգի զքրիստոնեայ սպանանէ իբրու զի խնդայ, ըստ կամաւորի դատեսցի ի գին արեանն։ Իսկ քրիստոնեայ զքրիստոնէ սպանեալ՝ կամաւոր է։ Եւ է կամաւորն, յորժամ վասն նախանձու կնոջն, կամ յաղագս ընչից, կամ վասն փառաց, կամ վասն այլ պատճառի սպանցէ. որպէս եւ գրեալ է՝ լիով դատեսցի։ Իսկ թէ ակամայ եւ թշնամի պատահի սպանեալն, յորոյ վերայ խնդայ, իբր զկամաւոր դատեսցի կամ ըստ ներման՝ ըստ կիսոյ, որպէս ի դատաստանս թագաւորացն գրեցաք։ Իսկ թէ բնաւին ակամայ իցէ, ըստ այնմ լիցի դատաստան, եւ եթէ խառն ի կամաւորէ եւ յակամայէ, ըստ այնմ լիցի։

ԳԼՈՒԽ ՄԼԴ ՎԱՍՆ ՎՆԱՍՈՂԱՑ ՋՐՈՎ

Եթէ պատահի ումեք ջուր բերել առուով ի գործ ինչ կամ յաղագս ոռոգանելոյ եւ վճարեալ զիւր գործն եւ ընդ վայր թողեալ՝ վնաս ընկերին իւրոյ լինի՝ յայգի, կամ յանդաստան, կամ ի բնակութիւն ինչ առնիցէ, եթէ զգուշացոյց, եւ ինքն փոյթ կալաւ զգուշանալ, եւ ակամայ վնաս ինչ գործեցաւ, կէս վնասուն դատաստանաւ վճարեսցի. ապա թէ հեղգացեալ անփոյթ արար եւ ոչ զգուշացոյց՝ բաւանդակն վճարեսցի, մանաւանդ թէ թշնամութեամբ արասցէ։ Սակայն օրինակն տեսցի, եթէ յումմէ՞ եղեւ՝ յիւրմէ՞ թէ ի վարձկանէ, ի կատարելո՞յ թէ յանկատարէ, ի գիշերի՞ թէ ի տուընջեան, եւ այլն այդպէս դատեսցի։

ԳԼՈՒԽ ՄԼԵ ՎԱՍՆ ԲԺՇԿԱՑ

Բազումք ի բժշկաց բազում վնասս գործեն դեղօք կամ ի փորձել զդեղս յայլսն, կամ չարակամութեամբ սպանանեն դեղօք, կամ վասն անգիտութեան վնասակար դեղս տան, կամ անվարժք գոլով՝ զցաւսն ոչ գիտեն, կամ հեղգանան, վասն զի զվարձս ոչ տան, կամ նախանձելով ընդ աշակերտսն՝ ոչ ուղիղ ուսուցին, եւ նոքա անգիտանալով՝ բազում վնասս առնեն, եւ թէ այլ ինչ ախտս ցաւոց մուծին՝ եւ եթէ այլ ընչիւքն եւ եթէ աշակերտօքն, զայսոսիկ զամենեսեան կամաւոր գիտեմք։ Իսկ ակամայք. զոր ի հիւանդին տեսողացն հեղգութենէ գործին կամ ի հիւանդին, կամ զի ըստ հրամանի նոքա զհիւանդն ոչ դարմանեցին, կամ ի մեծ ինչ հարկէ ոչ եղեւ հնար գալ բժշկին առ հիւանդին, կամ գիտութեամբ դեղ տուեալ կենաց՝ մահու եղեւ պատճառք։ Սոյնպէս հատանելն եւ խարելն այդոքիւք դատեսցին։ Արդ կամաւորացն արեան լիցի դատաստան, երբ վնասն յայտնին, ապա թէ խոստովանութեամբ ծնուսցի՝ կամաւորի ապաշխարութիւն լիցի. իսկ ակամային՝ անպարտ յիւրաքանչիւրսն լիցի։ Իսկ ի կամաւորէ եւ յակամայէ եղեալ վնասն՝ մի՛ լիցի անպարտ յիւրաքանչիւր յիրսն։

ԳԼՈՒԽ ՄԼԶ ՎԱՍՆ ՈՐ ՀԱՐԿԷ ԶՄԱՐԴ ԵՒ Ի ԲԱՆ ՂՐԿԷ, ԵՒ ՄԱՐԴՆ ՄԵՌԱՆԻ

Եթէ ոք զոք ի գործ ինչ հարկիւ առաքէ, եւ վնաս լիցի մահու, այսպիսի ինչ. եթէ ի ծառ հանէ թափել պտուղ ի հարկէ, կամ ընդ գետ անցանել, կամ ի խումար ձի հեծուցանէ, կամ այլ ինչ այսպիսի, կամ վարձկան ի բան յղեալ ի հարկէ, եւ մահ պատահի, այդոցիկ արեան դատաստան լիցի ի կամայէ եւ յակամայէ, առաւել լիցի բռնադատողացն։ Իսկ վարձկանին եւ իւրոցն՝ եթէ աւելի քան զսովորութիւնն դատէ կամ հարկանէ, ընդ դատաստանաւ է կամայի եւ ակամայի։

ԳԼՈՒԽ ՄԼԷ ՎԱՍՆ ՄԱՐԱՊՆԵՐՈՅ ԵՒ ՄՇԱԿԱՑ

Յաղագս այգեգործաց եւ այլոց ճշգրտել զօրինակն ոչ կարեմ՝ յաղագս զանազան սովորութեանց գաւառաց, բայց սակաւ ինչ նշանակ տացուք իրաւանց, զի ըստ սովորութեան վճռին այն հաստատուն առ նոսա կայցէ։ Արդ, մի՛ ոք անիրաւութեամբ զրկանս ինչ գործեսցէ, այլ իրաւամբք զբաժանումն արասցէ ընդ ընկերին։ Իսկ գող գտեալ ոք ի նոսա, կրկին տուժեսցի եւ ոչ չորեքկին՝ ըստ oրինացն, զի յիւր վաստակսն եւ ոչ յօտարին անիրաւէ։ Իսկ վարձաւ մշակացն վարձ ի յեղանակս առատութեան եւ նուազութեան դատեսցի. առաւելեալ՝ ի նուազն լիցի, եւ պակասեալ՝ յառաւելուլն։ Նմանապէս եւ յաղագս տեղեացն լիցի։

ԳԼՈՒԽ ՄԼԸ ՎԱՍՆ ՀՈՎՈՒԱՑ ԵՒ ԱՆԴՊԱՀԻՑ

Եւ հովիւք եւ անդպահք ըստ սովորութեան գաւառաց զանազանին ի վարձս, սակայն ի ճշմարտութիւնն, որպէս կարգեալ եղեն, պահեսցի ի նոսա։ Արիութեամբ զգուշացեալ լիցին, եւ թէ պատահի գազանաբեկ լինել, յորժամ չիցէ ի ծուլութենէ, վկայ ի գէշն ածցէ եւ անպարտ է։ Եւ թէ չիցէ մերձ, եւ պատճառ անհոգութիւնն իցէ եւ կամ այլ ինչ, որ թէ պատահեալ էր մերձ՝ անվնասելի էր, դատաստանաւ է վճարել նոցա՝ կամ բաւանդակ, կամ ընդ կիսոյ. բաւանդակ՝ եթէ բնաւ յանփոյթութենէ եղեւ, եւ կիսոյ՝ եթէ խառն ինչ էր։ Յակամայից եղեալ վնաս՝ ի վարձէ մի՛ զրկեսցին։ Իսկ եթէ ի ծուլութենէ յայլոց այդպիսեաց պատճառաց գողասցին, դատաստանաւ է վճարել։ Իսկ եթէ իւր գողացալ եւ յայտ եկեալ, միոյն չորս եւ հինգ վճարեսցէ ըստ Oրինացն Այլ հարեալն եւ սպանեալն, վճարեալ լիցի, ի քարէ կամ ի գաւազանէ, նմանապէս՝ հարկանելն եւ բեկանելն, կամ հարցէ եւ վնասեսցէ՝ ըստ այնմ լիցի, եթէ ի վայր ելեալ ծնունդն մեռցի, եւ ինքն անփոյթ արարեալ մերձ ոչ իցէ։ Դոյն լիցի եւ որք զձիս եւ զջորիս արածեն։ Իսկ զմիմեանս հարեալ եւ սպանեալ՝ ըստ Oրինացն դատեսցի։

ԳԼՈՒԽ ՄԼԹ ՎԱՍՆ ՈՐ ԵԿԵՂԵՑՈՅ ՏՈՒՆ ԵՒ ԱՅԳԻՍ ՏԱՆ ԵՒ ԱՅԼ ԻՐՔ

Եթէ պատահի աւեր եկեղեցոյն, յոր նուէրն եղեւ, թէ ի վանս, թէ ի գեղ, եւ աշխարհականք բնակելով առցեն եւ կերիցեն, իշխան լիցին այնոքիկ, որք նուիրեցին, առնուլ եւ յայլ եկեղեցիս նուիրել, թէ չիցէ կարծիս շինութեան, ապա թէ իցէ՝ ինքեանք սպասաւորեսցեն, մինչեւ շինեսցի, եւ մի՛ առ իւրեանս կալցին, զի Աստուծոյ է բաժին, յորմէ հետէ նուիրեալն եղեւ։ Այլ թէ պատահի զաւերեալ եկեղեցոյ զժողովուրդ առնուլ եւ այլ եկեղեցոյ տալ, յորժամ շինեսցի՝ առանց հակառակութեան անդրէն դարձուսցէ եպիսկոպոսն։ Ապա թէ ոք յայլոց ժողովուրդ կամեսցի եկեղեցի շինել հակառակելով, մի՛ տայցէ թոյլ եպիսկոպոսն. ապա թէ պահանջեսցեն ըստ պիտոյից, ըստ հրամանի եպիսկոպոսին եղիցի շինել։

ԳԼՈՒԽ ՄԽ ՎԱՍՆ ՎԱՃԱՌԱՑ

Եւ վաճառք ըստ հրամանի թագաւորաց կարգեսցին ի քաղաքս կամ յիշխանաց՝ ըստ հրամանի թագաւորաց, թէ ի քաղաքս, կամ յաւանս, կամ յայլ ինչ տեղիս ի գաւառս։ Եւ նախադրութեամբ զչափս, եւ զկշիռս, եւ զոյգս նոքա դիցեն՝ տեսանելով զզօրութիւնս վաճառին։ Կարգեսցեն եւ կռփիչս միշտ որոնել եւ տեսանել, զի մի՛ նենգութեամբ ինչ արասցեն։ Այլ խարդախիցն խրատ ըստ հրամանի իշխանացն լիցի։ Գողին ի չափս եւ ի կշիռս հատուցանել չորեքկին եւ յանդիմանութեամբ նշաւակել ի զարհուրումն այլոցն։ Իսկ դահեկանահատիցն եւ դրամակոփիցն զձեռսն հատանել հրամանաւ իշխանաց։ Իսկ զմաքսն առնուլ իրաւապէս, յորժամ ի քաղաքս կամ ի գաւառս եկեալ վաճառիցեն։ Այլ մի՛ լիցի յանցս ճանապարհաց մաքսել, եթէ ոչ վաճառիցեն, բայց վարձս միայն, թէ ընդ նոսա գնալով ի թշնամեացն պահիցեն։ Այլ մաքս, որ է բաժ, հրամանաւ թագաւորաց լիցի եւ իշխանաց՝ հրամանաւ թագաւորաց։ Այլ ի վաճառս խաբողաց զտգէտսն՝ ըստ գողիցն հատուսցի։ Իսկ զգին հացի եւ գինոյ եւ զայլոց այսպիսեաց, ըստ քաջաբերութեան ամի կամ ըստ այլ իմիք պատճառի, նմանապէս ըստ նուազութեան եւ ըստ այդպիսեաց պատճառի փոփոխի ի վեր եւ ի վայր՝ թագաւորաց հրամանաւ լիցի եւ իշխանաց, յիշատակելով գաւառապետաց եւ ժողովրդապետաց։ Այլ անհաստատ լիցի փոխելն յաղքատաց ըստ կարեաց վաճառողաց եւ կամ փարթամաց՝ անկարօտից վաճառողաց։ Բայց իշխանք ի վեր եւ ի վայր զգինս առնել՝ ուղիղ տեսլեամբ արասցեն, զի մի՛ մշակք եւ այլ ինչ գործօնեայք, նմանապէս՝ վաճառականք, վրիպեալք զրկիցին յիւրաքանչիւր յերկանց. եւ կամ դատաւորք ճշգրիտ քննութեամբ ըստ հրամանի իշխանաց առնիցեն։

ԳԼՈՒԽ ՄԽԱ ՎԱՍՆ ԳՈՂ ԱՐՈՒԵՍՏԱՒՈՐԱՑ

Արուեստաւորք ամենայն ըստ որում եւ իցեն արուեստի, եթէ հատուածով գործիցեն եւ եթէ վարձով, յորժամ ոչ ըստ հաճոյից տեառն գործիցեն, այլ եւ զնիւթն ապականիցեն, դատաստանաւ է ըստ հաճոյից նոցա առնել դարձեալ կամ զապականեալն ի գնոյն ըստ արժանոյն լնուլ եւ ապա լիով հասանել վարձու, ապա թէ ոչ՝ պակասեալ ի վարձէն ըստ արժանոյն, որպէս տեսանեն դատաւորք՝ արասցեն։ Իսկ գող գտեալ՝ ըստ Oրինացն հատուսցեն եւ զկորուսեալն վճարեսցեն։ Իսկ թէ վնասեալ իցէ՝ կամ ի մկանէ, կամ այնպիսի պատահի նիւթն, վասն բազում ժամանակեայ առ ինքեանս պահելոյ, կամ այլ ինչ վնասիցէ, հատուսցեն դատաստանաւ, զի ի գործել եւ ոչ յապականել ետուն։ Այլ ի նոցանէ եթէ գողասցին եւ զինքեանցն եւս, եւ հաւատարմասցի, անպարտ լիցին, ապա թէ ի գործ առեալն միայն եւ յամրագոյն տեղոջէ առեալ իցէ, ընդ կիսոյ վճար լիցի. իսկ յանզգուշութեան տեղի զեդեալն՝ լիով հատուսցեն։ Իսկ յաւարի երթալոյն անպարտք լիցին։ Այլ զգրաւ եդեալն եւ զկորուսեալն վճարեսցեն։ Իսկ զհրով այրեալն ի հասարակաց թշնամեաց՝ մի հատուսցեն, այլ վասն ինքեանց եղեալ՝ հատուսցեն, այլ տերանցն աղագաւ՝ մի հատուսցի։ Զայդ այդպէս դատեսցեն։

ԳԼՈՒԽ ՄԽԲ ՎԱՍՆ ՈՐ ԱՆOԹ ԱՌՆՈՒ Ի ԲԱՆ ԵՒ ՎՆԱՍԷ

Վարձկանք, որք տերանց գործիւք վարին, որպէս երկրագործք, ի վնասելն զգործիս ըստ սովորութեան, անպարտք են, իսկ յիւրեանց ի գործսն վնասելով՝ վճար լիցի տերանցն։ Իսկ ինքեանց գործիւք վարելով, որպէս հնձողք, ինքեանց վնասն լիցի, իսկ եթէ զտեառն ի վարձու առցէ եւ ըստ սովորութեան վնասիցէ, տեառն լիցի։ Այլ թէ ի բան առեալ ի տեառնէ եւ վնասեսցէ, վճար լիցի. եւ թէ չար կամօք վնասելով՝ վճարեսցէ։

ԳԼՈՒԽ ՄԽԳ ՎԱՍՆ ԴԱՏԱՍՏԱՆԱՑ ԴԱՏԱՍՏԱՆԻ

Զդատաստանս դատաստանի այսպէս պարտիմք իմանալ։ Զի յորժամ սպանողի կամ այլ չարագործի կրկին ցուցանէ պատիժս, քննել արժան է, զի յորժամ զգին արեանն, առցեն, թեթեւ ապաշխարութիւն լիցի։ Թէպէտ արեամբ գնոյ վճարիլ կարծի, մի՛ արասցեն առանց ապաշխարութեան, զի չիք գին մարդոյ, բայց միայն փոխանակ մեռանիլ ըստ Oրինացն եւ կանոնացն։ Այլ թէպէտ զիւրն գնելով զարիւն՝ զսպանելոյն կարծի, այլ չիք գին մարդոյ, ապաշխարութեամբ լցցի, զի գինն ըստ կարի եդաւ եւ ոչ ըստ արժանոյն։ Այդ բաւական լիցի, թէ չիցէ սովորութեամբ չարն, ապա թէ կարծիս իցէ դարձեալ վնասու, զխրատն առցէ եւ ձեռս։ Իսկ եթէ աղքատ իցէ, բաւական լիցի խրատն։ Իսկ տուգանք յաղագս արքունեացն գրեցաւ ըստ կարի, իսկ աւարն՝ փոխանակ տուգանի, այլ արեան գինն իւրոցն լիցի։ Այդ ըստ դատաստանի լիցի յայտ եկելոցն, իսկ անյայտքն խոստովանութեամբ ուղղեսցին ըստ իւրոյն սահմանի։ Միանգամայն ամենայն դատաստան ըստ իրին քննութեանն լիցի։ Իսկ պատիժն ըստ վնասուն համեմատ լիցի, որպէս չարագործաց զարականսն հատանել զանդամսն՝ նմանելով աստուածային դատաստանին, ըստ այնմ՝ հատուսցէ իւրաքանչիւր ըստ գործս, որպէս մեծատանն փոխանակ ոչ արբուցանելոյն՝ պասքումն, եւ ցանկացողաց չարեացն՝ հուր, եւ անողորմիցն՝ տանջանք, եւ ատողացն զլոյս գիտութեան՝ խաւարն, եւ որ ըստ այսմ։ Այդոցիկ նման լիցի եւ մերս դատաստան։

ԳԼՈՒԽ ՄԽԴ ՎԱՍՆ ՋՐԱՂԱՑԱՑ ԱՂOՆԱՒՈՐԱՑ

Ջրաղացպանք փորձ լիցին արուեստի ամենայն կազմուածի, զի մի՛ բազմատանջն ապականէ զկերակուրն աներկեղութեամբ։ Այնպիսի վնասողացն դատաստանաւ է ոչ վարձիլ, այլ զվնասն եւս տուժել։ Ապա թէ պատճառն ի գիջութենէ աղունին իցէ, անպարտ լիցին. իսկ ի ջուրն անցեալ զալիւրն վճարիցեն։ Այլ զգողացեալն՝ չորեքկին, եւ կռփողաց, այսինքն՝ մուխթասպաց, յանդիմանութիւն լիցի նշանակաց։ Այլ թէ աղացողն աւելի, քան զպատրաստեալն, ի վեր եւ ի խոնարհ արասցէ զքար ջրաղացին եւ վնաս ինչ արասցէ, վճարն ի նմանէն լիցի, զի ասել ի դէպ էր պատրաստողին եւ ոչ իւր համարձակիլ։ Այլ վարձն ըստ գաւառաց զանազանին, բայց փոփոխին ի նուազութենէ հացի եւ ջրոյ կամ յառաւելութենէ։ Եւ այդ անսահման լիցի յիրս դատաստանի։

ԳԼՈՒԽ ՄԽԵ ՎԱՍՆ ՈՐ ԶԳՐԱՍՏ Ի ՋՈՒՐ ԵՒ ՅԱՐOՏ ԵՒ Ի ԲԱՆ ՏԱՅ ԱՅԼ ՄԱՐԴՈՑ, ԵՒ ՎՆԱՍԻ

Զի եւ այս բազում անգամ պատահի լինել՝ տալ զերիվար կամ այլ գրաստ եւ ի գործ առաքել զոք, եւ անտի լինի վնաս՝ կամ ի ջուր, կամ յարօտ, կամ շրջեցուցանել։ Եթէ խստերախ իցէ, եւ ոչ զգուշացոյց եւ բռնաբարելով առաքեաց, եւ հեծեալ անկաւ եւ մեռաւ, կամաւորի դատաստան լիցի. ապա թէ զգուշացոյց, եւ չէր խստերախ, եւ ոչ բռնադատեաց՝ ակամայի, զի ոչ էր յիւրոց եւ ոչ ի վարձկանաց։ Իսկ թէ կամօք չոգաւ վարձ զարշաւանսն առեալ, եւ զգուշացոյց, եւ խստերախ լինելով՝ անկաւ կամ՝ անվարժ գոլով, մանաւանդ թէ կատարեալ հասակաւ իցէ, անպարտ տէր կենդանոյն իցէ. իսկ թէ մանուկ իցէ, մի՛ լիցի անպարտ։ Իսկ թէ անկեալ ոչ մեռաւ, զդատարկութեանն եւ զբժկութեանն այդոքիւք դատեալս լցցեն, նաեւ ոչ զկատարեալ առողջանալն եւ զվնաս զգայութեանն։ Ապա թէ զերիվարն կամ զայլ ինչ զկենդանի հեծեալքն վնասիցեն՝ կամ բեկանելով, կամ սպանանելով, թէ զսովորականն պահելով հրահանգ ի վարելն, կամ ըստ պատուիրանի առաքողին, յորժամ նա առաքեաց, վարիցէ, անպարտ լիցի հեծեալն, յորժամ հաւատարմացուսցէ։ Ապա թէ արշաւանս արասցէ, եւ ոչ ըստ պատուիրանին վարիցէ, կամ ընդ դժուարինս կագիցէ եւ վնասիցէ, լիով տուժեսցի՝ պակաս ի մասնէ. իսկ կամաւոր տարողացն՝ բաւանդակն։

ԳԼՈՒԽ ՄԽԶ ՎԱՍՆ ՀՈՂԱԴՐԱՄԱՑ ՔԱՀԱՆԱՅԻՑ

Հողադրամդ այժմ անուանեալ ոչ է ի կանոնական հրամանաց, զի կանոնք զանկողին եւ զայլ ինչ այսպիսի յիշատակէ։ Արդ, դրամդ հողոյ ի կապալաւոր քահանայից եղեւ վաճառել զգերեզմանս, մինչ զի եւ հաղորդի առնուն դրամ եւ Աւետարանի։ Բայց քրիստոնեայք ըստ յուսոյ տան զդրամ հողոյ, եւ այնոքիւք ոչ շատանան, այլ բռնադատեն եւ գայթակղեցուցանեն, որում համարս տալոց են Աստուծոյ, կամ զի այլոց քահանայից ըստ կարի տալ կամեցան, յայնմանէ ուսան եւ իւրքն պահանջել։ Այլ չէ պարտ քահանայից առանց կոչման գնալ ի մեռելոյ մահ վասն ինչս առնելոյ, ապա թէ սիրելի իցէ եւ կամ աղքատ, որ զով ոք ոչ ունիցի, երթիցէ առանց կոչման եւ ըստ այլ պատճառի, ի սուգ երթիցէ եւ մի՛ առցէ ինչ։ Իսկ քահանայ վախճանեալ, որ յաշխարհի իցէ, թէ չունի ժառանգ, եպիսկոպոսաց լիցի, իսկ զհասոյթսն իւր եպիսկոպոսն առցէ եւ զհանև դերձսն, եւ զանկողինն, զի նա է ձեռնադրող նորա, եւ զժողովուրդն ըստ կամաց իւրոց տացէ յայլ քահանայ. ապա թէ ժառանգ ունիցի, եւ արժանի լիցի, մի՛ փոխեսցէ, իսկ յանարժանից՝ փոխեսցէ, զի ժողովուրդ ժառանգութիւն ոչ է, բայց եպիսկոպոսին։ Քահանային է ժողովուրդ, զոր ձեռնադրէ տամբ իւրով, զի կանոնք ոչ հրամայէ զեղբարս երիցանց ուտել ի ժողովրդենէ, նոյնպէս եւ ոչ լինել ժողովուրդ եպիսկոպոսին, կամ թէ իցէ կին եւ որդիք միայն։ Այսպէս եւ իւրաքանչիւր ձեռնադրողք զձեռնադրեալսն կալցեն։ Իսկ հայրապետք, զի ի բազմաց ձեռնադրին, բազումք կալցին, այլ տունն ի բազմաց վայելէ՝ բազմաց լիցի, որպէս գրեալ է. ապա թէ ոչ կամեսցի հայրապետն՝ իւր լիցի։ Իսկ զխաչ, եւ զգիրք, եւ զշուրջառ, զոր տայ հայրապետն եպիսկոպոսին, զնոյն առցէ ի մահուն, իսկ զոր եպիսկոպոսն իւր լիցի արարեալ, նովիմբ զեպիսկոպոսարանն ում կամի՝ շնորհեսցէ։ Նոյնպէս արասցէ եպիսկոպոսն քահանային, թէ իցէ ժառանգ։

ԳԼՈՒԽ ՄԽԷ ՎԱՍՆ ՍԻՒՆOՌՈՒ, ՈՐ Է ՍԱՀՄԱՆՔ

Սահմանք գաւառաց լերամբք, եւ գետովք, եւ արձանօք հաստատեսցին, նմանապէս եւ՝ գեղից։ Եւ գեղք ի սահմանս շինեալք յերկուց կամ յերից գաւառաց, զոյգ բաժանեսցին առաւելութեամբ եւ նուազութեամբ. նմանապէս եւ՝ անդաստանք եւ այլք ի սահմանս գեղից, սոյնպէս եւ՝ ծառք բուսեալք ի սահմանս անդաստանաց։ Իսկ զմիջոցի ցանկս այգեաց զոյգ երկաքանչիւրքն դիցեն, զի թէպէտ առաջինն իւրոյն աղագաւ եդ, երկրորդին մի՛ լիցի պատճառք՝ միշտ նմա դնել, զի թէ այն ոչ էր, իւրն հարկ էր միանգամայն դնել, կամ որ ստացաւ կամ եդ այգի յաղագս այնր, զի մի՛ դիցէ ցանկ։ Ըստ այսմ լիցի եւ տանց որմոց եւ այլոց այսպիսեաց։

ԳԼՈՒԽ ՄԽԸ ՎԱՍՆ ԴԻՒԱՀԱՐ ԱՆԱՍՆՈՑ

Այսահարութիւն յանասունս գտեալ՝ ոչ ինքեանց լինի աղագաւ, զի ոչինչ մեղան, այլ վասն մեր խրատու, որպէս ի խոզերամակսն Գերգեսացոց, զի ուխտ եդին նոքա չտեսնել զՏէր մեր։ Արդ, յայտ է, զի անասնոցն ոչ իշխէ դեւն, այլ թոյլ տայ Աստուած ի զարհուրումն տերանց։ Արդ, յորժամ պատահի ի նոսա, արժան է տերանցն զգուշանալ եւ գիտել, զի խնայելով ի նոսա ոչ ետ թոյլ բարեգութն Աստուած. ապա թէ անփոյթ արասցեն՝ մի գուցէ եւ ի նոսա մտցեն։ Խոստովան լիցին զմեղս իւրեանց եւ աղօթիւք եւ պահօք ըստ կարի երեք ամ զքառասնորդսն պահելով եւ խաչիւ եւ Աւետարանաւ կնքելով, թերեւս հաճեսցի Աստուած եւ հալածեսցէ, եւ բանականքն ազատեսցին ի կարծեացն։ Ապա թէ ոչ բժշկեսցի, զենեսցեն եւ յայլազգիս վաճառեսցեն։ Ապա թէ բժշկեսցի եւ երեք ամ այլ ոչ լիցի, թէ զենեալ կերիցեն եւ թէ քրիստոնէից վաճառեսցեն՝ անվնաս լիցին ի կամս Տեառն. եւ այդ՝ եթէ ի տանէ պատահի։ Իսկ թէ գնեալ իցեն, եւ այնոցիկ պատահի, հաւատարմացուսցէ վկայիւք, թէ ի տան նորա չիցէ լեալ, ապա թէ ոչ կարէ՝ անդրէն դարձցի։ Եւ թէ զկնի գնելոյն իցէ, ոչ դարձցի։ Այլ ժամանակ դարձին յամենայն ժամ լիցի, թէ ի վաճառողին տանն ախտն լեալ իցէ։ Նոյն դատաստան դարձեալ եւ խելագարիցն լիցի։ Իսկ զանուտելիսն՝ անբժշկելի եղեալ, յայլազգիս վաճառեսցեն, եւ զբժշկեալն՝ քրիստոնէից. այլ դարձուցանելն նոյն լիցի։ Այս դատաստան կանոնական է. թէ հաճոյ թուեսցի՝ այսպէս հաստատուն կացցէ, եւ թէ ոչ՝ որպէս կամին արասցեն։

ԳԼՈՒԽ ՄԽԹ ՎԱՍՆ ՈՐ ԶՓՈՔՐ ԱՂՋԻԿ ՀԵՏ ՄԵԾ ՄԱՐԴՈՅ ՊՍԱԿԵՆ

Կանոնական հրամանաւ է տղայոց պսակ ոչ օրհնել մինչեւ ի գիտել զկարիս բնութեանն։ Ապա թէ պատահի անկատար լինել կինն, եւ կատարեալ՝ այրն, կրկին չար է, զի որպէս ուսաք ի խոստովանութենէ՝ զի յամուսնանալն հատանի կապ միջոցի երկուց վտառացն, յորմէ եւ մահանայ։ Արդ, այսպիսի վնասուս կանոնական լիցի դատաստան. զի կամաւոր սպանողի զկարգն երիցն դնել՝ ծնողաց հարսինն, եւ փեսային, եւ ծնողաց նորա. եւ քահանային լուծանիլ ի կարգէն. եւ զխնամէխօսս չառնել անպարտ, այլ յակամայիցն դնել ի կարգն։ Եւ եպիսկոպոսաց պարտ է յոյժ սաստել այնպիսեացն։

ԳԼՈՒԽ ՄԾ ՎԱՍՆ ՈՒԽՏԻՑ

Տեղիք ուխտից, եթէ վկայարանք են եւ թէ այլ ինչ տեղիք շնորհաց աստուածայնոց, եւ կամ նշան խաչի հաստատեալ, յոր եպիսկոպոսի վիճակ իցէ, յորոյ գեղջի իցէ՝ երիցուն տացէ, յորոյ սահման ուխտն իցէ, զի զգուշութեամբ սպասաւորեսցէ, թէ պատահի ի հեռաւոր տեղիս լինել։ Ապա թէ ի մէջ սահմանաց իցէ, զոյգս սպասաւորեսցեն քահանայքն եւ զհաս շնորհին ի գործ սպասու եւ կազմուածին ածիցեն, սակայն եւ ինքեանք վայելեսցեն առանց ամենայն հակառակութեան։ Այլ մի յաղագս ընծայիցն, զոր վասն բժշկութեան մատուցանեն, պատերազմեսցին, այլ յեպիսկոպոսէ ժառանգութիւն այնմ լիցի, որ բարիոք սպասաւորեսցէ։ Ապա թէ ագահեալք զսուրբ տեղիսն ի հարկ արկանիցեն եւ խրատու եպիսկոպոսին ոչ անսան, ունայնանայ աստուածային շնորհքն, եւ պարև տական այնմ լիցին պակասութեան, որում համարս տալոց են, իբր հակառակ մարդասիրութեանն Աստուծոյ եւ բարի կամաց սրբոց, զի ձրի բարեխօսք լինին միշտ աշխարհի։ Այսպիսեացս քարոզ կարդալ արժան է եպիսկոպոսաց, զի մի՛ ինչ ընծայ տարցին, այլ զընծայսն ի տունս իւրեանց աղքատաց տայցեն եւ ինքեանք երթեալ աղօթեսցեն, զի մի՛ շնորհ յեկեղեցոյն յայլազգիս անցցէ։ Քանզի խորհրդականք են ամենայն ընծայք. զի դահեկան, յաղագս անախտ բնութեանն, խորհուրդ է աստուածութեանն Քրիստոսի, իսկ պատկերն փրկչական՝ մերն պատկեր. զորէառ զյառաջագոյն շնորհեալն զիւրն պատկեր, ըստ այսմ՝ տուք զկայսերն կայսեր եւ զԱստուծոյն՝ Աստուծոյ։ Իսկ վեց դանգն խորհուրդ է ժամանակաց գալստեանն Քրիստոսի, իսկ չորս թասուն՝ օրինակ չորից տարերացս եւ խորհուրդ չորից աւետարանչացն, իսկ երկոտասան գարին ի դանգն՝ երկոտասան առաքելոցն, իսկ եւթանասուն եւ երկու գարին ի դեկանն՝ եւթանասուն եւ երկու առաքելոցն, իսկ դրամն՝ օրինակ բնութեանս մեր, զի մարդ տառիւքն է անդրադարձութեամբ։ Իսկ այլ նիւթքն, որպէս ի խորանն նուէրքն եւ ի տաճարն ընծայեալքն, այսպէս են, իսկ անընծայքն՝ անխորհուրդ։ Արդ, ի խորհուրդ եկեալքն մի՛ լիցին ընդ անխորհուրդսն յայլազգիսն, ապա թէ յանդգնին՝ լուծցէ եպիսկոպոսն եւ ի կարգէն։ Այլ զխաբեբայսն բնաւին հալածել, որ գան ձեւօք կրօնաւորաց եւ բնակին ի տեղիս ուխտից եւ բազում գայթակղութիւնս տան գործել պարզամտացն, մոլեալք յորովայն եւ յայլ ախտս, ստութեամբ պատմիչք լինին երազոց եւ զբազումս մոլորեցուցանեն։

ԳԼՈՒԽ ՄԾԱ ՎԱՍՆ ՅԱՒԱՐԷ ՎԱՃԱՌԱՑ

Վաճառեալ եւ գնեալ զաւար՝ ոչ դարձցի անդրէն իբրեւ զգողացեալն, զի այդ օրինաւոր գործ թագաւորաց է եւ իշխանաց, ուստի եւ կանոնք յնծայս ընդունի պատարագի, իսկ զգողացեալն եւ զյափշտակեալն՝ ոչեւս։

Տես նաև՝ 
https://ia801202.us.archive.org/34/items/GoshGrabarDatastanagirk/Gosh_grabar_datastanagirk.pdf

https://hehem.am/wp-content/uploads/2022/11/Դատաստանագիրք.pdf