ԵՂԾ ԱՂԱՆԴՈՑ [ԵԶՆԻԿ ԿՈՂԲԱՑԻ]

ԵՂԾ ԱՂԱՆԴՈՑ [ԵԶՆԻԿ ԿՈՂԲԱՑԻ]

(PDF)

I
[Ա]
1 Յորժամ զԱներեւութէն եւ զնորին զմշտնջենաւոր զաւրութենէն ճառիցէ ոք« քանզի մարմնաւոր լեալ է« պարտի զմիտս յ ստակել եւ զխորհուրդս սրբել« զյոյզս շարժմանց պարզել« զի յայն, զոր առաջի եդ, հասանել կարասցէ£
2 Նա, եւ որ ընդ ճառագայթս արեգականն հայել կամիցի« պարտի զպղտորութիւն աչացն՝ զաղտն եւ զբիժն, ի բաց պարզել« զի մի մթարքն, որ զբբաւքն շողայցեն« արգել հայելոյ ի յստակութիւն լուսոյն լիցին£
3 Եւ արդ, քանզի մի էութիւնն անքնին է եւ անհաս՝ բնութեամբ« առ նորա անքննութիւնն ընծայութիւն անգիտութեան մատուցանելի է« եւ առ էութիւնն նորին՝ դաւանութիւն գիտութեան եւ ոչ՝ քննութեան, զի որ էն, պարտի, զի մշտնջենաւոր իցէ եւ անսկիզբն« որոյ ոչ սկիզբն յումեքէ առեալ լինելոյ՝ եւ ոչ ունի զոք ի վեր քան զինքն« զոր պարտ իցէ նմա պատճառ կարծել, կամ՝ իմանալ, եթե ի նմանէ իցէ առեալ սկիզբն էանալոյ, զի ոչ ոք է առաջին քան զնա« եւ ոչ ոք է յետոյ նման նմա« եւ ոչ՝ ընկեր՝ հաւասար նորին« եւ ոչ՝ էութիւն հակառակ նմա« եւ ոչ՝ գոյութիւն ընդդիմակաց« եւ ոչ՝ բնութիւն հիւթաբեր ի պէտս նորա« եւ ոչ՝ նիւթ ինչ, յորմէ առնիցէ, զոր առնելոց իցէ© այլ ինքն է պատճառ ամենայնի« որ ի լինելն եւ ի գոյանալ եկին ի չգոյէ եւ ի գոյէ, որպէս երկինք վերինք եւ որ ինչ՝ յերկինս« եւ երկինք երեւելիք, որ՝ ի ջուրց« եւ երկիր՝ եւ ի նմանէ եւ ի նմա© յորմէ՝ ամենայն, եւ ինքն՝ ոչ յումեքէ. որոյ, ըստ իւրաքանչիւր կարգաց, տուեալ է սկիզբն լինելոյ աներեւութիցն անմարմնոց« եւ երեւելեաց մարմնաւորաց© որ բաւականն է որպէս ի տալն զկենդանութիւնն« նոյնպէս եւ՝ ի գիտութիւն իւրոյ անարար էութեանն եւ յիւրոց արարածոցն ի հաստումն ըստ իւրաքանչիւր բնութեանց ածել. որ ոչ այնու միայն զարմանալի է« զի ածն ի չգոյէ ի գոյ զչգոյսն եւ եցոյց յոչ ընչէ յինչ զչէսն« այլ զի եւ անարատ եւ անխախուտ պահէ զլեալսն, որոց եւ յառաջնումն իսկ աննախանձ ետ զկենդանութիւնն՝ առ ի յայտնելոյ զիւրոյ զբարերարութեանն հանդէս, քանզի ոչ եթե կարաւտ ինչ ոք իւիք էր« եթե վասն այնորիկ խնայիցէ՝ իւր միայնոյ զկենդանութիւնն, եւ՝ անզաւր եւ տկար« եթե անձին եւեթ խորիցէ զզաւրութիւնն, եւ ոչ՝ նիազ ի գիտութենէ« եթե ինքեան եւեթ պահիցէ զգիտութիւնն, եւ ոչ՝ կարաւտ յիմաստութենէ« եթե յորժամ այլոց բաշխիցէ զիմաստութիւնն իւր« կարծիք ինչ կարաւտութեան ի ներքս մտանիցեն, այլ կենդանի է եւ աղբիւր կենդանութեան£ 4 Տայ ամենայնի կենդանութիւն եւ ինքն կայ լի եւ յանսպառ կենդանութեան£ 5 Եւ զաւրացուցանէ զանզաւրս մեծազաւր զաւրութեամբ եւ ինքն ոչ թերանայ ի զաւրացուցիչ զաւրութենէն£ 6 Եւ պարգեւէ գիտութիւն ամենայն անգիտաց եւ ինքն բաւանդակ ունի յինքեան զամենագէտ գիտութիւնն£ 7 Եւ բղխէ յամենեսին զանպակաս իմաստութիւնն եւ ինքն մնայ անխախուտ յամենահնար իմաստութեանն£
8 Եթե աղբերք մշտաբուղխք« որ ի նորա հրամանէ կարգեցան« հանապազ բղխեն եւ ոչ պակասեն« որոց բղխմունքն զայլոց կարաւտութիւնս լնուն« եւ ինքեանք ի նմին յորդութեան կան մշտնջենաւորք« ո՜րչափ եւս առաւել՝ այն, որ նոցա զյորդութիւն բղխմանցն յաւրինեաց« որ աղբիւրն է բարութեան, որ զամենայն, զոր արար, գեղեցիկս արար՝ զբանաւորս եւ զանբանաւորս« զմտաւորս եւ զանմտաւորս« զխաւսունս եւ զանխաւսունս« զասունս եւ զանասունս, եւ բանաւորաց եւ մտաւորաց յիւրաքանչիւր առաքինութեանց կարգեաց ստանալ զբարութիւն եւ ոչ զգեղեցկութիւն, զի գեղեցկութեանն տուիչ ինքն է եւ բարութեանն՝ զանձնիշխանութիւնն արար պատճառ£
1

[Բ]
1 Ապա եթե ինչ յարարածոց, որ գեղեցիկ է, այն ի բարւոյ արարչէ կարծիցի ոմանց« որպէս՝ Յունացն հեթանոսաց եւ արանցն մոգուց եւ հերձուածողաց« որ չար իմն էութիւն հակառակ Բարւոյ դնեն« զոր «Հիւղն» կոչեն, որ թարգմանի «նիւթ»« մեր առաջին եւ նախաբարբառ պատասխանի այն է, եթե ի բարերար արարչէն չար ինչ չիք լեալ, եւ չիք ինչ չար, որ բնութեամբ չար իցէ, եւ ոչ է արարիչ չարաց իրաց« այլ՝ բարեաց£
2 Եւ արդ, զո՞ր ինչ յարարածոցն բարի կարծիցեն կամ զո՞ր չար, զի, բազում անգամ, զոր բարին կարծիցեն« միայն, առանձինն, առանց ընկերին խառնութեան վնասակար լինի£ 3 Յամենեցունց առ հասարակ վկայեալ արեգակն թե բարի է եւ առանց աւդոյ խառնուածոյ այրիչ եւ ցամաքեցուցիչ է£ 4 Նոյնպէս եւ լուսին՝ խոնաւական բնութիւն« առանց խառնուածոյ ջերմութեան արեգական վնասակար եւ ապականիչ է£ 5 Եւ աւդ առանց ցաւղոյ խոնաւութեան եւ ջերմութեան վնասակար եւ ապականիչ է£ 6 Եւ ջուրք զհող երկրի ողողանեն եւ ապականեն, եւ երկիր առանց ջուրց պատառի եւ խորխոլի£ 7 Եւ այսպէս չորեքին բնութիւնքն« ուստի աշխարհս կազմեալ՝ եւ կայ« առանձինն ապականիչք են միմեանց եւ խառնեալ ընդ ընկերին՝ աւգտակարք եւ շահաւորք.եւ զի այս այսպէս է, ամենեցուն յայտնի է, որ կամին ուսանել£
8 Ապա ուրեմն է՛ ինչ Զաւրութիւն ծածուկ« որ զապականիչսն միմեանց՝ խառնուածովք արար աւգտակարս իրերաց. եւ որ առողջ միտս ունին« ոչ զշարժունսն, այլ զշարժիչն պարտին փառաւորել, եւ ոչ ընդ արբանեակսն« այլ ընդ վարիչն պարտին զարմանալ, եւ ոչ՝ ընդ գնայունսն« այլ՝ ընդ գնացուցիչն, քանզի եւ նոքին իսկ իւրաքանչիւր փոփոխմամբք յայտ առնեն« եթե է՛ ոմն, որ փոփոխէ զնոսա© արեգակն՝ ծագելովն եւ վերանալով եւ ի մուտս դառնալով, եւ լուսին՝ աճմամբ, լնլով եւ նուազելով, եւ այլք եւս յարարածոցն՝ ըստ իւրաքանչիւր բնութեանց շարժելովն եւ դադարելով£ 9 Եւ արդ, չէ առողջ մտաց՝ զշարժիչն եւ զփոփոխիչն թողուլ« եւ շարժնոցն եւ փոփոխելեաց պաշտաւն տանել եւ երկրպագութիւն մատուցանել, զի որ շարժին եւ փոփոխի, չէ էական, այլ՝ կա՛մ լեալ յումեքէ եւ յիմեքէ եւ կա՛մ հաստեալ ի չգոյէ, եւ որ էն եւ շարժէ զամենայն« ինքն ոչ շարժի եւ ոչ փոփոխի« քանզի էական է եւ անշարժական է£
[Գ]
1 Եւ զի մի Էութիւն մշտնջենաւորական է եւ պատճառ ամենեցուն լինելոյ« այնմ, եւ որ զբազմաստուածեան պաշտամունսն մուծին, վկայեն. եւ պատճառեն այսպէս. «Մեք«եւ ասեն«եւ քանզի չեմք բաւական մերձենալ յամենեցունց պատճառն« յԷն, ի Գոյն, ի Մշտնջենաւորն, յԱնմատոյցն« վասն այնորիկ այլովքն խոնարհագունիւք նմա պաշտաւն մատուցանեմք եւ որովք նմա զպաշտաւնն մատուցանեմք« հարկ է եւ զնոսա ողոքել զոհիւք եւ նուիրաւք»£
2 Եթե, որպէս վկայենն, մի է պատճառ ամենեցուն եւ նոյն՝ էական եւ մշտնջենաւոր« յայտ է, թե այլքն ո՛չ էականք են եւ ո՛չ մշտնջենաւորք£ 3 Եւ զիա՞րդ չէականքն եւ չմշտնջենաւորք ընդ Էականին եւ ընդ Մշտնջենաւորին երկրպագութիւն առնուցուն, եւ մանաւանդ՝ մարմնաւորք եւ երեւելիք« որպէս արեգակնդ եւ լուսինդ եւ աստեղք եւ հուր եւ ջուր եւ երկիր« որ ի մոգուց եւ ի հեթանոսաց պաշտին£
4 Ապա եթե ասիցէ ոք յայնպիսեացն՝ «Բարւոք է« զի Մի Էութիւն՝ պատճառ ամենայնի ասէք© արդ, եթե մի Էութիւն է, որ զամենայն յամենայնի ազդեցուցանէ, եւ չիք ինչ նմա հակառակ« մեզ, զերախտաւորսն եւ զբարերարսն, որ ի նմանէ կարգեալ են, զի՞արդ հրամայէք անարգել», ասասցուք« եթե զերախտաւորսն եւ զբարերարս, որ ի նմանէ կարգեցան, մեք ոչ հրամայեմք անարգել, բայց, դարձեալ, եւ ոչ՝ զպաշտաւն արարչին արարածոցն մատուցանել, զի չիք ոք բարերար եւ երախտաւոր« բայց միայն՝ որ արար եւ ոչ խնայեաց եւ պահէ կենդանի զբանաւորսն աներեւոյթս եւ ոչ նախանձի© զհրեշտակաց ասեմ եւ զհոգւոց մարդկան եւ զկայականացն անշնչոց յիւրաքանչիւր կայանի£
5 Արդ, բարւոք է արեգակն եւ գեղեցիկ՝ բնութեամբ եւ մեզ եւ ամենայն արարածոց, որ՝ ի ներքոյ երկնից, յաւգուտ եւ ի դարման« իբրեւ ճրագ մի ի մեծի տան ի մէջ ձեղուան եւ յատակի լուցեալ՝ առ ի
2

զխաւարն եւ զստուերն զերկուց մեծացն անաւթոց ի բաց ի միջոյ փարատելոյ, բայց ինքն եթե իցէ՛ եւ եթե չիցէ՛, զայն ոչ գիտէ« զի չէ ի բանաւորաց եւ ի մտաւորաց© նոյնպէս եւ՝ այլքն յանշնչոցն արարածոց© եւ թե՛ ջուր, թե՛ հուր, թե՛ երկիր, թե՛ աւդ թե իցե՛ն եւ թե չիցե՛ն, զայն ոչ գիտեն եւ զսպասաւորութիւնն, յոր կարգեցան, անդադար մատուցանեն վարելով այնր, որ կազմեացն զնոսա£ 6 Եւ մեք ոչ անարգեմք զնոսա եւ ոչ պաշտաւն մատուցանեմք նոցա, այլ հայեցեալ ընդ նոսա՝ փառաւորեմք զկարգիչն նոցա եւ զյաւրինիչ« զի մեզ ի պէտս են եւ կարգչին իւրեանց՝ ի փառս£
7 Զի՞արդ պաշտիցեմք զարեգակն« զի մերթ կոչի իբրեւ զծառայ՝ առ ի սպասն, յոր կարգեցաւ, հասանելոյ եւ մերթ երթայ ղաւղէ իբրեւ զարհուրեալ եւ տայ տեղի խաւարին լնուլ զմիջոց ի մեծի տանս, եւ ընդ ժամանակս ժամանակս ի խաւար դառնայ առ ի յանդիմանութիւն եւ յամաւթ իւրոցն պաշտաւնէիցն յայտ արարեալ, եթե «Չեմ ե՛ս արժանի պաշտաման« այլ՝ ա՛յն, որ զիս ե՛ւ զամենայն տիւ լուսաւոր պահէ« ե՛ւ զցայգ ղաւղեցուցանէ« ե՛ւ երբեք երբեք խաւարեցուցանէ»£ 8 Եւ իբրեւ խաւսուն բերանով անշշունջն բողոքէ, եթե «Չեմ արժանի պաշտաւն առնլոյ, այլ՝ պաշտաւն հարկանելոյ». կամ՝ զլուսին, որ ամսոյ ամսոյ հիւծանի« գրեթե եւ մեռանի եւ ապա սկիզբն առնու կենդանանալոյ« զի քեզ զյարութեան աւրինակ նկարիցէ. կամ զաւդ, որ մերթ գոչիցէ, վարազացեալ, հրամանաւ եւ մերթ սարսէ ի գոչելոյն սաստիւ. եւ կա՛մ՝ զհուր, որում եւ զքեզ իսկ երկրորդ արարիչ կազմեաց Յաւրինիչն« զի յորժամ կամիցիս, վառիցես եւ յորժամ կամիցիս, խափուցանիցես. կամ՝ զերկիր, որ զոր հանապազ բրեմք եւ ցանկ կոխեմք եւ զաղբ զմեր եւ զանասնոց մերոց ի նա հեղումք. կամ՝ զջուրս, զոր հանապազն ըմպեմք« եւ զանուշութիւնն նոցա ի ժանդահոտութիւն ի փորի մերում դարձուցանեմք եւ զներքին եւ զարտաքին աղտեղութիւնս մեր նոքաւք սրբեմք£ 9 Եւ այսու ամենայնիւ յայտ է, թե զոր առ աստուածսն ունին« անարգեն շատք եւ անպատուեն£
10 Նա՛, ե՛ւ դողումն, ե՛ւ սոսկումն ունի զարարածսն« յորժամ զպատիւ արարչին ոք նոցա մատուցանիցէ© եւ յայտ առնէ երկիր շարժելովն« եւ լուսաւորքն՝ խաւարելովն« եւ աւդքն՝ գժդմելովն եւ քստմնելով« եւ ծով սաստկութեամբ՝ ալեացն սպառնալեաւք, զի, թե ոչ սաստ արարչին նահանջէր զնոսա« մի մի ի նոցանէն բաւական էր զամենեսեան սատակել՝ առ ի խնդրելոյ զվրէժ անարգանացն հասարակաց արարչին© կա՛մ ծով՝ ծածկելով« որ տկար աւազովն պաշարեալ՝ չիշխէ անցանել ըստ հրաման© կա՛մ երկիր՝ կլանելով« որ ի վերայ ոչ ընչի կայ հաստատեալ եւ յոչ ինչ դառնալ եւ դարձուցանել չէ պատշաճ զիւր զբնակիչսն© կա՛մ հողմ՝ պարտասեցուցանելով« որ կենդանութիւնն է ամենայն շնչաւորաց եւ չիշխէ արգելուլ զկենդանութիւն առանց հրամանի կենդանապահին© կա՛մ աւդք՝ երբեմն զսառամանիսն շնչելով եւ երբեմն զխորշակն բերելով£ 11 Եւ լինէր ամենայն ինչ ոչ ինչ£
12 Այլ, նա, աւասիկ իբրեւ զկառս իմն լծեալ ի չորից երիւարաց զաշխարհս տեսանեմք« ի ջերմութենէ, ի ցրտութենէ, ի ցամաքութենէ, ի խոնաւութենէ, եւ Զաւրութիւն իմն՝ ծածուկ կառավար« որ զչորս կագեցողսն ընդ միմեանս՝ ի հաշտութեան եւ ի հաւանութեան պահեալ՝ նուաճէր£ 13 Ամենայն կառք ի համազգեաց երիւարաց լծին« բայց միայն յայսց կառաց, որ ի չհամազգեաց լծեալ են£ 14 Եւ որ ի համազգեացն լծեալ են, երբեմն սայթաքեն« երբեմն աւձտեն եւ ի տագնապի զկառավարն եւ զանձինս կացուցանեն« եւ երբեմն խորտակումն իսկ կառացն գործեն£ 15 Եւ յորժամ ողջ կառքն իցեն« եւ ողջ՝ կառավարն« եւ վարժ՝ երիվարքն« ուշ եդեալ՝ ի հանդէպ երեսացն եւեթ արշաւին£ 16 Եւ այս կառք զարմանալիք, ի հակառակ եւ յաննման երիվարաց լծեալ եւ ծածուկ ձեռամբ ուղղեալք« ոչ ի մի միայն կողմն՝ ի հանդէպ երեսացն եւեթ արշաւին« այլ յամենայն կողմանս վարգին եւ ընդ հանուր արշաւին եւ ընդ բնաւ սլանան եւ ամենայնի բաւական են£ 17 Յորժամ ընդ արեւելս ընթանան« չէ ինչ արգել, թե ընդ արեւմուտս ոչ արշաւիցին« եւ յորժամ ընդ հիւսիսի վարգին« չէ ինչ արգել, թե ընդ հարաւ ոչ սուրայցեն, զի ձեռն կառավարին բաւական է յամենայն կողմանս դիմեցուցանել եւ ընդ չորս անկիւնս տիեզերաց արշաւեցուցանել£
[Դ]
1 Դարձեալ. առ այսպիսի ճշմարիտ ասացածս անպատշաճ հարցուածս մատուցանեն© «Ուստի՞
իսկ բնաւ են«եւ ասեն«եւ այդպիսի անհարթութիւնք, զի, թե Աստուած բարեաց արարիչ է եւ ոչ՝ չարաց 3

իրաց« ուստի՞ է խաւար« ուստի՞ են չարիք« ուստի՞ են աշխատութիւնք« ուստի՞ են լլկանք մերթ ի ցրտոյ, մերթ ի խորշակէ£ 2 Կամ ուստի՞ են անզգամութիւնք« զի տեսանեմք երկուս արս միազգիս ընդ միմեանս գրգռեալ՝ միմեանց մահու եւ արեամբ ծարաւի են£ 3 Եւ այլք զգերեզմանս կրկտեն եւ զթաղեալ մարմինս ընդ հողով մերկացեալ, խայտառակեալ՝ արեւու ցուցանեն« եւ զմեծարեալ դին առ փութի չծածկելոյ թերեւս եւ շանց եւս կուր արկանեն£
4 Եւ է՛ երբեք, զի մին փախուցեալ՝ երթայցէ անձնապուր ուրեք՝ զկեանս անձինն շահել« եւ միւսն ցասմամբ բորբոքեալ, սրով զկնի ընթացեալ՝ ոչ դադարէ, մինչեւ յագեցուցանէ զցասումնն© ուստի՞ է այն անյագ ցասումն£
5 Եւ ոմն մերկանայ զհանդերձս ընկերին« եւ թե ընդդէմ դառնայցէ, յարեւէ եւս արկանէ£
6 Եւ ուրումն ի մտի եդեալ գողանալ զայլոյ ամուսնութիւն եւ ելեալ անաւրէնութեամբ յաւտար մահիճս՝ չտայ լինել հայր որդւոց այնմ, որ Աւրինաւքն ամուսնացեալ իցէ£
7 Եւ երբեք երբեք պատերազմունք շարժին« ուր մեղաւոր եւ արդար առ հասարակ կոտորին£
8 Ե՛ւ՝ մա՜հք տարաժամք« ե՛ւ՝ ա՜խտք չարաչարք£
9 Եւ զի՞ պիտոյ է զբնաւ մի ըստ միոջէ թուել, այլ՝ համառաւտ իսկ ասել, թե ուստի՞ է այս ամենայն«
եւ ո՞վ է սկիզբն եւ գործիչ այնպիսի անպատեհից« բայց եթե իցէ ինչ չար Զաւրութիւն, որ զայն ամենայն անհարթութիւնս տայցէ գործել եւ ինքն իսկ արարիչ իցէ նոցա, զի զԱստուած արարիչ ասել այնպիսի իրաց անպատշաճ է« եւ ոչ՝ ի նմանէ ունել զգոյութիւն չարեաց£ 10 Զիա՞րդ մարթ է զայնպիսին յԱստուածոյ կարծել, զի Աստուած բարերար է եւ լաւութեանց արարիչ« եւ ի չարութեանց ինչ ի նա ոչ մերձենայ« եւ ոչ խնդալ ընդ այն ախորժէ« այլ եւ խոտէ եւս զգործսն եւ զգործելիս, զի անընտանի են չարիք ի բնութենէ նորա£ 11 Վասն որոյ կարծի, թե էր ինչ ընդ նմա« որում Հիւղն անուն էր, որ է նիւթ« ուստի զամենայն արարածս արար եւ զատոյց ամենարուեստն իմաստութեամբ եւ զարդարեաց վայելչութեամբ£ 12 Եւ յայնմ նիւթոյ պարտ է կարծել զչարիս« որ անիրան եւ անկերպարան էր եւ խառն ի խուռն աւցտելով երթեւեկէր եւ կարաւտ էր Աստուածոյ արուեստգիտութեանն£ 13 Եւ Աստուած ոչ եթող զնա հանապազ խառն ի խուռն վարել« այլ եկն յառնել զարարածս եւ ի յոռութեանցն նորա յազնուագոյնսն զատուցանել կամեցաւ£ 14 Եւ այնչափ ինչ արար ի նմանէ, որչափ Աստուածոյ վայել էր առնել արարածս« եւ որ ինչ մրրախառնն էր ի նմանէ եւ չէր պատշաճ արարչութեան« զայն եթող, եւ յայնմ մրրոյ են չարիք մարդկան»£
[Ե]
1 Արդարեւ իսկ, չարիքն, որ լինին, ի տարակուսի կացուցանեն զբազումս« եւ բազում արք աւագք վասն նորին խնդիրս մեծամեծս արարին£ 2 Կէսք անսկզբնակից ինչ ընդ Աստուածոյ կամեցան դնել, եւ կէսք՝ ըստ նմանէ նիւթ ինչ« զոր Հիւղն անուանեն« թե ի նմանէ արար զարարածս£ 3 Եւ կէսք հրաժարեցին բնաւ ի խնդրելոյ« որպէս թե ամենեւին այնմ խնդրոյ չիք սպառուած£ 4 Բայց մեզ հարկ եղեւ ի սիրոյ բարեկամաց եւ յոչ ուղիղ հայելոյ ընդդիմակացացն, ըստ մերում տկարութեան ապաւինեալ յԱստուածոյ շնորհսն՝ մխել ի խնդիր ճառիցս, մանաւանդ զի յուսացեալ եւս՝ վստահ իցեմք յուղղոց ունկնդրաց ի կամացն մտադիւրութիւն, ուստի ե՛ւ լինիցի նոցա զճշմարիտն ուսանել« ե՛ւ մեզ՝ ոչ ի զուր ինչ զբանս ծախել, քանզի ոչ եթե անիրաւութեամբ ինչ յաղթել ջանամք« այլ՝ իրաւամբք« զճշմարիտն ուսանել£
5 Որով յայտ է, թե երկուց անարարաց ի միասին չէ մարթ լինել, զի ուր երկու ոք ի միասին իցեն« հարկ է, թե իցէ ինչ,որ զատանիցէ ի միջի, արդ՝ զիա՞րդ համարիցին զԱստուած© իբրեւ ի տեղւո՞ջ ինչ՝ յամենա՞յն ի Հիւղն լինել« եթե՞՝ ի միում ինչ ի մասին նորա£
6 Եթե զամենայն զԱստուած յամենայն ի Հիւղն լինել ասիցեն« ո՛րչափ մեծ եւս ասիցեն զԱստուած« գտանի Հիւղն մեծ քան զնա, քանզի յորում իցէ ոք« այն, յորում էն« քան զայն, որ ի նմա էն, մեծ գտանի« զի բաւական եղեւ տանել զբոլոր զնա. եւ եթե՝ ի մասին ինչ միայն ի նմանէ« եւ այնպէս բիւրապատիկ իսկ մեծ քան զնա Հիւղն գտանի« զի սակաւ ինչ մասն նորա բաւական եղեւ ընդունել
4

զամենայն զնա. եւ եթե՝ ո՛չ ի նմա եւ ո՛չ ի մասին ինչ նորա« յայտ է, թե այլ ինչ էր՝ անջրպետ, ընդ մէջ երկոցուն, մեծ քան զերկոսին« եւ ոչ միայն երկու անսկզբնակիցք գտանին« այլ՝ երեք՝ Աստուած եւ Հիւղն եւ Անջրպետն« եւ մանաւանդ մեծ եւս Անջրպետն՝ քան զերկոսեան£
7 Իսկ եթե էր երբեք Հիւղն անզարդ եւ անարդ եւ անկերպարան« եւ զարդարեաց զնա Աստուած« քանզի ի յոռութեանցն նորա ի լաւն դարձուցանել կամեցաւ« ապա է՛ր երբեմն, զի յանզարդս եւ յանարդս եւ յանկերպարանս էր Աստուած« եւ հարկ էր, թե իբրեւ զՀիւղն իսկ եւ նա խառն ի խուռն վարէր£
8 Եւ եթե յամենայն ի Հիւղն, որպէս ասենն, էր Աստուած« յորժամ զնա ի զարդ եւ ի յարդ եւ ի կերպարանս ածէր« ինքն յո՞ մարթեր ամփոփել, զի չէր ուրեք մարթ ամփոփելոյ. մի՛ թե եւ զինքն ընդ Հիւղին ի զարդս եւ ի յարդս եւ ի կերպարանս ածէր« քանզի չգոյր ուրեք տեղի ամփոփելոյ© որ յետնոյ ամբարշտութեանն է£
9 Ապա թե ասիցեն, թե Հիւղն յԱստուած էր« ըստ նմին աւրինակի պարտ էր խնդրել՝ որպէս զա՞տ ինչ ի նմանէ« որպէս զանասունս ի մէջ աւդոյ, որ ի նմա են եւ զատուցեալք ի նմանէ« թե՞ իբրեւ ի տեղւոջ, որպէս եւ ջուրք՝ յերկրի£
10 Եւ զՀիւղեայն ասեն, թե անճահ եւ անզարդ եւ անարդ եւ չար էր£ 11 Եթե ըստ նոցա մտացն իցէ« ապա չարեաց տեղի էր Աստուած© զի անհեդեդքն եւ անզարդքն ի նմա էին© որ անհնարին անաւրէնութիւն է՝ կարծել զԱստուածոյ, թե երբեմն ասպնջական չարեաց էր եւ ապա՝ արարիչ չարեաց, նա, եւ բաժանելի եւս՝ թե ի նմա իբրեւ ի տեղւոջ էր£
[Զ]
1 Արդ, հարկ է ի պատճառս չարեացն գալ եւ ցուցանել, թե ուստի՛ լինին չարիքն« եւ չէ պատճառ չարեաց Աստուած այնու, զի առընթեր նմա զՀիւղն դնեն£
2 Եւ արդ, զո՞ր Հիւղ առ ձեռն դնիցեն Աստուածոյ© ո՞չ ապաքէն՝ զայն, ուստի զաշխարհս արար, որ անկերպարանն եւ անզարդ եւ անարդ էր. «Զի տեսանեմք զաշխարհս ի պէս պէս կերպարանս եւ ի զարդս եւ ի յարդս« ապա ուրեմն կերպարանաց եւ զարդուց եւ արդուց արարիչ է Աստուած եւ ո՛չ՝ բնութեանց»£
3 Իսկ եթե արարչի այն գործ է՝ զբնութիւնս առնել եւ ոչ՝ արդս եւ զարդս եւ կերպարանս« յայտ է, եթե աւելորդ է կարծել, թե ի նիւթոյ ինչ իմեքէ յընթերակացէ արար Աստուած զաշխարհս« այլ՝ յոչնչէ եւ ի չգոյէ£
4 Նա՛, եւ զմարդիկ տեսանեմք, զի ի չգոյէ առնեն ինչ, որպէս շինաւղքդ ոչ ի քաղաքաց քաղաքս առնեն եւ ոչ՝ ի տաճարաց տաճարս£ 5 Նոքա քանզի ամենեւին յոչ ընչէ չկարեն ինչ առնել« քարինքն, զոր ի շինածսն յաւրինեն, ոչ եւս «քարինք» կոչին« այլ՝ կա՛մ «քաղաքք», կա՛մ «տաճարք», զի ոչ եթե բնութեան գործ է քաղաքս կամ տաճարս« այլ՝ արուեստն, որ ի բնութեանն է£ 6 Եւ արուեստն ոչ եթե յընթերակացէ ինչ իմեքէ, որ ի բնութիւնսն իցէ, առնու զարուեստգիտութիւնն« այլ՝ ի դիպացն, որ դիպին ի բնութեանցն, քանզի ոչ եթե անձնաւոր ինչ յանձնաւորաց զարուեստն կար է ցուցանել« այլ՝ ի դիպացն, որ դիպինն, որպէս ի դարբնութենէ՝ դարբինն« եւ ի հիւսնութենէ՝ հիւսնն, զի մարդ եւ յառաջագոյն քան զարուեստն է« բայց արուեստն չէ, եթե ոչ նախ մարդն իցէ£ 7 Ուստի զարուեստն յոչնչէ ի մարդիկ պատշաճեալ հարկ է ասել£ 8 Եւ եթե առ մարդկան՝ այսպէս« ո՜րչափ եւս առաւել պատշաճ իցէ զԱստուածոյ իմանալ, թե ոչ միայն արդուց եւ զարդուց եւ կերպարանաց արարիչ է« այլ յոչ ընչէ առնել բաւական է բնութիւնս« եւ ոչ արգասիս ... նիւթ, յորմէ Աստուած ընտրեաց զբարին ի մի թեր եւ զչարն մրրախառն՝ ի միւսն կողմն« ուստի ջանայ մրրախառնն զյստակն պղտորել£
[Է]
1 «Չարիքս, որ լինին, ուստի՞ իցեն»£
2 Հարցցուք եւ մեք© չարիքն, որ լինին, անձի՞նք ինչ իցեն« թե՞ արգասիք անձանց. ասեն. «Ի դէպ է
կարծել, եթե՝ արգասիք անձանց»£ 3 Եւ Հիւղն« զոր ասեն անարգասաւոր եւ անկերպարան« զիա՞րդ, 5

անարգասաւորն եւ անկերպարան, յայլս կարէր արդիւնս ծնուցանել© եթե ոչ՝ ի դիպացն լինիցին չարիքն եւ ոչ՝ ի նմանէ, զի սպանութիւն չէ անձն ինչ« եւ ոչ շնութիւն անձն ինչ է« եւ ոչ, դարձեալ, այլքն՝ մի ըստ միոջէ ի չարեացն© այլ որպէս ի դպրութենէն դպիր կոչի« եւ ի ճարտարութենէ՝ ճարտար« եւ ի բշժկութենէ՝ բժիշկ« եւ այն ոչ եթե անձինք ինչ են« այլ յիրաց անտի առնուն զանուանս« նոյնպէս եւ չարիքն ի դիպացն առնուն զանուանումն£
4 Ապա եթե եւ զայլ ոք իմանայցեն դրդիչ եւ գրգռիչ, որ արկանիցէ ի միտս մարդկան զչարիսն« ե՛ւ նա ի գործոյն, զոր գործէ, առնու զանուն չարութեան£ 5 Բայց զայն պարտ է գիտել« թե զոր գործէ ինչ ոք, ոչ ինքն նոյն է© որպէս բրուտն յորժամ անաւթս գործիցէ, ոչ ինքն անաւթ լինի« այլ գործիչ է անաւթոցն« ուստի եւ զանուանումն արուեստին առնու« նոյնպէս եւ չարագործն ի չարն գործելոյ առնու զանուն չարութեանն, եթե՛ շուն իցէ եւ եթե՛ սպանող£ 6 Ապա ուրեմն յիրաւի ասին մարդիկ արարիչք չարեաց« զի ինքեանք են պատճառք առնելոյ եւ չառնելոյ, եւ զչարիսն ոչ պարտիմք անձինս անուանել« այլ՝ արգասիս անձանց£
7 Իսկ եթե ի նմին յամառութեան կացցեն, թե «Արդարեւ անարդ եւ անարգասաւոր է Հիւղն« եւ Աստուած ած զնա ի զարդ եւ ի կերպարանս եւ յարգասիս»« ապա զԱստուած դնեն պատճառս չարեացն. լաւ էր լեալ, թե նոյնպիսի կացեալ էր՝ անհեդեդ եւ անարգասաւոր« քան գալ յարգասիսն եւ ի կերպարանս եւ լինել պատճառ չարեաց այլոց, քանզի զի՞նչ մարթէ ոք լինել, որ, իցէ, թե անկերպարան իցէ£ 8 Նա՛, եւ ասելն «անկերպարան» զկերպարանացն յայտ առնէ£ 9 Իսկ եթե էր ինչ անձնաւոր եւ կերպարանաւոր« աւելորդ է ասել արարիչ զԱստուած£ 10 Այլ «Այնու«եւ ասեն«եւ զի յանարդութենէն եւ յանհեդեդութենէն դարձոյց ի զարդ եւ ի կերպարանս« յիրաւի կոչի արարիչ»£ 11 Այդ այնմ նման է« յորժամ ի քարանց ոք շինուածս առնիցէ, պատշաճելոյն եւ յաւրինելոյն միայն արարիչ է« եւ ոչ՝ բնութեանն£
12 Եւ արդ, յի՞նչ ինչ արդեաւք արար Աստուած զանկերպարանն. ի լա՞ւ ինչ, թե՞ ի յոռի. եթե ասիցեն, եթե՝ ի լաւ« զչարիսն, որ լինին, պարտին խնդրել, թե ուստի՛ լինին. արգասիքն ոչ նոյնպիսի մնացին, որպէս եւ էինն« այլ ի լաւն դարձեալ՝ լաւք եւեթ երեւեսցին. ապա եթե ի յոռի ինչ դարձան« իշխեսցեն ասել, թե չարեացն պատճառ Աստուած է« զի նա զարգասիսն ի լաւ անդր դարձոյց£
13 Այլ ասեն, թե «Զյստակն ի մի կողմն ընտրեաց« ուստի զարարածսն արար« եւ զմրրախառնն եթող»£ 14 Ասասցուք. որպէս զի թե կարող էր ե՛ւ զայն յստակել եւ զչարիսն ի միջոյ բառնալ եւ ոչ կամեցաւ զայն ի միջոյ բառնալ« ապա պատճառս չարեացն պարտ է զնա ասել, զի ի կիսոյն նորա արար բարի արարա ծս եւ զկէսն նորա եթող նոյնպիսիս՝ յապականութիւն լինելոյ բարւոք արարածոցն£ 15 Եւ եթե ճշմարտիւ ոք քննիցէ զիրսն, գտանէ յանհնարին վտանգս եկեալ զՀիւղն քան զառաջին անկազմութիւնն, զի նախ քան զընտրե լն եւ զգալն զվտանգսն չարեացն յապահովի եւ յանհոգութեան կայր. եւ արդ, յառնլոյ զազդմունս չարեացն ի տագնապի եւ ի տարակուսի կայ£ 16 Եւ թե կամիս« ի մարդոյ իսկ ա՛ռ աւրինակ, զի նախ քան զպատկերանալն եւ լինել կենդանի անմասն էր ի չարեաց եւ յորժամ գայ ի չափ հասակի մարդոյ« յայնժամ միտի ի չարիս յիւրմէ անձնիշխանութենէ. նոյնպէս եւ ի բարերարութենէն« զոր ասեն յԱստուածոյ եղեալ Հիւղեայն« գտանի, զի ի յոռութիւնս եկն£
17 Ապա եթե ի չկարելոյ Աստուածոյ բառնալ զչարիսն եթող նոյնպիսիս« այնու տկարութիւն ածեն զԱստուածով. կա՛մ թե բնութեամբ տկար իցէ« կա՛մ թե առ երկիւղի յաղթեցաւ յայլմէ զաւրագունէ քան զնա£ 18 Եթե յաղթեալ կասկածանաւք ի մեծագունէ քան զնա ասիցեն« հարկ է, թե զչարիսն բռնադատիչս կամաց նորա դնեն. եւ ընդէ՞ր, ըստ նոցա բանիցն, չարիքն ոչ լինէին աստուածք« որ Աստուածոյն յաղթել կարէին£
[Ը]
1 Դարձեալ. հարցցուք զՀիւղեայն© պա՞րզ ինչ բնութիւն իցէ« եթե՞ յաւդուածով, զի ազգի ազգի գործուածք իրացն յայսպիսի քննութիւնս ա ծեն զմեզ, զի եթե պարզ բնութիւն էր Հիւղն եւ մենակերպ« եւ աշխարհս ի յաւդուածոց եւ ի պէս պէս բնութեանց եւ ի խառնուածոց հաստատեալ է« անհնարին
6

է ասել, եթե ի Հիւղեայն լեալ իցէ, վասն զի չէ մարթ յաւդուածոյիցն ի միոջէ պարզ բնութենէ ունել զհաստատութիւնն« քանզի յաւդուածոյքն ի պարզական բնութեանցն յաւդին£ 2 Եւ եթե ի պարզական բնութեանցն յաւդեցաւ« ապա էր ժամանակ, յորժամ Հիւղն իսկ չէր ի միջի« զի ի պարզականացն յաւդելոյ եղեւ Հիւղն£ 3 Ուստի լեալ իսկ երեւի Հիւղն եւ ոչ՝ անարար, զի եթե յաւդուածով էր Հիւղն« եւ յաւդուածոյքն ի պարզականացն ունին զանձնաւորութիւն« ապա է՛ր երբեք, զի չէր իսկ Հիւղն, մինչ չեւ պարզականացն ի միմեանս յարեալ էր£ 4 Եւ եթե էր ժամանակ, յորժամ զի Հիւղն չէր, ապա չգոյր ժամանակ, յորում չէր անարար« զի եթե Աստուած անարար էր« եւ պարզականքն եւս՝ անարարք , ուստի Հիւղն յաւդեցաւ« յայտ է, թե չէին երկուքն միայն անարարք« այլ՝ հինգ£
5 Եւ արդ, տեսցուք՝ հաւա՛նք ինչ ընդ միմեանս էին բնութիւնքն« ուստի Հիւղն յաւդեցաւ« թե՝ հակառակք իրերաց£ 6 Սա՛, աւասիկ տեսանեմք զբնութիւնսն՝ միմեանց հակառակս, քանզի ընդդիմակաց է հրոյ ջուր« եւ լուսոյ՝ խաւար« եւ ցրտոյ՝ ջերմ« եւ ցամաքի՝ խոնաւ, եւ ինքեան ինչ հակառակ եւ վնասակար չէ« բայց ընկերին© եւ անտի յայտ է, թե չեն ի միոջէ նիւթոյ« եւ ոչ մի նիւթն՝ ի չորից հակառակորդաց£ 7 Արդ, եթե մին չէր նիւթն, ոչ եթե ինքեան հակառակ էր« այլ՝ ընկերին, որպէս սպիտակ՝ թխոյ« եւ քաղցր՝ դառին£
[Թ]
1 Եւ արդ, զՀիւղեայն խնդիր թողեալ, զոր «նիւթն ամենայնի» կոչեն« ի չարեացն խնդիր եկեսցուք, զոր ի նմանէն իմանան, զի յորժամ չարիքն, յայտ լինիցին, թե չեն անձնաւորք« անտի եւ Հիւղն յանդիմանի, թե ոչ էր երբեք եւ ո՛չ՝ բնութիւն անձնաւոր£
2 Արդ, զմարդկան իսկ չարեաց հարցցուք© արգասի՞ք անձանց իցեն եւ եթե անձի՞նք ինչ չարիքն, զի որ ինչ ի մարմինս եւ յոգիս շարժմունք խաղան« ոչ մարթի ասել, թե այն մարդ իցէ« այլ՝ կամական շարժմունք, զի մարդն անձնաւոր է, եւ բարքն՝ չանձնաւորք որպէս սպանութիւն կամ շնութիւն, որ ի բարուցն գործիցին£ 3 Արդ, եթե այնք արարածք ինչ անձնաւորք իցեն« հարկ է եւ զպատճառն, զոր դնեն, արարած անձնաւոր կարծել, զի որոյ մասն ինչ արարած է« յայտ է, եթե նա ամենեւին իսկ արարած է, եւ որոյ մասնն չէ արարած« նա բնաւ իսկ չէ արարած£ 4 Ապա ուրեմն էր երբեք, զի բնաւ չէր ամենեւին ինչ արարիչ բաւանդակ« մինչ չեւ Աստուածոյ զմարդն արարեալ էր« ուստի չարիքն լինին£ 5 Քանզի մասանց չարեաց գտանի մարդն արարիչ« անտի յայտ է, թե եւ բաւանդակ իսկ չարեացն արարիչ Աստուած է. զոր ամենեւին մի երբեք լիցի ասել, թե Աստուած չարեաց պատճառ իցէ« այլ՝ այն, որ իւրով կամաւք զգործ չարեացն գործիցէ, եւ յումէ չարն գործի, յիրաւի նմին եւ անուն չարութեան դնի« որպէս եւ յառաջագոյն իսկ ասացաք£
[Ժ]
1 Եւ արդ, եկեսցուք յիրացն իսկ ի քնին« զի յորժամ ճշդիւ մրցութիւնք լինիցին, դիւրաւ զյայտնութիւն ճառիցն յանդիման կացուցանիցեն£
2 Արդ, զԱստուած բարի եւ բարերար ասիցեն. հարկ է թե բարի եւ բարերար ասեն« եւ չարութիւն ինչ ի նա ոչ մերձենայ£ 3 Եւ եթե այն այնպէս իցէ, նախ զշնութենէ եւ զպոռնկութենէ հարցցուք եւ ապա՝ զայլոց նոյնպիսեաց£ 4 Եթե Աստուածոյ կամաւք գործէին այնպիսի չարիք« ընդէ՞ր ի գործելեաց չարեացն վրէժս պահանջիցէ£ 5 Այլ այնու, զի ընդ չարեաց գործոցն վրէժս պահանջէ« յայտ է, եթե ոչ ախորժէ զչարիսն« այլ ատեայ եւ պատիժս պատուհասից ի վերայ գործելեացն ածէ, որոց« ըստ իւրեանց անմտութեան« խրատք նորա չարութիւնք կարծին, որպէս եւ այժմ սպանողք յորժամ ի պատիժս մտանեն, ոչ «բարերարս» զպատժածուսն կոչեն« այլ՝ «չարարարս», քանզի այնպիսի բարք են չարագործաց՝ զիրաւունսն անիրաւութիւն ասել£ 6 Բայց մեզ մի լիցի այնպիսի ինչ ասել, այլ՝ զչարիսն ո՛չ անձնաւորս կարծել« այլ կամածինս£
7 Ապաքէն, պոռնկութիւն եւ շնութիւն ի մերձենալոյ ի միմեանս առն եւ կնոջ լինին£
8 Եթե յիւր կին ոք՝ Աւրինաւք ամուսնացեալ, մերձենայցէ վասն որդեծնութեան եւ զաւակի սերելոյ« բարւոք է մերձաւորութիւնն£ 9 Ապա եթե ուրուք թողեալ զիւր կին՝ զայլոյ ամուսնութիւն
7

թշնամանիցէ« գործ չարութեան գործէ£ 10 Եւ մերձաւորութիւնն նոյն է« եւ աւրինակ մերձաւորութեանն՝ ոչ նոյնպիսի, քանզի մին բուն հայր լինի որդւոց« եւ միւսն՝ գողունի£
11 Սոյն բանք են եւ վասն պոռնկութեան. եթե վասն որդեծնութեան ոք մերձենայցէ յիւր կին« յիրաւի է, ապա եթե առ ցանկութեան՝ աւտար մարմնոց ցանկանայցէ« կարի իսկ՝ անիրաւութիւն£ 12 Եւ յայտ է, թե իրքն չարք յայնժամ լինին« յորժամ պէտքն Աւրինաւք ոչ վճարեսցին£
13 Նա՛, եւ զսպանութենէ նոյն բանք են. յորժամ զըմբռնեալն ի շնութեան ոք սպանանիցէ« պատուհաս ի վերայ ածեալ վասն յանդգնութեանն՝ չառնէ չար ինչ£ 14 Ապա եթե զանմեղն, ոք« որոյ ոչ ինչ ի վճռականացն գործեալ իցէ, սպանանիցէ՝ կա՛մ վասն ինչս զերծանելոյ« կա՛մ վասն ստացուածս հատանելոյ« չարութիւն գործէ£ 15 Եւ գործն նոյն է երկոցունց« բայց աւրինակն՝ ոչ նոյնպիսի£
16 Նա՛, եւ յինչս առնուլ նոյն բանք են. որ պարգեւ ի տեառնէ կամ ձիր ի բարեկամէ առնուցու« ոչ ինչ չարութիւն գործէ, իսկ որ բռնաբար յանաւագէն հանիցէ« չարութիւն գործէ£ 17 Եւ առնուլն երկոցուն նոյն է« բայց աւրինակ առնլոյն՝ ոչ նոյնպիսի£
18 Նոյնպէս եւ յաստուածպաշտութեան յաւրինակէ անտի ցուցանի չարութիւնն. եթե զճշմարիտն Աստուած ոք պաշտիցէ« գործ ազնուական գործէ, ապա եթե թողեալ զճշմարիտն՝ քարանց եւ փայտից որպէս թե Աստուածոյ՝ պաշտաւն մատուցանիցէ« անհնարին վնաս գործէ, զի զաւրինակ պիտոյիցն յանպատեհ իրս դարձոյց£ 19 Եթե պատկեր ոք գործիցէ եւ ոչ՝ վասն սիրոյ սիրելւոյն« որ մահուամբ յաչացն վրիպեցաւ« կամ՝ վասն զճարտարութիւն ցուցանելոյ« այլ ի պաշտաւն առեալ՝ երկիր պագանիցէ իբր Աստուածոյ« գործ չարութեան գործէ£
20 Եւ այսպէս կազմածոյ իրաց ինչ եւ միտք գործողին գործեն զչարն« որպէս եւ երկաթ մերթ ի բարիս պաշտի եւ մերթ՝ ի չար© եթե խոփ եւ գերանդի եւ մանգաղ ոք գործիցէ« ի բարւոք իրս պաշտեցաւ, ապա եթե՝ սուսեր եւ գեղարդն եւ սլաք եւ այլ ինչ զէն, որ վնասակար մարդկան է« գործ չարութեան գործէ, եւ պատճառ չարութեանն՝ գործելին« եւ ոչ՝ երկաթն£
[ԺԱ]
1 «Իսկ մարդիկ«եւ ասեն«եւ յանձա՞նց ինչ ունիցին զայնպիսի շարժմունս« թե՞ յԱստուածոյ լեալ իցեն« կամ թե ա՞յլ ոք իցէ, որ զայն ի մարդիկ արկանիցէ»£
2 ՅԱստուածոյ մարդկան այսպիսի ինչ լինել չթուի պատշաճ ասել, այլ՝ ունել անձնիշխանութիւն եւ ազատութիւն առաջնոյ մարդոյն եղելոյ յԱստուածոյ« եւ ի նմանէն զնոյն իւրոց պայազատացն ժառանգել£ 3 Եւ արդ, առեալ զանձնիշխանութիւնն՝ ո՛ւմ կամի, ծառայանայ« որ՝ մեծ շնորհն, պարգեւեալ է նմա յԱստուածոյ, քանզի այլն ամենայն ի հարկէ ծառայէ աստուածական հրամանին£ 4 Եթե զերկնից ասիցես« կայ հաստատեալ եւ ոչ շարժի ի սահմանելոյ նմա տեղւոյն£ 5 Եւ եթե զարեգականէ կամիցիս ասել« սակայն եւ նա կատարէ զզատուցեալ նմա զշարժումնն եւ չիշխէ խուսափել յընթացիցն« այլ ի հարկէ ծառայէ տերունական հրամանին£ 6 Նոյնպէս եւ զերկիր սեղմացեալ տեսանեմք« եւ բարձեալ բերէ զհրաման հրամանատուին, եւ զայլսն ամենայն՝ համակերտս, ծառայացեալս հրամանաց արարչին« եւ չիշխեն այլ ինչ, քան զայն, յոր կարգեցանն գործել© վասն որոյ ոչ գովեմք զնոսա յաղագս զսահմանս հրամանացն պահելոյ£
7 Բայց մարդոյ առեալ անձնիշխանութիւն՝ ո՛ւմ կամի, ծառայանայ, ոչ ի հարկէ բնութեան բռնադատեալ« ոչ ի զաւրութենէն, որ նմա վասն լաւութեանց շնորհեցաւ, կասեալ« այլ ի հնազանդութենէ միայն շահի զաւգուտն եւ յանհնազանդութենէ՝ զվնաս£ 8 Եւ զայն ոչ եթե առ եղեռանէ ինչ լեալ ասեմք մարդոյն« այլ՝ վասն լաւութեանց, զի եթե իբրեւ զմի ինչ յայլոցն բնութեանց լեալ էր, որ ի հարկէն ծառայեն Աստուածոյ« ապա եւ վարձս ընդ կամակարութեանն առնլոյ չէր արժանի« այլ իբրեւ գործի մի էր արարչին« զոր թե պէտ՝ ի չար վարէր եւ թե պէտ՝ ի բարի« ոչ պարսաւանք ինչ էին նմա, եւ ոչ՝ գովութիւնք« այլ պատճառ այն էր, որ զնա այնպէսն վարէր£ 9 Նա՛, եւ ոչ զլաւ ինչ գիտէր այնուհետեւ մարդն, քանզի չէր հմուտ այլ իմիք« բայց՝ այնմ եւեթ, յոր պատշաճեալն էր£ 10 Այլ Աստուած այնպէս պատուել զմարդն կամեցաւ« զի առ լաւութեանցն խելամուտ լինելոյ զանձնիշխանութիւնն պարգեւեաց նմա« որով կարող իցէ առնել, զի՛նչ եւ կամեսցի£ 11 Եւ
8

զանձնիշխանութիւնն նորա ի լաւն խրատէ դարձուցանել. որպէս հայր ոք յորժամ զորդի իւր խրատիցէ, որ կարող իցէ ուսումն ինչ ուսանել, չծուլալ յուսմանէն, այլ՝ յառաջադէմ լինել, ի լաւն ստիպէ© վասն զի գիտէ, եթե կարող է յառաջադէմ լինել« պահանջէ զուսումնն, յոր աւանդեցաւ, նոյնպէս եւ զԱստուածոյ պարտ է իմանալ, եթե յաւժարեցուցանէ զմարդն յանսալ հրամանացն նորա, բայց զկամակար իշխանութիւնն ոչ հանէ ի նմանէ« որով կարող է անսալ եւ չանսալ հրամանացն, այլ խրատէ եւ յաւժարեցուցանէ զմարդն« զի լաւութեանցն ցանկացող լիցի« որովք արժանաւոր մեծաց պարգեւաց լինիցի« եթե անսայցէ Աստուածոյ, այլ զի եւ չանսալոյն իշխանութիւն ունիցի, քանզի ոչ եթե վայրապար ինչ կամէր Աստուած զայնպիսի պարգեւս տալ« որ յաւիտենական անեղծութիւնն է, զի վայրապար իսկ էր այնպիսւոյն տալ, որ ոչ ունէր իշխանութիւն երկոցունց՝ անսալոյ այնմ, զոր Աստուածն կամէր« եւ չանսալոյ այնմ, զոր Նայն չախորժէր£ 12 Բայց իրաւամբք այն է« յորժամ արժանի ըստ որոց գործեացն ոք, ինչ առնուցու£ 13 Եւ արդ զիա՞րդ երեւէր ընտրութիւն գործոցն« եթե ոչ ունէր մարդն իշխանութիւն երկոցունց՝ ե՛ւ անսալոյն, ե՛ւ չանսալոյն£
14 Եւ արդ, յայտ է, թե անձնիշխան եղեւ մարդն՝ առնել զբարի եւ ժտել ի չար© իբր ոչ եթե չար ինչ առաջի կայր, յոր ժտիցի« այլ այն եւեթ առաջի կայր՝ կա՛մ անսալ Աստուածոյ, կա՛մ չանսալ« եւ զնոյն եւեթ պատճառ չարին իմանալ, անզի լեալ մարդն առաջին՝ առնոյր պատուէր յԱստուածոյ« եւ չհնազանդեալ աստուածական հրամանին՝ մտաբերէր ի չարիս« եւ անտի լինէր սկիզբն չարեաց£
15 Ուստի ոչ ոք կարէ անարար ինչ եւ անձնաւոր զչարն ցուցանել եւ, դարձեալ, ոչ՝ յարարչէն« այլ՝ յանսաստութենէ դիպեալ ստունգանողին« եւ յուրուք վարդապետութենէ դրդեալ, զի ոչ եթե այնպիսի ինչ հաստատեալ բնութեամբ զմարդն ցուցանել£ 16 Եթե այնպիսի ինչ բնութիւն մարդոյն առեալ էր« ապա ոչ ի բնութենէ արարածոյ եւ յաստուածեղէն Գրոց նմա վարդապետութիւն ընծայանայր, որպէս ասէ ուրեք աստուածական բարբառն« եթե Ի մանկութենէ մարդիկ ի խնամս չարի միտեալ են, զի ցուցցէ, թե որ միտին, կամաւք միտի եւ ոչ՝ ուրուք բռնութեամբ£
17 Արդ, անսաստութիւնն եւեթ, որ արտաքոյ Աստուածոյ կամացն գործիցի, պատճառ չարեաց իմանալի է, եւ նմին՝ զայլ ոք վարդապետ ծածուկ հաշուել« դրդիչ եւ ոչ բռնադատիչ« որ զմարդն ի լաւութեանցն մերկանալ կամեցաւ£ 18 Ապա եթե զպատճառն եւս կամիցիս խնդրել« զնախանձն, որ առ մարդն եղեւ, իմասցին զպատճառն£ 19 Եւ եթե զնախանձուէն եւս ճշդիւ քննիցեն, թե ուստի՛ եղեւ« ասասցուք, եթե յառաւելութենէ զմարդն պատուելոյ, քանզի միայն մարդ ըստ պատկերի եւ ըստ նմանութեան Աստուածոյ եղեւ£ 20 Իսկ եթե այնու զԱստուած պատճառ չարեաց կամիցին ասել« անկանին յիմաստնարար խորհրդոյ£ 21 Եթե զնորա ինչ հանեալ էր եւ մարդոյն շնորհեալ« թերեւս յիրաւի պատճառ չարեաց կարծէր տուիչն£ 22 Ապա եթե զնա նոյնպէս, որպէս եղեւն, պահեաց եւ զմարդն այսպէս կամեցաւ առնել« պատճառ չարեաց նախանձորդն է, քանզի ոչ եթե, յորժամ իցեն ուրուք երկու ծառայք« եւ զմինն ի ծառայութեան ունիցի եւ զմիւսն յորդեգիրս գրիցէ« եւ միոյն յարուցեալ ի վերայ՝ զմիւսն սպանանիցէ« պատճառ չարեաց զտէրն պարտ իցէ իմանալ« որ ոչ եհան ինչ ի ծառայէն եւ շնորհեաց միւսումն£
[ԺԲ]
1 Արդ, եւ զայն եւս հարցանեն. «Եթե չար ինչ չկայր առաջի« ուստի՞ Աւձն, զոր Սատանայ կոչէք, իմացաւ զհանգամանս չարին»£
2 Ասեմք, եթե Սատանայ՝ չար զստունգանել մարդոյն Աստուածոյ իմացաւ« վասն որոյ զմարդն յայն յաւժարեցոյց. որպէս յորժամ իցէ ոք ուրուք թշնամի եւ թաքուցեալ զթշնամութիւնն՝ գաղտ կամիցի վնասել եւ չգիտիցէ զհանգամանս վնասակարութեանն եւ շուրջ եկեալ՝ յածիցի հնարս խնդրել, ապա գտեալ ժամանակ, յորժամ ոք ի բժշկաց՝ թշնամւոյն նորա պատուէր տայցէ՝ յայս ինչ չհպել եւ յայս նիշ կերակրոց չճաշակել« որով առողջութեանն կարիցէ հասանել« եւ նորա լուեալ՝ վաղվաղակի ի կեղծիս բարեկամութեան կեղծաւորեալ, զբժիշկն պարսաւիցէ եւ զաւգտակարսն նմա վնասակարս թելադրեալ՝ կարծեցուցանիցէ եւ հակառակ պատուէրս հրամանաց բժշկին տայցէ եւ այնու առնիցէ նմա վնաս, որ ոչ եթե յառաջագոյն գիտէր զհանգամանս վնասակարութեանն« այլ ի
9

պատուիրելոյ բժշկին գտեալ հնարս՝ եղեւ վնասակար, նոյնպէս կարծի եւ զՍատանայէ. նախանձել նմա ընդ նախաստեղծ մարդոյն եւ չգիտել զհանգամանս վնասակարութեանն, քանզի ոչ եթե չար ինչ առաջի կայր, ուստի զհանգամանսն մարթէր առնուլ. ուսեալ յԱստուածոյ պատուիրանէն, որ մարդոյն տուաւ՝ արգելուլ զնա ի ճաշակելոյ ի տնկոյ իմեքէ ի մահաբերէ, որ ոչ եթե անպիտան ինչ ի կերակուրս մարդոյ էր եւ ոչ՝ բնութեամբ տունկն մահաբեր« եւ վասն այնորիկ ինչ արգելաւ մարդն ի ճաշակելոյ ի նմանէ« այլ անսաստութիւնն եղեւ պատճառ մահուան մարդոյն իբրեւ յանցաւորի, որ անցանիցէ զհրամանաւ հրամանատուի, որ նմա կարգեալ իցէ£
3 Արդ, ժտեցոյց թշնամին զմարդն անցանել զհրամանաւն Աստուածոյ« որպէս զի ոչ եթե ստուգեալ՝ գիտէր, եթե այնու նմա վնաս ինչ գործել կարիցէ« այլ՝ կարծեաւք՝ ի թեթուս մատուցեալ« եթե լիցի՛ եւ թե չլինիցի՛£ 4 Եւ յետոյ, յԱստուածոյ պատուհասէն, որ առ մարդն եղեւ վասն պատուիրանազանցութեանն, իմացաւ, եթե պատուիրանք նորա մահ գործեցին£ 5 Եւ յիրաւի պատժեցան ե՛ւ նա, ե՛ւ մարդն, զոր յաւժարեցոյց յանսաստութիւնն՝ ճաշակել ի փայտէն, որ ոչ բնութեամբ մահաբեր էր« այլ յԱստուածոյ սպառնալեացն եղեւ այնպիսի իրաց պատճառ£ 6 Եւ որպէս բժշկի ոչ կարեմք մեղադիր լինել վասն յառաջագոյնն զգուշացուցանելոյ՝ որո՛վ աւրինակաւ կարիցէ մարդն առողջանալ, եւ նորա թողեալ զպատուէրս բժշկին՝ անսայցէ թշնամւոյն, որ զվնասարար խրատսն տայցէ նմա« որով ոչ, զպատճառս վնասուն ի բժշկէն, որ յառաջագոյնն գուշակեաց նմա, իմանալի է« այլ՝ ի թշնամւոյն, որ ի պատուիրանէ բժշկին նմա զվնասն հնարեցաւ, նոյնպէս եւ զՍատանայէ ասեմք. լեալ թշնամի մարդկան, որ չեւ եւս գիտէր զհանգամանս չարեաց« այլ ի պատուիրանէն Աստուածոյ ուսեալ՝ կամեցաւ վնասել մարդոյն« զի, եթե առանց Աստուածոյ կամաց ի ծառոյն ճաշակիցէ, առնուցու պատիժ զմահ, քանզի թե յառաջագոյն չէր գուշակեալ Աստուածոյ մարդոյն չուտել ի կերակրոյ ծառոյն« եւ նորա յանգէտս կերեալ« չլինէր նմա պատիժ մահ© կա՛մ որպէս թե առ ի չգիտանս եկեր« կա՛մ որպէս թե առ չժուժալոյ՝ ի կերակրոյ ծառոյն. չէր ինչ պատժի պարտական, քանզի եւ մանուկ կաթնակեր, որ յայլ ինչ կերակուր մտաբերիցէ« ոչ պատժելի է, այլ՝ արգահատելի« որպէս թե առ ի չգոյէ կաթին յայն յաւժարեաց£ 7 Նա՛, եւ Աւձն« որ է Սատանայ« յիրաւի պատժեցաւ վասն ընդ անագորոն թշնամութեան ընդ մարդոյն ունելոյ£
8 Եւ արդ, սկիզբն չարեաց զնախանձն ասեմք եւ զնախանձն՝ յառաւել զմարդն պատուելոյ եւ զչարիսն՝ յանհնազանդութենէն, զի Աստուած այնպէս առաւել զմարդն պատուեաց« եւ նորա անսաստեալ՝ զընկէց զպատուիրանն£ 9 Ուստի զամենայն ինչ, որ լինի չար« որ բնութեամբ չար գիտեմք« այլ զի առանց կամացն Աստուածոյ գործին իրք ինչ, լինին չար£
10 Նա՛, եւ ընդ լինելն իսկ Սատանայի յԱստուածոյ՝ գիտաց, եթե անսաստել ումեք Աստուածոյ չար է եւ ոչ՝ բարի, քանզի ոչ եթե անմիտ ինչ ոք եղեւ նա յԱստուածոյ, եթե չգիտէր« եթե որ ինչ ըստ Աստուածոյ կամացն լինի՝ բարի« եւ որ ինչ արտաքոյ քան զնորա կամսն՝ այն չար է£ 11 Եւ վասն այնորիկ յիրաւի տանջէ զնա Աստուած, զի գիտէ զբարին եւ ոչ առնէ եւ հմուտ է չարին եւ ոչ խորշի£ 12 Եւ ոչ չար եւ չարչարիչ հաստատեաց զնա Աստուած եւ ոչ՝ փորձիչ, եթե նովաւ փորձեալ՝ զարդարս զտեսցէ, եւ ոչ ինքն յանձնէ չար գտեալ եւ ոչ՝ անարար եւ հակառակ Աստուածոյ, այլ՝ մտաւոր եղեալ յԱստուածոյ եւ հմուտ գիտութեան, թե չար է հակառակ կալ Աստուածոյ հրամանին. եւ յայն, զոր գիտէրն, թե չար է, յանդգնեցաւ. զանսաստութենէն ասեմք£ 13 Եւ անսաստութիւնն ոչ եթե անձնաւոր ինչ յառաջագիւտ եհաս ի գիտութիւնն Սատանայի« այլ՝ իբրեւ զմի ինչ եղեալ ի դիպաց կամեցելոյն£
14 Նա՛, եւ զմարդոյ յիրաւի ասեմք կրել պատուհաս ընդ որոց գործիցէ, քանզի կամաւ երթայ յուսումն այնպիսի իրաց« յորոց, յորժամ եւ կամիցի, եւ մեկնել կարող է, քանզի ե՛ւ կամելոյն, ե՛ւ չկամելոյն ունի իշխանութիւն« զորոյ զհետ երթայ, եւ կարելն, զոր ինչ կամիցի առնել£
[ԺԳ]
1 «Որովհետեւ«եւ ասեն«եւ չարեաց արարիչ զԱստուած չկամիք ասել« այլ՝ ի մարդկանէ եղեալ, թելադրութեամբ Սատանայի« ի հնազանդելոցն նորա եւ ի խաբեցելոց, եւ յիրաւի կրեն պատիժս« զի կարէին հատանել ընկենուլ ի բաց զչարիսն« եւ ոչ կամեցան, եւ արդ վասն նորին իսկ Սատանայի
10

հարցցուք© այնպիսի՞ արդեւք արար զնա Աստուած, եթե՞ ինքնին այնպիսի չէր եւ յաւժարեաց ի չարաբարել»£
2 Եթե այնպիսի արարեալ էր զնա Աստուածոյ« պատիժս ի նմանէ չէր պարտ պահանջել« զի պահեաց զպայման բնութեանն, յոր արարն զնա Աստուած, եւ որ ոք ոչ կամաւք ինչ գործէ« ընդ այնր պատիժ չպարտի կրել, բայց որ կամաւք կարող է գործել եւ գործ ինչ յոռութեան գործիցէ« յիրաւի պատժի« զի ոչ եկաց յայնմ, զոր Աստուածն կամի£ 3 Ապա եթե յԱստուածոյ բարւոք եղեւ եւ անձամբ յանձնէ դարձոյց զկամսն ի չար, հեռացուցեալ զինքն ի լաւէն« յիրաւի պահանջի, ընդ որոց յանդգնեցաւն, պատիժս, զի զՍատանայ մեք ոչ յԱստուածոյ Սատանայ եղեալ գիտեմք, այլ զ«Սատան» անուն վասն խոտորելոյն առ իւր անուն, քանզի «Սատանայ» յԵբրա յեցւոց եւ յԱսորւոց լեզուէ «խոտորեալ» թարգմանի, այլ՝ զաւրութիւն իմն զգայուն լաւութեանց հաստատեցաւ յԱստուածոյ եւ ի թշնամութենէ ընդ մարդոյն ունելոյ իւրոյն կամաւք եղեւ բանսարկու. թողեալ զԱստուածոյ հպատակութիւն՝ սկսաւ անսաստել եւ հակառակ կալ Աստուածոյ հրամանացն ուսուցանել մարդկան եւ իբրեւ զապստամբ յետս կացեալ՝ թիւրեցաւ յԱստուածոյ. եւ վկայէ բանիս աստուածական բարբառն« որ ապստամբ վիշապն կոչէ զնա, եթե «Հրամանաւ սպան զապստամբ վիշապն»£ 4 Եւ արդարեւ իսկ Բանն Աստուած սպան զՍատանայ այնու, զի կոխելոյն զնա ետ իշխանութիւն£ 5 Արդ, «ապստամբ» կոչէ զնա Գիր. եթե նոյնպիսի, որպէս եղեւն յԱստուածոյ, կացեալ էր« ապա ոչ «ապստամբ» կոչէր զնա, զի որ ապստամբի ոք« թողու զիւր պայմանն, որով ոչ անարար իսկ ցուցանի, զի եթե անարար էր« ապա ոչ յիւրմէ բնութենէն փոխէր, քանզի չմարթի բնութեան իմիք՝ առանց կամաց մերթ բարի լինել« մերթ չար£
[ԺԴ]
1 «Իսկ արդ, եթե ոչ անարար էր«եւ ասեն«եւ Սատանայ եւ ոչ այնպիսի եղեալ յԱստուածոյ եւ անձամբ զանձն դարձոյց ի լաւէ անտի ի յոռին« որ է՝ ի հնազանդութենէ յանհնազանդութիւն« արդ զայն ասացէ՛ք© գիտէ՞ր Աստուած, եթե այնպէս լինելոց էր« թե՞ չգիտէր£ 2 Թե գիտէր եւ արար« ինքն է պատճառ՝ նորա ի լաւութեանցն դառնալոյ£ 3 Ապա թե ոչ գիտէր« զիա՞րդ առնէր զայն, զոր ոչն գիտէր, թե որպիսի՛ ինչ ոք լինելոց իցէ»£
4 Անգիտութիւն կարծել զԱստուածոյ անհնարին յիմարութիւն է, քանզի միայն ինքն կանխագէտ է հանդերձելոց. այլ քանզի բարերար էութիւն է Աստուած« ոչ կամեցաւ զազնուականութիւնն իւր ծածկել£ 5 Վասն որոյ յառաջագոյն գիտէր զՍատանայէ, եթե թիւրելոց է եւ զմարդիկ յանցուցանելոց՝ առ ի չունկնդիր լինելոյ հրամանաց նորա. որով միանգամայն վասն անձնիշխանութեան մարդոյն երեւելոյ արար զնա Աստուած« զի առաւելութիւն բարերարութեան նորա յայտնի լիցի մարդկան՝ «վասն թողութեան» տալոյ մարդկան յառաջագոյն գործելոցն մեղաց, զի, յորժամ զՍատանայ ամբարշտացեալ տեսանիցեն եւ չբարձեալ ի միջոյ« եւ վասն իւրեանց մեղացն իմանայցեն, թե գոյ հնար թողութեան ապաշխարութեամբ, զի Աստուածոյ բարերարութիւնն ցուցանիցի« եւ մարդիկ զշնորհն նորա գիտասցեն, զի եթե այն այնպէս չէր լեալ« եւ ոչ բարերարութեանն նորա ոք խելամուտ լինէր£
6 Նա՛, «Բնաւ իսկ«եւ ասեն,- յետ թիւրելոյն Սատանայի եւ խաբելոյ զմարդն ընդէ՞ր իսկ ոչ եբարձ ի միջոյ« զի մի զբազումս սպանանիցէ»£
7 Ոչ եթե չէր կարող Աստուած բառնալ զՍատանայ ի միջոյ« քանզի չիք ամենեւին տկարութիւն զԱստուածով, այլ զի չէր ինչ մեծ գործ Աստուածոյ զՍատանայ ինքնին, անձամբ սպանանել« զարարած մի զիւր փոքր յոչ ինչ դարձուցանել« զի մի կարծիցի, թե վասն չժուժալոյ չարութեանն նորա սպան զնա. երկրորդ անգամ՝ զի անծանաւթ եւս լինէր առ յապա մարդկան Աստուածոյ բարերարութիւնն« թե յառաջագոյն սպանեալ էր զՍատանայ, զի ոչ ոք ունէր նշանակ ինչ յայտնի՝ «բարերար» կոչելոյ զԱստուած, այլ թերեւս եւ կարծիք ինչ ի մէջ մտանէին, թե հաւասար ինչ ոք էր նա Աստուածոյ, եւ աճապարեաց, ի միջոյ եբարձ. վասն որոյ պահեաց զնա եւ ոչ կորոյս ի միջոյ« զի
11

մարդիկ, յորժամ լաւութեանցն հմուտ լինիցին« յաղթեսցեն նմա փոխանակ այնոցիկ, որ յառաջնումն յաղթեցան ի նմանէ£
8 Այն իսկ մեծ եւ զարմանալի է« զի մարդն Աստուածոյ, վառեալ Աստուածոյ աւգնականութեամբ« պատերազմեալ՝ յաղթիցէ Սատանայի£ 9 Որպէս մարտուսոյց ոք ամենայն հնարիւք հնարեալ՝ զիւր աշակերտսն թեքել առ ի ցուցանելոյ զհանգամանս մարտիցն« որով մարթիցեն յաղթել ախոյանից« եւ առաքիցէ զնոսա ի հրահանգս՝ մրցել ընդ ախոյանսն եւ յաղթութեանցն ուշ առնել խրատիցէ« մինչեւ զկեանս անգամ արհամարհել, զի լաւ համարի, թե վասն անուան բարւոք մեռանիցին« քան թե կենդանի կայցեն եւ վատանուն լինիցին© եւ նոցա զթելադրութիւնս վարդապետին ի մտի եդեալ եւ՝ զպարգեւս ընդ յաղթութեանն՝ գեր ի վերոյ լինիցին ախոյանին եւ պսակեալ՝ առ վարդապետ ն հասանիցեն եւ նշանակ ճգնութեան ընդ ախոյանին առ նա զպսակն բերիցեն£ 10 Ապա եթե զմարտուսոյցն զմտաւ ոչ ածիցէ եւ յաղթութեան եւ պսակի ոչ ցանկանայցէ« կործանի վատանուն յախոյանէ անտի, յիրաւի այնուհետեւ թշնամանի եւ տանջի եւ մահու պատիժ փոխանակ ընդ վատութեանն կրէ© նոյնպէս եւ զԱստուածոյ իմանալի է« թե իւրովք պատուիրանաւք վառէ գեղեցիկ զմարդիկ առ ի պսակելոյ զյաղթողն եւ յամաւթ առնելոյ զվատացեալն£ 11 Իսկ եթե ոք յոչ ինչ զԱստուածոյ զպատուիրանսն համարիցի« յորժամ մրցել ընդ բանսարկուին մա տչիցի, վաղվաղակի կործանի« քանզի չունի զնշանակս յաղթութեանն եւ յիրաւի կրէ պատիժս պատուհասից այնպիսին« զի ոչ նմանեաց ընկերին, որ կռուեցաւ եւ յաղթեաց£ 12 Արդ, վասն այնորիկ թողեալ է Աստուածոյ զՍատանայ, իբրեւ ի հրահանգս կռուանոցաց, յաշխարհի« զի յորժամ իւր նահատակեալքն կռուիցին եւ յաղթիցեն նմա, պարծանք առաջնոյ յաղթութեանն նորա քակեսցին յայժմուն այնպիսեացն մարդկանէ« որ լաւութեանցն ցանկութեամբ պարտիցեն զնա եւ նշան յաղթութեան զնահատակութեանն կանգնիցեն, քանզի կոխան արկեալ ընդ ոտիւք մերովք՝ անկեալ դնի մեռեալ եւ կործանի առ ի լաւութեանցն ցանկութեան մերոյ ի պարտութիւն մատնեալ£
[ԺԵ]
1 Արդ, յետ այսր ամենայնի հաւանութեանց յամառեալ՝ զնոյն ի մէջ բերեն© «Բնութեամբ են,- ասեն,- չարիք եւ ոչ՝ կամածինք»£ 2 Եթե բնութեամբ իցեն« ընդէ՞ր աւրէնք ի թագաւորաց դնիցին« եւ սաստք՝ յիշխանաց« եւ պատիժք՝ ի դատաւորաց© ո՞չ ապաքէն՝ վասն կարճելոյ չարեացն£ 3 Եթե բնութեամբ իցեն չարիքն, ոչ պարտի աւրէնսդիրն աւրէնս դնել« եւ ոչ իշխանն՝ պատիժս ի վերայ չարագործին ածել. ընդէ՞ր պատժիցեն զայն, որ ոչ կամաւքն չար իցէ« որում արգահատելն պարտ էր եւ ոչ՝ պատիժս ի վերայ հասուցանել£
4 Եւ արդ, այնպիսւոյն եթե կին շնայցէ« չպարտի մեղադիր լինել, քանզի ոչ կամաւ, որպէս ասենն, յաւժարեցաւ ի Չարն, այլ բնութեամբ բռնադատեցաւ£ 5 Եւ եթե որդւոյ իւրոյ սուր առեալ՝ ի վերայ խաղայցէ« մի լիցի նմա մեղադիր, զի ոչ իւրով կամաւ երթայ« այլ Չարն տանի զնա յայն£ 6 Եւ եթե ի դրացւոյ եւ ի բարեկամէ թշնամանեսցի, մի փոխարէն թշնամանեսցէ« այլ, առաւել, արգահատեսցէ եւս, զի ոչ եթե նա ինչ թշնամանէ« այլ՝ Չարն, որ բռնաբար վարէ զնա£ 7 Նոյնպէս յորժամ դուստր զմայր անարգիցէ« եւ նու՝ զկեսուր իւր« եւ կին՝ զայր« եւ ծառայ՝ զտէր« եւ եղբայր՝ զեղբայր« մի ինչ տարցին ընդ միտ, որք անարգեցանն« այլ արգահատեսցեն նոցա որպէս ի Չարէն բռնադատելոց£
8 Իսկ եթե տեսանեմք, եթե թագաւորն զիւրոց աւրինաց վրէժս պահանջէ եւ պահանջմամբ վրիժուցն զվնասն կարճէ« եւ դատաւորն զգողն եւ զաւազակն պրկէ եւ քերէ վասն զվնասակարութիւնն ի միջոյ բառնալոյ« եւ հայր զորդի դժնեայ մահապարտեալ դատաւորաց մատնէ« եւ այլքն՝ ամենեքեան, իւրաքանչիւր զանցնիւր զանարգանաց վրէժս պահանջեն կա՛մ անձամբ, կա՛մ իշխանաւք« յայտ է, թե չարիքն, որ գործին, կամածինք են եւ ոչ՝ բնականք£ 9 Բայց, աղէ՛, դու զկարին իսկ զոք շռայլեալ ցանկութեամբ պրկեա՛ եւ մտրակեա՛. տեսանես, թե բնաւ, ամենեւին գտանիցի՛ ի նմա յիշատակ ցանկութեանն. եւ արդարեւ ոչ ինչ ընդ վայր ասացեալ է բան Իմաստնոյն« թե «Ծառայ, որ ընդ ունկն ոչ լսէ, ընդ մկանունս տան լսել նմա»£
12

10 Նա՛, եւ այլուստ եւս մարթեմք իմանալ, զի մարդոյ բնութիւն բարեաց ցանկացող է« եւ ոչ՝ չարեաց, զի շունն« որ շնայ« մինչ դեռ իսկ ի գործ շնութեանն իցէ, եթե «շուն» ոք կոչէ զնա« ըմբոստանայ, եւ պոռնիկն« որ յայտնի պոռնկի« զանուն պոռնկութեանն չախորժէ լսել, նոյնպէս եւ գողն եւ աւազակն եւ այլ եւս չարագործքն« թեպէտ եւ զգործ չարագործութեան գործեն, զանուն չարագործութեանն յանձն ոչ կամին առնուլ£ 11 Նա՛, եւ կեղծաւորն, կեղծաւորեալ« որ մեղմեխանաւք ընկերին կամիցի վնաս առնել« թաքուցանէ զկեղծաւորութիւնն եւ, որպէս թե բարւոյ ինչ խրատ տայցէ, հրապուրեալ՝ արկանէ ընդ վնասիւք զանմեղն© եւ եթե ոչ զբարւոյ զդէմս զգեցեալ մեղմեղիցէ« չկարէ ըստերիւրել յիրաւանց զիրաւագէտն£ 12 Նա՛, եւ յորժամ զխիստ ոք իշխան կամիցի ի քաղցրութիւն ածել« չկարէ յայտ երթալ ասել, թե «Դու խիստ ես». այլ քաղցրախառն բանիւք մատուցեալ՝ ողոքէ, թե «Դու« տէ՛ր« քաղցր ես եւ բարերար ամենեցուն« ամենեքին գոհ են զքէն« բոլորք առ իրաւագէտս ունին»© եւ այնպէս կարէ մեղմով քաղցրացուցանել զխստութիւն իշխանին եւ խոնարհեցուցանել, ածել յիրաւն եւ յարժան£ 13 Նոյնպէս եւ առ ցասուցեալն եւ տրտմեալն եւ առ նախանձոտն քաղցրութեամբ ոք մատչի եւ ցածուցանէ£ 14 Եւ անտի յայտ է, թե բարեաց ցանկացող է բնութիւն մարդկան եւ ոչ՝ չարեաց£
15 Եւ եթե գազանացն գազանութիւն Չար ինչ բնութեամբ կարծեցուցանիցէ նոցա« գիտասցեն, զի կէսքն յանասնոցն ի պէտս արարան« որպէս եւ արջառ եւ ոչխար եւ ամենայն ինչ, որ ուտելի է եւ կրելի է, եւ կէսքն՝ վասն երկիւղ ի միտս մարդկան ծնուցանելոյ, զի թե գազանք ահագինք ե՛ն« ե՛ւ վիշապք, ե՛ւ աւձք, ե՛ւ այլ ճճիք վնասակարք« եւ մարդն այնչափ հպարտացեալ է, մինչ ըստ Աստուածոյ երկիւղին սահմանս արտաքոյ ելեալ՝ անսաստէ« եթե այնպիսի զարհուրեցուցիչք չէի՛ն, ո՜րչափ եւս առաւել չկայր երբեք յակաստանի£
16 Նա՛, եւ նոքին իսկ« որ չարքն կարծին անմտաց« երբեք երբեք աւգտակարք լինին եւ զերծուցիչք ի մահուանէ£ 17 Զի՞նչ չար քան զաւձ կայցէ« եւ ի նմանէ՝ թերիակէ եւ ի սպանող դեղոց« որ ի նենգութենէ մարդկան կազմեցան« չեւ հասուցեալ՝ եւ անդէն բուժէ£ 18 Եթե բնութեամբ չար ինչ էր աւձ« կամ Չարի իրիք արարած« ապա չգտանէր ինչ ամենեւին ի նմա աւգտակար« եւ ոչ զգաւնանայր երբեք ի գազանութենէ անտի իւրմէ© նա, աւանիկ տեսանեմք ի հնարագիտութենէ թովչաց զգաւնացեալ՝ իբրեւ զչուան խաղալիկ է նոցա եւ բազում անգամ բնակեալ ի տան՝ չմեղանչեն բնակչացն£ 19 Եւ արդ, եթե հեթանոս իցէ, որ չար ինչ բնութեամբ կարծիցէ« յանդիմանեսցի յիւրոց արուեստակցացն յաւձապաշտացն, որ այնչափ զգաւնացուցանել զաւձս գիտեն« մինչեւ կոչել յուռթիւք ի տունս եւ կերակուրս մատուցանել« որպէս Բաբելացիքն՝ վիշապին, զոր պաշտէինն, եւ սպան զնա Աստուածոյ սիրելին նովին ընդելական կերակրովն£
20 Եւ եթե մոգ իցէ եւ Չարի արարած զգազանսն վասն գազանութեանն ասիցէ« ի հասարակաց մտաց փաշաման կրեալ՝ ըմբերանեսցի, զի եթե գազանքն Չարի արարածք իցեն« եւ երկիր՝ Բարւոյ« զիա՞րդ Բարւոյն արարած Չարին արարածոց դայեակ մտեալ՝ սնուցիչ լինիցի« որք ի նմանէ կերակրին եւ ի ծոց նորա հանգչին, զի երկու հակառակք իրերաց միմեանց ծախիչք են« որպէս խաւարի՝ լոյս« եւ ջեր՝ սառամանեաց£ 21 Արդ, եթե գազանք Չարի արարածք էին« եւ երկիր՝ Բարւոյ« ծախել պարտ էր զնոսա երկրի եւ ոչ՝ սնուցանել« սպառել եւ ոչ՝ սերել£ 22 Ապա եթե երկիր ե՛ւ զգազանսն սնուցանէ, ե՛ւ ոչ ապականէ« յայտ է, եթե յորմէ՛ արարչէ երկիր լեալ է, ի նմանէ եւ գազանքն արարեալ են, եւ չիք ինչ Չար բնութեամբ, քանզի չիք ինչ արարիչ չար՝ բնութեամբ, եւ մանաւանդ թե եւ գազանք իսկ« զոր ասեն, թե ի չարէ արարչէ եղեալ են« ցուցանեն, թե չեն ուստեք, այլ՝ յերկրէ այնու, զի յերկրէ կերակրին եւ ի նմա բնակեն եւ անդրէն ի նոյն շրջեալ՝ հողանան£ 23 Նա՛, թե եւ ի Չարէ ինչ էին չարք արարեալ« ոչ ինչ ի նոցանէ աւգտակար գտանէր« այլ՝ ամենեւին իսկ վնասակար£ 24 Իսկ արդ, եթե տեսանեմք« զի կիսոցն մորթքն պատսպարան մերկութեան մերոյ լինին, եւ կիսոցն ճրագուն՝ դեղ նեղի« եւ այլ ինչ՝ յանդամոցն« որպէս առեւծուն եւ արջոյ եւ այլոցն, ըստ իւրաքանչիւր մի ըստ միոջէ« յայտ է, եթե ի բարւոյ արարչէ լեալ են՝ վասն միոյ իրիք աւգտակարին գտանելոյ ի նոսա, զի որ չար ինչ է« նորա ամենայն ինչ վնասակար է« ե՛ւ մորթ, ե՛ւ միս£ 25 Այլ զնոցա որպէս զմորթն զգենումք« եւ ոչ
13

վնասէ« եւ զմիսն եթե սիրտ ուրուք առնոյր, եւ ուտէր, ոչ վնասէր© որպէս վարազի, որ գազանագոյնն է քան զամենայն գազանս, ուտի միսն եւ ոչ վնասէ, նոյնպէս եւ զնոցայն եթե ուտէր ոք, վնասէր£
26 Եւ յարջառ« զոր ասեն, եթե ի բարւոյ արարչէ արարեալ է« գտանի ինչ վնասակարութիւն. զցլու միս ուտել դարման է մարմնոյ« բայց եթե զարիւնն ոք ըմպիցէ, սատակի£
27 Նոյնպէս եւ ի բանջարս է՛ ինչ, որ առանձինն սատակիչ է եւ խառնեալ ընդ այլ բանջարս՝ բժշկիչ պէս պէս ցաւոց լինի£ 28 Զմանրագո րն եթե լո կ ոք ուտիցէ, սատակիչ է եւ խառնեալ ընդ այլ արմատս՝ քնածու լինի քնահատաց£ 29 Եւ զհազար եթե ի տաւթ ժամանակի ուտիցէ ոք« քանզի զովացուցիչ է« զտապս ի փորոյն փարատէ, եւ եթե ի հով ժամանակի ուտիցէ ոք« վնասէ, եւ եթե զջուրն քամեալ՝ անապակ ըմպիցէ ոք« սատակի, եւ եթե զսերմնն աղացեալ՝ ջրով ըմպիցէ« ի ցանկութենէ արկանէ£ 30 Եւ կանեփուկն թուփ ինչ է« որոյ սերմն նորա դեղ է, եւ նոյն դարձեալ՝ կասեցուցիչ ցանկութեան£ 31 Եւ մոլախինտդ« որ առանձինն ի յայտնի ինչ ժամանակի սպանող է« նովիմբ զմաղձս հնացեալս հնարին բժիշկք հատանել£ 32 Եւ կաղանչանան ազգ ինչ առանձինն սպանող է եւ խառնեալ ընդ այլ դեղս՝ մաղձադեղ է, բուժիչ ի մահուանէ£
33 Արդ, յայսպիսի իրս անհարթս առ ոչ ուղիղ հայելոյ կարծեցին, եթե Չար ինչ բնութեամբ իցէ£ 34 Բայց Աստուած այսպէս իմաստուն զմարդն կազմեաց« զի եւ ի դարմանիչսն մարթիցէ վայելել, եւ որ վնասակարքն կարծիցին« եւ անտի եւս հնարիւք աւգտակարութիւնս կարիցէ գտանել՝ առ ի յանդիմանելոյ զբարս անմտացն, թե չիք ինչ, որ բնութեամբ չար է£
[ԺԶ]
1 Բայց թեպէտ եւ նոքա աստուածական Աւրինաց ոչ հաւատան« մեք յուղղորդ պատասխանւոյ զմեր ընտանիս մի զրկեսցուք£
2 Այնչափ ինչ չար ի գազանացն բնութեամբ ոչ գոյր« մինչեւ ածեալ զնորարարսն առ նորաստեղծն՝ նմա նոցա անուանս հրամայէր դնել£ 3 Եւ եթե մաւտ ոչ գային« զիա՞րդ միոյ միոյ, ըստ իւրաքանչիւր ազգաց, անուանս յաւրինէր£ 4 Ապա եթե մաւտ գային եւ ընդելութիւն ընդ մարդոյն ունէին« յայտ է, թե ո՛չ՝ չարք էին եւ ո՛չ՝ մարդոյն վնասակարք£ 5 Այլ, յետ անցանելոյ մարդոյն զԱստուածոյ պատուիրանաւն տուան նմա զարհուրեցուցիչք՝ առ ի չհպարտանալոյ հողեղինին, որ ի հողոյ եղեւ եւ ի հող դառնալոց էր£
6 Եւ առաջնոյ չվնասակարութեան գազանացն մարդոյ այժմու համբոյրս եւ ընտելութիւնս վկայեն, զի ոմն զգայլոյ կորիւնս սնուցանէ« եւ իբրեւ զշան կորիւնս առ ընդելութեան ընդ անձն անկանին£ 7 Եւ միւսոյն զառիւծու կորիւն սնուցեալ՝ ածէ ի համբոյր եւ ի քծինս« մինչեւ պատել զսնուցանելեաւն, եւ եթե այլ ոք ի նա հուպ գայցէ« չմոռացեալ զբարս գազանութեանն՝ ի վերայ յարձակի, եւ նորա սաստեալ գազանին իբրեւ շան՝ ցածուցանէ յանսաստ գազանութենէն£ 8 Եւ այլոյ զարջոյ թոժիւն սնուցեալ՝ կաքաւիչս ուսուցանէ եւ նմանեցուցեալ բարուց մարդկան՝ զգազանաբարոյն ցածուցանէ£ 9 Եւ այլոց զկապիկս անապատականս ըմբռնեալ ՝ հտպիտս եւ ընչապտուկս եւ ամենաչար ուսուցանեն£ 10 Եւ այլոց զքարբս իգակերպսկալեալ՝ թովչութեամբք յընդելութիւն մարդկան ածեն« ջրեցուցեալ զթոյնսն սպանողս£ 11 Արդ, եթե չար ինչ էին գազանքն բնութեամբ« չէր հնար վնասակարացն ընդ իւրեանց վնասակարին ընդելութիւն ունել£ 12 Եւ թե զխորշակս եւ զսառամանիս ի վնասակարութեանն ի չարէ արարչէ կարծիցեն« գիտասցեն© եթե ոչ ձիւն եւ սառամանիք պնդէին զլերինս« արմատք խոտոց ոչ պարարէին, եւ եթե ոչ տաւթ ջեռուցանէր զանդաստանս« պտուղք ոչ հասանէին£
[ԺԷ]
1 Եւ եթե զախտս եւ զհիւանդութիւնս եւ զմահս տարաժամս եւ զբնաւ զմահ իսկ ի չարէ ինչ արարչէ իմանայցեն, եթե աստուածական Աւրինաց հաւատային, անդստին յԱւրինացն առնեաք պատասխանի£ 2 Բայց որովհետեւ ի չարէ արարչէ դնեն զայսպիսի անհարթութիւնս« հարցցուք եւ մեք ցնոսա© բարեացն արարիչ եւ չարեաց՝ ո՞ քան զո՞ հարուստ իցէն£
14

3 Եթե ասիցեն, եթե բարեացն արարիչ հարուստ է« ստեն, զի եթե հարուստ ոք էր նա քան զչարեացն արարիչ« ոչ տայր նմա զվնասակարութիւնսն յիւր՝ ի բարի, արարածսն արկանել£ 4 Նա՛, եւ տեղի եւս չէր պարտ տալ նմա յիւրումն վայրսն, զի եթե կարող ոք ինչ էր« նախ իւր տեղիս զատ ի նմանէ առնէր եւ ապա՝ արարածս, զի՛նչ եւ կարող էր առնել£
5 Արդ, զայն ասասցեն© կարո՞ղ էր զնա մերժել Բարին յիւրոց՝ ի բարւոք, արարածոցն« եթե՞ չէր կարող£ 6 Եթե ասիցեն, եթե կարող էր« լուիցեն. եթե կարող էր մերժել զՉարն եւ ոչ մերժեաց« ինքն է պատճառ վնասուն£ 7 Եւ եթե ոչ էր կարող մերժելոյ զՉարն« գտանի, զի հարստագոյն քան զնա էր Չարն« որ բռնաբար նեղէ եւ ապականէ զբարւոք արարածս նորա£ 8 Դարձեալ եւ այն եւս սուտ է« զոր ասենն« թե ի վախճանի յաղթե նմա Բարին, զի որ յառաջնումն չկարաց յաղթել« յայտ է, թե եւ ի վախճանի չկարէ յաղթել£
9 Այլ մեք զցաւոց եւ զմահուան բազում ինչ պատճառս ունիմք ճշմարիտ բանիւ ի մէջ բերել£ 10 Նախ՝ այն իսկ, զի յորժամ մարդն զԱստուածոյ պատուիրանաւն անց« ապա եղեւ ընդ ցաւովք եւ ընդ մահուամբ, քանզի ցկինն ասաց, թե ցաւովք եւ Տրտմութեամբ որդիս ծնջիր, եւ ցայրն՝ թե աշխատութեամբ եւ Քրտամբք երեսաց քոց կերիցես զհաց քո« մինչեւ լիցի քեզ դարձ անդրէն յերկիր՝ ուստի առար, զի հող էիր« եւ ի հող դարձջիր, որով յայտ է« զի թեպէտ եւ բնութիւն մարդոյյ, քանզի մարմնապատ է, ընդ ցաւովք եւ ընդ մահուամբ կարծէր« այլ թե կացեալ էր ի պատուիրանին, պահէր զնա կենդանարարն կենդանի© որ յոչնչէն կարող եղեւ զշունչ մարդոյն առնել« եւ պահէ միշտ կենդանի եւ անմահ« նոյն եւ զմարմինն, զոր յերկրէ ստեղծ, կարող էր պահել կենդանի£
[ԺԸ]
1 Այլ իբրեւ զայս լսեն թշնամիք ճշմարտութեանն« ազգի ազգի զինուք վառին ընդդէմ ստուգութեանն, զի կէսքն ասեն, թե «Չէր մարթ մարմնաւորի անմահ կալ», եւ այլքն ասեն. «Վասն զի ոչ տեւէր մարմինն ընդ շնչոյն յերկար ժամանակս կեալ« հարկ է անտեւականին մեռանել»£ 2 Այլ զառաջինսն յանդիմանեն Եղիա եւ Ենովք« որ ցայժմ կենդանի են, եւ զայլսն՝ հասակաց համաւրէնն յարութիւն, զի «Եթե այժմ, վասն զի անտեւական են մարմինք, յայն սակս մեռանին« ապա եւ ի յարութեան,- ըստ նոցա բանին,- չտոկան ընդ շնչոյն. եւ այսու յայտ առնեն, թե զյարութիւնն իսկ մարմնոյ խափանել կամին« ուր աստուածական Գիրք եւ արարածոց բնութիւնք անդադար վկայեն զյարութենէ մեռելոց£
3 Այլ ասեն© «Թե ոչ մահկանացու իսկ էր մարմին« զիա՞րդ էր, զի վասն դոյզն յանցմանն անկանէր ընդ մահուամբ« եւ ոչ արգահատէր նմա արարիչն եւ ներէր յանցմանն»£
4 Զի ներող եւ արգահատող է արարիչն« այն ամենեցուն իսկ յայտնի է եւ առաւել՝ յայնմանէ« զի յետ յանցանելոյ մարդոյն իջեալ անմարմինն՝ իբրեւ զմարմնաւոր ոք ոտնաձայն առնէր ի Դրախտին եւ մեղմով եւ աղերսալից բարբառով ասէր ցյանցուցեալն՝ Ո՞ւր ես, Ադամ« զի, մի՛՝ տագնապեցուցեալ՝ չտայցէ ուշաբերել նմա ապաշխարութեան£ 5 Եւ զի չեկն ի զղջումն յանցուցեալն« յիրաւի կրեաց պատիժ զմահ. դարձեալ եւ այլ ազգ եւս՝ զի իւրոյ արարչին յառաջագոյն պատուիրեալ էր նմա, թե Յորո՛ւմ աւուր ուտես ի պտղոյ ծառոյն« ի նմին մեռանիս, եւ թշնամին յետոյ եկեալ՝ ասէր. Ոչ մեռանիս« այլ իբրեւ զաստուածս լինիս£ 6 Եւ արդ, ո՞յր բանից պարտ էր հաստատուն լինել. ա՞յնր, որ յառաջագոյն զգուշացոյց« եւ կամէր ունկնդրութեամբ պատուիրանին զնա անմահ պահել« եթե միւսո՞յն, որ պատրանաւք ջանայր զնա մահկանացու առնել£ 7 Եւ եթե չէր արարչին յետ անցանելոյ զպատուիրանաւն զմարդն մահկանացու արարեալ« հանապազ մարդն Սատանայի հաւատայր եւ ոչ՝ Աստուածոյ« զի սա ասաց՝ «Թե ուտես ի պտղոյն« մեռանիս», եւ նա ասէր՝ «Թե ուտես« չմեռանիս« այլ իբրեւ զաստուածս լինիս»£ 8 Արդ, եդ մահ ի վերայ բնութեան մարդկան արարիչ բնութեանն« զի իւր բանն հաստատեսցի« եւ չար խրատտուն պարտաւորեալ գտանիցի© զի թեպէտ առ ժամանակ մի վասն այսց երկուց պատճառանաց ընդ մահուամբ անկանիցի« այլ ըստ իւրում կարողութեան յարուսցէ միւս անգամ եւ յանսպառ յաւիտեանս կենդանի եւ անմահ պահեսցէ£ 9 Եւ որ զհրեշտակս
15

եւ զհոգիս մարդկան յոչ ընչէ արարեալ՝ կենդանիս եւ անմահս պահէ« նոյն եւ զմարմինս կարող էր կենդանի պահել, թե չէր առաջնոյ մարդոյն զԱստուածոյ հրամանն զընկեցեալ£
[ԺԹ]
1 Այլ զի Աստուած մահուան չէ պատճառ« վկայեսցէ ամենարուեստ իմաստունն« որ ասէ, եթե Աստուած զմահ ոչ արար եւ ոչ խնդայ ընդ կորուստ մարդկան, այլ Հաստատեաց Աստուած զմարդն յանեղծութիւն պատկերի իւրոյ մշտնջենաւորութեանն« եւ Նախանձու բանսարկուին եմուտ մահ յաշխարհ£ 2 Եւ դարձեալ. ինքն իսկ ասէ© Ես ասացի, թե աստուածք իցէք եւ որդիք Բարձրելոյ ամենեքին, այս ինքն է, եթե ես զձեզ անմահս արարի« եթե կացեալ էիք յիմում հրամանին, բայց որովհետեւ ոչ կացէք յիմում պատուիրանին« Դուք իբրեւ զմարդիկ մեռանիք« իբրեւ զմի յիշխանաց անկանիք© ես ո՛չ ընդ ձեր մահ կամէի« եւ ո՛չ ընդ իշխանին՝ վատ խրատտուին, անկանել£
3 Այլ «Բնաւ իսկ«եւ ասեն«եւ ընդէ՞ր եմոյծ զնոսա ի կռիւս ընդ միմեանս»£ 4 Այսու զանձնիշխանութիւնն Սատանայի եւ զմարդոյն կամին խափանել, զի Աստուած, որ աննախանձն, արար զնոսա անձնիշխանս« ոչ կամէր, թե որպէս զանասունս ի հարկէ վարիցին, եւ ապա անձնիշխանութիւնն այնուհետեւ չլինէր անձնիշխանութիւն£ 5 Բայց Աստուած թեպէտ եւ ունէր իշխանութիւն զիւրոյ արարածոյն զհանդէսն տեսանել« այլ ոչ ինքն դրդեաց զնոսա անկանել ընդ միմեանս£ 6 Իբրեւ տես զՍատանայ նախանձու բորբոքեալ« թոյլ ետ անձնիշխանին ընդ անձնիշխանին ոգորել, քանզի գիտէր, եթե ոչ ինչ տկարագոյն է սորա անձնիշխանութիւնս քան զնորայն, եւ ոչ նա՝ կանխագէտ« եւ սա՝ ոչ կանխագէտ, եւ ոչ նա՝ բռնաւոր« եւ սա՝ տկար ոք£ 7 Եւ զի չէր բռնաւոր ոք« յայնմանէ յայտ է, զի ցկինն պատրանաւք, մատուցեալ, հարցանէր« եւ ոչ բռնութեամբ զարհուրեցուցանէր£ 8 Եւ զի չէր կանխագէտ« ասէ© Զի՞նչ է այդ, զոր ասաց Աստուած« զի ի նմանէն ուսցի զհանգամանսն£
9 Դարձեալ. եւ ի Յովբայ փորձանացն է ուսանել, թե չէ Սատանայ բռնաւոր եւ կանխագէտ, զի եթե բռնաւոր ոք ինչ էր նա« ոչ, յԱստուածոյ խնդրեալ՝ առնոյր աւճան եւ ապա մխէր ի փորձութիւնսն. եւ եթե կանխագէտ էր« ոչ մատչէր փորձել, քանզի գիտէր, թե յորժամ ոչ կարէ յաղթել« յամաւթ լինելոց է£ 10 Նա՛, եւ ի տէրունական իսկ ի փորձանացն իմանալի է, թե չէ կանխագէտ այնու, զի ասէր ինքն իսկ՝ Թե Որդի ես Աստուածոյ, եւ յայտ առնէր. թեպէտ եւ լուեալ էր ի մարգարէիցն, թե գալոց է Որդին Աստուածոյ« այլ զժամանակ գալ ստեանն ոչ գիտէր£ 11 Եթե գիտացեալ էր, եթե արդարեւ Որդին Աստուածոյ էր այն« որ նմա իբրեւ զմարդ երեւէր« ոչ փորձէր զնա եւ ոչ յամաւթ լինէր, որ թեպէտ եւ յաստուածեղէն զաւրութեանցն իմացաւ զգալուստ Որդւոյն Աստուածոյ եւ տագնապեալ՝ աղաղակէր, թե Գիտեմ զքեզ, ո՛վ ես. Սուրբդ Աստուածոյ£
12 Դարձեալ. թե կանխագէտ ինչ ոք էր նա« ոչ գրգռէր զՀրեայսն՝ զնա ի խաչ հանել, թե գիտացեալ էր, թե մահն Քրիստոսի ընկենոյր զնա յիշխանութենէ ըստ այնմ, զոր ասաց Տէրն, թե Իշխան աշխարհիս այսորիկ ընկեսցի արտաքս« եւ դարձեալ՝ թե Տեսանէի զՍատանայ իբրեւ զփայլակն անկեալ յերկնից, եւ դարձեալ՝ թե Իշխան աշխարհիս այսորիկ արդէն իսկ դատապարտեալ է, զի ցուցցէ, թե ե՛ւ յիշխանութենէ անկաւ, որ աստուածանալն կամեցաւ« ե՛ւ յաւիտենական դատաստանացն պարտական եղեւ£
[Ի]
1 Արդ, որովհետեւ վասն մահու եւ ցաւոց ի վերայ մարդոյն դնելոյ ցուցաւ յաստուածատուր Գրոց, թե վասն անցանելոյ զպատուիրանաւն Աստուածոյ մտին յաշխարհ« ասասցուք եւ զայլ եւս զպատճառսն, վասն որոյ տարաժամ մահք լինին£
2 Բազում անգամ թերեւս չարիք ինչ մեծամեծք առաջի մարդոյն կայցեն« կա՛մ՝ նեղութիւնք, որոց ոչ կարէ ժուժալ« կա՛մ՝ փորձութիւնք, որոց ոչ լիցի բաւական տանել. Աստուած՝ կանխագէտ եւ մարդասէր, գթացեալ յիւր արարածն՝ տարաժամ մահուամբ զերծուցանէ զմարդն յայնպիսի չարեացն ըստ այնմ, զոր Գիրն ասէ« թե «Յառաջ քան զչարն ժողովեսցի արդարն»£ 3 Դարձեալ եւ այլ ազգ եւս.
16

առնին մահք տարաժամք, զի յամենայն տիս եւ ի բոլոր ժամանակս պատրաստական մարդոյն գտեալ՝ չզեղծիցի յաստուածպաշտութենէ£
4 Բայց թեպէտ եւ յանիծից մտին ցաւք յաշխարհ« սակայն ե՛ն եւ այլ ինչ պատճառք£ 5 Երբեմն՝ վասն մեղաց, ըստ այնմ, զոր ցանդամալոյծն ասաց Տէր, թե Ողջացար« այսուհետեւ մի՛ մեղանչեր, եւ հայեցեալ ընդ հաւատս մատուցանելեացն՝ ասէ ցմիւս անդամալոյծն, թե Թողեալ լիցին քեզ մեղք քո, զի յայտ արասցէ« թե ե՛ն ինչ ցաւք, որ վասն մեղաց լինին« եւ ե՛ն ինչ ցաւք, որ՝ ոչ վասն մեղաց, որպէս յորժամ աշակերտքն հարցին զՏէր վասն կուրին, թե Ո՞յր մեղ է վասն կուրութեանդ՝ դորա՞, թե ծնաւղաց իւրոց, եւ նա ասէ, թե Ո՛չ դորա՝ եւ ո՛չ՝ ծնաւղաց իւրոց« այլ՝ վասն փառացն Աստուածոյ, զի փառաւորեսցի ի դմա Աստուած£
6 Եւ ե՛ն ցաւք, որ ո՛չ վասն մեղաց են եւ ո՛չ՝ յԱստուածոյ ինչ ի փառս« այլ՝ ի չկշռելոյ խառնուածոցն, քանզի մարդոյ մարմին ի չորից տարերց խառնեալ է՝ ի խոնաւութենէ« ի ցամաքութենէ« ի ցրտութենէ եւ ի ջերմութենէ, եւ թե մի ինչ պակասիցէ կամ յոլովիցէ« ցաւս գործէ ի մարմնին. եւ այն կա՛մ ի շատ ուտելոյ եւ յըմպելոյ լինի« կա՛մ՝ ի սաստիկ պահոց« կա՛մ՝ յանխտիր կերակրոց« կամ՝ յոյժ ի տաւթի յաշխատելոյ« կա՛մ՝ կարի ի ցրտոյ լլկելոյ« կա՛մ՝ յայլոց ինչ այնպիսեաց հակառակորդաց, որովք անհարթութիւնք ի մարմինս գործիցին£
7 Եւ պատերազմաց սկիզբն յագահութենէ մարդկան եղեւ« ուստի յափշտակութիւնք սահմանաց են եւ գեւղից եւ աւտար քաղաքաց« ընչից եւ ստացուածոց£ 8 Նոյնպէս եւ պոռնկութիւնք՝ առ ի չկալոյ ի սահմանս ամուսնութեանն« զոր Աստուած ի բնէ կարգեաց՝ թե Թողցէ այր զհայր եւ զմայր իւր եւ երթիցէ զհետ կնոջ իւրոյ. «զհետ կնոջ իւրոյ» ասէ եւ ոչ՝ զհետ կանաց. զի եւ զառաջին սահման բնութեանն հաստատեսցէ« ասաց Տէր ի սուրբ Աւետարանսն, թե Զոր Աստուած զուգեաց« մարդ մի մեկնեսցէ£
9 Եւ դիւահարութիւնք վասն հպարտութեան մարդկան լինին, քանզի եթե որդի ուրուք մտավարժ իցէ« գան ոչ ըմպիցէ, եւ որ չէն մտավարժ, բազում անգամ զծառայ այր առաջի նորա գան հարկանեն« զի ի նա հայեցեալ՝ ընդ այն լինիցի մտավարժ© ապա եթե եւ այնու եւս ոչ խրատիցի« ի նա իսկ մատուցանեն զտանջանսն£
[ԻԱ]
1 Այս ասացաւ վասն հարցանելոյ ոմանց. «Թե մեղաւորք վասն մեղաց տանջիցին ի դիւացն«
տղայոցն անմեղացն ընդէ՞ր տիրիցեն դեւքն»£
2 Զամենայն մարդիկ յորդեգրութիւն կոչէ Աստուած« որպէս՝ զԻսրայեղ. ասէր՝ Որդի անդրանիկ իմ՝ Իսրայէղ, եւ դարձեալ՝ թե Որդիս ծնայ եւ սնուցի£ 3 Թե առաքինեալքն ընդ Աւրինաւք «որդիք» կոչէին« ո՜րչափ եւս առաւել՝ զորոց ասէ, թե Ետ նոցա իշխանութիւն որդիս Աստուածոյ լինել£ 4 Արդ, քանզի իբրեւ յորդիս մատուցեալ է ի մեզ Աստուած խրատել« երբեմն հարկանէ առաջի մեր իբրեւ զծառայ զանասուն մեր եւ երբեմն՝ զանդս եւ զայգիս, զի ընդ այն հայեցեալ՝ մտցուք ընդ լծով Աստուածոյ երկիւղին£ 5 Ապա եթե այնու եւս ոչ խրատիցիմք« ի մեզ իսկ մատուցանէ զտանջանսն կա՛մ ցաւովք« կա՛մ խեղութեամբք« կա՛մ դիւաւք£
6 Տանջին եւ անմեղք, զի ի մտի կալցին այլքն զբան Իմաստնոյն, որ ասէ© Թե արդարն հազիւ կեցցէ« ամբարիշտն եւ մեղաւորն ո՞ւր գտանիցին£ 7 Եւ այն յայն սակս լինի, զի մի արդարն յարդարութենէն ծուլասցի« եւ մի մեղաւորն միշտ ի մեղսն կայցէ£ 8 Եւ չէ այնմ պարտական Աստուած« այլ չարիք մարդկան ածեն զԱստուած այնպիսի տանջանաւք խրատել զմարդիկ, զի որպէս այլոց հաւատովք հաստատեաց զանդամալոյծն« եւ շնորհեաց նմա թողութիւն մեղաց« նոյնպէս եւ այլոց սակաւուց տանջանաւք ածէ յերկիւղ եւ ի խրատ զբազումս, յորժամ դիպիցէ՝ անմեղաւք« եւ յորժամ դիպիցէ՝ մեղաւորաւք, որպէս ինքն միայն ճարտար գիտէ£
9 Եւ ոչ եթե ի դատապարտութիւն ինչ ոգւոց լինին մարդոյն տանջանքն դիւաց« այլ՝ առաւել եւս յարգահատութիւն, մանաւանդ թե անմեղ ոք իցէ եւ վասն այլոց երկիւղ ի միտս արկանելոյ յայնպիսի
17

տանջանս մատնիցի, զոր իբրեւ զմտրակ կախեալ ի մեծի տանս ցուցանէ Աստուածոյ տեսչութիւնն« զի հայեցեալ ընդ այն բազմաց՝ ամփոփեսցին եւ մտցեն երկիւղիւ ընդ Աստուածոյ հնազանդութեամբ£ 10 Եւ է՛ երբեք, զի վասն մեղաց իսկ լինին այսպիսի տանջանք, եւ է՛ երբեք, զի պատահարք պատահեն« եւ ապաւինեալք ի սրբոց մարտիրոսացն նշխարս՝ փրկին մարդիկ յայնպիսի տանջանաց«
որով զաւրութիւնն Աստուածոյ, որ ի սուրբսն է, երեւի« եւ ինքեանք յոգիս ինչ ոչ վնասին£
11 Այլ զի դեւ զդեւ ոչ հանէ« զայն Տէրն իսկ յայտ արար« Թե Սատանայ«եւ ասէ«եւ զՍատանայ հանէ« ապա ուրեմն բաժանեալ է յանձնէ իւրմէ, այլ Ես«եւ ասէ«եւ Հոգւով Աստուածոյ հանեմ զդեւս£ 12 Եւ ընդէ՞ր ինքն, որ Աստուածն էր, ասէր՝ Հոգւով Աստուածոյ հանեմ զդեւս« այլ՝ զի մարդկան ուսուսցէ. եթե ոչ արժանաւորք շնորհաց Հոգւոյն սրբոյ լինիցին« ոչ կարեն հանել զդեւս, որպէս առաքեալքն եթե ոչ նախ առին իշխանութիւն ի Տեառնէ« ոչ կարէին հանել զդեւս£ 13 Նա՛, եւ նմին իսկ« որ ի տանջանսն իցէ« ետ իշխանութիւն հանելոյ զդեւն£ 14 Ասէ՝ Այդ ազգ ոչ ելանէ իւիք, եթե ոչ՝ պահովք եւ աղաւթիւք. ոչ եթե մի ինչ ազգ իցէ դիւաց, որ պահովք եւ աղաւթիւք ելանիցէ« եւ այլքն՝ ոչ« այլ ամենայն իսկ գունդքն դիւաց ի պահոց եւ յաղաւթից փախստական գնան£
[ԻԲ]
1 Այլ «Կախարդք«եւ ասեն«եւ յղեն դեւս եւ հանեն զդեւս»£
2 Զի կախարդք զդեւս ոչ կարեն հանել, բաւական է մեզ հաւանեցուցանելոյ բանն Տեառն« զոր
ասաց, թե Սատանայ զՍատանայ ոչ հանէ, զի կախարդն եթե հանէր« ապաքէն դիւաւք հանէր, եւ զդիւէ ասաց Քրիստոս, թե դեւ զդեւ ոչ հանէ£ 3 Ապա յայտ է, թե այլ ազգ իմն իրք լինին« որպէս ի նոցանէն իսկ ելեալ է բանն եւ ոչ՝ ի մէնջ. ասեն՝ «Հանել չկարեն« բայց անդէն կապել մարթեն« զի հանապազ խեղդ ընդ անձն հոգւոց մարդոյն դեւն լինիցի»£ 4 Եւ այն յԱստուածոյ արժանիցն յիրաւի լինի, զի եթող ոմն զԱստուած« զսուրբս« զպահս« զաղաւթս« եւ ի կախարդն, որ եւ անձին չկարէ աւգնել, ապաւինեցաւ, զի ո՞ ոք ի կախարդաց անցաւ եւ անդեւ եւ անմահ իցէ£ 5 Նա՛, եւ տեսանեմք իսկ զկախարդսն միշտ ծնկեալս ի դիւացն« եւ մանաւանդ՝ մոլիքն, զի նախ ինքեանք դիւահարին եւ ապա այլոց իմն իմն խոստանան տալ« որ չիցէ ի ձեռս ո՛չ նոցա եւ ո՛չ դիւացն« որոց բանիւ խաւսին տալ ինչ ումեք« բայց միայն՝ Աստուածոյ, որ արարիչն եւ տուիչն է£
6 Եւ արդ, քան անդէն կապել կախարդացն զդեւն, որպէս ասենն« եւ խեղդ ընդ անձն միշտ ոգւոց մարդոյն առնել« լաւ էր, թե յայտնէր« եւ սրբովք աղաչեցեալ զԱստուած՝ աւգնականութիւն գտանէր բուժելոյ ի չարէն£ 7 Այլ մեք ասեմք« թե մտանելոյ ի մարդ չունի իշխանութիւն առանց Աստուածոյ թուլացուցանելոյ. եւ այնր պէս պէս պատճառք են« որպէս ինքն միայն գիտէ© եւ յայտ անտի է, զի յորժամ ի խոզից երամակն մտաբերեցին մտանել« ոչ կարացին մտանել, եթե ոչ նախ ի Քրիստոսէ առին հրաման£ 8 Եւ յորժամ զՅովբն կամեցաւ փորձել Սատանայ« ոչ իշխեաց ժտել, եթե ոչ նախ յԱստուածոյ առ հրաման փորձելոյ£ 9 Եւ զՅուդայէ ասէ, թե Ընդ պատառոյն եմուտ Սատանայ, զի թե չէր Քրիստոսի թուլացուցեալ ե՛ւ Սատանայի, որ գրգռէրն« ե՛ւ Յուդայի, որ վասն կծծութեան եկն յայն« ոչ իշխէր մտանել ի նա, այլ վասն յանդիմանելոյ զանձնիշխանութիւն երկոցուն թուլացոյց ըստ կամաց երկոցունց£
10 Նա՛, եւ մինչ դեռ տանջին իսկ ոմանք ի դիւէ« եթե ոչ յԱստուածոյ տեսչութիւն լինէր նմա« չարաչար մահուամբ սատակէր£ 11 Նա՛, եւ զպաշտաւնեայսն իսկ իւրեանց, եթե ոչ Աստուածոյ սաստ պահէր« ազգի ազգի խեղութեամբք խեղէին« եւ անհնարին մահուամբք սպանանէին£ 12 Բայց վասն զի ոչ են ձեռնհաս« ոչ իշխեն յայնպիսի իրս մտաբերել£ 13 Եւ այս յայտ անտի է« զի թեպէտ եւ կանխաւ գիտէ Աստուած, թե ոմն կռապարիշտ լինելոց է« ոմն՝ կախարդ« եւ ոմն՝ սպանող« ոչ արգելու զնկարել սաղմ իցն նոցա եւ զփչումն հոգւոցն նոցա« զի նորա բարերարութիւնն երեւեսցի« եւ նոքա յիւրաքանչիւր անձնիշխանութեանն պարտաւորեսցին£ 14 Եւ յայտ է, թե որպէս առնելոյն ինքն տէր է« նոյնպէս եւ՝ ի դարմանսն վայելեցուցանելոյ եւ ի լլկանաց Չարին ապրեցուցանելոյ, զի ոյր իւր ինչ ոք է, յիւրն զընդայ եւ խնայէ« եւ որոյ չէ իւր« նա զաւտարին աւցտէ եւ ցրէ, որպէս ասէ յԱւետարանին, թե Գայլ ոչ վասն այլ իրիք գայ« այլ՝ զի յափշտակեսցէ եւ ցրուեսցէ£
18

15 Այլ ճշմարտից հաւատացելոց ո՛չ Սատանայ փորձութեամբքն կարէ ստնանել« եւ ո՛չ կախարդք՝ դիւաւք, որպէս ինքն՝ Տէրն, ասաց ցիւր աշակերտսն, եթե Ահա ետու ձեզ իշխանութիւն կոխել զաւձս եւ զկարիճս եւ զամենայն զաւրութիւն թշնամւոյն, եւ դարձեալ՝ թե Նշանք հաւատացելոց այս են© զդեւս հանիցեն եւ աւձս ի ձեռն առնուցուն եւ զդեղ մահու ըմպիցեն« եւ ոչ մեղանչիցէ£
16 Եւ միանգամայն իսկ ասացեալ՝ թե անմեղի ումեք ո՛չ դեւք մեղանչել կարեն« եւ ո՛չ գազանք սպանանել յաւժարեն« որպէս ո՛չ Դանիէլի գազանքն վնասեցին« եւ ո՛չ երից մանկանցն՝ հուր հնոցին, որպէս առաջնոյ մարդոյն, մինչ չեւ յանցուցեալ էր, հնազանդ էին եւ ոչ՝ մեղանչականք, եւ որպէս առ առաքելովքն վատթարեալ էր Սատանայ« մինչեւ կախարդացն յահէ նշանացն, զոր առնէին, բերել զգիրս կախարդանացն զծանրագինս եւ այրել առաջի առաքելոցն« եւ դիւացն աղաղակել, թե Դոքա են ծառայք Աստուածոյ բարձրելոյ, որոց նշանաց նշխարք եւ այժմ ի սուրբ եպիսկոպոսս եւ ի ճշմարիտ վանականս երեւին© եւ զայնր զփորձ ոչ միայն քրիստոնեայք« այլ եւ հեթանոսք եւ մոգք գիտեն£
[ԻԳ]
1 Բայց եւ զայն եւս պարտիմք գիտել« թե ե՛ւ հրեշտակք, ե՛ւ դեւք, ե՛ւ ոգիք մարդկան անմարմինք են, զի զհրեշտակաց ասէ. Արար զհրեշտակս իւր հոգիս եւ զպաշտաւնեայս իւր՝ բոց հրոյ£
2 «Հոգիս» կոչէ զնոսա վասն արագութեանն« որպէս զի ասիցէ, թե քան զհողմս թեթեւք են« քանզի ոգւոյ եւ հողմոյ անուն եբրեացերէն եւ յունարէն եւ ասորերէն նոյն է£ 3 Նա՛, թե եւ հայերէն, ոք մանր միտ դնիցէ, նոյնպէս գտանի. յորժամ տագնապեալ ոք յումեքէ իցէ, ասէ՝ «Չետ ոգի կլանել»« «Չետ ոգի առնուլ»« եւ այնու զաւդոյս, զոր միշտ ծծեմք, յայտ առնէ£
4 Եւ «բոցեղէնս» կոչէ զնոսա վասն սաստկութեանն, որպէս այլուր ասէ՝ Հզաւրք են զաւրութեամբ՝ առնել զկամս նորա£ 5 Այլ ոչ եթե ի բնութենէ հողմոյ եւ հրոյ են, զի եթե ի բնութենէ հողմոյ եւ հրոյ էին« ապա եւ նոքա յիրաւի «մարմնաւորք» կոչէին եւ ոչ՝ «անմարմինք», քանզի որ մարմնաւոր է, ի չորից հիւթից յաւդեալ է« որպէս մարմինք մարդկան եւ բնաւ անասնոց, եւ որ ինչ անմարմին է, նա պարզ բնութիւն է« որպէս հրեշտակաց եւ դիւաց եւ ոգւոց մարդկան£
6 Եւ արդ, ո՞ւր իշխիցեն շշնջել« որք ասեն, եթե հրեշտակք ընդ կանայս ամուսնացան« զի նոքա «հրեղէնք» կոչին« եւ մարդիկ՝ «խոտեղէնք»« որպէս մարգարէն ասէ, թե Ամենայն մարմին խոտ է. ուստի յայտ իսկ է, թե ի հրոյ խոտոյ ոչ ամուսնութիւն լինի« այլ՝ ծախումն£
7 Եւ երեքեան ջոկքս այսոքիկ« քանզի համաբնեայք են« նմանագոյնս եւ նովին իսկ անուամբ անուանին£
8 Ասի հրեշտակ «ոգի»« այլ՝ «ոգի հարկաւոր», որ է՝ հնազանդ եւ կամակատար£
9 Ասի եւ դեւ «ոգի»« այլ՝ «ոգի չար» վասն անհնազանդութեանն եւ ապստամբութեանն, զոր թեպէտ եւ ի մեր լեզու «այս չար» ասեմք« որպէս ի խտրանաց հարցն մերոց առաջնոց ըստ սովորութեան ի մեզ կարգելոյ, այլ գիտեմք, եթե «այս»ն «հողմ» է« եւ «հողմ»ն՝ «ոգի»« ըստ յառաջագոյնն ասացելոյ, քանզի յորժամ մեք ասեմք, թե «Սիք շնչէ»« ստորնեայք ասեն՝ «Այս շնչէ»£ 10 Եւ վասն տարածութեանն միայն եւ արագութեան կոչին հրեշտակք եւ դեւք եւ ոգիք մարդկան «ոգեղէնք»« որ է «հողմեղէնք»£ 11 Որպէս վասն սաստկութեանն «բոցեղէն» կոչին հրեշտակք« նոյնպէս եւ վասն արագութեանն եւ տարածութեան՝ «հոգեղէնք»« որ է «հողմեղէնք», բայց բնութիւն նոցա ի վեր է քան զհողմ եւ քան զհուր եւ նուրբ եւ արագ՝ քան զմիտս£ 12 Եւ չեն ինչ զարմանք, թե նոքա մերոց դրացեաց արարածոց անուամբքս անուանին« ուր եւ նոցա արարիչն ոչ գարշի այնպիսի անուանս զինքեամբ առնուլ վասն իրիք իրիք տեսչութեանց£
13 Կոչի Աստուած «հոգի»« այլ կայ ընտրութիւն ի միջի. ասէ՝ Աստուած հոգի կենդանի է, որ է՝ կենարար£ 14 Կոչի եւ «հուր» ըստ այնմ, թե Աստուած քո հուր ծախիչ է£ 15 Եւ արդ, տեսցուք, թե «հո՛ւր» միայն «ծախիչ» իցէ Աստուած£ 16 Նա՛, աւանիկ նորին Հոգւոյ միւսով մարգարէիւ յայտ արարեալ՝ թե «լոյս» է, ըստ այնմ, թե Տէր՝ լոյս իմ եւ կեանք իմ« ես յումէ՞ երկեայց£ 17 Եթե «հուր ծախիչ» եւեթ էր« զիա՞րդ կոչէր «լոյս կենարար». ո՞չ ապաքէն յայտ է, թե ուր սաստկութիւնն պիտոյ է« անդ «հուր» կոչի« եւ ուր
19

քաղցրութիւն՝ անդ՝ «լոյս կենարար», այս ինքն՝ ի վեր է քան զհուր եւ քան զլոյս£ 18 Եւ այլ ինչ բազում անուանս առնու զինքեամբ վասն պէս պէս դարմանից£
19 Եւ յորժամ երեւել սրբոց իւրոց կամէր« ոչ այլով իւիք կերպարանաւք, այլ միայն մարդոյ կերպարանաւք« զոր ըստ իւրում պատկերին արար« յայտնէր£ 20 Եւ այն ոչ վայրապար ինչ լինէր« այլ զի զառաւել սէրն իւր, զոր ընդ մարդկան ունէր, ցուցանիցէ եւ դարձեալ, զի յառաջագոյն կրթեսցէ զմարդիկ՝ ածել ի գիտութիւն, զի« յորժամ զՈրդին իւր իբրեւ զմարդ յաշխարհ առաքեսցէ« մի աւտարոտի ինչ զիրսն համարեսցին, մանաւանդ զի գիտիցեն, թե ինքն իսկ այնու կերպարանաւք յայտնէր, որպէս իջեալ ի Դրախտն առ Ադամ՝ ոտնաձայն իբրեւ զմարդ առնէր£ 21 Եւ եկեալ Որդւոյ առ Աբրաամ երկուք հրեշտակաւք՝ արժանի առնէր ճաշ ի վրանի նորա ուտելոյ£ 22 Եւ ի խաւսս մատուցեալ ի լերինն ընդ Աբրահամու՝ զերկուս պատանիս իւր՝ զհրեշտակս մարդկակերպեալս՝ ի Սոդոմ առ գեղեցիկ ասպնջականն՝ առ Ղովտ, արձակէր£ 23 Եւ հրացուցեալ եւ չայլայլեալ զհրեշտակն ի մորենւոջն« ի մարդկեղէն բարբառ ածեալ՝ տայր ընդ նախընծայացելոյ առնն Աստուածոյ՝ ընդ Մովսեսի, խաւսել£ 24 Եւ այրակերպեալ զզաւրավարն իւր՝ զՄիքայէլ« զաւրագլխին իւրում՝ Յեսուայ, ի դաշտին ցուցանէր£ 25 Եւ առաքեալ հրեշտակ ի տուն Մանովէի խաւսել ընդ նմա« մարդկաւրէն ընծայեցուցանէր£ 26 Եւ երբեք երբեք գրեթե մարդացեալ իսկ՝ բերան ի բերան« ձեռն ի ձեռն ընդ բարեկամին իւրում՝ ընդ Մովսեսի, խաւսէր£ 27 Եւ առնն թագաւորի ըստ սրտի իւրում գտելոյ« թախծելոյ ի հարուածոցն« հրեշտակ ի կերպարանս մարդոյ, սուսեր ի ձեռն, ցուցանէր£ 28 Եւ Եզեկիէլի հրատեսիլ եւ բոցալեզու ի կառս« ազգի ազգի կերպարանաւք յաւդեալ« ե՛ւ կառավար մարդկակերպարան երեւեցուցանէր, ե՛ւ քերոբէս ազգի ազգի գազանաւք յաւդեալ ե՛ւ ձեռն ձգեալ, իբրեւ զմարդոյ, քրոբէի, ի միջոյ քրոբէից ցուցանէր£ 29 Եւ իւր իսկ երբեմն իբրեւ զհինաւրեայ« երբեմն իբրեւ զմատաղաւրեայ« վասն այլ եւ այլ տեսչութեանց կերպարանեալ՝ ցանկալւոյ առնն երեւէր£ 30 Եւ այնպէս իւր եւ իւրոց ծառայիցն նոյնգունակ երեւելով զառաւել սիրոյն« զոր ընդ մարդոյն ունէր« յայտ առնէր£ 31 Այս ամենայն ասացաւ« զի ցուցցի, թե որ ինչ երեւի, մարմնաւոր է« եւ որ ինչ ոչ երեւի՝ անմարմին£
32 Եւ ի մարմնաւորացն ե՛ն, որ թանձրամարմինք են« եւ ե՛ն, որ՝ անաւսրամարմինք, որպէս Առաքեալ ասէ, թե այլ մարմինք երկնաւոր աց են« եւ այլ մարմինք՝ երկրաւորացս. երկրաւորաց՝ մարդկան եւ անասնոց« թռչնոց եւ սողնոց, եւ երկնաւորաց՝ արեգական եւ լուսնոյ եւ աստեղաց. եւ զի զնոցանէ ասէ եւ ոչ՝ զհրեշտակաց« անդէն զնովիմբ ածեալ՝ ասէ, թե Այլ փառք արեգական են« եւ այլ փառք՝ լուսնի£
33 Եւ միանգամայն իսկ ասացեալ՝ թե որ ինչ ի զգայնոցս շաւշափի կամ զննի կամ ազդի, այն մարմնաւոր է« եւ որ զգայնոց ոչ ազդի՝ անմարմին£ 34 Նուրբ է տարր լուսոյ« այլ զի ակամբ զննի, մարմնաւոր է£ 35 Նուրբ է տարր աւդոյ« այլ ցրտութեամբն ազդի մարմնոյ, մարմնաւոր է£ 36 Նուրբ է տարր հրոյ« այլ զի ջերմութեամբն ազդի մարմնոյ, մարմնաւոր է© նոյնպէս եւ՝ ջրոյ, որ քան զկէսն նրբագոյն է եւ քան զթեթեւսն՝ թանձրագոյն£
[ԻԴ]
1 Եւ արդ, քանզի անմարմինք են հրեշտակք եւ դեւք« յայն սակս եւ ծնունդք ոչ գոն նոցա£
2 Այլ ասեն՝ «Համբարուաց ծնունդք են եւ մեռանին»£
3 Նախ զայն տեսցուք« թե բնաւ գուցե՛ն այլ ինչ արարածք բանաւորք քան զհրեշտակս եւ զդեւս եւ զմարդիկ, եւ ապա եկեսցուք յայնր ի քնին« թե իցե՛ն ի դիւաց կէսք մարմնաւորք, եւ կէսք՝ անմարմինք£
4 Զի չիք ինչ արարած բանաւոր արտաքս քան զայս երիս ջոկս՝ զհրեշտակաց« զդիւաց եւ զմարդկան« յամենայն աստուածատուր Գրոց եւ ի բնութենէ արարածոց յայտնի է£
5 Բայց թեպէտ եւ ասին ինչ անուանք ի Գրոց յուշկապարկաց կամ համբարուաց կամ պարկաց« ըստ կարծեաց մտաց մարդկան ասին եւ ոչ՝ ըստ բնութեան, քանզի դիւաց է կերպարանս կերպարանս ցուցանել« եւ մարդիկ ըստ կերպարանացն անուանս դնեն. որպէս յորժամ քաղաքք եւ գեւղք
20

աւերեսցին« եւ անդ դեւք բնակիցեն եւ կեղծս ի կեղծս յայտնիցին« եւ մարդկան ըստ կեղծեաց նոցա անուանս եդեալ՝ զոմն «յուշկապարիկ»« զոմն «պարիկ»« զոմն «համբարու» կոչիցեն, նոյնպէս եւ Գրոց ըստ մարդկան կարծեացն եկեալ՝ առ ի նշանակելոյ զսաստկութիւն աւերածի աշխարհին զյուշկապարկաց ասեն բնակել յաւերակսն« զոր յոյն լեզու «իշացուլս» ասէ£ 6 Արդ, ցուցցեն, թե գտանիցին իշացուլք ի Բաբելոնի£ 7 Ապա ուրեմն յայտ է, եթե անուանք առանց անձանց են յուշկապարկաց եւ իշացլուց, եւ Գիրք ըստ սովորութեան մարդկան կարծեաց եկեալ՝ նոյնպէս անուանեցին առ ի զաւերն Բաբելոնի նշանակելոյ« իբրեւ զծովացուլն, զոր ի կովէ ելեալ ասեն, եւ զպայն իմն՝ ի մարդկանէ եւ զառլէզն՝ ի շանէ£ 8 Եւ այն ոչ եթե անձինք ինչ են« այլ անուանք զբան գտանաց եւ բաջաղանք մոլորելոց մտաց ի դիւաց, զի ի մարմնաւորէ աներեւոյթ ինչ ոչ ելանէ« որպէս ոչ՝ յաներեւութէ իմեքէ՝ մարմնաւոր£ 9 Ոչ երբեք ի մարդկանէ ելեալ պայն՝ եթե երես արարած իցէ ՞, եւ ոչ՝ ի կովուց ծովացուլն ելեալ, եթե ի ծովակս բնակիցէ, զի մարմնաւորի չէ հնար, թե ի ջուրս կեցէ« որպէս ոչ՝ ջրականին, թե ի ցամաքի կեցէ© եւ ոչ՝ ի շանէ ինչ ելեալ« եթե ընդ աներեւոյթ զաւրութիւնս ինչ կեցէ« եւ յորժամ վիրաւոր ոք, անկեալ ի պատերազմի, դնիցի, թե լիզիցէ եւ ողջացուցանիցէ© այլ, ամենայն առասպելք են եւ պառաւաց դրդջիւնք եւ մանաւանդ թե՝ ի դիւաց իսկ մոլորութենէ£
[ԻԵ]
1 Այլ եւ վիճեալ եւս՝ պնդին ի բանիցն վերայ£
2 Մին ասէ, թե ի մերում գեաւղ ծովացուլ զկով գործեաց« եւ զգոչիւնն հանապազ մեք լսեմք
ամենեքեան»£
3 Եւ միւսն ասէ© «Զպայն իսկ իմ աչաւք տեսեալ է»£
4 Մի՛թե եւ զարալիզէն եւս ոք կարիցէ ասել, թե եւ զայն ուրուք տեսեալ իցէ£ 5 Եւ եթե յառաջին
ժամանակսն արալէզք լիզէին զվիրաւորս եւ ողջացուցանէին« արդ ընդէ՞ր ոչ լիզիցեն եւ ողջացուցանիցեն. ոչ՞ նոյն պատերազմունք են« եւ նոյնպէս վիրաւորք անկանին£ 6 Այլ «Յայնժամ«եւ ասեն«եւ դիւցազունք էին»£
7 Եւ մեք զդիցն իսկ պահանջեսցուք ի նոցանէ. մարմնաւո՞րք էին արդեաւք դիքն« թե՝ անմարմինք£ 8 Եթե մարմնաւորք էին« յայտ է, եթե մարդիկ էին, եւ զմարդկան ուրուականս ի պաշտաւն առեալ՝ «դիս» անուանեն£ 9 Ապա եթե անմարմինք էին« չէր մարթ անմարմնոցն ընդ կանայս մարմնաւորս ամուսնանալ, զի եթե այնմ հնար ինչ էր« ոչ երբեք դադարէր Սատանայ ի կանաց սատանայածինս ծնուցանել, զի որ անմարմին ոք է« նա եւ անսերմն է, վասն զի սերմն մարմնաւորաց է եւ ոչ՝ անմարմնոց, եւ առանց սերման ի կնոջէ ծնանել միումն եւեթ մարթ եղեւ, որ արարիչն է բնութեան մարմնոյ եւ որպէս կամեցաւ« կարող եղեւ ի կուսէ ծնանել առանց ամուսնութեան£ 10 Ուստի ամենայն իմաստնոց արտաքնոց յիւրաքանչիւր դիցն տկարութիւն հայեցեալ՝ չիշխեցին ասել, թե ի կնոջէ ոք առանց ամուսնութեան ծնաւ£
11 Եւ որպէս ոչ գոն ծնունդք դիւաց« նոյնպէս եւ ոչ՝ մահ£
12 Թէպէտ եւ անմահ բնութեամբ աստուածութիւնն եւեթ է, որ մշտնջենաւորն է եւ ոչ յումեքէ առեալ սկիզբն լինելոյ« այլ եւ սկզբնաւորացն եւ բանաւորաց պարգեւեաց աննախանձ զանմահութիւն. զհրեշտակաց եւ զդիւաց ասեմ եւ զոգւոց մարդկան, յորոց մարդիկ« քանզի յերկուց բնութեանց են՝ ի մարմնաւորաց եւ յանմարմնոց, յիրաւի սերին ծննդեամբ եւ գան յաճումն ամուսնութեամբ եւ մեռանին մարմնովք եւ ոչ՝ ոգւովք վասն պատուիրանազանցութեանն£ 13 Այլ հրեշտակք եւ դեւք ո՛չ յաւելուած ծննդեամբ առնուն եւ ո՛չ՝ պակասութիւն մահուամբ, այլ որպէս հաստատեցանն, նոյնպէս եւ նովին թուով կան առանց յաւելուածոյ եւ նուազութեան£
14 Եւ ոչ այլ ինչ արարած գոյ, որ կարիցէ ի կերպարանս կերպարանս լինել« որպէս զվիշապացն եւ զնհանգացն համբաւեն, այլ՝ միայն հրեշտակք եւ դեւք, որ կարող են զաւդս գնդել եւ պարզել եւ ազգի ազգի կերպարանս երեւեցուցանել£
21

15 Այլ եւ «Վիշապք«եւ ասեն«եւ եւ նհանգք կեղծս ի կեղծս լինին», յորոց մին անձնաւոր է, եւ միւսն՝ ոչ անձնաւոր£
16 Վիշապն, որ մարմնաւոր է« զիւր կերպարանսն ոչ կարէ փոխել, զի եթե հնար ինչ էր մարմնաւորաց զկերպարանս փոփոխել« նախ մարդ, որ առաւել քան զնոսա է, փոխէր զկերպարանսն, յի՛նչ եւ կամէր£ 17 Այլ որպէս մարդոյ չէ հնար փոխել ի կերպարանս ինչ, յո՛ր եւ կամիցի« նոյնպէս եւ ոչ՝ վիշապին£
18 Նա՛, եւ ոչ ն հանգ ինչ անձնաւոր գոյ, բայց եթե դեւ ի տեղիս բնակեալ իցէ եւ մերթ կերպարանիցի եւ մերթ վնաս գործիցէ£
19 Եւ ոչ վիշապք զտոհմականս արդեանց կրեն, եւ ոչ գրաստ գոյ նոցա, եթե զարդիւնս ի կալոց ուրեք կրիցեն, եւ ի զուր է «Կա՛լ, կա՛լ»ն ասել ումեք ի կալս եւ ոչ՝ «Ա՛ռ, ա՛ռ», զի վիշապն, որ՝ ինքն, գրաստ է այնու, զի անասուն եւ անխաւսունն է« զիա՞րդ, որ՝ ինքն, գրաստ է, զայլ գրաստ վարիցէ£
20 Զի վիշապի այլ ազգ ինչ բնութիւն չէ, եթե ոչ՝ աւձի« այն յայտ իսկ է, եւ զաւձ յաղթանդամ կամ զգազան ինչ ծովածին կոչեն Գիրք «վիշապ». որպէս զմարդ յաղթանդամ «հսկայ» անուանեն« նոյնպէս եւ զաւձ ցամաքային անճոռնի եւ զգազանն ծովական լեռնաձեւ« զկիտացն ասեմ եւ զդելփինաց« «վիշապս» անուանեն ըստ այնմ, թե Դու ջախջախեցեր զգլուխ վիշապացն ի վերայ ջուրց եւ ետուր կերակուր ժողովրդոց Եթեո պացւոց£ 21 Տեսանես« զի զձկունս մեծամեծս ծովածինս «վիշապս» կոչեն Գիրք, եւ յայտ անտի է, թե զձկանց ասէ« այնու եթե «Ետուր կերակուր ազգաց Եթեոպացւոց», թեպէտ եւ աստ այլք ի Սատանայ առակեցին զվիշապն« որպէս եւ՝ զայն, զոր Յովբն գրեալ է£ 22 Եւ այլ ինչ ոչ են վիշապք, բայց՝ կա՛մ աւձք մեծամեծք ցամաքայինք« կա՛մ ձկունք անարիք ծովականք« զորոց ասեն« թե «լեռնաբերձք, մեծամեծք են», եւ որս եւ կերակուր նոցա մանր ձկունք են« որպէս աւձից մեծամեծաց՝ մանր մանր ինչ ճճիք կամ անասունք£
23 Եւ ոչ որս երբեք որպէս մարդկան արարեալ վիշապաց կամ առնիցեն£ 24 Եւ ոչ տաճարք իբրեւ մարդկան են նոցա ի բնակութիւն£ 25 Եւ ոչ զոք ի թագաւորազգեաց եւ ի դիւցազանց ունին կապեալ առ իւրեանս կենդանի, զի կենդանիք ի մարմնաւորաց երկուն եւեթ կան՝ Ենովք եւ Եղիա£ 26 Այլ որպէս զԱղեքսանդրէ խաբէին դեւք, կենդանի կայցէ« որոց ըստ եգիպտական հնարողութեանն կապեալ արկեալ կախարդանաւք զդեւ ի շիշ՝ կարծեցուցանէին, թե Աղեքսանդրոս կենդանի իցէ եւ մահ խնդրիցէ, եւ գալուստն Քրիստոսի խայտառակեաց զխաբէութիւնն եւ եբարձ ի միջոյ զգայթակղութիւնն« նոյնպէս եւ մոլորութիւնն դիւաց խաբեաց զդիւցապաշտս Հայոց« եթե զոմն Արտաւազդ անուն արգելեալ իցէ դիւաց« որ ցայժմ կենդանի կայ եւ նա ելանելոց է եւ ունելոց զաշխարհս, եւ ի սնոտի յոյս կապեալ կան անհաւատք« որպէս եւ՝ Հրեայք, որ ի զուր ակնկալութիւն կապեալ կան« եթե Դաւիթ գալոց է շինել զԵրուսաղէմ եւ ժողովել զՀրեայս եւ անդ թագաւորել նմա նոցա£ 27 Եւ այնպէս ջանայ Սատանայ, զի զամենայն ոք ի բարւոք ակնկալութենէ վրիպեցուսցէ եւ ի սնոտի յոյս կապիցէ. մեծացուցանէ յաչս մարդկան զվիշապս« զի յորժամ ահագինք երեւեսցին ոմանց, առնուցուն զնոսա ի պաշտաւն. կարծեցուցանէ, թե եւ նհանգք ինչ իցեն գետոց« եւ՝ շահապետք վայրաց. եւ յետ կարծեցուցանելոյ ինքն կերպարանի կա՛մ ի վիշապի կերպարանս, կա՛մ՝ ի ն հանգի իմն եւ ի շահապետի« զի այնու զմարդն յիւրմէ արարչէն թիւրեսցէ£
28 ...՞ զի եթե էր ինչ նհանգն անձնաւոր« ոչ երբեմն ի կնոջ կերպարանս երեւէր եւ երբեմն փոկ լինէր եւ ղաւղորդաց ընդ ոտս անկեալ՝ հեղձուցանէր, այլ կամ կինն կին կայր« կամ փոկն՝ փոկ£ 29 Նոյնպէս եւ, զոր «շահապետ վայրաց» կոչեն« ոչ մերթ մարդ երեւէր եւ մերթ՝ աւձ« որով եւ զաւձապաշտութիւնն հնարեցաւ յաշխարհ մուծանել£ 30 Նոյնպէս եւ վիշապն ոչ մի անգամ աւձաձեւ երեւէր եւ միւս անգամ՝ մարդկակերպ« որպէս յառաջագոյնն իսկ ասացաւ, թե որ մարմնաւոր ինչ է« յայլ կերպարանս չկարէ փոխել£ 31 Այլ թե ի կալս ջորիք եւ ուղտք երեւիցին« դիւաց կերպարանք են այն եւ ոչ՝ վիշապաց£ 32 Եւ եթե ի դաշտս երագազանք ձգիցին« եւ հեծեալք իբրեւ զմարդիկ զհետ երէոյ արշաւիցեն« կեղծիք դիւաց են, եւ ոչ՝ ճշմարտութիւն ինչ իրաց£ 33 Եւ եթե ի գետս ի կանաց ինչ ի կերպարանս երեւիցին« Սատանայի կերպարանք են, քանզի նհանգ ինչ անձնաւոր չիք£
22

34 Եւ ոչ ի մարդ իբրեւ զդեւ մտանէ վիշապ« որպէս ոմանք ի շչելոյ դիւահարին կարծեցին« քանզի մարմնաւորի ի մարմնաւոր չէ հնար մտանել£ 35 Եւս. եթե բառնայցի« ոչ եթե՝ եզամբք ինչ անուանելովք, այլ՝ ծածուկ զաւրութեամբ իւիք, յԱստուածոյ հրամանէ« զի մի շոգին մարդոյ կամ անասնոյ մեղանչիցէ, որպէս, որ «բասիլիսկոս»ն կոչի, ազգ ինչ աւձից հայելով միայն սատակէ զմարդ կամ զանասուն© ուստի յորժամ ի ջրհորս գտանիցի, ճրագ առեալ՝ իջանեն ի ներքս ըմբռնել« զի հայեցեալ ընդ ճրագն՝ ոչ մեղանչիցէ մարդոյն աւձն£
[ԻԶ]
1 Այլ մեք ըստ Գրոց սրբոց՝ զհրեշտակս արբանեակս գիտեմք յաւգնականութիւն մարդկան« ազգաց եւ թագաւորութեանց ըստ այնմ, զոր ասեն, թե Կացոյց սահմանս ազգաց ըստ թուոյ հրեշտակացն Աստուածոյ£ 2 Եւ դարձեալ այնու, զոր ասէ յԱւետարանի« թե Մի՛ արհամարհէք զմի ի փոքրկանց« զի հրեշտակք նոցա հանապազ տեսանեն զերեսս Հաւր իմոյ, որ՝ յերկինս, այսպէս իմն երեւի, թե իւրաքանչիւր մարդոյ հրեշտակ առանձինն պահապան կայցէ, թեպէտ եւ այլք զաղաւթից կարծեցին ասացեալ ի Տեառնէն« որպէս թե աղաւթք նոցա, որ հանապազ մտանեն առաջի Աստուածոյ, կոչին «հրեշտակք»£ 3 Այլ եւ Առաքեալ ասէ© Ո՞չ ամենեքեան հոգիք հարկաւորք են, առաքելացուք ի սպասաւորութիւն վասն այնոցիկ« որ ժառանգելոցն են զփրկութիւն, որ ի հարկի նմա կան եւ փրկութեան սատարք մեզ լինին£
[ԻԷ]
1 Այլ «Թե Սատանայ է«եւ ասեն«եւ գրգռիչ չարեաց« յայլս արարածոցն ընդէ՞ր մաղթէ զերկրպագութիւն հեթանոսութեան եւ ոչ յինքն միայն կորզիցէ»£
2 Զի բամբասեալ ի չարութիւն է Սատանայ« այն ամենեցուն յայտնի է£ 3 Արդ, եթե իւր միայն խնդրէր զպաշտաւնն« վաղվաղակի խրտուցանէր զպաշտաւնեայսն իւր այնու, զի չար եւ չարչարիչ կարծիցի նոցա£ 4 Այլ յաւժարեցոյց զկէսսն լուսաւորաց երկիր պագանել եւ զայլս՝ աւդոյ եւ հրոյ, երկրի եւ ջրոյ եւ հասակաց եւ փայտից եւ քարանց« մինչեւ աւձից եւ գազանաց եւ ճճեաց անգամ, զի միայն զնախանձն, զոր ի մտի եդեալ էր գոռալոյ ընդ մարդոյն, կատարեսցէ£ 5 Եւ արդ, մի ինչ վերտեսցին« որ արարածոցն երկիր պագանեն, թե զՍատանայի զկամս ոչ առնիցեն, զի արարածոց պաշտաւն մատուցանելոյ վարդապետ այլ ոք չէր« բայց միայն՝ Սատանայ£
6 Եւ արդ, զիա՞րդ կարիցեն նզովել զՍատանայ« որք զկամս նորա կատարեն, զի եթե որք զճշմարիտն Աստուած պաշտեն եւ վարուք ինչ զեղծիցին« բամբասին յաստուածական բարբառոյն, թե Խոստանան գիտել զԱստուած եւ գործովք իւրեանց ուրացեալ են ի նմանէ « ո՜րչափ եւս առաւել նոքա առանց պատասխանատուութեան են« որոց առեալ զպաշտաւն ճշմարտին՝ անշնչոց եւ անմռնչոց արարածոցն մատուցանիցեն£
[ԻԸ]
1 Բայց թեպէտ եւ պէս պէս զինուք վառեցաւ թշնամին արդարութեան՝ Յունաց իմաստնոցն կարծեցուցանել« թե նիւթ ինչ միշտ առընթերակաց կայր Աստուածոյ, ուստի զարարածսն արար« եւ քանզի նիւթոյ անուն ի նոցա լեզու ի «մրուր» մերձ է« վասն այնորիկ զչարեացն սկիզբն անտի կարծեցին« եւ Պարսից քէշին գտիչք առ ի տարակուսելոյ, թե ուստի՛ չարիքն լինիցին« ընդ նոյն արահետս վրիպեալք ի ճշմարտութենէն՝ զնոյն բաջաղանս այլովք պատմութեամբք կարկատեցին« որպէս թե ի միոջէ՝ ի հաւրէ, երկու որդիք ծնան, մին՝ բարի եւ բարեաց արարիչ« եւ մին՝ չար եւ չարեաց գործաւն« ի նոյն խարափ անկեալ եւ աղանդոցն« զոր թշնամին իբրեւ զորոմն ի մէջ ցորենոյ սերմանեաց, զի կէսքն երիս արմատս դնէին՝ Բարւոյ եւ արդարոյ եւ Չարի, եւ այլքն՝ երկուս՝ Բարւոյ եւ Չարի, եւ ոմանք՝ եւթն, եւ արդ, Եկեղեցւոյ Աստուածոյ գործ այն է՝ զարտաքինսն իրաւք ճշմարտութեան, առանց Գրոց յանդիմանել եւ զկարծեալսն ներքինս եւ ոչ ճշմարտեալս Գրովք սրբովք յանդիմանել£
23

2 Զհիւղեայն կարծիս« որովք Յոյնքն մոլորեցան« բաւական համարեսցուք առաջնոց բանիցն յանդիմանութեամբ վճարել եւ ընդ Պարսից քէշին գտաւղս« ապաւինեալ ի շնորհսն Աստուածոյ՝ մատիցուք ի պայքար£
II
[Ա]
1 Մինչ չեւ բնաւ էր ինչ«եւ ասեն«եւ ո՛չ երկինք եւ ո՛չ երկիր եւ ո՛չ այլ ինչ արարածք, որ յերկինս կամ յերկրի« Զրուան ոմն անուն էր« որ թարգմանի «բախտ» կամ «փառք»£ 2 Զհազար ամ յաշտ արար, զի թերեւս որդի մի լինիցի նմա« որում անուն՝ Որմըզդ« որ զերկինս եւ զերկիր եւ զամենայն որ՝ ի նոսա, առնիցէ£ 3 Ետ հազար ամի յաշտ առնելոյ սկսաւ ածել զմտաւ£ 4 Ասէ© «Աւգուտ ինչ իցէ՞ յաշտս, զոր առնեմ« եւ լինիցի՞ ինձ որդի Որմիզդ« եթե՞ ի զուր ինչ ջանայցեմ»£ 5 Եւ մինչ դեռ նա զայս խորհէր« Որմիզդ եւ Արհմն յղեցան յարգանդի մաւր իւրեանց, Որմըզդն՝ ի յաշտն առնելոյ« եւ Արհմն՝ ի յերկուանալոյ անտի£
6 Ապա իմացեալ Զրուանայ՝ ասէ© «Երկու որդիք են յորովայնի անդ© ո՛ր ոք ի նոցանէ վաղ առ իս հասցէ, զնա թագաւոր արարից»£
7 Եւ ծանուցեալ Որմզդի զխորհուրդս հաւրն՝ յայտնեաց Արհմենին£ 8 Ասէ© «Զրուան՝ հայր մեր, խորհեցաւ, թե ո՛ ոք ի մէնջ վաղ առ նա երթիցէ« զնա թագաւորեցուսցէ»£ 9 Եւ զայն լուեալ Արհմենին՝ ծակեաց զորովայնն եւ ել, եկաց առաջի հաւրն£ 10 Եւ տեսեալ զնա Զրուանայ՝ ոչ գիտաց, եթե ո՛ ոք իցէ£ 11 Եւ հարցանէր, եթե «Ո՞վ ես դու»£ 12 Եւ նա ասէ© «Ես եմ՝ որդին քո»£ 13 Ասէ ցնա Զրուան© «Իմ որդին անուշահոտ եւ լուսաւոր է« եւ դու խաւարին եւ ժանդահոտ ես»£ 14 Եւ մինչ դեռ նոքա զայս ընդ միմեանս խաւսէին« ծնեալ Որմզդի ի ժամու իւրում լուսաւոր եւ անուշահատ՝ եկն, եկաց առաջի Զրուանայ£ 15 Եւ տեսեալ զնա Զրուանա՝ գիտաց, եթե Որմըզդ որդի նորա է, վասն որոյ զյաշտն առնէր£ 16 Եւ առեալ զբարսմունսն, զոր ի ձեռին իւրում ունէր« որովք զյաշտն առնէր« ետ ցՈրմիզդ£ 17 Ասէ© «Ցայժմ ես վասն քո յաշտ առնեի« յայսմ հետէ դու վասն իմ առնիցես»£
18 Եւ ի տալ Զրուանայ զբարսմունսն ցՈրմըզդ եւ աւրհնել զնա՝ մատուցեալ Արհմենի առաջի Զրուանայ՝ ասէ ցնա© «Ո՞չ այսպէս ուխտեցեր, թե Ո՛ ոք յերկուց որդւոցն իմոց յառաջ առ իս հասցէ« զնա թագաւոր արարից»£
19 Եւ Զրուանն առ ի չջրելոյ զուխտն ասէ ցԱրհմնն© «Ա ՜յ, սո՛ւտ եւ չարագո՛րծ« տուեալ լիցի քեզ թագաւորութիւն ինն հազար ամի եւ զՈրմզդ ի վերայ քո արքայ կացուցեալ£ 20 Եւ յետ ինն հազար ամի Որմըզդ թագաւորեսցէ եւ զինչ կամիցի առնել, արասցէ»£
21 Յայնժամ սկսան Որմըզդ եւ Արհմնն առնել արարածս£ 22 Եւ ամենայն ինչ, զոր Որմըզդն առնէր, բարի էր եւ ուղիղ« եւ զոր ինչ Արհմնն գործէր, չար էր եւ թիւր»£
[Բ]
1 Այսպիսի անհաւատ եւ դանդաչանաց բանից, տխմարաց մտաց կարկատելոց, չէր պարտ ամենեւին, բնաւ եւ առնել պատասխանի, զի բաւական էր իւրեանց իսկ անմտութիւնն յանդիմանել զնոսա անդստին ի նոցին բանից, որ ընդ միմեանս կռուին եւ միմեանց հակառակ են£ 2 Բայց քանզի այսու իմն մեծարոյ երեւին առաջնորդք քէշին իւրեանց հնազանդեցելոցն եւ խեղդ ընդ անձն արկեալ՝ ձգեն զնոսա ի խորխորատ« հարկ է տալ պատասխանի եւ ցուցանել, թե ոչ ինչ աւելի, քան զոր Մանի« զոր ինքեանքն մորթեցին« ասեն, զի նա երկու արմատս Բարւոյ եւ Չարի, ասէ եւ զայն՝ ոչ յղութեամբ եւ ծննդեամբ« այլ ինքնակացս, միմեանց հակառակ, եւ նոքա զնոյն ասեն տենչանաւք Զրուանայն, յղութեամբ եւ ծննդեամբ£ 3 Եւ եթե նոյն քէշ է երկոցունց« ընդէ՞ր ատիցեն մոգք զզանդիկս« եթե ոչ՝ զի վարուքն զատ են ի միմեանց, թեպէտ եւ կերպարանաւք եւ ոչ՝ ճշմարտութեամբ, այլ ի քէշին մի են երկոքեան© նոքա՝ երկարմատեանք« եւ սոքա՝ նոյնպիսիք, նոքա՝ արեւապաշտք« եւ սոքա՝ ծառայք արեգական« նոքա ամենայն անշնչոց շունչ կարծեն« եւ սոքա նոյն աւրինակ զնոյն իմանան£ 4 Բայց զի
24

Մանի կամեցաւ վերագոյն քան զնոցայն կեղծեաւք վարս ցուցանել, թե ամենեւին իսկ ազատ ի կարեաց ցանկութեանց իցէ« եւ ոչ՝ քան զնոցայն միայն, այլ եւ՝ քան զամենայն քէշից« ուստի յանդիմանեալ յաղջկանց խտղտելոյ՝ մորթազերծ մահուամբ պակասեցաւ ի կենաց£ 5 Որով յայտ է, թե վարուք եւեթ մեկնեալ են ի միմեանց, զի նոքա կերպարանողք են« եւ սոքա՝ զեղխք եւ յայտ յանդիման անձնադիւրք, այլ կրաւնիւք՝ նոյնք եւ նոյնպիսիք£
[Գ]
1 Արդ, մեր թողեալ զնոսա՝ հարցցուք զսոսա. Զրուանն« զոր յառաջ քան զամենայն ինչ ասեն« կատարեա՞լ ոք էր« թե անկատար£ 2 Եթե ասիցեն, եթե կատարեալ էր« լուիցեն, եթե կատարեալն յումէ՞ կարաւտանայր խնդրել որդի, որ գայցէ եւ զերկինս եւ զերկիր առնիցէ, զի եթե կատարեալ էր« ինքն իսկ կարող էր առնել զերկինս եւ զերկիր£ 3 Ապա եթե անկատար էր« յայտ է, թե էր ոմն ի վեր քան զնա« որ զնորա թերակատարութիւնն լնուլ կարէր£ 4 Եւ եթե էր ոք ի վեր քան զնա« նմա պարտ էր առնել զերկինս եւ զերկիր եւ զամենայն, որ ի նոսա, առ ի ցուցանելոյ զիւր զբարերարութիւնն եւ զաւրութիւն, եւ ոչ Զրուանայ որդի շնորհել« որ զերկինս եւ զերկիր եւ զամենայն, որ՝ ի նոսա, առնիցէ£
5 Այլ ասեն. «Փառաց առնէր զյաշտն£
6 Հարցցուք© փառքն յումեքէ՞ աջողեալ էին նմա« թե վասն զի մշտնջենաւորն էր, փառաւոր էր£ 7 Եթե յումեքէ պարգեւեալ էին նմա փառքն« հարկ է կարծել, եթե էր ոմն ի վեր քան զնա, զաւրագոյն եւ փառաւորագոյն« ուստի ի նա փառքն հասին£ 8 Ապա եթե չէր ոք ի վեր քան զնա« ի զուր էր զյաշտն հազարամեան առնել, զի փառքն ոչ եթե անձնաւոր ինչ են« այլ ի յաջողութենէ ուրուք անուանին փառք« որպէս ի չաջողութենէ ուրուք անուանի թշուառութիւն, եւ երկոքին ի դիպաց արգասիք են եւ ոչ՝ անձանց հաստատութիւնք£
9 Եւ այլ եւս՝ զի, եթե արեգակն եւ լուսին չեւ եւս էին լեալ« որով ժամքն եւ աւուրք եւ ամիսք եւ տարիք կարգին« հազար ամն ուստի՞ երեւէր, զի չէին ի միջի լուսաւորքն« որ զթիւ աւուրց եւ ամսոց եւ տարեաց կարգէին. այլ յայտ է, թե անմտութեամբ լի են բաջաղանքն£
10 Դարձեալ. թե երկինք եւ երկիր եւ որ՝ ի նոսայն, չէին« ո՞ւր առնէր զյաշտն կամ իւ՞£ 11 Յորժամ երկիր չէր, եւ ոչ՝ տունկք ինչ, որ՝ ի նմանէ« զբարսմունսն ուստի՞ գտանէր՝ ունել ի ձեռին կամ բնաւ զի՞նչ իսկ յազէր« զի անասունք չեւ եւս էին արարեալ£
12 Եւ որ քան զամենայն անմտագոյն է« զհազար ամ« ասեն« յաշտ արար եւ յետ հազար ամին յերկուացաւ£ 13 Ասէ, թե «Լինիցի՞ ինձ որդի Որմըզդ եւ եթե չլինիցի՞« եւ ի զո՞ւր ինչ վաստակիցիմ»£ 14 Եւ այնու ցուցանեն, եթե տկար էր Զրուանն եւ կարաւտ եւ առանց գիտութեան£ 15 Եւ պատճառք չարեացն նոյն է« եւ ոչ՝ Արհմնն, զի եթե նորա չէր յերկուացեալ« որպէս ասենն« Արհմնն ոչ լինէր, զոր չարեացն արարիչ համբաւեն, այլ ինքն երկմտեաց, որ անհաւատն է եւ լի անկարգութեամբ, զի ոչ երբեք ի միոջէ աղբերէ երկու բղխմունք ելանեն« մին՝ քաղցր, եւ միւսն՝ դառն, եւ ոչ՝ ի միոջէ ծառոյ՝ երկու պտուղք, մին՝ անոյշ, եւ մին՝ դաժան£ 16 Արդ, եթե քաղցր գիտեն զԶրուանն« ոչ պարտին զդառն պտուղն՝ զԱրհմնն, ի նմանէ համարել, եւ եթե դառն հաշուին« չէ պատշաճ զքաղցր պտուղն՝ զՈրմըզդ, ի նմանէ դնել£ 17 Եւ ի դէպ ելանէ նոցա աստուածական բարբառն« որ ասէ© Կա՛մ արարէ՛ք զծառն քաղցր եւ զպտուղ նորա՝ քաղցր« եւ կա՛մ արարէ՛ք զծառն դառն եւ զպտուղ նորա՝ դառն, զի ի ծառոյ անտի պտուղն իւր ճանաչի£
18 Եւ եթե արարածք յիւրաքանչիւր յաւրինուածս կան եւ երբեք զսահմանաւքն եդելովք նոցա ոչ անցանեն« ո՜րչափ եւս առաւել Զրուանն, եթե մշտնջենաւոր ոք էր եւ արարածս առնելոյ հնարս խնդրէր եթե՛ անձամբ եւ թե՛ այլով եւ թե՛ որդւովն, որպէս ասենն« պարտէր կարգ ինչ ցուցանել եւ ոչ՝ անկարգութիւն, զի ոչ երբեք տեսաք, թե կովք էշս ծնան« եւ էշք՝ եզինս« եւ ոչ՛ գայլք՝ մաքիս« եւ ո՛չ մաքիք՝ աղուէսս« եւ ո՛չ առեւծք՝ ձիս« եւ ո՛չ ձիք՝ աւձս£ 19 Բայց միայն մի ինչ ծնունդ է, զոր մարդիկ հնարեցան արտաքոյ կարգաց բնութեան. ծնուցանել ի ձիոց եւ յիշոց ջորիս, եւ նոյնք անսերմն եւ անծնունդ են, զի ոչ յԱստուածոյ կարգեցան, այլ՝ ի մարդկանէ հնարողութենէ£ 20 Արդ, Զրուանն եթե
25

արջառ էր« զկարիճն՝ զԱրհմնն, զիա՞րդ ծնանէր, եւ եթե գայլ էր« զգառնն՝ զՈրմըզդ, հի՞մ ծնանէր. ո՞չ ապաքէն մարդկան մտաց բաջաղանք են£
21 Զի եւ Զրուանն իսկ մարդ լեալ է« այր մի քաջ առ Տիտանաւքն, եւ որպէս սովոր են Յոյնք եւ Արիք եւ ամենայն ազգք հեթանոսաց զքաջս առ դիւցազունս ունել« հայեցեալ ընդ այն քէշակարկատին Պարսից՝ թե «Որովհետեւ մարդիկ աշխարհիս զնա առ աստուածս ունին« ես զերկնից իսկ եւ զերկրի եւ զամենայն արարածոց արարչութիւն ի նմանէ կարծեցուցից»£
22 Եւ զի ճշմարիտ է բանս« յայտ անտի է, զի մարդկաւրէն բարուք զքէշն կարկատէ եւ յղութեամբ եւ ծննդեամբ զկրաւնսն կցկցէ, զի նախ երկուց արարչաց՝ զԲարւոյ եւ զՉարի, ի միոջէ հաւրէ զծնունդսն համբաւէ եւ ապա մայրենի եւ քուրական առականաւք զարարած լուսաւորացն մուծանէ եւ զայն ոչ վասն այլ իրիք« այլ՝ վասն մարմնասիրութեան եւ ախորժական ցանկութեան, քանզի հայեցեալ յազգն արիական, թե իգասէր էր« ըստ նմին՝ նորին մեղկ բարուցն, նմա աւրէնս կցկցեաց« զի յորժամ զաստուածոցն իւրեանց լսիցեն, թե յանարժան խառնակութիւնս մտաբերեցին« եւ նոքա նոցին նմանեալք՝ զնոյն անառակութիւնս անխտիր գործեսցեն, յորմէ աստուածականն հեռի, որ՝ ի վեր է, զի Աստուածոյ որդի ունել ոչ ամուսնութեամբ վայել է« այլ՝ մշտնջենաւորութեամբ« որպէս մտաց՝ զբան« եւ աղբեր՝ զգետ« եւ հրոյ՝ զջերմութիւն« եւ արեգական՝ զլուսաւորութիւն, եւ ոչ՝ որպէս նոքայն ժտին, թե «Կարաւտեալ էր, զի որդի մի լինիցի նմա« որում անուն իցէ Որմըզդ»£
23 Ո՜վ, մորոսութի՜ւն. չեւ ուրեք որիդ ի միջի« եւ նա չյղացելոյն եւ չծնելոյն անուն դնէր£ 24 Ամենայն ծննդոց յետ ծննդեանն դնին անուանք, եւ նա զի՞արդ յառաջ քան զծնանելն դնէր նմա անուն Որմըզդ« բայց թե հաւատայր, թե եւ արդարեւ լինէր նմա որդի£ 25 Եւ եթե հաւատայր, ընդէ՞ր երկմտեաց եւ եղեւ երկմտութեամբն պատճառ ծննդեանն Արհմենի« ուստի չարիքն յաշխարհ մտին£
26 Եւ այն են զարմանք, զի մինն ի հազարամեայ յաշտն առնելոյ հազիւ լինէր« եւ միւսն՝ յառժամայն յերկմտութենէ անտի£
27 Դարձեալ. որ զայն գիտաց, եթե երկու որդիք են յորովայնի անդ« զայն ընդէ՞ր ոչ ծանեաւ, թե մին՝ բարի, եւ միւսն՝ չար£ 28 Եթե գիտաց եւ ոչ եղծ զչարն« ինքն է պատճառ չարին£ 29 Ապա եթե զայն չգիտաց« զի՞արդ իցէ հաւատալի, եթե զմիւսն ծանեաւ. եւ եթե յայնժամ ոչ իմացաւ« յորժամ խաւարինն եւ ժանդահոտ ետես զնա, եւ յա՞յնժամ արդեաւք ոչ գիտաց£ 30 Այլ ե՛ւ գիտաց, ե՛ւ ետես, ե՛ւ արար զխաւարինն թագաւոր եւ ինքն է պատճառ չարեացն այնու, զի ոչ եղծ զչարն« այլ եւ թագաւորութիւն եւս ետ նմա ինն հազար ամի£ 31 Եւ ո՞ւմ թագաւորեցոյց զնա« եթե ոչ՝ բարւոք արարածոցն եղելոցն յՈրմըզդայ՝ առ ի չարչարելոյ զնոսա, խառնելով ի նոսա զիւր չար արարածս£
32 Այլ եւ «ԶՈրմըզդ«եւ ասեն«եւ թագաւորեցոյց ի վերայ նորա»£ 33 Եթե թագաւոր նորա իցէ Որմըզդն« զի՞արդ զբարւոք արարածսն իւր տայցէ չարչարել£ 34 Եթե հայրն յորդւոյն արարածս ոչ խնայեաց այնու, զի ի ձեռս չարին մատնեաց, որդին զիւրսն զի՞արդ ոչ զընդայցէ. առ տկարութեա՞ն ինչ« թե՞ առ չարակամութեան£ 35 Եթե առ տկարութեան չզեմեղիցէ« ապա ո՛չ այժմ թագաւորել է նմա« եւ ո՛չ ի վախճանի, որպէս ասենն, յաղթել կարէ£ 36 Իսկ եթե առ չարակամութեան իցէ« գտանի, զի ոչ միայն հայրն, որ թագաւորեցոյց զչարն, է պարտ չարեաց« այլ՝ ե՛ւ որդին, որ կամակից եղեւ հաւրն եւ համարձակիչ չարին£
37 Դարձեալ. զի զթագաւորութիւնն որդւոցն ետ« միում՝ զինն հազարամեանն եւ միւսումն՝ զանսպառականն« ինքն յորո՞ւմ կարգի կայցէ, զի մինչ չէրն ինչ, չէր իմիք թագաւոր« քանզի եւ ոչ արարիչ իրիք էր, եւ յորժամ որդիքն եղեն« նոքա եղեն արարիչք, ոմն՝ բարեաց, եւ ոմն՝ չարեաց« եւ նոքին՝ թագաւորք, ոմն՝ ժամանակեան, եւ ոմն՝ յաւիտենական, եւ մնաց Զրուանն դատարկ յարարչութենէ եւ ի թագաւորութենէ, զի արարիչ չէ« քանզի չէ իւր արարեալ, եւ թագաւոր չեղեւ« քանզի ո՞յր արարածոց լինէր թագաւոր£ 38 Եւ յայտ է, թե ոչ էր երբեք Զրուանն եւ ոչ է, զի որ է ոք« կա՛մ արարիչ է, կա՛մ արարած. արդ սա՛, քանզի ո՛չ արարիչ է« ո՛չ արարած« ոչ էր երբեք նա աստուած« եւ ոչ է եւ ոչ լինի£
26

[Դ]
1 Այլ «Իբրեւ Զրուանն«եւ ասեն«եւ զայն ի մտի խորհեցաւ, թե Ո՛ ոք յորդւոցն իմոց վաղ առ իս հասցէ, զնա թագաւոր արարից« գիտաց Որմըզդ եւ զխորհուրդն յայտնեաց Արհմենին»£ 2 Եթե զհաւրն զխորհուրդ ծանեաւ Որմըզդ« զեղբաւրն չարաճճւոյ զխորհուրդ ընդէ՞ր ոչ գիտաց, թե ծակէ զորովայնն եւ ելանէ եւ յառաջէ, երթայ, առնու զթագաւորութիւնն, որ լինելոց էր առ եղեռանէ նմա եւ արարածոցն իւրոց, զի նախ՝ յառաջնումն իսկ յետս հարեալ՝ վատթարիցէ զնա« եւ ապա՝ զինն հազար ամն զեղջ եւ ապաշաւ լինիցի առ ի գար հայելոյ իւր յուղիղ յարարածսն« զոր աղաւաղեալ՝ կամակորիցէ£
3 Եւ կամ Զրուանն« որ զերկուց որդւոց զյղութիւն գիտաց յորովայնի« յորժամ եկեալ՝ առաջի կայր Արհմնն՝ ընդէ՞ր ոչ ծանեաւ զնա£ 4 Դարձեալ. որ զիւր որդին Որմըզդ անուշահոտ եւ լուսաւոր անդէն յորովայնին գիտէր« զմիւս որդին, թե ժանդահոտ եւ խաւարին իցէ« իբր ոչ գիտաց£ 5 Ո՞չ ապաքէն յայտ է, եթե ոչ իրք հաւաստիք պատմին ի նոցանէ« այլ առասպելք կարկատունք£
6 Եւ միւսն եւս՝ որ քան զամենայն անհաւատագոյնն է« զի մին ի հազարամեայ յաշտն առնելոյ հազիւ լինէր« եւ միւսն՝ յառժամայն յերկուանալոյ անտի£
7 Եւ եթե ի յերկուանալոյ անտի եղեւ Արհմնն որդի« ոչ պարտէր զնա իւր որդի կոչել, զի եթե իւր որդի էր, նմին նման գոյր եւ նոյնպիսի© կա՛մ թե բարի էր՝ բարի« եւ կա՛մ թե չար էր՝ չար£ 8 Մի՛թե եւ նոյնպէս հայրն՝ Զրուան, ե՛ւ բարի էր արդեաւք, ե՛ւ՝ չար« եւ ի բարւոք երակէն նորա բարւոք որդին եղեւ« եւ ի չար մայռէն նորա՝ չարն£ 9 Եւ եթե այնպէս ինչ ոչ էր« ապա եւ ոչ նա զչարն իւր որդի կոչէր եւ ոչ թագաւորութիւն տայր նմա. այլ թե ինքն բարի էր« զչարն եղծանէր եւ բարւոյն տայր զթագաւորութիւնն« որով ինքն քաջանուն լինէր եւ զբարի որդին իւր՝ զՈրմըզդ, չառնէր միշտ սրտառուչ£ 10 Այլ յայսմ ամենայնէ յայտ է, եթե ոչ երբեք լեալ է Զրուանայ հայր աստուածոց եւ ո՛չ՝ տուիչ թագաւորութեանց£
[Ե]
1 Դարձեալ ասեն. «Զբարսմունսն, զոր ի ձեռին ունէր, ցորդին իւր ցՈրմըզդ ետ եւ ասէ© Ցայժմ ես վասն քո յաշտ առնէի« յայսմ հետէ դու վասն իմ առնիցես»£ 2 Արդ, եթե նա վասն նորա յաշտ առնէր« զի որդի լինիցի նա նմա« իսկ Որմըզդ վասն նորա յո՞ր սակս առնէր. մի՛ թե կասկած ինչ ուստեք էր նմա« եւ այնր աղագաւ պատուիրէր նմա վասն իւր յաշտ առնել© մի՛ թե՝ յորմէ զորդին խնդրեաց« թե գուցէ ընդ որդւոյն տալոյ զնա բաժ առնուցու£ 3 Եթե այն ինչ ի մտի էր նորա« բարսմունքն ինչ ոչ կարէին աւգնել£ 4 Եւ ի տալ զբարսմունսն չասաց, սա՛ թե «Դու ինձ յաշտ առնիցես», զի ցուցցէ, թե էր ոմն, որում նա վասն որդւոյն յաշտ առնէր եւ որդւոյն պատուիրեաց վասն իւր նմին յաշտ առնել£ 5 Եւ եթե էր ոք ի վեր քան զնա եւ քան զորդին« որում զյաշտն առնէին« զնա պարտ էր իմանալ պատճառ իւրեանց եւ արարիչ ամենեցուն եւ ոչ զԶրուան՝ պատճառ Որմըզդի եւ Արհմենի եւ զնոսա՝ արարիչ չարեաց եւ բարեաց£
6 Քան Զրուանայ որդի արարիչ տայր« որ ի վեր քան Զրուանն էր« ինքն իսկ իւրովի չկարէ՞ր զերկինս եւ զերկիր, եւ որ ինչ ի նոսա՝ առնել« որպէս յառաջագոյնն ասացաւ« եւ զիւր զաւրութիւնն եւ զբարերարութիւնն ցուցանել£ 7 Կամ թե յորդւոյն իւրմէ յԱրհմենայ կասկած ինչ էր նմա« եւ վասն այնորիկ զբարսմունսն յՈրմըզդ տայր« զի նոքաւք յաշտ արարեալ վերագունին՝ անկասկած լինիցի« ապաքէն պարտ էր ումեք ի միջի լինել« որում զյաշտն առնէր£ 8 Եւ եթե էր ոք ի միջի, որում աւրէն էր զյաշտն առնել« ապա Զրուանն չէր մշտնջենաւոր« այլ՝ յումեքէ եղեալ£ 9 Եւ պարտ է խնդրել՝ յումէ՝ նայն եղեւ« եւ ո՛վ էր, ում ինքն զյաշտն առնէր« եւ ո՛վ՝ այն, որում որդւոյն հրամայեաց՝ վասն իւր յաշտ առնել, զի ոչ է մարթ ումեք սկիզբն առնուլ լինելոյ« եթե ոչ յայլմէ առնուցու զլինելն, եւ Աստուած միայն կարող իցէ առնել յոչնչէ ինչ, որպէս եւ կամի£ 10 Եւ արդ, ո՞վ իցէ, որ զԶրուանն արար« եթե ոչ՝ Աստուած« որում եւ զյաշտն առնէր, որ եւ որդի այնպիսի ետ նմա« զի զերկինս եւ զերկիր, եւ որ ի նոսա՝ առնիցէ£ 11 Եւ այն են զարմանք, զի ինքն ոչ արար եւ որդւոյն Զրուանայ կարող եղեւ տալ զառնելն£ 12 Այլ «Չէր ոք ի
27

միջի«եւ ասեն«եւ որում Զրուան զյաշտն առնէր»£ 13 Եթե այնպէս իցէ« եւ ոչ Զրուանն իսկ էր, եւ մեծի ծաղու արժանի է« զի չէրն չէին վասն չէին յաշտ առնէր£
[Զ]
1 Այլ թե եւ բախտ եւս էր, որպէս ասենն, Զրուանն« ապաքէն ուրուք բախտ էր© եւ ո՞վ էր արդեւք՝ ոյր բախտն էր, զի բախտ անձնաւոր ինչ չէ« այլ՝ դէպք աջողութեան© որպէս յարդարութենէն արդարն կոչի« եւ ի քաջութենէն՝ քաջ« նոյնպէս եւ ի փառաւորութենէ անտի՝ բախտաւոր£ 2 Արդ, եթե բախտ էր Զրուանն, չէր ինչ անձնաւոր© ուստի յայտ է, թե բնաւ եւ էր իսկ ոչ Զրուանն£
3 Եւ եթե, որպէս ասեն, ի յերկուանալոյ անտի յղացաւ Արհմնն« յառաջնումն իսկ պարտ էր նմա յերկուանալ« զի« թո՛ղ անդէն, ետ ընդ ետ լինէր նմա որդի« եւ ոչ՝ զհազար ամ տառապել եւ յաշտ առնել, զի որդի սակայն եղեւ նմա« թե՛ չար եւ եթե՛ բարի£ 4 Եւ զչարութիւնն յիւրոց բարուց առ եւ ոչ՝ ի ծննդենէ անտի, քանզի չէր մարթ միում արգանդի զչարեացն գործաւնեայ եւ զբարեացն արարիչ ընդունել, զի եթե չար էր« չարին եւեթ պարտէր ասպնջական լինել, եւ եթե բարի էր՝ բարւոյն, քանզի բարին եւ չար ի միում անկանել ոչ մարթէին« որպէս զի ոչ գայլք եւ գառինք ի միոջէ արգանդէ ծնանին, զորոց զբարւոյն կողմն յՈրմըզդէ դնեն՝ զարջառաց եւ զոչխարի եւ զայլոց պիտանացուաց, եւ զչարին կողմն՝ յԱրհմնայն՝ զգայլոց եւ զգազանաց եւ զճճեաց վնասակարաց£ 5 Եւ զայն ոչ գիտեն, թե որպէս զի վնասակարացն ընդ անվնասակարսն չմարթի բնակել« նոյնպէս եւ ոչ բարւոյն ընդ չարին մարթ էր ի միում արգանդի յղենալ, զի զոր աւրինակ չէ մարթ զհուր եւ զջուր ի մի վայր առնել, թե գուցէ յոլովեալ կողմնն ապականիչ ընկերին իւրում լինիցի« նոյնպէս եւ ոչ բարւոյն եւ չարի ի մի վայր մտանել հնար էր. ապա թե ոչ՝ կա՛մ նա զսա ապականէր« կա՛մ սա՝ զնա£
6 Արդ, եթե ի սերմանէ իցեն որդիքն« չմարթէր միումն երկուս սերմանս հակառակ միմեանց արկանել, նա՛ , եւ ոչ միում արգանդի՝ երկուս սերմանս այլ ոչ եւ այլս ընդունել, զի թեպէտ եւ բազում արք ի մի կին մերձենայցեն, այլ ոչ եթե ամենեցուն սերմանքն կռուիցին, քանզի առաջին անկեալ սերմնն զայլսն իբրեւ զաւելորդս ի բաց թքանէ£ 7 Եւ զիա՞րդ էր, զի այն արգանդ երկուս սերմանս միմեանց թշնամիս ընդունէր£
8 Եւ դարձեալ. ընդէ՞ր ոչ յաղթեաց յաշտածին ծնունդն« եւ եղեւ արգել յերկուական ծննդեանն, այլ իջեալ միմեանց թշնամիքն՝ հաշտութեամբ, խաղաղիկ ի միում արգանդի գառէին£
9 Նա՛, եւ հայրն եթե երկուս որդիս գիտէր յորովայնին, զմին՝ բարի եւ զմինն՝ չար« ոչ խառն ի խուռն պարտէր խոստանալ զթագաւորութիւնն« այլ՝ այնմ միայն, վասն որոյ զյաշտն առնէր£
10 Բայց ապաքէն եւ Որմըզդն մինչ չեւ ծնեալ էր, թերակատար էր. եւ զիա՞րդ թերակատարն զխորհուրդն հայրենի իմացաւ, զի որ զխորհուրդս ուրուք ճանաչել կարէ« նա ի վեր է քան զնա, որ Աստուածոյ միայն է եւ ոչ՝ մարդոյ£ 11 Ուստի Որմըզդ վերագոյն է քան զհայրն, ե՛ւ հզաւր, ե՛ւ իմաստուն, զի մինչ դեռ յորովայնի էր, զխորհուրդ հաւրն գիտաց եւ ելեալ յորովայնէ անտի՝ կարող եղեւ զերկինս եւ զերկիր առնել« զոր հայրն ոչ կարաց առնել£
12 Եւ արդ, որ այնչափ հզաւր եւ իմաստունն էր քան զհայրն« գտանի վատթարագոյն, զի ի վատթարէն խաբեցաւ այնու, զի զխորհուրդ հաւրն յայտնեաց նմա, ընդ որում անհաշտ թշնամութիւն պարտ էր ունել եւ ոչ՝ բարեկամութիւն£
13 Դարձեալ. թե ծակել եւս պարտ ինչ էր զորովայնն եւ ելանել« նմա պարտ էր, որ զխորհուրդ հաւրն իմացաւ, զի թող ինքն նախ երթայր առնոյր զթագաւորութիւնն, եւ ոչ՝ Արհմենայ, որ ո՛չ զխորհուրդ հաւրն գիտէր եւ ո՛չ թագաւորութեանն ինչ անկ էր£ 14 Բայց թե ծակեաց զորովայնն« թերեւս եւ սպան իսկ զմայրն, զոր պարտ է խնդրել, թե արդարեւ արդեւք մայր գո՛յր նոցա£ 15 Այլ ուստի՞ յայտ իցէ, թե մայր գոյր, մանաւանդ զի ասեն իսկ, թե «Մինչ չեւ էր ինչ բնաւ« ո՛չ երկինք եւ ո՛չ երկիր« Զրուան միայն էր», որ մեծի ծաղու արժանի է, եթե ինքն հայր իցէ եւ ինքն՝՝ մայր« եւ նոյն սերմանարկու եւ նոյն՝ սերմնընկալ£
28

16 Եւ որ եւս վատթարագոյնն է. «Իբրեւ ծակեաց«եւ ասեն«եւ Արհմնն զորովայնն եւ եկն, եկաց առաջի հաւրն« ոչ ծանեաւ զնա հայրն»£ 17 Արդ, զի՞արդ ոչ ճանաչէր« զի ոք ուրեք չէր, մինչ ինքնն միայն էր. ո՞չ ապաքէն յայտ էր, թե որ առ նայն եկն« մի ոք յորդւոցն նորա էր£ 18 Եւ գտանի վատթարագոյն եւս քան զվատթարն« զի նա զսա ծանեաւ« եւ սա զնա ոչ ծանեաւ եւ յուրաստ էր յորդւոյ անտի, թե իմ որդին անուշահոտ եւ լուսաւոր է« եւ դու խաւարին եւ ժանդահոտ ես»£ 19 Եւ զի՞արդ ոչ էր նորա որդի« որ ընդ բարւոք որդւոյն նորա ի նմին արգանդի յղացեալ էր. եւ զնմանէ յուրաստ էր, թե «Չես դու իմ որդի»« եւ զմիւսմէն՝ խոստուկ, թե «Որդի իմ է»£ 20 Եւ եթե իբրեւ ի չարէ յուրաստ էր« ապա եւ յղութեանն զնա չէր պարտ արժանի առնել« այլ՝ անդէն իբրեւ ի չարէ խորշել եւ սատակել, եւ՝ ոչ միայն զնա« այլ եւ՝ զՈրմըզդ, որ զխորհուրդսն ի վեր եհան£
[Է]
1 Այլ եւ միւսն եւս անպիտանագոյն է, զոր ասենն, թե եւ զբարսմունսն ետ ցնա՝ առնել վասն իւր յաշտ« իբր ոչ եթե յՈրմզդի կամ ի յազելն էր զաւրութիւնն, այլ՝ ի գաւազանսն, զի եթե ինքն հաւատարիմ էր լսելի լինելոյ« ապա աւելորդ իմն էր զգաւազանսն ի ձեռին ունել, եւ եթե ինքն չէր արժանի« եւ ոչ գաւազանքն բաւական էին արժանի առնել յազելոյ զանարժանն, զի բարսմունս ունել եւ յաշտ առնել մարդկան գործ է եւ ոչ՝ Աստուածոյ£ 2 Իսկ եթե նա աստուած էր եւ կարող էր զերկինս եւ զերկիր առնել« զի՞նչ պիտոյ էր նմա բարսմունս ունել եւ յաշտ առնել« զի զհայրն ի կասկածանացն ապրեցուսցէ. որ զերկինս եւ զերկիր կարող էր առնել առանց բարսմանցն« զհայրն զիա՞րդ ոչ կարէր անհոգ առնել առանց գաւազանացն£ 3 Եւ արդ, յայտ եղեւ, թե ե՛ւ հայրն անմիտ եւ տկար եւ յայլ ապաստան էր« ե՛ւ որդին՝ նոյնպէս եւ տկար եւ անմիտ, զի ո՛չ նա որդի առանց յաշտ առնելոյ կարաց ծնանել« եւ ո՛չ որդին առանց զգաւազանսն ի ձեռն առնլոյ կարաց զնա ազատ առնել ի կասկածանաց£
[Ը]
1 Նա՛, եւ լլկանաց եւս Չարին երկոքին պատճառք եղեն՝ չարչարելոյ զբարւոք արարածս Բարւոյն, զի «Որմըզդ«եւ ասեն«եւ որ ինչ բարի էր, զայն առնէր եւ արս արդարս եւ բարեգործս« եւ Արհմնն՝ զչար արարածս եւ զդեւս»£
2 Արդ, եթե դեւքն Չարի արարածք եւ չարք էին բնութեամբ« եւ ոչ մի ոք ի նոցանէ բարի ինչ երբեք իմանալ կարէր, նա՛, եւ ոչ՝ Արհմնն իսկ գլխովին£
3 Բայց արդ, տեսանեմք« զի միումն, որ կարի վայելուչն իսկ է ի մէջ արարածոց« որպէս ասեն« Արհմնն եղեւ հնարագիւտ լինելոյ. «Իբրեւ ետես«եւ ասեն«եւ թե արարածս գեղեցիկս արար Որմըզդ եւ լոյս չգիտաց առնել« խորհեցաւ ընդ դեւս£ 4 Ասէ© Զի՞նչ աւգուտ է Որմըզդի« զի այնպիսի գեղեցիկ արարածս արար, եւ ի խաւարի կան« զի լոյս ոչ գիտաց առնել£ 5 Արդ, եթե իմաստուն էր« ընդ մաւրն մտանէր« եւ արեգակն որդի լինէր, եւ ընդ քեռն անկանէր« եւ լուսին ծնանէր£ 6 Եւ պատուէր տայր, զի մի՛ ոք զխորհուրդն ի վեր հանցէ£ 7 Զայն լուեալ Մահմեայ դիւի՝ վաղվաղակի առ Որմըզդ հասանէր եւ զխորհուրդն նմա ի վեր հանէր»£ 8 Ո ՜վ, անմտութի՜ւն եւ անհամ մորոսութի՜ւն. որ զերկնից եւ զերկրի եւ զամենայնի, որ՝ ի նոսա, զհանգամանսն առնելոյ կարաց գտանել« զսակաւիկ ինչ՝ զհայթայթանացն հնարս, չմարթեր իմանալ£ 9 Եւ այնու ոչ միայն զՈրմըզդ անմիտ առնեն« այլ եւ զԱրհմնն՝ բարի, բարի արարածոցն հնարագիւտ£
10 Որպէս եւ զմիւս եւս ասեն, թե «Արհմնն ասաց. Ոչ եթե չկարեմ առնել բարի ինչ« այլ չկամիմ£ 11 Եւ առ ի հաստատուն զբանն առնելոյ՝ արար սիրամարգ»£ 12 Տեսանես, զի կամաւք է չար եւ ոչ՝ ի ծնէ£ 13 Արդ, զի՞նչ պայծառագոյն քան զլոյս կայցէ« որում Արհմնն հնարագիւտ եղեւ« կամ զի՞նչ գեղեցկագոյն՝ քան զսիրամարգ, զոր առ ի ցուցանելոյ զգեղեցկագործութիւնն արար£ 14 Եւ այսու յայտ է, զի թե չար ոք էր բնութեամբ Արհմնն« ոչ հնարագիւտ լուսոյ լինէր« եւ ոչ՝ արարիչ գեղեցկութեան£
15 Նա՛, եւ թե դեւք բնութեամբ չարք էին« չէր հնար Մահմեայն հանգամանաց լուսոյն առնելոյ գուշակ լինել« որում ցայժմ պաշտաւնեայք այնր քէշի երիցս յամի զոհս մատուցանեն£ 16 Ուստի
29

յանդիմանեալ՝ կշտամբին, թե ե՛ւ նոքա դիւապաշտք են« ե՛ւ դեւքն՝ ոչ չարք ի բնէ« այլ՝ կամաւք£ 17 Եւ եթե ինքեանք դիւի զոհ մատուցանեն« որո՞վք երեսաւք զդիւապաշտսն հալածիցեն£ Տեսանես, զի ամենայն ինչ« որ ի նոցանէ ասի« առասպելք են եւ սնոտի պատմութիւնք£
[Թ]
1 Դարձեալ. նոքին, որ զլուսաւորացն արարած յայսպիսի պատճառանաց դնեն« շրջեալ զայս բանս՝ այլ իմն պատճառ լինելոյ արեգական մուծանեն£ 2 «Արհմնն«եւ ասեն«եւ զՈրմըզդ ի ճաշ կոչեաց£ 3 Եւ եկեալ Որմզդի՝ չկամեցաւ զճաշն ուտել« եթե ոչ նախ որդիքն նոցա կռուիցին£ 4 Եւ ի խեթկել որդւոյն Արհմենի զորդին Որմզդի ի խնդիր եղեն դատաւորի եւ ոչ գտին© ապա առեալ արարին զարեգակն« զի լիցի նոցա դատաւոր»£ 5 Անդ հնարագիւտ լինելոյ արեգական ասեն զԱրհմնն եւ աստ՝ յայտնի իսկ արարչակից լուսոյ£ 6 Եւ եթե այլ ոք չգոյր դատաւոր« եւ առ հայրն չկարէի՞ն երթալ կամ՝ առ այն, որում հայրն եւ որդին յաշտ առնէին ըստ առասպելին£
7 Եւ արդ, զի՞արդ իցեն թշնամիք միմեանց Որմզդն եւ Արհմնն, որք ի միում արգանդի գայռացին եւ ի միմեանց ճաշ երթային եւ իրերաց գործակցութեամբ զարեգակն ստեղծեալ՝ դատաւոր կացուցանէին£
8 Արդ, զմին Զրադաշտ ոմն զեղխագործութեան դնէ, եթե «Ի մայրենի եւ ի քեռական առականաց արեգակն եւ լուսին արարան», զի ընդ այն հայեցեալ ազգին՝ ի նոյն պղծութիւնս անխտիր լինիցին, եւ զմիւսն վասն զամաւթն ծածկելոյ համբաւէ, թե «Վասն դատաւորութեանն արարին»£ 9 Եւ քանզի ընդ գրովք չեն կրաւնքն« երբեմն զայն ասեն եւ այնու խաբեն եւ երբեմն՝ զայս եւ սովին պատրեն զտխմարս£ 10 Բայց թե Աստուած էր Որմըզդն« յոչնչէ կարող էր առնել զլոսաւորսն որպէս զերկինս եւ զերկիր« եւ ոչ՝ ի ժանդագործութենէ կամ առ ի չգոյէ դատաւորի£
[Ժ]
1 Դարձեալ միւս եւս իմն ասեն« որ ամենեւին չէ հաւատալի« թե «Իբրեւ մեռանէր որդին Որմզդի, զսերմն իւր յաղբիւր մի արկ, եւ մաւտ ի վախճան յայնմ սերմանէ կոյս մի ծնանելոց է« եւ ի նմանէ որդի եղեալ՝ հարկանէ զբազումս ի զաւրացն Արհմենի© եւ երկու եւս նոյնպիսիք նոյնգունակ եղեալք՝ հարկանեն զնորա զաւրսն եւ սպառեն»£
2 Նախ այնու յանդիմանին« զի ջուր սերման ոչ պահիչ է« այլ՝ կորուսիչ, եւ ապա միւսովն կշտամբին© քան աղբերն զսերմնն կենդանի տայր պահել, զինքն ընդէ՞ր ոչ զաւրեաց պահել կենդանի, այլ այնպիսւոյ բարւոյ աստուածոյ որդի ի չարէն որդւոյն սատակեցաւ£ 3 Եւ յայտ է, թե որք յանկածութեանն յաղթեցին Բարւոյն եւ որդւոյ նորա« ե՛ւ ի վախճանի նոքին բռնանալոց են« որոց այնչափ անչափ զաւրս համարին£
4 Դարձեալ. եթե աստուածք նոցա մահկանացուք իցեն« ինքեանք յարութեան ակն զի՞արդ ունիցին եւ մանաւանդ՝ երեքմատեանն յարութեան, զոր չէ պարտ յարութիւն համարել« այլ՝ չյարութիւն£
5 Բայց թե արդարեւ, որպէս ասենն, թե որդին մեռաւ« ե՛ւ յՈրմզդէ, ե՛ւ ի միւսմէ որդւոյն նորա՝ ի Խորաշետէ, չէր աւրէն թերահաւատ լինել, թե չմեռանիցին« որովհետեւ միանգամ ամուսնաւորաց եւ մահկանացուաց ազգ է տոհմ աստուածոցն նոցա£ 6 Եւ զայնպիսի աստուածս ոչ առ աստուածս պարտ է ունել« այլ առ չաստուածս, զի որ ճշմարիտ Աստուածն է« զամենայն ինչ զիւր մշտնջենաւորութեամբ ունի, որպէս զէութիւնն« նոյնպէս եւ՝ զյաւէժ կենդանութիւնն« եւ զՈրդին միշտ ընդ իւր ունել առանց իրիք պատճառանաց եւ միջնորդութեան եւ զարարչութիւնն՝ ոչ ի հայթայթանաց« այլ՝ ի կամակար կարողութենէ. եւ ոչ զոք ունի իւր հակառակ, թե ինքն բարեաց արարիչ իցէ, եւ միւսն՝ չարեաց, որպէս նոքա Որմզդի զբարի արարածսն դնեն եւ Արհմենի՝ զչարսն, զոր ոչ կարեն ցուցանել« թե հաւաստեաւ հայիցին« չար ինչ արարած, որ ի բնէ չար իցէ« ո՛չ զԱրհմնն եւ ո՛չ զդեւս, զոր նմա արարածս դնեն, որպէս բազում անգամ յոգնագոյն աւրինակաւք ոչ մոռացաք յառաջին ճառսն յայտ առնել£
30

7 Այլ թե Արհմնն չար կարծիցի նոցա վասն զ«Խարաման»ի անունն յանձին կրելոյ՝ առ ի յարեւէ զարեգակնատենչիկսն արկանելոյ« ուստի եւ զանունն իսկ զ«Խարաման»ոյ առ« նոյնպէս եւ «Սատանայ»ն անուն ոչ՝ բնութեան ինչ անուն« այլ՝ բարուց« որպէս ի բարութենէ ոք բարի կոչի եւ ի չարութենէ՝ չար« եւ այն ոչ եթե բնածին բարք են« այլ՝ եկամուտս. եւ յայտ անտի է« զի բազում անգամ զբազում անզգամս տեսանեմք զգաւնացեալս եւ զզգաւնս՝ անզգամեալս, զլկտիս՝ զգաստացեալս եւ զզգաստս՝ լկտեցեալս. այն՝ որ ի բանաւորաց ի կողմանէ անտի է£
[ԺԱ]
1 Նա՛, եւ անբանաւորացն՝ անասնոցն, վասն այլ եւ այլ բարուցն ոչ երկուս արարիչս պարտ է իմանալ« որպէս նոքայն առ տխմարութեան կարծեցին, թե Որմըզդն զանասունս զչորքոտանիս եւ զթռչունս եւ զձկունս եւ զամենայն ինչ, որ բարի եւ գեղեցիկ է, արար, եւ Արհմնն՝ զգազանս չարս եւ զթռչունս պիղծս եւ զսողունս եւ զաւձս եւ զկարիճս եւ զամենայն վնասակար ճճիս£
2 Եթե երկինք եւ երկիր եւ աւդք եւ ջուրք Որմզդի արարածք իցեն« զի՞արդ վնասակարքն՝ արարեալք յԱրհմենայ, ի նորա երկրի բնակիցեն եւ զնոյն աւդս ծծիցեն եւ նովին կերակրովք, որ յերկրէն են, բուծանիցին« եւ ի նոյն ջուրս պիղծ ճճիքն ընդ սուրբ ձկունսն սնանիցին« եւ ի նոյն աւդս գիշակեր թռչունքն ընդ ազնուագոյն թռչունսն շողայցեն, զորս պարտ էր Որմզդի բարւոք արարածոցն սատակել եւ ոչ՝ սնուցանել« քանզի նորա է երկիր, ե՛ւ ջուրք, ե՛ւ աւդք£
3 Եւ եթե գազանք վասն վնասակարութեանն ի չարէ ումեքէ արարչէ կարծիցին« զմարդիկ առաւել արժան է ի չարէ արարչէ իմանալ եւ ոչ՝ զնոսա, զի սոքա աւելի վնասակար են գազանացն, քան գազանքն՝ սոցա, զի սոքա ելեալ ի քաղաքաց եւ ի գիւղից՝ հետամուտ լինին կոտորելոյ զգազանսն« եւ նոքա սրացեալ՝ ի լերինս եւ յափափայս ճեպէին անկանել փախստականք, յորոց կիսոցն եւ մորիքն արտաքոյ ընդելութեան մարդկան են£ 4 Նոյնպէս եւ սողնոցն զխաւշիւն միայն զմարդոյն առեալ՝ է որ ի ծակս« է՛, որ ի սորս« է՛, որ ընդ փապարս երկրի մտեալ՝ ղաւղեն© եւ եթե ի կարի նեղելոյ զնոսա մարդկան՝ մեղանչիցեն« եւ այն մարդկան վնաս է եւ ոչ՝ նոցա£ 5 Եւ այնու ոչ ի չարէ ումեքէ պարտ է զգազանսն եւ զճճիս իմանալ« այլ՝ ի միոջէ ի բարւոյ արարչէ© զկէսսն՝ ի պէտս եւ զկէսսն՝ ի զարդ եւ զկէսսն՝ զարհուրեցուցիչս վասն զտարապարտ հպարտութիւն մարդոյն ցածուցանելոյ. դարձեալ՝ ի նոցա վնասակարութիւնն հայեցեալ՝ միմեանց չմեղանչել, զի թե զնոցայն վնասակարութիւնն, որ ոչ խորհրդով լինի, ատեալ պարտ իցէ, ո՜րչափ եւս առաւել՝ զմարդկան մեղանչականութիւն, որ խորհրդով եւ նենգութեամբ լինիցի£
6 Նա՛, եւ չքոտեաւքն զկծեցուցանէ զմեզ« որպէս լուովն եւ ճանճիւ եւ մժխով եւ գոռոխով« մնով եւ մկամբ եւ այլովք նոյնպիսեաւք« որ չնչիկքն են եւ զմեզ աշխատ կարեն առնել, զի ի նոցանէ է՛, որ զմեզ աշխատ առնէ« եւ է՛ ինչ, որ մերումն վնասակար լինի, որպէս եւ մուկնն եւ ցեց եւ որդն եւ որ ինչ նոցա նմանող իցէ£ 7 Եւ նոքաւք ցածուցեալ՝ զնստուցանէ զմիտս մեր, զի յորժամ գիտիցեմք, թե եւ փոքունքն կարող են մեզ վնասակար լինել« իջցուք ի տարապարտ հպարտութենէ՝ չունել զանձինս առ մեծարգիս« դարձեալ եւ զխնամն եւս Աստուածոյ զմտաւ ածել, թե ուր փոքունքն կարեն մեղանչել մեզ« զի՞արդ կարէաք ապրել, թե ընդ սողունս եւ ընդ գազանս բնակակիցս արարեալ էր զմեզ£
8 Այլ եւ յայն եւս հայել պարտիմք, թե ո՜րչափ անասունս վասն մերոց պիտոյից ընդ մեւք հնազանդեաց. զձիս եւ զուղտս եւ զփիղս եւ զարջառ եւ զոչխար եւ ի լերանց եւ ի դաշտաց՝ զայծեմունս եւ զեղջերուս եւ զառինս եւ զվարազս« յորոց կէսքն կրելիք են, եւ կէսքն՝ ուտելիք£
9 Եւ զայն եւս ետ գիտել մեզ« թե որոց, նա կամի, յաղթականք կարեմք լինել, եւ որոց, ոչ կամի, չկարեմք յաղթել, ոչ միայն՝ արգաւորացն« այլ եւ՝ չնչենոցն£ 10 Զի՞նչ վատթարագոյն քան զլուն եւ զմուկն կայցէ, եւ զայն ո՛չ սպառել կարեմք եւ ո՛չ յաշխարհէ մերժել£ 11 Եւ այլն եւս՝ ինչ մի ի ջուրս է եւ զմեր պէտս ոչ հարկանիցէ« բայց միայն զի զկծեցուցանիցէ£ 12 Յորժամ տեսանիցեմք, թե չեմք բաւական զնոսա սպառել« ծանիցուք զանձանց տկարութիւն եւ զիջցուք ի զուր հպարտութենէ եւ նմա միայն տացուք զյաղթութիւն« որ չնչենովքն զմեզ աշխատ առնէ եւ զմեծամեծսն հնազանդէ մեզ
31

իբրեւ զփիղս եւ զուղտս եւ զառեւծս եւ զինձս եւ զյովազս« զորոց զկէսսն ի կրելիս եւ զկէսսն ի զբաւսանս ընդելուցեալ՝ համբուրեցուցանէ£
[ԺԲ]
1 Իսկ այլք այլ ազգ կարծեցին զՍատանայէ« թե Աստուած զնա չար արար£ 2 Արդ, եթե Աստուածոյ զնա չար արարեալ էր« ընդէ՞ր հալածէ Եկեղեցի զդեւս£ 3 Եթե վրէժխնդիրք չարեաց հաստատեցան դեւք« ապա վնաս առնէ Եկեղեցի այնոցիկ, որ նոքաւքն խրատիցին« եւ հակառակ կամացն Աստուածոյ կայ« զի նա ի խրատ արար զնոսա« եւ սա հալածէ£ 4 Բայց զի զհալածելն ոչ յանձնէ ինչ ունի, այլ՝ յԱստուածոյ« յայտ անտի է, եթե ոչ նախ փչեաց Տէրն յԵրկոտասանսն Հոգի եւ ետ իշխանութիւն Եւթանասնիցն« ոչ կարէին հանել զդեւս£ 5 Նա՛, եւ ինքն իսկ եթե խրատիչ գիտէր զնոսա« ոչ սաստէր ի նոսա եւ ոչ աշակերտացն իւրոց հալածել հրամայէր« որոց իւրն հրաման տուեալ էր մտանել ի մարդիկ£ 6 Եւ զի՞արդ իցէ« զի հրեշտակք իբրեւ լսեն զանուն Աստուածոյ, ուրախ լինին« եւ դեւք՝ ոչ երբեք, այլ՝ առաւել իբրեւ լսեն« քստմնին£
7 Եթե կարճիչք յանցանաց էին դեւք« ոչ երբեք զմարդիկ ի կռապաշտութիւն յաւժարեցուցանէին եւ ոչ՝ ի պէս պէս աղանդս փիլիսոփայից եւ հերձուածողաց« ո՛չ ի բաշխս բախտից եւ ո՛չ՝ ի ճակատագրաց եւ ո՛չ՝ կապելոց հրամանաց« ո՛չ՝ ընդ աստեղս պշուցանել, թե նոքա ինչ իցեն պատճառք բախտաւորութեան եւ չուառութեան£
8 Եւ զի դիւաց գիւտ է կռապաշտութիւն« վկայէ Դաւիթ, թե Ամենայն աստուածք հեթանոսաց դեւք են, եւ երանելին Պաւղոս՝ թե Զի՞նչ հաղորդութիւն կայ Քրիստոսի ընդ Բելիարայ£ 9 Եւ ահաւանիկ« որպէս ասենն« հաղորդութիւն կայ նոցա ընդ միմեանս, զի եթե, վասն զի չարն արար զնա Աստուած, չարչարիցէ« չէ աւրէն զնա «չար» կոչել, այլ՝ «վրէժխնդիր», զի չար յայնժամ էր« թե զհրամանն ոչ կատարէր£ 10 Բայց ընդէ՞ր ոչ նա« այլ հրեշտակ Աստուածոյ եհար զանդրանիկսն Եգիպտացւոց եւ բազում անգամ՝ զՀրեայսն յանապատի անդ, զի եթե նա յայն եդեալ էր« ընդէ՞ր ոչ նայն հարկանէր, այլ հրեշտակ£ 11 Եւ յաւուրս Դաւթի եւթանասուն հազար յերկոտասան ցեղիցն Իսրայեղի եւ ի բանակէ Ասորեստանոյն՝ հարիւր եւ ութսուն եւ հինգ հազար եհար հրեշտակ Աստուածոյ« եւ ոչ՝ դեւք£
12 Ընդէ՞ր եւ յաւուրս Յեսուայ որդւոյ Յովսեդեկայ հրեշտակ ասէր ցբանսարկուն, որ կայր նմա հակառակ, թե Սաստեսցէ ի քեզ Տէր, Սատանա՛յ£ 13 Ընդէ՞ր եւ «որդիք Սատանայի» կոչին Հրեայք վասն զԱւրինաւքն անցանելոյ« եթե նա կայցէ ի հրամանին» զոր առ« եւ նոքա անցին զպատուիրանաւն£ 14 Եւ բնաւ իսկ «սուտ» ընդէ՞ր կոչիցի« որ արդարն կայցէ ի կարգին, զի ոչ ի նմանէ է չարութիւնն« այլ յայնմանէ, որ զնա այնպիսի արար£ 15 Եւ զմէ՞ առաքիցի ի խաւարն արտաքին£
16 Այլ ասեն՝ «Հանգիստ է նմա խաւարն»£ 17 Նա՛, աւանիկ ոչ զայն աղաղակէր լէգեւոնն դիւաց, այլ՝ թե տանջանք պատրաստեալ են նմա. Զի՞ կայ մեր եւ քո«եւ ասէ«եւ Որդի՛ Աստուածոյ« զի եկիրդ այսր՝ յառաջ քան զժամանակն տանջել զմեզ£ 18 Եւ զի զվատթարութիւնն նորա յայտ առնիցէ« ասէ© Ոչ ոք կարէ առնուլ զգործիս հզաւրին« եթե ոչ նախ զհզաւրն կապիցէ£ 19 Արդ, ընդէ՞ր կապէր զնա« եթե ոչ՝ զի գիտէր, եթե կամաւք չարանայ եւ յորժամ կամի, կարող է զգաւնանալ£ 20 Եթե ի բնէ ի չարչարել եդեալ էր զնա, ընդէ՞ր բամբասէր չարի անուամբ« որ զբնութիւնն՝ նոյնգունակ, որպիսի եղեւն, պահէր£
21 Նա՛, եւ ոչ պատժոց արժանի էր վասն ստուգելոյ զբնութիւնն, ք անզի եւ ոչ զհուր ոք պատժէ« թե «Ընդէ՞ր այրես»« եւ ոչ՝ զջուրս« թե «Ընդէ՞ր հեղձուցանէք»£
22 Եւ միանգամայն եւ հրամանացն եւս հարցուածք սովին մտաւք լուծանին.
[ԺԳ]
1 «Հրամանա՞ւ«եւ ասեն«եւ մեռանիցին մարդիկ« թե՞ առանց հրամանաց»£
2 Նախ պարտիմք գիտել, թե զի՛նչ «հրամանք»ն իցեն« եւ ուստի՛ բան «հրամանաց»ն ընդ աշխարհ
տարածեալ իցէ£
3 Հրաման կապեալ վասն մահուան յաստուածատուր Գիրս ոչ ուրեք գտանեմք« քանզի Տէրն
մահու եւ կենաց ե՛ւ կարճել իշխէ զհրամանն իւր, ե՛ւ երկայնել, որպէս առ ջրհեղեղաւն ասէ՝ Եղիցին 32

աւուրք կենաց մարդկանս այսորիկ հարիւր եւ քսան ամ, եւ վասն բազմութեան անաւրէնութեանն պակասեցոյց ի նոցանէն զքսանն, եւ որպէս առ Ադամամքն ասէ՝ Յաւուր, յորում ուտես ի պտղոյ ծառոյն« ի նմին մեռանիս, եւ առ իւրում բարերարութեանն« վասն որդեծնութեան եւ մարդկան յաշխարհի սերելոյ ներեաց նմա ինն հարիւր եւ երեսուն ամ« զի մի գեղեցիկ ստեղծուածն իւր համաւրէն ջնջեսցի£ 4 Եւ վասն արտասուացն Եզեկիայի արքայի յաւելաւ նմա հնգետասան ամ£ 5 Եւ վասն ապաշխարութեանն Նինուէացւոցն ոչ կորոյս զքաղաքն յաւուրն երրորդի ըստ քարոզութեան մարգարէին իւրոյ£ 6 Եւ ոչ՝ որպէս քաւդեայքն աստեղանշմարք« որ ե՛ւ զծննդոց պատճառս, ե՛ւ զմահուանց յաստեղաց իբրեւ ի կենդանեաց դնեն. որպէս թե յորժամ ծնանիցինն« անդէն եւ մահուանքն իւրաքանչիւր ուրուք անվրէպ սահմանիցին, եւ՝ ըստ այն ո՛չ յառաջել ումեք մեռանել հնար իցէ եւ ո՛չ՝ յամենալ£ 7 Այլ յանդիմանեն զնոսա եւ պատերազմացն դէպք, զի ի միում աւուր բիւրք բիւրուց մարդկան կոտորին այլ եւ այլ տիովք« կէսք մատաղաւրեայք« եւ կէսք՝ երիտասարդք« եւ այլք՝ ի կատարեալ հասակի ծերութեան, որոց ծնունդքն ի միում ժամու չէին« եւ մահքն ի միասին եղեն£
8 Եւ դարձեալ. թե յաստեղաց էին պատճառք ծննդոց« ընդէ՞ր ի Հնդիկս ոչ ոք երբեք սպիտակ ծնաւ« եւ ոչ յայլ յաշխարհս՝ այնպիսի ինչ երեւակ. մի՛ թե անդր միայն ոչ եհաս աստղն սպիտակարար« եւ ոչ յայլ աշխարհս՝ աստղն սեւագործ£ 9 Եւ ատամունքն Հնդկին ուստի՞ իցեն այնչափ սպիտակ£
[ԺԴ]
1 Դարձեալ. բախտաւորութեանց եւ չուառութեանց զաստեղսն դնեն պատճառս© որպէս թե աստեղատունք ինչ իցեն« եւ ըստ դիպելոյ պատճառաւորաց աստեղացն յաստեղատունսն՝ նոյնպիսիք եւ ծնունդքն լինիցին£ 2 «Մինչ դեռ Առեւծն«եւ ասեն«եւ յաստեղատանն իցէ, եւ ծնանիցի ոք« թագաւոր լինելոց է, եւ մինչ դեռ Եզնն է, եւ ծնանիցի ոք« հզաւր եւ բարենշան գալոց է, եւ մինչ դեռ Խոյն է, եւ ծնանիցի ոք« մեծատուն լինելոց է« որպէս նայն թաւ եւ ասուեղ է, եւ յորժամ Կարիճն է, եւ ծնանիցի ոք« չար եւ մեղանչական լինելոց է£ 3 Եւ այլքն եւս այլոց ազգի ազգի իրաց պատճառք լինին», որպէս թե «Յորժամ Կրոնոսն յաստեղատունն մտանիցէ« թագաւոր մեռանի, որ եղեւն իսկ երկիցս«եւ որպէս ասենն«եւ առ Թէոդոսիւ կայսերբ». եւ քաւդեայքն պնդեալ էին, եթե «Մեռանի թագաւորն», եւ նա ոչ մեռաւ« զի յամաւթ լիցի սափասուտ արուեստգիտութիւնն£
4 Արդ, նախ զայն ասասցեն© ո՞ եհան զայնպիսի երկրական անուանսզգիշակեր եւ զխոտակերս, յերկինս« զի պատճառ ծննդեան մարդկան լինիցին, զի որ ոք ուրուք պատճառ ծննդեան կարիցէ լինել« նա ի վեր քան զնա, որոյ պատճառն է, պարտի լինել իմաստութեամբ£ 5 Արդ, հասարակաց մտաւք հայեցեալ՝ տեսցուք, ո՛ ի վեր իցէ. մա՞րդն, որ անասնոյն տիրէ« թե՞ անասունն, որ մարդոյն ի հարկի կայ. եւ ոչ միայն ի հարկի կայ« այլ եւ կերակուր նորա է£ 6 Եւ գազանացն զկէսսն փախստականս եղեալս տեսանեմք եւ զկէսսն՝ յանտառախիտ մայրիս ամրացեալս, յորժամ զբարբառ միայն մարդոյն լսիցեն, քանզի զահ եւ զերկիւղ մարդոյն արկեալ է արարչին ի վերայ գազանացն եւ սողնոցն եւ անասնոցն եւ թռչնոց վասն առաւել զնա պատուելոյն, զորոյ եւ զարարածն նորանշան իմն ընծայեցուցանէ« թե «ստեղծ» որպէս ձեռաւք եւ փչեաց շունչ կենդանի որպէս թե բերանով. եւ այնու« զի առաւել պատուական ցուցանիցէ զնա, յայտ առնէ, այլ զի Աստուած ի յաւդապատ մարմնոց ի վեր է« այն յայտնի է ճշմարտից£ 7 Եւ եթե վասն նորա եղեն գազանքն եւ անասունքն« որպէս փորձ իրացն իսկ ցուցանէ« զի՞արդ էր, զի յերկինս ելանէին եւ մարդկան ծննդեան պատճառք լինէին« որք այնչափ հեռի են ի կենդանութենէ« որչափ՝ ճրագ մի, որ ի մարդկանէ կազմեալ իցէ լուսատու լինել տան ի գիշերի£
8 Եւ չկենդանիքն զի՞արդ կարիցեն կենդանեացն պատճառ ծննդեան լինել£ 9 Այլ «Թե չէին կենդանիք«եւ ասեն«եւ եւ ոչ գնայունք էին. բայց զի գնան« յայտ է, թե կենդանի են»£
10 Արդ, լուիցեն, թե ամենայն ինչ, որ գնայուն է, կենդանի իցէ« ապա ե՛ւ ջուրք, որ գնան, կենդանի համարեսցին, ե՛ւ կրակ վասն շարժելոյն կենդանի կարծեսցի, ե՛ւ աւդք ե՛ւ հողմք վասն շնչելոյն կենդանի հաշուեսցին, ե՛ւ՝ տունկք ե՛ւ՝ խոտոց բոյսք« որ թեպէտ յամրագնացք են« սակայն աճելովն երեւին, թե գնայունք են£
33

11 Եւ արդ, որպէս ոչ ամենայն գնայուն կենդանութիւն մտաւոր եւ բանաւոր ունի« նոյնպէս եւ ո՛չ՝ արեգակն եւ ո՛չ՝ լուսին եւ աստեղք. եւ ո՛չ երկինք իսկ, ընդ որով նոքա շրջին, կենդանութիւն ինչ մտաւոր եւ բանաւոր ունին, այլ երկինք եւ երկիր անաւթք ետեղակալք են, հաստատեալք յարարչէն՝ ունել ամփոփ ընդ ինքեամբ զամենայն, որ ի միջի նոցա է, եւ լուսաւորքն իբրեւ ճրագունք լուցեալք՝ վասն զխաւարն ի միջոյ մեծի տանս փարատելոյ եւ են հարկաւորք բնակաւորք հրամանաւ արարչին իւրեանց՝ ի վայելս ամենայն կենդանեաց եւ իւրեանց ինքեանք չեն« քանզի ոչ գիտեն, թե իցե՛ն եւ թե չիցե՛ն, որպէս ե՛ւ երկինք, ե՛ւ երկիր, ե՛ւ ջուրք, ե՛ւ փայտք, ե՛ւ քարինք են, վասն որոց եղենն եւ իւրեանց ինքեանք չեն, քանզի ոչ գիտեն, եթե իցե՛ն եւ թե չիցե՛ն այնու, զի չեն մտաւորք եւ բանաւորք£
12 Դարձեալ. որպէս ասենն« թե «Յորժամ Առեւծն իցէ յաստեղատանն, թագաւոր ծնանելոց է». եթե այնպէս էր« բազում անգամ բազում թագաւորաց պարտ էր ծնանել, զի ոչ մի միայն ծնանի, յորժամ Առեւծն յաստեղատանն իցէ« այլ՝ բազումք£
13 Եւ եթե արդարեւ Առեւծն էր պատճառ ծննդեան թագաւորաց« ապա ոչ թագաւորի որդի թագաւոր լինէր« այլ՝ ոյր ուրուք եւ դիպէր ծնունդն մտանելոյ Առիւծուն յաստեղատունն£ 14 Իսկ եթե տեսանեմք« եթե թագաւորի որդի թագաւոր լինի, որպէս Դաւթայ որդին Սողոմոն, ի հաւրն աթոռ նստաւ« եւ նորա որդին՝ ի նորա աթոռ« եւ մի ըստ միոջէ կարգ թագաւորացն Յուդայ ձգեցաւ մինչեւ ցՄակաբէացիսն« նոյնպէս զԱսորեստանեայցն եւ զԲաբելացւոցն որդի ի հաւրէ առնուին կարգաւ զթագաւորութիւնն, որպէս եւ ի Սասանայն ումեմնէ Սասանականքն որդի ի հաւրէ կարգաւ առին մինչեւ ցայսաւր զթագաւորութիւնն Սասանականացն, եւ չգտաւ Առեւծ յերկինս մտեալ յաստեղատունն, զի զթագաւորութիւնն յայլ ազգ ուրեք կարասցէ փոխել յերկրին Արեւելից£
[ԺԵ]
1 Եւ յայտ է, թե որպէս թագաւորութեանն չէ աստղն պատճառ« նոյնպէս եւ ոչ՝ զաւրութեանն եւ ոչ՝ մեծատուն առնելոյ, մանաւանդ իսկ զի տեսանեմք զմեծատունս աղքատացեալս եւ զաղքատս՝ մեծացեալս£ 2 Մի՛թե եւ զայն եւս կարիցեն ասել, թե մի եւ նոյն աստղ մեծութեան եւ աղքատութեան կարէ պատճառք լինել« ե՛ւ զաւրութեան, ե՛ւ տկարութեան, քանզի եւ զհզաւրս երբեք երբեք տկարացեալս տեսանեմք եւ զտկարսն՝ զաւրացեալս եւ զչարսն՝ զգաւնացեալս եւ զզգաւնս՝ չարացեալս£
3 Եւ ո՞ւր իցէ այն« զոր ասենն« եթե «Զոր ինչ ի ճակատագրին գրեալ է հրամանացն« այնմ չէ հնար վրիպել, այլ որ փառաւորն գրեցաւ, փառաւոր է« եւ որ չուառն՝ չուառ, եւ ուր հրամանքն իցեն եւ յումէ՝ հրամանքն« ըստ այնմ եւ մեռանին, եւ վրիպել չէ հնար ի սահմանելոյ հրամանէն»£ 4 Ո՜, հրամա՜ն տկար եւ անզաւր սահմա՜ն« զոր եւ գողքն եւ աւազակքն կարեն խախտել« յորժամ ի վերայ հասեալ՝ զոմն յընչից եւ յարեւէ արկանիցեն£ 5 Եւ եթե ի սահմանելոյ ինչ հրամանէ իրքն գործիցին« չէ պարտ ո՛չ թագաւորաց մահու հրաման տալ եւ ո՛չ դատաւորաց՝ քերել եւ սպանանել զմարդասպանն, որք զպատուհասն ի վերայ ածելով յայտ առնեն, թե ոչ ըստ սահմանելոյ ինչ հրամանացն մոռանան մեղքն մեղանչականացն« այլ՝ ի բռնաւորութենէ չարագործութեանն£
6 Եւ կամ յորժամ հէն յաշխարհ արշաւիցէ տեռազերծ առնել եւ կոտորել զմարդիկ« մի զաւրս ժողովեսցեն եւ մի գունդս առ գունդս կազմեսցեն հանելոյ զհէնն յաշխարհէ« այլ իրաւունս տացեն, թե «Հրամանք են աշխարհին ի հինէ կոտորել. մեք ընդէ՞ր դառնայցեմք ընդդէմ հրամանացն»£ 7 Այլ գումարելով զզաւրսն եւ հանելով զթշնամին յաշխարհէ ցուցանեն, եթե ոչ ըստ սահմանելոյ ինչ հրամանի կոտորածքն գործիցին« այլ՝ ի բռնաւորութենէ հինին, որ եկեալ՝ ժլատութեամբ կոտորէ զաշխարհ եւ մերկանայ յընչից եւ ի ստացուածոց£
[ԺԶ]
1 Բայց զայն եւս գիտել պարտ է, եթե զամենայն ինչ զվնաս« որ ի վնասակարաց գործիցի« յառաջագոյն գիտէ Աստուած£ 2 Եւ «Եթե գիտէ«եւ ասեն«եւ զվնասս, որ գալոց են ի վերայ մարդկան« ընդէ՞ր ոչ արգելուցու»£ 3 Եթե ո՜րչափ վնասս արգելու Աստուած ի մարդկանէ, այն ոչ ամենեցուն
34

յայտնի է« այլ՝ նմա միայն, որ զամենեցունց զխնամս ըստ իւրաքանչիւր պիտոյից բաշխէ£ 4 Կարճէ երբեք եւ զվնասս վնասակարացն« զի մի այնպէս երեւեսցի, թե չկարիցէ արգելուլ զվնասսն£ 5 Դարձեալ. թուլացուցանէ եւ վնասակարին յագեցուցանել զկամս իւր յընկերին« զի մի թուիցի ընդ հարկաւ վարել զբանաւորսն« այլ զի յիւրաքանչիւր գործոց անցնիւր հանդէսք երեւիցին£ 6 Եւ կանխաւ գիտէ զամենայն« եւ կանխագիտութիւնն չէ պատճառ չարեաց, քանզի եւ ոչ, յորժամ տեսանիցէ ոք զընկեր իւր ընդ լպիրծ տեղիս գնացեալ եւ ասիցէ, թե «Գլորելոց է»« նա ինչ եղեւ պատճառք գլորման ընկերին, եւ ոչ յորժամ ընդ աւազակուտ տեղիս դիմեալ զընկերն ոք տեսանիցէ եւ ասիցէ, թե «Եղեռն գտանէ»« նա ինչ իցէ պատճառք վնասուն, եւ ոչ« յորժամ զազնուականի ուրուք զորդի յաղակատանս հասեալ տեսանիցէ եւ ասիցէ, եթե «Կորուսանելոց է զարարածս հայրենիս»« նա ինչ իցէ պատճառք վատնելոյ ընչիցն. նոյնպէս եւ ոչ Աստուածոյ յառաջգիտութիւնն է պատճառք բարեաց կամ չարեաց£
7 Գիտէ Աստուած կանխաւ զամենայն, այլ է՛ ինչ, զոր կամի« եւ է՛ ինչ, զոր ոչ կամի£ 8 Կամեցաւ ածել ջրհեղեղ« եւ ոչ իւր այն կամք էին, թե ջրհեղեղաւ մարդիկ եւ անասուն առ հասարակ սատակիցին« այլ անարժան խառնիցն ազգին յանդգնութիւն ած զնա յայն՝ առնել զոր ոչն կամէր, որպէս ինքն իսկ ուխտէ մարգարէիւն, թե Ոչ կամիմ զմահ մեղաւորին« այլ՝ զդառնալն նորա եւ զկեալ£ 9 Կամէր, թե չէր յանցուցեալ Ադամայ© եւ քանզի կանխաւ գիտէր զյանցանելն« յառաջագոյն պատուիրեաց նմա, չուտել ի պտղոյ ծառոյն, եւ զի ոչ անսաց հրամանին« յիրաւի պատժեցաւ£ 10 Կանխաւ գիտաց զՅակովբայ, թե առաքինի լինելոց է« եւ՝ զԵսաւայ, թե յանպիտանութիւնս կործանելոց է, եւ վասն այնորիկ Մինչ չեւ ծնեալ էին եւ մինչ չեւ մի ինչ բարի կամ չար գործեալ էր« ասէ՝ ԶՅակովբ սիրեցի եւ զԵսաւ ատեցի£ 11 Եւ յառաջագոյն հայեցեալ ի նախանձաւորութիւնն Յովսեայ արքայի Յուդայ՝ ազդ արար կանխագոյն մարգարէիւ« թե յառնելոց է ի նոցանէ թագաւոր« որ զկռապաշտութիւն որդւոցն Իսրայեղի եղծանիցէ£ 12 Եւ յառաջագոյն ծանուցեալ զազնուականութիւնն Կիւրոսի պարսկի՝ կանխաւ գուշակեաց, եթե արձակելոց է զգերիս ժողովրդեանն£
[ԺԷ]
1 Եւ յայտ է, եթե կանխաւն գիտել առաւելութիւն է սքանչելի էութեանն, զբարին կամել եւ ոչ զչար՝ բարերարութիւն մարդասէր բնութեանն էր£ 2 Յառաջագոյն հայեցեալ ի հեստութիւն փարաւոնի՝ ասէ© Ես խստացուցից զսիրտն փարաւոնի£ 3 Եւ Թե նա խստացոյց«եւ ասեն«եւ ընդէ՞ր եհար հարուածովք զնա եւ զերկիրն Եգիպտացւոց£ 4 Այլ Առաքեալ մտանէ ջատագով Տեառնն իւրոյ, եթե ոչ նա խստացոյց զփարաւոն« այլ՝ ինքն անձամբ զանձն. եւ ասելն Աստուածոյ, թե Ես խստացուցի այնպիսի ինչ է, որպէս ոք յորժամ զընկեր իւր կամ զծառայ մեծարիցէ« եւ նա հպարտացեալ՝ արհամարհիցէ զմեծարիչն« եւ նա ասիցէ, թե «Զի՞ դնեմ նմա մեղ© ես անձամբ արարի ինձ թշնամանս, զի ածի ի պատիւ զանարժանն». նոյնպէս եւ զԱստուածոյն իմանալի է, թե «Ես ներելովն իմով եղէ պատճառք խստանալոյն նորա« զի ոչ յառաջնումն սատակեցի զանդրանիկն նորա»£ 5 Այլ Կամեցաւ«եւ ասէ«եւ Աստուած ցուցանել զբարկութիւնն իւր եւ յայտնի առնել զզաւրութիւն իւր, զոր ած բազում երկայնմտութեամբ ի վերայ ամանոցն կազմելոց ի կորուստ£ 6 Ուստի յայտ է, թե երկայնմտութիւնն Աստուածոյ եղեւ պատճառ խստութեան սրտին փարաւոնի այնու, զի զվերջին հարուածսն յառաջնումն ոչ ած ի վերայ նորա£ 7 Այլ զի չէր քարացուցեալ Աստոաւծոյ զսիրտն փարաւոնի« այնու իմանալի է, զի մերթ հաւանէր արձակել զժողովուրդն եւ մերթ չհաւանէր£ 8 Եւ «անաւթս կազմեալս ի կորուստ» ինքեանք զանձինս արարին« եւ ոչ՝ Աստուած« զորմէ ասէն Առաքեալ, եթե Կամի« զի ամենայն մարդիկ կեցցեն եւ ի գիտութիւն ճշմարտութեան եկեսցեն. եւ ո՞չ ապաքէն եւ նոքա «յամենայն մարդկանէ» էին£
9 Եւ ոչ՝ որպէս ընդդիմակաց կողմն ասէ, եթե Ո՛չ ըստ կամել է եւ ո՛չ՝ ըստ ընթանալ« այլ՝ ըստ Աստուածոյ ողորմելոյն, զի Որում, կամի, ողորմի եւ որում, կամի, խստանայ£ 10 Եւ ըմբերանեալ զդիմակաց կողմնն Երանելւոյն՝ ասէ© Դու ո՞վ ես« ո՜վ մա՛րդ« որ պահանջես պատասխանի յԱստուածոյ£ 11 Եթե եւ այնպէս ինչ էր« դու ո՞վ էիր, որ համարս պահանջէիր յԱստուածոյ. Մի՛ թե ասիցէ կաւն
35

ցբրուտն, թե Ընդէ՞ր այդպէս ստեղծեր զիս£ 12 Բայց զի ոչ այնպէս է« նորին իսկ ի նմին թղթի գրեալ՝ ասէ, եթե Որում, կամիք, ընծայեցուցանէք զանձինս ձեր ի հնազանդութիւն՝ եթե՛ արդարութեան եւ եթե՛ հնազանդութեան մեղաց£ 13 Եւ առ Տիմոթէոս գրեալ՝ ասէ© Եթե ոք սրբէ զանձն իւր« եղեւ նա անաւթ կազմեալ՝ պիտանացու ի գործ Տեառն իւրոյ£ 14 Եւ մարգարէն ասէ© Եթե ախորժեսջիք եւ լուիջիք ինձ« զբարութիւն երկրի կերիջիք£ 15 Եւ այսու ամենայնիւ եւ այլովք բազմաւք յայտ է, եթե ոչ նա «անաւթս բարկութեան» կազմէ ի կորուստ« եւ ոչ՝ «անաւթս ողորմութեան» ի փառս« այլ ինքեանք զանձինս՝ կա՛մ ի կորուստ, կա՛մ ի փառս£ 16 Եւ զի Չիք ակնառութիւն առ ի յԱստուածոյ« ասէ© Մի՛ թե Հրեից միայն իցէ Աստուած եւ հեթանոսաց՝ ոչ© այո , եւ հեթանոսաց, զի նոյն Աստուած է, որ արդարացուցանէ զթլփատութիւնն հաւատովք եւ զանթլփատութիւն նովին հաւատովք. եւ դարձեալ՝ թե Զորս կոչեաց ոչ միայն ի Հրեից« այլ եւ՝ ի հեթանոսաց. եւ այլուր՝ թե Մի է Տէր« եւ մի՝ հաւատ« եւ մի՝ մկրտութիւն եւ մի Աստուած ի վերայ ամենեցուն եւ ընդ ամենեսեան եւ ամենայնիւ£
17 Դարձեալ. յառաջագոյն սպառնացեալ գերութիւն ժողովրդեանն՝ ուխտէր, թե Ես խաւսեցայ. արդ, արարից եւ ոչ դարձուցից. եւ ոչ թե իւր այն կամք էին« այլ նոցա ամբարշտութիւնն ած զնա յայն, զոր ոչն կամէր£ 18 Եւ եթե ի նմին հեստութեան, յետ սպառնալեացն, նոցա չէր աղուացեալ« ոչ մատնէր զնոսա ի ձեռն թշնամեացն. լաւ համարէր զիւր բանսն շրջել քան զնոսա ի ձեռս այլազգեաց մատնել, որպէս ի Նինուէացւոցն ապաշխարութիւնն հայեցեալ՝ ոչ կործանեաց զքաղաքն£
19 Դարձեալ. եւ զԵրեմիա յառաջագոյն նկատեալ՝ ասէ. Մինչ չեւ նկարեալ էիր յորովայնի« ծանեայ զքեզ£ 20 Ծանեայ զքեզ ասէ© զի ցուցցէ, թե յառաջագոյն գիտէր, թե որպիսի՛ ոք լինելոց է, եւ դրոշմեաց զնա ընդ սուրբս այնու, զոր ասէ, թե Մինչ չեւ ելեալ էիր յարգանդէ« սրբեցի զքեզ եւ մարգարէ ազգաց ետու զքեզ. նոյնպէս՝ ե՛ւ զՍամուէլ, ե՛ւ զՅովհաննէս, ե՛ւ զՊաւղոս« որպէս եւ ասէ իսկ, թե Ընտրեաց զիս յորովայնէ մաւր իմոյ աւետարանել զՈրդին իւր ինեւ« ե՛ւ՝ զամենայն իսկ սուրբս« որպէս ասէ Առաքեալ, թե Զորս յառաջագոյնն ճանաչէր« յառաջագոյն սահմանեաց կերպարանակից լինել պատկերի Որդւոյն իւրոյ, եւ դարձեալ՝ թե Ընտրեաց զմեզ յառաջ քան զլինելն աշխարհի£
21 Եւ զի բարեաց կամեցող է Աստուած« ուսուցանէ Տէր մեր յասելն, թե Այս են կամք Հաւր իմոյ« որ յերկինս է« զի ամենայն, որ տեսցէ զՈրդի եւ հաւատասցէ ի նա« ընկալցի զկեանսն յաւիտենից. եւ դարձեալ՝ թե Իմ կերակուր այն է« զի արարից զկամս Հաւր իմոյ« եւ՝ Այս են կամք Հաւր իմոյ« զի զամենայն, զոր ետ ցիս, ոչ կորուսից ի նմանէ« այլ յարուցից զնա յաւուրն յետնում£ 22 Արդ, կամի, զի ամենեքեան, որ հաւատան յՈրդի« մի կորիցեն« այլ զի յարիցեն յաւուրն յարութեան£ 23 Եւ գործն յարութեան յետ ազգաց բազմաց լինելոց է£
24 Բայց Աստուած զբարւոք կամսն ե՛ւ ունէր ի բնէ« ե՛ւ ունի, եւ ոչ են եկամուտ ի նա կամքն« այլ՝ բնակաւորք ըստ անճառ բարերարութեանն, եւ որպէս յառաջագոյն ասացաք« իւր կամքն՝ միշտ բարեախորժք« եւ կամի, զի եւ իւր բանաւոր արարածքն ցանկացողք բարեաց եւ գործաւնեայ արդարութեան լինիցին£ 25 Բայց քանզի գիտէ, թե կէսք գան ըստ կամաց նորա« եւ կէսք ոչ գան« վասն այնորիկ զկիսոցն առաքինութիւն վասն զայլս ի բարւոք նախանձ յորդորելոյ անդստին յորովայնէ քարոզէ, նոյնպէս եւ՝ զայլոցն զանպիտանութիւն, իբր ոչ եթե ինքն զոմն յորովայնէ անպիտան ստեղծանիցէ եւ զոմն՝ պիտանի£ 26 Եւ թե այնպէս ինչ էր« զի՞ պիտոյ էր զպիտանին գովել եւ զանպիտանն պարսաւել« թե ինքն արարիչ է պիտանութեանն եւ անպիտանութեան£ 27 Նա՛, եւ ոչ մեղադիր պարտէր լինել անպիտանութեանն« թե իւր զնա այնպէս ստեղծեալ էր յորովայնէ£
28 Եւ արդ, յայտ է, եթե ասելն Աստուածոյ« թե ԶՅակովբ սիրեցի եւ զԵսաւ ատեցի« կանխաւ գիտել է, թե սա սիրելի լինելոց է յիւրոց բարուց« եւ նա՝ ատելի£ 29 Եւ զի յիւրոց բարուց եղեւ ատելի Եսաւ« ասէ Առաքեալ© Մի՛ ոք՝ պոռնիկ եւ պիղծ իբրեւ զԵսաւ եւ Մի՛, արմատ դառնութեան ի վեր երեւեալ՝ զայլս նեղիցէ© եւ յայտ արար, թե յիւրոց կամաց եղեւ այնպիսի Եսաւ եւ ոչ՝ յԱստուածոյ ստեղծուածոյ, որպէս եւ այլուր ասէ, թե Արար Աստուած զմարդն ուղիղ« եւ նոքա խորհեցան խորհուրդ չարութեան, եւ մարգարէիւն ասէ© Ես տնկեցի զքեզ որթ վայելուչ« եւ զի՞արդ դարձար ի դառնութիւն, ո՛րթդ խոպանացեալ£
36

[ԺԸ]
1 Ուստի յայտ է, թե Աստուած զգործուածն ամենեցուն գեղեցիկ գործէ եւ ի բարութիւն եւ ի չարութիւն դառնալոյ զանձնիշխանութիւնն արար կամակար« զի յո՛ր կողմն եւ կամիցի, կարող իցէ դառնալ եւ ըստ գործոցն եւ զհատուցումնն նոյնպիսի առնուցու եւ մի իբրեւ զանասուն վարիցի« որոյ ո՛չ գործք ինչ բարիք կան« եւ ո՛չ՝ հատուցման ակնկալութիւն այնու, զի անասունն է եւ չգիտէ ընտրել զչար ի բարւոյ խորհրդիւ« բայց՝ ի բնական բարուցն, որովք, յիշատակաւք միայն վարի յաւգտակարն« եւ խորշի ի վնասակարէն£
2 Յորս են եւ ազդմունք ինչ բնականք, որովք հանդերձելոց իրիք իրաց ազդ լինիցի նոցա, որպէս ձիոյն՝ ի սմբակէն վարելոյ եւ եզինն՝ ձմերանի ընդ ալուց կողմն նստելոյ եւ մաւտ ի գարունն ընդ դրաց կողմնն դառնալոյ եւ ծիծառան՝ յառաջ քան զաշունն ի ջերին տեղիս ի ձմերոց երթալոյ. եւ խորդոյն՝ իմանալոյ առաջագոյն զձմերունս կարեւորս եւ վաղ ի մարմանդ տեղիս փութալոյ եւ ճայից՝ վաղագոյն տարմատարմ շրջելոյ եւ աղաւնեաց՝ համագունդ, երամ երամ խաղալոյ եւ ագռաւուց՝ ի ծմակաց վաղագոյն ի ջերին տեղիս գնալոյ© եւ անգեղց՝ ի հեռաստանէ զգիշոյ անկանելոյ դիտաւորութեան եւ այլոցն՝ ե՛ւ ամենայն անասնոց, ե՛ւ թռչնոց, որպէս եւ մրջեան՝ յամարանոյն պատրաստելոյ զկերակուր« եւ ընդ երկու զհատն կտրելոյ, զի մի բուսանիցի« եւ ի ջեր ժամանակս հանելոյ զկտիկն յորջէ անտի եւ ցամաքեցուցանելոյ եւ մեղուաց՝ զդուրս մեղուանոցացն յառաջ քան զցուրտն ականամոմով խնլոյ եւ արջոյ՝ յառաջագոյն քան զձմեռն ի բայոց մտանելոյ եւ երէոյ՝ կանուխ ի լերանց ի դաշտ դիմելոյ© եւ եղջերուաց՝ գտակաւ զժամանակ խառնիցն իմանալոյ եւ իշավայրաց քինացելոց՝ զարու յաւանակս ի մատաղութեան կտրելոյ£ 3 Եւ այս ամենայն ազդեցութիւնք բնականք են յանասունսն եւ ոչ՝ խորհրդականք« որ յարարչէն նոցա տնկեալ են ի նոսա առ ի յաւժարելոյ յաւգտակարն եւ խորշելոյ ի վնասակարացն£
[ԺԹ]
1 Եւ ոչ միայն յանասունսն են բնական ազդեցութիւնք« այլ եւ՝ ի մարդկան« որ խաւսունք եւ իմաստունք են£ 2 Որպէս յորժամ ակն խաղայցէ բնական ազդեցութեամբ, վասն զնորոգ ոք տեսանելոյ լինի, ասեն, նշանակ« որք այնմ ստէպ միտ դնեն. եւ յորժամ յերանս կամ յայլ անդամս միս խաղայցէ« նշանակ հեծանելոյ ուրուք է, ասեն, կ՛ամ հանդերձս ազնիւս ագանելոյ« կ՛ամ սիրելւոյն պատահելոյ« կ՛ամ գան ըմպելոյ. նոյնպէս եւ յորժամ ոտն կծիցէ կամ ձեռն, մին, ասեն, ճանապարհի գնալոյ նշանակ է կամ՝ անձրեւի, եւ միւսն՝ առնլոյ ինչ յումեքէ կամ՝ տալոյ£
3 Նոյնպէս ե՛ւ փնչելն« ե՛ւ լեզուին կծել« ե՛ւ ունկանն հարկանել« ե՛ւ ըմբանին կծել ոչ եթե յայսոյ իմեքէ լինի« այլ՝ ի բնական ազդեցութենէ անտի, զոր տնկեալ է արարչին յանդամսն, զի, յորժամ ի խորհրդական զգուշութենէն զեղծիցի« բնական ազդեցութեամբն պատսպարեսցի£
4 Ե՛ւ յաւրանչելն, ե՛ւ ձգտել« որպէս կարծեցին ոմանք« ոչ ի դիւէ լինի, այլ՝ ի մեղկութենէ եւ ի թուլութենէ մարմնոյն£ 5 Ուստի զստէպ յաւրանչելն եւ ձգտելն հմուտ բժիշկք ի մթերելոյ մաղասոց ասեն, զոր եւ փորձն իսկ յայտ առնէ, զի յորժամ ստէպ ոք յաւրանչիցէ« սարսափիւն գայ զոսկերաւքն, եւ քստմունքն գնան ընդ անդամսն£
6 Եւ ո՛չ՝ փնչելն ի հրեշտակէ, այլ՝ կա՛մ ի ցրտոյ, կա՛մ՝ վասն այլ իրիք բնական ազդեցութեան£
7 Նա՛, եւ յոգւոցն հանել երբեմն յիշատակաւ լինի եւ երբեմն՝ առանց յիշելոյ զոք£
8 Եւ զի բնական ազդեցութիւնք են եւ ոչ՝ ի դիւաց« յայտ անտի է՝ զի եւ յանասնոց բնութիւնս
գտանին նոյնք£
9 Եւ յոգւոցն հանել յորժամ ոչ զոք կամ զինչ ինչ բարի կամ զկարիս յիշելոյ լինիցի, բնական
ազդեցութիւն է առ ամփոփելոյ զոմն ընդ երկիւղիւ արարչին եւ ճանաչելոյ զիւրոյ բնութեանն տկարութիւն£ 10 Եւ յորժամ յիշատակաւ լինիցի« կա՛մ առ սիրոյ սիրելւոյ լինի« կա՛մ՝ առ անարժանս ինչ եւ զվնասս աշխարելոյ, որպէս յորժամ ի լրջեաց ծուլայցէ« գիշերական երազովքն ամփոփի ընդ երկիւղիւ£
37

[Ի]
1 Եւ երազոցն այլ եւ այլ պատճառք են£
2 Է՛ ինչ, զոր ցերեկ ընդ բերան ածիցէ մարդն© ի նոյն ե՛ւ՛ ի դադարել մարմնոյն եւ՝ ի քունն
զբաղնուն միտքն£ 3 Եւ է՛ ինչ, զոր բնաւ չիցէ ածեալ զմտաւ եւ տեսանէ յերազի£ 4 Եւ այնր երկու պատճառք են. կա՛մ հաստատուն ինչ տեսանել իբր ընդ հայելի՝ աւրինակաւ, յԱստուածոյ շնորհացն ազդեցութենէ վասն ի լաւութիւնս զմարդն յորդորելոյ, եւ ոչ՝ յայտ յանդիման, ճշմարտութեամբ, որպէս Յովսեփայ եւ Դանիելի մեծամեծ իրաց տեսիլք յայտնեցան, եւ մի իմն՝ ի հակառակորդէն. քանզի նա անմարմին է« որպէս շունչ մարդոյն՝ անմարմին, եւ ածեալ՝ կերպարանս կերպարանս առաջի նկարէ« մերթ՝ զկանաց վասն ի ցանկութիւն գրգռելոյ, եւ մերթ՝ զահագին գազանաց եւ զսողնոց վասն զարհուրեցուցանելոյ, որպէս եւ Յովբն ասէ, թե Եւ երազովք զարհուրեցուցանես զիս£ 5 Եւ բազում անգամ ի կանաց կերպս եղեալ՝ զարս խաբէ յերազի, եւ է՛ երբեք՝ յարանց կերպս դարձեալ՝ զկանայս յանցուցանէ, իբր ոչ եթե արուական եւ իգական անդամք կայցեն նորա« այլ խտղտեալ զաման ցանկութեանն՝ տայ հեղուլ ի բաց զարութիւնսն£ 6 Եւ ոչ« յորժամ ի մարդ մտեալ իցէ եւ յարուական կամ յիգական բարբառս պատճառիցի« պարտ է հաւատալ, թե արութիւն կամ իգութիւն գուցէ նորա£ 7 Եւ ոչ« յորժամ ցուցանէ, թե ի գանէ կամ ի սրոյ երկնչիցի« հաւատալի է, զի նմա գան՝ Աստուածոյ սաստն է« ե՛ւ՝ սրբոց շնորհք, զոր ի Հոգւոյն սրբոյ ունիցին£ 8 Կա՛մ ի կենդանութեան, կա՛մ ի քաղցրաքուն հանգստեանն ցուցանէ, թե ի գանէ եւ ի սրոյ երկնչիցի« զի զմարդիկ յայն ապաստան արարեալ՝ ծուլացուցանիցէ խնդրելոյ յԱստուածոյ զաւգնականութիւնս, զոր եւ Տէրն իսկ յայտ արար ասելովն« եթե Այս ազգ ոչ ելանէ, եթե ոչ՝ պահովք եւ աղաւթիւք£
9 Եւ ոչ ամենայն թալանալ եւ ցնորել մարդկան ի դիւէ է« այլ է՛ որ ի մաղձոյ է« եւ է՛, որ ի մաղասէ« եւ է՛, որ՝ յուղղոյն սնանալոյ« եւ է՛ որ՝ ի ստամոքսէ խանգարելոյ« եւ է՛, որ՝ յորովայնէ խստանալոյ« մինչեւ ցփրփրել անգամ եւ զաչս յեղյեղուլ£
[ԻԱ]
1 Այլ յուղղոյն սնանալոյ եւ ի մտաց իսկ անկանի մարդ եւ խաւսի ընդ որմս եւ կագի ընդ հողմս£ 2 Ուստի բժիշկք յամառին, թե «Բնաւ չիք դեւ, որ ի մարդ մտանիցէ, այլ ցաւք են այն« եւ մեք դարմանովք կարեմք բժշկել»£ 3 Այլ մեք զայն ոչ ասեմք, քանզի ճշմարիտ է մեզ բանն Աւետարանի, եթե բազում դեւք իբրեւ տեսանէին զՅիսուս« աղաղակէին եւ ելանէին ի մարդկանէ, եւ նա սաստէր ի նոսա եւ ոչ տայր խաւսել նոցա© հանդերձ այլովք նոյնպիսեաւք£
4 Եւ լուսնոտքն, որ ասին« ոչ եթե լուսնոյ վնասեալ՝ այնպիսիք կոչին« այլ դաս ինչ է դիւաց, որ ըստ լուսնոյ յայտնին£
5 Եւ փորձել այնչափ իշխէ Սատանայ« որչափ հրաման առնու, եւ յայտ ի Յովբայ փորձանացն է, զի, եթե ոչ նախ առ հրաման յԱստուածոյ« ոչ ժտեցաւ փորձել զնա, եւ՝ ի խոզից երամակէն« յոր ոչ իշխեցին մտանել դեւքն, թե ոչ առին հրաման ի Տեառնէ£
[ԻԲ]
1 Այլ են ոմանք, որ վիճին« եթե բնաւ իսկ Սատանայ ոչ փորձէ զմարդ. այլ յանդիմանին յԱռաքելոյ, որ ասէ, թե Բազում անգամ կամեցայ գալ առ ձեզ« եւ խափանեաց զիս Սատանայ£ 2 Եւ դարձեալ ասէ, թե Ոչ է մեզ մարտ ընդ մարմնոյ եւ ընդ արեան« այլ՝ ընդ իշխանութիւնս եւ ընդ պետութիւնս եւ ընդ աշխարհակալս աշխարհի խաւարիս այսորիկ£ 3 Եւ յԱւետարանի ասէ, թե Սատանայ իսկ արկեալ էր ի սրտի Յուդայ Իսկարովտացւոյ մատնել զնա, եւ դարձեալ՝ թե Ընդ պատառոյն եմուտ Սատանայ, դարձեալ՝ թե Խնդրեաց Սատանայ խարբալել զձեզ իբրեւ զցորեան£ 4 Եւ փորձելոցն այնչափ տայ նմա իշխանութիւն« որչափ մարդն հանդուրժել կարէ, որպէս երանելի Առաքեալ ասէ, թե Հաւատարիմ է Աստուած« որ ոչ արկցէ զձեզ ի փորձութիւն առաւել քան զկար ձեր« այլ արասցէ ընդ փորձութեանն եւ զելս, զի համբերել կարասջիք£ 5 Եւ Տէր մեր ուսուցանէ յաղաւթսն ասել մեզ, թե Մի՛ տանիր զմեզ ի
38

փորձութիւն« այլ փրկեա՛ զմեզ ի Չարէ, զի ցուցցէ, թե ե՛ւ աղաւթիւք կարեմք ապրել ի փորձանաց Չարին£
[ԻԳ]
1 Թե այդպէս իցէ«եւ ասեն«եւ փորձելոյ վասն հաստատեալ է զնա Աստուածոյ»£ 2 Այլ մեք ի վերագոյնսն իսկ բազում վկայութեամբ Գրոց սրբոց ցուցաք« թե ոչ ի չարչարել եւ ի փորձել արարեալ է զնա Աստուածոյ« այլ ե՛ւ նովաւ, որ ի չարութիւնն կործանեցաւ« գործ բարւոք գործէ Աստուած, թեպէտ եւ Չարն ոչ այնպիսի մտաւք մատչի փորձել, այլ համարի յաղթել եւ գտանի պարտաւորեալ£ 3 Թուլացուցանէ ըստ չարեաց կամաց նորա՝ փորձել զառաքինիս, եւ մտեալ ի փորձութիւնսն նորա իբրեւ ի բովս՝ զտին եւ ընտրին իբրեւ զոսկի սուրբ ելեալ ի հալոցաց£
4 Արդ, եթե չարեաց արբանեակ արարեալ էր զնա Աստուածոյ« ոչ յաւուրսն Աքաաբայ հոգի սուտ լինէր ի բերան մարգարէիցն ստոց« այլ նմա պարտ էր հարկանել զայն սպասաւորութիւն£ 5 Եւ ընդէ՞ր հոգի, որ ոչ դաւանէր զՏէր Յիսուս, իցէ յԱստուածոյ« որ զԱստուածոյ սպասն ոչ խափանէ£ 6 Եւ ընդէ՞ր «մարդասպան» կոչիցի« որ կեցուցիչն է փորձութեամբք£ 7 Եւ ընդէ՞ր որք ոչն հաւատան ի տէր Յիսուս, «որդիք Չարին» կոչԷին« եթե նա Աստուածոյ բանիւ իցէ փորձիչ£ 8 Եւ եթե Չարին՝ կամարարի Աստուածոյ, որդիք իցեն Հրեայք« ընդէ՞ր եւ ոչ Աբրաամ այնպէս անուանիցի£ 9 Եւ ընդէ՞ր «սուտ եւ մարդասպան» անուանիցի Չարն« եթե ի ճշմարտութեան կայցէ եւ ոչ՝ ի ստութեան£
10 Եւ գրեսցուք, թե Հրեայն յանձնէ խաւսիցի սուտ. նա ընդէ՞ր կոչիցի «հայր Հրեին», որ ոչ սուտ առնէ զբնութիւնն« այլ որպէս եղեւն, այնպէս խաւսի£ 11 Եւ ընդէ՞ր ասիցէ Առաքեալ, թե հնազանդելոց է փրկչին մերում հանդերձ մահուամբ եւ Սատանայ եւ անկանելոց է յիշխանութենէ եւ ի պետութենէ իւրմէ, որ աստուածանալն անձամբ կամեցաւ£ 12 Եւ ընդէ՞ր կապիցի եւ ի տանջանս մատնիցի© ո՞չ ապաքէն՝ զի իւրուվք կամաւք զԱստուածոյ սպասն խնդրէր առնուլ ի մարդկանէ եւ ի կռապաշտութիւնս ձգէ եւ դիւթութեամբք եւ հմայիւք եւ քաւդէութեամբ վրիպեցուցանէ զմարդիկ յԱստուածոյ ճշմարտութենէն£ 13 Եւ «թշնամի» կոչի վասն զորոմնն ի մէջ ցորենոյն սերմանելոյ. ուստի յայտ է, եթե ոչ բնութեամբ է թշնամի« այլ՝ կամաւք£ 14 Եւ եթե բնութեամբ էր նմա չճանաչելն զԱստուած Հայր« զՈրդին զի՞արդ կարէր ճանաչել եւ աղաղակել, թե Դու ես Որդին Աստուածոյ, եւ, դարձեալ, զառաքելոցն նորա ասել, թե Արքն այնոքիկ ծառայք են Աստուածոյ բարձրելոյ£
15 Եւ յայսմ ամենայնէ յայտ է, եթե ոչ է բնութեամբ չար« այլ՝ կամաւք, եւ ոչ չար է չարչարիչ արարեալ է զնա Աստուածոյ, այլ չարակամ բարուքն նորա առաքինեցուցանէ զարդարս, եւ նորա ոչ ինչ գոյ յայնմ շնորհ£
[ԻԴ]
1 Եւ ոչ, լուսաւորքն« որպէս յառաջագոյն ասացաք« կենդանիք ինչ են եւ պատճառք բարեաց կամ չարեաց« այլ միայն յոր կարգեցանն, զայն սպասաւորութիւն հարկանեն, որպէս ասաց Մովսէս, թե Արար Աստուած զլուսաւորսն մեծամեծս եւ եդ զնոսա ի հաստատութեան երկնից՝ լուսատու լինել յերկիր£ 2 Ուստի յայտ է, թե վասն «լուսատու լինել»ոյ միայն արարան եւ՝ ի նշանս եւ ի ժամանակս եւ յաւուրս« յամիսս «եւ ի տարիս ոչ իբրեւ զկենդանիս« այլ իբրեւ զլուսաւորս «լուսատու լինել» ի ներքոյ երկնից եւ զնշանս աստուածգիտութեան ցուցանել եւ՝ զանձրեւաց եւ զաւդոց փոփոխմանց, որպէս եւ Տէր մեր ասէ© Յորժամ տեսանիցէք ընդ առաւաւտս զերկինս կարմրացեալ« ասէք, թե Անձրեւ լինելոց է եւ լինի© եւ յորժամ հարաւ շնչիցէ« ասէք, թե Խորշակ մեծ լինելոց է« եւ լինի£
3 Քանզի ընդ ծագել արեգական աւդոյն զխոնաւութիւն ջուրց առեալ՝ զճառագայթիւք արեւու արկանէ եւ քանզի չեւ եւս է թանձրացեալ եւ ամպացեալ աւդն« սակաւիկ մի արգելլով զնշոյլսն կարմրացուցանէ միայն զարեւն եւ ոչ մթացուցանէ, ուստի երեւի, թե անձրեւի նշանակ է£ 4 Նոյնպէս եւ լուսնի ի խոնաւութենէ աւդոց նեղեալ՝ ջանայ յիւրմէ զխոնաւութիւնն ի բաց պարզել. ուստի մերձեալ խոնաւութեանն եւ ի նա չհասեալ, բակ առեալ՝ ծրանայ շուրջ զնովաւ, որով յայտ առնի անձրեաց նշանակ. եւ այն ոչ միայն ի լուսնի, այլ եւ ի ճրագի, որ նուազագոյն լոյս է, եւս երեւի£
39

[ԻԵ]
1 Եւ ոչ երկինք շրջին« զորմէ ասեն արտաքին իմաստունքն, թե «Մերթ ի շրջելն ծածկեն զլուսաւորսն եւ մերթ յայտնեն»£ 2 Եւ եթե զամենայն աւր շրջիցին, զի՞արդ է՝ զարեգակն աւուր աւուր ի նոյն արեւելս ածիցեն եւ զլուսին՝ յամսեան հազիւ ի նոյն տեղիս£ 3 Եւ այլ եւս. աստեղք ե՛ն« որ ի տարւոջ հազիւ մի անգամ հասանեն ի նոյն տեղի, եւ ե՛ն, որպէս ասենն, յերկոտասան ամի ի նոյն տեղի, եւ է՛« որ՝ ի տարւոջ եւ ի կիսում, եւ է՛« որ՝ յերեսուն ամի£ 4 Այլ փորձ իրացն այլ ազգ յայտ առնէ, զի աստեղքն« որ զցայգ յերկինս են« եւ զցերեկ անդէն գտանին. թե երկինք շրջէին« ոչ ի նոյն շաւիղս, յորս ցայգն տեսանէաք, ի նոյնս եւ զցերեկն գտանէին. այլ քանզի ընդ նոյն շաւիղս գնան« որպէս եւ տեսանեմք իսկ ե՛ւ զլուսին, ե՛ւ զաստեղս ի նոյն շաւիղս« յայտ է, թե նոքա գնան« եւ երկինք կան անշարժ, ետեղակալք, որպէս եւ աստուածատուր իսկ Գիրք «հաստատութիւն» կոչեն զերկինս, եւ որ ինչ հաստատութիւն է« չէ շարժուն£
5 Իսկ այլոց ի Գրոց պատճառս առեալ՝ ասեն© «Ի նոյն իսկ Գիրս գրեալ է, թե Եդ զնոսա ի հաստատութեան երկնից© ուստի յայտ է, թե բեւեռեալք են եւ ոչ՝ գնայունք»£ 6 Թե այնպէս իցէ, եւ յորժամ զԱդամայ ասէ, թե Եդ զնա ի Դրախտին փափկութեան« բեւեռեալ համարեսցին եւ մի՛՝ գնայուն£ 7 Իսկ եթե զԱդամայ զշրջելն «եդ» կոչեն աստուածատուր Գիրք« յայտ է, թե եւ զլուսաւորացն գնացս «եդ» անուանեն Գիրք. մանաւանդ զի եւ ի բազում իսկ տեղիս գտանեմք զգնացս լուսաւորացն, որպէս յորժամ ասիցէ Յեսու որդի Նաւեայ, եթե Կայցէ արեգակն հանդէպ ձորոյն Գաբաւոնի, եւ լուսին՝ դէպ դաշտին Եղոնայ. եւ չասաց, թե երկինք դադարեսցեն ի գնացից իւրեանց« այլ՝ լուսաւորք. ուստի յայտ է, եթե երկինք ետեղակալ են« եւ լուսաւորքն՝ գնայունք£ 8 Եւ առ Եզեկիաւ ասէ© Դարձցի շողն անդրէն յետս զտասն աշտիճանաւք Աքազեան ապարանիցն. որով երեւի, թե արեգակն դարձաւ յետս« եւ ոչ՝ երկինք£ 9 Եւ յԷկ լեսիաստէսն գրեալ է, թե Ծագէ արեգակն եւ մտանէ արեգակն եւ ի տեղի իւր ձգի© ինքն ծագեալ անդ՝ գնայ առ հարաւով եւ պատի առ հիւսիսեաւ, զի ցուցցէ, թե ցերեկ առ հարաւակողմամբ գնայ ընդ արեւմուտս եւ զցայգ առ հիւսիսեաւ դառնայ յարեւե լս ընդ լերանց ստորոտովք« որպէս ասեն իմաստունք, եւ ոչ՝ ընդ ծով« որպէս ասենն« եւ ոչ՝ ի ներքոյ երկրի, զի ի ներքոյ երկրի ոչ ինչ է« որպէս ասէ Յովբ, թե Ձգեաց զերկիրս ի վերայ ոչ ընչի, եւ յասորի Եսայի՝ թե Կացոյց զերկիր ի վերայ ոչ ընչի, եւ ընչի իմիք յոչ ընչի չէ հնար գնալ« եւ ոչ՝ ցամաքական բնութեան ընդ խոնաւութիւն ջուրց£
10 Այլ« ասեն. «Մեք իսկ աչաւք տեսանեմք« զի ի ծովէ ելանէ»£
11 Եւ զայն ոչ գիտեն, թե վասն զի ցամաք ուրեք ի ծովէ անտի ոչ երեւի« յայն սակս թուի, թե ի ծովէ անտի ելանիցէ£ 12 Որպէս յորժամ թե յարեւմուտս ոք մաւտ իցէ« եւ լեառն ինչ յարեւելից կողմանէ կայցէ« թուի նմա, թե ի լեռնէ անտի ելանիցէ արեգակն, եւ յամենայն տեղիս« որ ընդ ամբաւինչ ոք ուրեք կայցէ« թուի նմա, թե անտի ուստեք, ի մաւտեայ ելանիցէ արեգակն, նոյնպէս եւ նոցա, որ մաւտ առ ծովուն կայցեն, քանզի ոչ կարէ ակն բաց ի ցամաք գործել, թուի, թե ի ծովէ ելանիցէ« որ ոչ ի ծովէ անտի ելանէ« այլ՝ ի ծագաց երկնից, որպէս եւ Դաւթի ի Հոգւոյն սրբոյ ուսեալ՝ ասէ, թե Ի ծագաց երկնից են ելք նորա« եւ հանգիստք նորա՝ մինչեւ ի ծագս նորուն£ 13 Այլ եւ «Ցաւղ սաստիկ«եւ ասեն«եւ արկանէ յաշխարհին© ուստի յայտ է, թե ի ծովէն ելանէ»£ 14 Եւ զայն ոչ գիտեն, թե զաւդոյն« որ ցայգ ուռնու ի խոնաւութենէ ջուրց« հասեալ ջերմութեան ճառագայթից արեգականն՝ շքթեցուցանէ ի բաց զտամկութիւնն. ուստի ոչ միայն անդ« այլ յամենայն երկրի ընդ արեւածայրս ցաւղ անկանի£
15 Եւ եթե երկինք շրջիցին« զի՞արդ զԿրոնայն եւ զայլոց աստեղաց պատճառաւորաց ասիցեն «յաստեղատունսն մտանել»« որոց մտանելն ապաքէն գնալով լինիցի եւ ոչ՝ առանց գնացից£
[ԻԶ]
1 Այլ, եւ «Երկիր«եւ ասեն«եւ ի միջոցի կայ£ 2 Եւ տան աւրինակ ինչ այսպիսի, թե «Զփամփուշտ յորժամ փչել կամիցիս« ընկեա՛ ի ներքս հատ մի կորեկան. եւ փուքն, որ ի փամփշտին արգելու, առնու զկորեկահատն եւ ի միջոցի ունի. ո՛չ ի վեր տայ գալ եւ ո՛չ՝ ի խոնարհ ձգել£ 3 Նոյնպէս«եւ ասեն«եւ եւ աւդս, որ է ի մէջ գնդին երկնից, փակեալ կայ եւ ունի զաշխարհս ի հասարակածի© ո՛չ ի վեր տայ վերանալ եւ ո՛չ՝ ի խոնարհ հակել»£
40

4 Նախ յիւրեանց իսկ բանիցն յանդիմանին, զի ասեն, թե «Որ ինչ թեթեւ է« ի վեր կողմն գնայ« եւ որ ինչ ծանր է՝ ի խոնարհ», որպէս եւ փորձ իսկ իրացն յայտ առնէ, զի ծուխ եւ շոգի երկրի եւ բոց հրոյ« քանզի թեթեւք են« ի վեր կողմն գնան, եւ զքար եւ զերկաթ եւ զփայտ եւ զայլ եւս ինչ նոյնպիսիս որչափ եւ ի վեր ոք ձգիցէ, ի խոնարհ միտեալ՝ իջանեն£ 5 Եւ եթե զսակաւ ինչ զծանրութիւնս ոչ կարէ աւդն ի վեր առնուլ ունել« ո՜րչափ եւս առաւել զայնչափ ծանրութիւն երկրի չէ հնար աւդոյ ի վեր ունել« այլ՝ Աստուածոյ բանին, որ կացոյց զնա ի վերայ ոչնչի£
6 Եւ որ երկմտիցէ ոք, թե զի՛արդ կարիցէ այսչափ ծանրութիւն ի վերայ ոչնչի կալ« հայեցեալ յերկնիցն հաստատութիւն, որ ոչ ի վերայ իրիք կայ« եւ հաւանեսցի, թե որ զերկինս բանիւ հաստատեաց ի վերայ ոչնչի, նոյն եւ զերկիր կացոյց ի վերայ ոչնչի« եւ նորինն հրամանն ունի զերկոսին անշարժս եւ ետեղակալս ըստ այնմ, թե Ինքն ասաց« եւ եղեն© հրամայեաց« եւ հաստատեցան, եւ Կացոյց զնոսա յաւիտեան եւ յաւիտեանս յաւիտենից. հրաման եդ« եւ ոչ անցցէ£
7 Այլ ասեն. «Եթե ի վերայ ոչնչի կայ երկիր« զի՞արդ ասէ Դաւիթ, թե Հաստատեաց զերկիր ի վերայ ջուրց « եւ դարձեալ՝ թե Ինքն ի վերայ ծովու արկ զհիմունս նորա եւ ի վերայ գետոց պատրաստեաց զնա»£ 8 Որ զայդն ի Դաւթայ լուաւ« զմիւսն ի Յովբայ եւ յԵսայեայ լուիցէ, զի նոքա ի վերայ ոչնչի ասեն« եւ սա՝ «ի վերայ ջուրց»£ 9 Արդ, ոչ եթե հակառակ ինչ միմեանց են Գիրք« այլ զոր միոյն թողեալ է« միւսն եւս լնու նովին Հոգւով, որպէս տեսանեմք իսկ, զի զոր ինչ Մովսեսի չէ ասացեալ« այլ մարգարէք լցին նովին Հոգւով£ 10 Մովսէս ասէ© Եստեղծ Աստուած զմարդն հող յերկրէ եւ փչեաց ի նա շունչ կենդանի£ 11 Եւ «փչել»ն դեռ եւս ի միջի կայ կարծելոյ, թե իցէ՛ արարած շունչն, թե չիցէ՛£ 12 Արդ, գայ Զաքարիա մարգարէ, նովին Հոգւով վարեալ՝ ցուցանէ զարարած շնչոյն. ասէ՝ Որ հաստատէ զհոգի մարդոյն ի նմա. եւ Եսայիաս ասէ, թե Զամենայն շունչ ես արարի£
13 Նոյնպէս եւ ո՛չ զհրոյ եւ ո՛չ զջրոյ եւ ո՛չ զաւդոյ եւ ո՛չ զփայլատականց եւ ո՛չ զորոտմանէ եւ ո՛չ զխաւարէ ճառէ ինչ Մովսէս, զորս յերկուց ի մեծ անաւթոցն՝ յերկնից եւ յերկրէ« պարտ է իմանալ, թե ամենայն ինչ, որ ի միջի նոցա գտանի, հարկ է զի ընդ նոսինարարեալ իցէ ըստ այնմ, թե Արար Աստուած զերկինս եւ զերկիր եւ զամենայն, որ՝ ի նոսա£
[ԻԷ]
1 Այլ, զի մի պատուաւք ինքնակացութեան տգիտաց կարծիցին« որոց արարածն ի Մովսեսէ ոչ ճառեցաւ« առ ի հատանելոյ զպատճառն պատճառախնդրացն՝ այլովք մարգարէիւք նոյն Հոգի ընծայեցուցանէ զարարածն նոցա. նախ՝ Դաւիթ իսկ« որով զամենայն իմանալի զաւրութիւնսն եւ զերեւելի արարածս ի փառաւորութիւն արարչին կոչէ« յորժամ ասիցէ՝ Աւրհնեցէ՛ք զնա, երկի՛նք եւ երկի՛ր եւ հրեշտա՛կք եւ զաւրութի՛ւնք եւ հո՛ւր եւ հո՛ղմք եւ մրրի՛կք£ 2 Որ առնեն զբան նորա եւ որ ի պաշտաւն մտանեն եւ զարբանեկութիւնն հարկանեն« յայտ է, թե արարածք են£
3 Եւ ձիւն եւ սառն եւ կարկուտ եւ մրրիկք՝ թե յայլմէ արարչէ էին« ոչ կոչէր զնոսա հոգին ի փառաւորութիւն« այլ իբրեւ զաւտարոտիս մեկուսի դնէր£
4 Բայց նա« տեսանեմք աւանիկ՝ զի ոչ զնոսա միայն« այլ եւ զվիշապս եւ զգազանս եւ զխաւար եւ զփայլատակունս« զոր ի չարէ դնեն« ի նոյն փառատրութիւն նորին հոգւոյ կոչեցեալ« եւ Դաւթաւ եւ երեք մանկամբքն ի հնոցի անդ ընծայեցուցանէ« զի ցուցցէ՝ եթե յումէ արարեալ են« 196 ի նորին եւ ի փառատրութիւն յիրաւի կոչին, եւ ոչ՝ որպէս Մարկիոնն դանդաչէ, թե Արդարոյն արարածոց պարտ է Աւտարին բարւոյ պաշտաւն մատուցանել վասն բարերարութեան© զորոյ անհամութիւնն ի դէպ ժամանակի յանդիմանեսցուք£
[ԻԸ]
1 Եւ արդ, թեպէտ յայնմանէ իսկ յայտ է, թե որ ինչ ի փառատրութիւն արարչին կոչի« նորա արարած է« այլ եւ զմիոյ միոյ իսկ ի նոցանէ զարարած մարթի ի Գրոց ցուցանել. նախ՝ զհրեշտակացն« որպէս ասէ Դաւիթ, թե Արար զհրեշտակս իւր հոգիս եւ զպաշտաւնեայս իւր՝ բոց հրոյ, ապա՝ ե՛ւ զհրոյ« ե՛ւ զայլոցն եւս մի ըստ միոջէ. Զփայլատակունս իւր յանձրեւս արար. եւ փայլատակունք ոչ եթե այլ
41

ուստեք են« եթե ոչ՝ ի բնութենէ հրոյ£ 2 Եւ զխաւարէ ասէ© Եդիր զխաւար« եւ եղեւ գիշեր£ 3 Եւ զորոտմանէ եւ զհողմոյ միանգամայն ասէ Ամովս, թե Որ հաստատէ զորոտումն եւ հաստատէ զհողմ« Տէր ամենակալ անուն է նորա£ 4 Եւ այսպէս զոր միոյ մարգարէի թողեալ իցէ, միւսովն լնու Հոգին սուրբ£
5 Արդ, եթե Դաւիթ ասէ, եթե Ի վերայ ջուրց է երկիր« եւ Յովբաւ« Եսայեաւ՝ Ի վերայ ոչնչի կայ, ոչ ինչ է ընդ այն զարմանալ եւ ոչ՝ զմարգարէութիւնն հակառակ միմեանց համարել, քանզի ե՛ւ այն ճշմարիտ է« ե՛ւ այս՝ հաստատուն£ 6 Եւ ա՛ռ աւրինակ ի մարմնոյ« որոյ ի վերայ մորթ եւ միս է« եւ ի միջի՝ երակք եւ խողովակք արեան« եւ ի ներքոյ՝ դարձեալ նոյնպէս մորթ եւ միս« եւ է մարմինն եւ ի վերոյ քան զերակս արեանն, ե՛ւ ի ներքոյ քան զերակսն£ 7 Ըստ նմին աւրինակի եւ երկիր ե՛ւ ի վերայ ջրոց է« քանզի ի միջի իւրում ունի զջուրս« ե՛ւ՝ ի ներքոյ քան զջուրս եւ ի վերայ ոչ ընչի հաստատեալ կայ ետեղակալ եւ ունի յինքեան զամփոփ, զլոյծ բնութիւն ջրոցն£ 8 Եւ երկոցունց մարգարէութեանցն մի եւ նոյն դիտաւորութիւն է« եւ չիք ինչ այլաբանութիւն ի միջի, քանզի ոչ այլ եւ այլ հոգի ետուն զմարգարէութիւնն« այլ՝ նոյն եւ մի Հոգի« որ արժանի արար զմին պատմիչ առնել այլոց իրաց եւ զայլսն՝ մնացելոցն ի նմանէ£
9 Արդ, զի երկինք ոչ շրջին, եւ զի ամենայն ինչ, որ երեւի, արարած է եւ ոչ՝ ինքնակաց« առաջին բնութեանցն աւրինակք եւ Գրոց վկայութիւնք բաւական էին հաւանեցուցանել զմտավարժս£ 10 Բայց քանզի ի նմին յամառութեան կան՝ զամենայն ինչ կենդանի եւ շնչաւոր համարել« ոչ հեղգասցուք ըստ մերում կարի եւ այնմ եւս առնել պատասխանի£
III©
[Ա]
1 «Լուսին«եւ ասեն«եւ քան զարեգակն յերեսուն աւր անցեալ ընդ ամենայն աստեղատունսն« այս ինքն՝ ընդ ամենայն երկինս« հասանէ ի նոյն տեղի, եւ արեգակն ի տարւոջ£ 2 Եւ երկինք զմի տիւ եւ գիշեր առածեալ զինքեամբք՝ շրջին ի նոյն տեղի£ 3 Եւ եւթն աստղ միայն է գնայուն« եւ այլն ամենայն բեւեռեալ են յերկինս£ 4 Եւ որ գնայուն աստեղքն են, արեգակն եւ լուսին եւ այլ եւս հինգ աստեղք ոչ եթե յարեւելից յարեւմուտս գնան, այլ՝ յարեւմտից յարեւելս»£ 5 Եւ տան աւրինակ ինչ, որ ոչ նման է. եթե՝ «Յորժամ անիւ շրջանակիցի« եւ մրջիւն մի ի խեցին գնայցէ յարեւմտից կողմանէ յարեւելս« վասն անուին արագագոյն ընդ արեւմտից կողմն շրջելոյ թուի, թե մրջիւնն յարեւելից յարեւմուտս կոյս ընթանայցէ, որ ոչ յարեւելից յարեւմուտս կողմն գնայցէ, այլ յարեւմտից՝ յարեւելս, եւ անիւն ստէպ շրջելովն այնպէս երեւեցուցանէ»£
6 Եւ «Երկինք«եւ ասեն«եւ որչափ ի վեր են, դոյնչափ ի խոնարհ են եւ դոյնչափ՝ յամենայն կողմանց շուրջ զերկրաւ« եւ զերկիրս շուրջ ջուր պատէ« եւ զջուրն եւ զերկիր՝ աւդ« եւ զաւդն եւ զջուր եւ զերկիր՝ հուր£ 7 Եւ լուսնի չիք իւր լոյս առանձինն« այլ յարեգականէ գայ ի նա լոյսն. եւ յայտ անտի է«եւ ասեն,- զի յորմէ՛ կուսէ արեգակնն իցէ« յայնմ թերէ սկսանի ի նմա լոյս ծնանել. եւ ըստ հեռաւորութեան արեգականն՝ սակաւ գայ ի նա լոյսն, եւ ըստ տակաւ տակաւ մերձենալոյն՝ յաճախէ ի նա լոյսն© եւ յորժամ մաւտ հասանէ ի նա, լնու եւ յորժամ անցանէ զարեգակամբ, սկսանի տակաւ նուաղել եւ որչափ ի բացն հեռանայ, այնչափ պակասէ ի նմանէ լոյսն« մինչեւ ամենեւին նուաղէ. եւ յորժամ միւսանգամ հանդիպի« ծագէ ի նմա սակաւիկ ինչ ի լուսոյն վասն հեռաւորութեան, եւ որչափ մերձենայ« այնչափ առ սակաւ սակաւ աճէ ի նա լոյսն£ 8 Եւ լուսին«եւ ասեն«եւ ի ներքոյ է քան զարեգակն եւ քան զամենայն աստեղս© եւ քանզի ի ներքոյ է« յորժամ կշիռ դէպ արեգական պատահիցէ, յայնժամ խաւարի արեգակն»£
9 Եւ պատճառս փոփոխմանց չորից բնութեանցն զաստեղս իբրեւ զկենդանիս ինչ դնեն£ 10 Զայս ամենայն ասեն հայթայթանաւք« զի զերկինս եւ զլուսաւորսն կենդանիս եւ աստուածս կարծեցուսցեն£
42

[Բ]
1 Արդարեւ« որպէս երանելին Առաքեալ ասէ« թե Իմաստութեամբն Աստուածոյ ոչ ծանեաւ աշխարհ զԱստուած£ 2 Եւ զի՞նչ զարմանք են ընդ նոցա, թե զերկինս վասն անչափ մեծութեանն եւ զլուսաւորս վասն առաւել պայծառութեանն աստուածս կարծէին« յորժամ ի փայտս եւ ի քարինս եւ ի գազանս եւ ի ճճիս անգամ աստուածս խնդրէին« զորս իւրեանց իսկ բնութեան բարքն կշտամբեն այնու, զի արարչախնդիր եւ աստուածախոյզ են եւ անկեալք ի միոջէ ճշմարտէն՝ ի բազումս ոտնառեցին« եւ ոչ ուրեք եղեւ կայ, եւ՝ հաստատութիւն, զի խնդրելն զԱստուած գովութեան արժանի էր, եւ ոչ զմին՝ եւեթ, այլ բազումս մուծանել անհնարին ամբարշտութիւն է£
[Գ]
1 Եւ առաւել Յունաց իմաստունքն դսրովին« զի հասեալ ի վերայ իմաստութեանն՝ չծանեան իմաստութեամբն զարարիչն քանզի դնեն եւ նոքա մի ինչ ինքնակաց պատճառ ամենայնի, որոյ ոչ յումեքէ եղեալ« այլ՝ ինքն անձամբ ինքնակաց, առաջին գտեալ, եւ երկրորդ աստուած եւ արարիչ դնեն զՄիտս եւ երրորդ՝ զՇունչ« զոր «Ոգի ամենայնի» կոչեն£ 2 Զերկուսն ի միոջէ պատճառէ անտի դնելով ցուցին, թե մերձեցան ի դրունս ճշմարտի գիտութեանն£ 3 Եւ ի նոցանէ այլ անթիւ իմանալիս, երեւելիս աստուածս ծննդեամբ ստեղծանելով անձամբ անձին փակեցին զդրունս հաւատոյ գիտութեանն, զի իբրեւ զարեգակն եւ զճառագայթս դնեն զԱստուած եւ զաստուածսն իմանալիս, երեւելիս եւ զբնաւ իսկ զաշխարհ՝ մշտնջենաւորակից նմա եւ յամենայնի՝ զնորա ոգին իբրեւ շունչ ամենայնի՝ ե՛ւ յերկինս, ե՛ւ ի լուսաւորսն« ե՛ւ ի հուր, ե՛ւ յաւդսն« ե՛ւ ի ջուրս, ե՛ւ յերկրի« մինչեւ ցքարինս եւ ցփայտս եւ ցծառս եւ ցարմատս խոտոյ անգամ£ 4 «Եւ այնու կենդանութեամբ«եւ ասեն«եւ ամենայն արարածք զնորա բնութենէն կախեալ կան« որպէս ճառագայթք արեգական զանուէն կախեալ կան£ 5 Եւ ինքն մի է եւ բազում« ե՛ւ բազում է ե՛ւ մի« որպէս արեգակն մի է եւ բազում« զի մի անիւ է, եւ՝ բազում ճառագայթք»£ 6 Եւ զայս ոչ ամենեքին այսպէս ասեն, այլ՝ են բազում կրաւնք փիլիսոփայից£
[Դ]
1 Պիւթագորեանքն եւ պերիպատիկեանքն Միութիւն եւ Խնամակալութիւն ասեն£ 2 Եւ չզոհել աստուածոց եդ կրաւնս Պիւթագորաս, զշնչաւորաց միս չճաշակել եւ ի գինւոյ ժուժկալել եւ ի լուսնոյ եւ ի վեր զամենայն ինչ, որ է, անմահ համարել« եւ որ ինչ նորա ի ներքոյ՝ մահկանացուս, եւ՝ փոփոխումն շնչոց ի մարմնոց ի մարմինս, մինչեւ՝ ցանասունս եւ ցճճիս անգամ£ 3 Եւ լռութեան կրաւնս սահմանեաց եւ յետոյ զիւր անձնն աստուած անուանեաց£
4 Իսկ պղատոնեանքն՝ Աստուած եւ Հիւղ եւ Իդոս« որ առաջին՝ «նիւթ» է« եւ երկրորդն՝ «առանձինն ինչ ուրուք», եւ զաշխարհս՝ արարած եւ եղծանելի, եւ զշունչ՝ անարար եւ անմահ եւ աստուածական« որոյ երեք մասունք են՝ բանական« ցասնական« ցանկական, ե՛ւ զկանայս հասարակաց, ամենեցուն համարել, եւ մի՛ ումեք մի կին առանձինն ունել, այլ զոր արքն կամիցին, եւ կանայքն ախորժիցեն« այնց ընդ այնս լինել, եւ փոփոխմունս շնչոց յայլ եւ այլ մարմինս, մինչեւ՝ ցճճիս եւ ցսողունս անգամ, միանգամայն եւ աստուածս բազում ի միոջէ ելեալ սահմանէ£
5 Իսկ ստոյիկեանքն մարմին զամենայն ինչ եդին եւ զերեւելի աշխարհս աստուած համարին, իսկ ոմանք ի հրոյ էութենէ համարին ունել սմա զբնութիւն£
6 Եւ Աստուած զմիտս սահմանեցին, եւ իբրեւ թե շունչ ամենայնի իցէ, տարերն երկնից եւ երկրի. մարմին նմա զամենայն ինչ, որ է, եդին« եւ աչս՝ զլուսաւորսն© եւ զմարմինս ամենեցուն՝ կորստականս եւ զշունչս՝ փոփոխելիս ի մարմնոց ի մարմինս£
7 Իսկ եպիկուրեանքն ասեն© «Անհատ եւ անբաժին մարմինք էին զառաջինն« եւ անտի եկաց ամենայն ինչ»£ 8 Եւ վախճան լաւութեան զցանկութիւն սահմանեցին, եւ թե ո՛չ Աստուած գոյ« եւ ո՛չ՝ Խնամակալութիւն, որ վարիցէ զամենայն£
9 Այս են կրաւնք փիլիսոփայից£
43

[Ե]
1 Բայց հեթանոսութեան սկիզբն ի Սէրուքայ ժամանակաց անտի եղեւ, զի ո՛ր լաւ ոք եկեալ յաշխարհ՝ մեռանէր« վասն յիշատակի քաջութեանն զպատկերն երանգաւք ի նկարու հանէին, եւ անտի ուսեալ տխմարաց՝ տակաւ ի պաշտաւն առնուին, եւ կռոց եւ դրաւշելոց հանգամանք՝ առ Թարայիւ հարբ Աբրաամու© եւ անտի իւրաքանչիւր ոք իւրով արուեստիւ զնոյն դրաւշէր© դարբինն՝ դարբնութեամբ« հիւսնն՝ հիւսնութեամբ« արծաթագործն եւ պղնձագործ եւ քարակոփ եւ բրուտ՝ իւրաքանչիւր արուեստիւ£ 2 Եւ անտի կարգեալ՝ հասանէր յԵգիպտացիս եւ ի Բաբելոնացիս եւ ի Փռիւգացիս եւ ի Փիւնիկեցիս գործ դրաւշագործութեան, ե՛ւ՝ խորհուրդք նորին, եւ ապա՝ ի Հելլէնս« որ են Յոյնք« առ Կրոպեաւ եւ եւս յետոյ՝ առաւել աստիք առ Կրոնաւն եւ Րէաւ եւ Դիաւ եւ Ապողոնիւ եւ առ այլովք բազմաւք« զորս մի ըստ միոջէ «աստուածս» անուանէին£
3 Եւ «Հելլէնք» կոչին Յոյնք յառնէ միոջէ« որում Հեղինոս անուն էր յԵլլադացւոց աշխարհին, բայց այլք ասեն, եթե՝ ի ձիթենւոյն« որ յԱթենս բուսաւ իւրովի, վասն զի «ձիթենի» յունարէն «եղե՛ա» կոչի£ 4 Բայց Յոյնք՝ ի Յաւանայ« որ էր մի յառաջնորդաց աշտարակագործութեանն, վասն որոյ «մերովպք» ամենեքին կոչին յաղագս բարբառոյն բաժանելոյ, քանզի «բաժանումն» յունարէն «մերիսմոս» կոչի£
5 Եւ առաջին կրաւնք «խուժականք» եւ «սկիւթականք» եւ «հեթանոսականք» կոչէին« մինչեւ եկն Աբրաամու աստուածպաշտութիւնն եւ աղաւաղեաց զայն£
6 Եւ յուդայութիւն՝ ի Յուդայէ« որ է հրէութիւն« ի չորրորդէ որդւոյն Յակովբայ« յորմէ թագաւորութիւնն էր© եւ կալաւ անունն զամենայն ազգն յուդայական£ 7 Եւ ի վախճանի հրէութեան՝ քրիստոնէութեան անուն ի Քրիստոսէ, որ նախ յԱնտիոք անուանեցաւ աշակերտելոցն£
[Զ]
1 Արդի խնդրելն փիլիսոփայից զԱստուած ի բնական աւրինաց, որ ի միտսն տնկեալ է« որպէս յառաջագոյնն ասացաք« գովութեան արժանի է, բայց ի բազում աստուածսն անկանել. ե՛ւ զաշխարհս նմա մշտնջենաւորակից դնել անհնարին ամբարշտութիւն է£ 2 Եւ ի դէպ ելանէ նոցա առաքելական բանն, եթե Ծանեան զԱստուած եւ ոչ իբրեւ զԱստուած փառաւորեցին, զի Աստուածոյ փառաւորութիւն այն էր« թե յարարածոցն մեկնեալ էր զպատիւ արարչին« որով եւ արարածքն իսկ իւրաքանչիւր շարժմամբք եւ փոփոխմամբք զարարչէն քարոզեն£
3 Արդ, եթե աստեղքն, ըստ նոցա բանդագուշանացն, աստուածք իցեն« ե՛ւ՝ երկինք, ե՛ւ՝ արեգակն, ե՛ւ՝ լուսին, որ անխաւսքն եւ անմռունչ են« զի՞նչ աւելի իցէ պատճառն քան զպատճառաւորսն, եւ մանաւանդ յորժամ զնորին իսկ զմիտսն եւ զշունչ« թե մարթիցի Աստուածոյ շունչ ասել, ամենայն արարածոց շնչաւորաց եւ անշնչից բնութեամբ ի նորա էութենէն դնեն, որ ահնարին ամբարշտութեանն է՝ զԱստուածոյ զիւրոյ էութեանն կենդանութիւն հոգեւորաց եւ շնչաւորաց եւ անշնչից առ հասարակ համարել եւ ոչ առաւել՝ արարած կենդանութիւն ի հրեշտակս եւ ի դեւս եւ ի մարդկան« որ բանաւորքն եւ մտաւորքն են, եւ յայլ շնչաւորսն՝ բնական կենդանութիւն ի չորից հիւթոց խառնեալ եւ յաւդեալ« որք յորժամ քակտիցին« եւ կենդանութիւնն ի նոյն չորեսին հիւթսն լուծանի£
4 Ե՛ն ոգիք հրեշտակաց եւ դիւաց« եւ՝ շունչք մարդկան£ 5 Արդ, ե՛ւ յիւրեանց բանիցն իսկ ոչ ամաչիցեն« որք զշունչն անարար եւ անմահ եւ աստուածեղէն՝ յԱստուածոյ բնութենէ անտի ասեն եւ, դարձեալ, տանջանս եւ պատիժս շնչոցն յանցուցելոց դնեն. որ յետնոյ հայհոյութեանն է, եթե էութիւնն Աստուածոյ ի մասունս բաժանիցի եւ ի բազում շունչս կոտորիցի եւ դարձեալ, զիւրոյ զկէս բնութիւնն միւս կէսն տանջիցէ« եւ կէսն՝ ի փառս, եւ կէսն՝ յանարգանս« եւ մի թերին՝ յանոյշս եւ միւս թերին՝ ի դժոխս£
6 Եւ դարձեալ ասեն. «Թե ոչ կենդանութիւն ինչ է յամենայնի« զի՞արդ իցէ, զի ամենայն ինչ շարժի, եւ սերմանք եւ տունկք արկեալք յերկիր բուսանին, եւ յէգս մարդկան եւ յանասնոց անկեալ սերմանք գան ի ծնունդս եւ յաճումն», յորմէ եւ ոչ մեք յուրաստ ինչ եմք« վասն փորձոյ իրացն զարդեանցն յայտ առնելոյ£ 7 Այլ խնդիր այն է, թե այն կենդանութիւն ոչ Աստուածոյ էութեանն կենդանութիւն է« այլ՝ արարած կենդանութիւն, այլ ազգ՝ ի բանաւորսն եւ ի մտաւորս եւ այլ ազգ՝ յանասունսն եւ յամենայն
44

շնչաւորսն եւ այլ ազգ՝ ի բնականսն, որպէս ի սերմանս, որ յէգս մարդկան եւ յանասնոց անկանին, յորոց մարդկանն առաւել եւ պատուականագոյն է« յորում ե՛ւ բնական կենդանութիւն է ըստ մարմնոյն« ե՛ւ՝ բանաւորն սքանչելի ըստ շնչոյն, զի մարմինն եւ նոցա ի չորից հիւթոցն կայ« եւ ոգին՝ ոչ ի չորից նիւթոց յաւդելոց« այլ՝ ի պարզական եւ ի սուղական բնութենէ, եւ այլոց՝ անասնոց, ոչ նոյնպիսի« այլ՝ ի բնական եւ յազդեցական բնութենէ, եւ սերմանց՝ ոչ նոյնպիսի« այլ՝ ի բնական եւ յանշնչական խաղացից£
[Է]
1 Նոյնպէս եւ ոչ ի լուսաւորսն շնչաւորութիւն ինչ բանաւոր է« այլ՝ բնական եւ խաղացական շարժմունք, ուստի ոմանք եւ հրեշտակս վարիչս եդին նոցա£
2 Այլ մեք զԳրոց սրբոց զհետ երթիցուք, որ զանձրեւացն ասէ, թե Չեւ եւս էր Աստուածոյ տեղացեալ յերկիր, եւ ոչ՝ որպէս ոմանք դանդաչեցին, թե Սատանայ ունէր իշխանութիւն շարժելոյ եւ փոփոխելոյ զաւդս ըստ այնմ, զոր Առաքեալն ասէ, թե ըստ իշխանի իշխանութեան աւդոյս այսորիկ£ 3 Իշխան աւդոյս այսորիկ կոչէ զնա վասն յերկնիցն անկանելոյ եւ յաւդս թափառելոյ. եւ յայտ անտի է, զոր ասէ, թե «աւդոյ», խաւարիս այսորիկ, զի ցուցցէ, թե ի լուսոյ ի խաւար կործանեալ է եւ չէ աւդոյն փոփոխիչ մերթ յանձրեւս« մերթ ի ձիւն« մերթ ի կարկուտ£ 4 Այլ զի Աստուածոյ գործ է այն եւ ոչ՝ Սատանայի« ասասցէ Դաւիթ Հոգւովն սրբով ի մաւտոյ, թե Հանէ զամբս ի ծագաց երկրէ եւ զփայլատակունս յանձրեւս արար եւ հանէ զհողմս յշտեմարանաց իւրոց© եւ դարձեալ՝ թե Դնէ զձիւն իբրեւ զասր եւ զեղեամն իբրեւ զփոշի ցանեաց եւ արկանէ զսառն իբրեւ զպատառս, հանդերձ այլովքն£ 5 Եւ մի մարգարէն ասէ, թե Կոչէ զջուրս ծովու եւ հեղու զնոսա ի վերայ երեսաց երկրի£ 6 Եւ Յովբ ասէ, թե Ո՞ ծնաւ զշիթս անձրեւի, եւ յորովայնէ ո՞յր ելանեն սառնամանիք« եւ զեղեամն յերկինս ո՞ ծնաւ« որ իջանէ իբրեւ զջուր ծորեալ, զի ասիցէ, թե «Իմ գործ է եւ ոչ՝ այլ ուրուք»£ 7 Նոյնպէս եւ զլուսաւորսն շարժել նորա բանին գործ է եւ ոչ՝ այլոյ ուրուք£
8 Եւ ոչ միայն եւթն աստեղքն գնայունք են, եւ այլքն՝ առանց գնացից« այլ ամենեքեան՝ գնայունք, կէսքն՝ յամրագնացք« եւ կէսքն՝ արագագնացք, եւ ոչ յերկինս բեւեռեալ են« որպէս յառաջագոյնն ասացաւ, թե իբրեւ զշռնչանն շրջիցին եւ զնոսա մերթ յայտնեսցեն եւ մերթ ծածկեսցեն£ 9 Եւ որ առաւել ծաղուն արժանի է« թե արեգակն յարեւմտից յարեւելս գնայցէ. եւ ընդէ՞ր ոչ զարեւմուտսն «արեւելս» կոչիցեն եւ զարեւելս՝ «արեւմուտս»£
10 Այլ «Բնաւ իսկ«եւ ասեն«եւ ոչ ուրեք մտանէ արեգակն© եւ զի ոչ մտանէ, անտի յայտ է, զի ցայգ ի նորա լուսոյն ի լուսնի ամանն լոյս ծագէ« քանզի ինքն երթեալ, հեռացեալ՝ յայլ կողմանս երկնիցն գտանի»£ 11 Եւ թե ասիցես. «Թե նա յերկինս իցէ ցայգ« խաւարս, որ լինի, ուստի՞ իցէ», ասեն՝ «Յերկրիս ստուերէ լինիցի»£ 12 Անդ, որ ի վեր յերկինս խաւարն լինի« ուստի՞ իցէ© ո՞չ ապաքէն յայտ է, թե ուրեք ծածկի ցայգ« որպէս եւ ի մտիցն է տեսանել, զի իբրեւ ի վերուստ ի խոնարհ իջանէ եւ դարձեալ յելանելն իբրեւ ի ներքուստ ի վեր ելեալ՝ համբառնայ£
13 Եւ ի զուր է ճամարտակելն նոցա« զի այնչափ մեծութիւն երկնից տան քան՝ երկրի, զի աստուածատուր Գիրք «զերկինս թզաւ» ասեն եւ «զերկիր քլաւ»© եւ ոչ աւելի զթիզն քան զքիլն գտանեմք£
[Ը]
1 Դարձեալ. եւ լուսնի թե ոչ իւր առանձինն իցէ լոյս. նախ նոցա բանն ստի, զոր ասեն« եթե «Ի յաճախելն՝ յամենայն իմիք աճէ հիւթն, որ ի նմայն է« եւ ի լնուլն լնու եւ ի պակասելն պակասէ, որպէս փորձ իրացն իսկ յուղիղս ամենայն մսեղեաց ցուցանէ« եւ ի ծառս եւ ի տունկս՝ խոնաւութիւնն£ 2 Եւ յԵւրոպն տեղիք ինչ են ծովուց« որոց ջուրն ըստ աճել լուսնին աճէ եւ ըստ լնուլն լնու եւ ըստ պակասելն պակասէ»£ 3 Եւ նոքա ա՜յսչափ ժմերտեալք՝ մինչեւ զամենայն մարդկան աչս կամին ունել« որք ցայգ ի մտանել արեգականն առաւել պայծառացեալ զլոյս լուսնի տեսանեն£
4 Եւ զի՞արդ արագագոյն քան զարեգակն զչանձնաւոր լուսինն ասիցեն. «Զի նա«եւ ասեն«եւ յերեսուն աւուր կատարէ զընթացսն« եւ արեգակն՝ ի տարւոջ», զորս փորձ իրացն յանդիմանէ« ե՛ւ՝
45

աստուածատուր Գիրն« որ ասէ, թե Արար երկուս լուսաւոր մեծամեծս եւ եդ զնոսա ի հաստատութեան երկնից£ 5 Եւ զի զառաւել պայծառութիւն արեգականն ցուցանիցէ« ասէ© Արար զլուսաւորն մեծ յիշխանութիւն տուընջեան եւ՝ զլուսաւորն փոքր յիշխանութիւն գիշերոյ եւ՝ զաստեղս. ուստի յայտ է, թե յիւրաքանչիւր իշխանութիւնս կարգեալ են եւ ոչ մի ի միոջէ առնուն զլոյսն»£
6 Եւ զաճելն եւ զնուազել լուսնի իբրեւ ընդ պատենիւք իմն մտանել եւ ելանել ասեն իմաստունք եւ նշանս անտի տան« զի է՛ երբեք, յորժամ յաճմունսն իցէ եւ լնլոյն« շուրջ զանաւթովն ծրանայ« որպէս թե ընդ սակաւ ինչ փեռեկումն ծերպից նշոյլք երեւեսցին£
7 Եւ դարձեալ. խաւարելոյ արեգականն եթե լուսնին պատահել պատճառ իցէ« յորժամ լուսինն մթանայցէ, նմա զի՞նչ պատահիցէ£ 8 Եթե զաստղ պատճառ պատահելոյն դնիցեն« ահա ոչ տեսանեմք այնչափ մեծ աստղ յերկինս, որ պատահելս լուսնին ծածկել կարիցէ զլուսինն£ 9 Նա՛, թե եւ զարեգական լոյսն արգելուլ կարէր լուսին« ապաքէն զիւր լոյսն ծագէր յերկիր« զի գոնեա իբրեւ զլուսնակայ երեւէր տիւն եւ ոչ՝ ամենեւին խաւարչուտ£
[Թ]
1 Այլ ճշմարիտ է բան Գրոյն« որ ասէ, թե Դարձուցից զարեգակն ի խաւար եւ զլուսին՝ յարիւն, զի ցուցցէ, թե Տէր է լուսաւորացն ե՛ւ լուսաւորելոյ, եւ խաւարեցուցանելոյ՝ առ ի կշտամբութիւն արեւապաշտացն եւ լուսնապաշտացն£
2 Եւ չէ հնար լուսնի յերկիր իջանել, որպէս կախարդաց տեսեալ ի ժամանակի հրամանաւ Աստուածոյ զլուսնոյնարիւնագոյն լինելոյ զկերպարանսն՝ դիւի նմանել լուսնի բարբաջեն« թե զլուսին իջուցանիցեն, որում չէն մարթ լինել« թե որ քան զբազում աշխարհսն մեծ է, թե ի կալ մի փոքրիկ ամփոփիցի եւ կթիցի անստինն£ 3 Եւ քանի՜ անթիւ բիւրք բիւրուց կախարդաց են յերկրի© եթե իւրաքանչիւր ոք ի նոցանէ իջուցանել կարէր զնա« ոչ երբեք տային նմա ելանել յերկինս£ 4 Այլ զի ոչ երբեք իջանէ, յայտ անտի է« զի ո՛չ զիջանելն ոք տեսանէ զնորա եւ ո՛չ՝ զամբառնալն£ 5 Եւ եթե կացեալ՝ միտ դնիցես անդէն, անդէն մթացեալ անաւթն լուսաւորի առ սակաւ սակաւ« մինչեւ ամենեւին յարդարի, զի թե իջանելոյ ինչ հնար գոյր« թեպէտ եւ զիջանելն ոք ոչ տեսանէր« սակայն զհամբառնալն ամենեքեան տեսանէին£
6 Այլ, լուսաւորացն այնչափ ինչ է« որպէս աստուածատուր Գիրք ասեն, թե Եղիցին ի նշանս եւ ի ժամանակս եւ յաւուրս եւ ի տարիս£ 7 Արդ, եթե լինին ինչ ի նշանս կա՛մ ջերմոց, կա՛մ ցրտոց աստեղք« ոչ եթե իբրեւ զկենդանիս ինչ լինիցին« այլ՝ իբրեւ յԱստուածոյ կարգեալ յայն, զի մի դատարկք ինչ յարարածոցն Աստուածոյ իցեն£ 8 Եւ Յունաց իմաստունքն այնու դսրովելի են« զի թողեալ զպատճառն՝ պատճառաւորացն պաշտաւն մատուցանիցեն, որպէս երանելի Առաքեալն ասէ, թե Սպասաւորեցան եւ պաշտեցին զարարածս եւ ոչ՝ զարարիչն£
[Ժ]
1 Եւ դարձեալ. ոչ, որպէս ասենն, է, եթե զերկիրս ջուր պատիցէ« այլ ընդ երկիր եւ ի վերայ երկրի են ջուրք, եւ ըստ երկիր, անդր, ոչ ինչ է, եւ ոչ եթե՝ ջուրք. եւ վկայեսցեն նոցա Հերակլի արձանքն, յորս գրեալ է« ասեն« թե «Յայսմ վայրէ ոք անդր մի ժտեսցի երթալ»£
2 Եւ աւդ ընդ ջուրս եւ ընդ երկիր խառն է£ 3 Եւ զի ընդ ջուրս աւդ խառն է, ի զեռնոցն յայտ է« որ ի ջուրսն զաւդոյն կենդանութիւնն ծծեն£ 4 Եւ զի ընդ երկիր նոյն աւդ խառն է« յորժամ անձրեւ լեալ իցէ, եւ արեւ տայցէ« ի գոլորշւոյն, որ ի սրտէ երկրին ի վեր ցոլանայ, յայտ յանդիման երեւի£
5 Եւ զի ընդ աւդս հուր խառն է« ի փայլատականցն, որ ի շփելոյ ընդ միմեանս հողմոյն եւ ամբոց արձակին, յայտ յանդիման ցուցանի £ 6 Եւ դարձեալ. թե յապակի սպիտակ ջուր արկեալ՝ յարեւու ունիցիս« լուսաւորութեան արեւուն մտեալ ընդ սպիտակութիւն ապակւոյն եւ ընդ յստակութիւն ջրոյն աւդով թափանցանց անցեալ՝ հուր ծնուցանէ£
46

7 Եւ զի ընդ ջուրս հուր խառն է« ի քարանցն հանելոց ի ջրոյ, զոր ընդ միմեանս շփիցեն եւ հանիցեն հուր, յայտ յանդիման ցուցանի£ 8 Եւ գիշերի յորժամ առ ծովեզեր կայցես եւ զջուրն ժքթիցես« նշոյլք լուսոյն հատանին£
9 Եւ զեռունքն, որ ի ջուրսն ի ներքս են« ի չորից հիւթոցն յաւդեալ են՝ յերկրէ եւ ի ջրոյ« յաւդոյ եւ ի հրոյ« որպէս եւ՝ ամենայն մարմնաւորք, որ ի ցամաքին են, զի այնպէս կազմեաց Աստուած զաշխարհ. նախ զչորս հիւթսն մեկնեալս արարեալ՝ ապա նոքաւք յաւդեաց զամենայն, եւ միոյ արարչի գործ է ամենայն ինչ« եւ նոյն վարէ եւ տածէ զբնաւ£
[ԺԱ]
1 Եւ ոչ՝ որպէս գլուխ փիլիսոփայիցն նոցա Պիւթագորաս եւ պերիպատիկեանքն ասեն մի Միութիւն պատճառ ամենայնի եւ՝ Խնամակալութիւն« զոր ոչ ի նմանէ ասեն« այլ թե զաւրութիւն ինչ ինչ իցէ առանձինն Խնամակալութիւնն£ 2 Թե, որպէս պատճառ ամենայնի ի միոջէ Միութենէ տայ, ե՛ւ զԽնամակալութիւնն ի նմանէ դնէր« գեղեցիկ եւ գովութեան արժանի կարգէր, բայց զի յայլմէ զպատճառսն կարգէ եւ յայլմէ՝ զԽնամակալութիւնն« պարսաւանաց արժանի է եւ ոչ՝ յարգանաց£
3 Եւ դարձեալ. զի աստուածոցն ոչ հրամայեաց զոհել« այնու գովելի է, բայց զի ոչ յայտնի քարոզեաց, թե մի Աստուած է, եւ ոչ՝ բազումք« այնու՝ կարի դսրովելի£
4 Գովելի եւ առաւել գովելի՝ զի վասն կարեաց եւ ցանկութեանց յաղթելոյ ի կերակրոցն կրաւնաւորեցաւ, բայց զի փոփոխմունսն ոգւոց ի մարմնոց ի մարմինս ետ« այնու յոյժ եպերելի է. որպէս թե արդարոցն մեռելոց ոգիք յայլ՝ ի սուրբ մարմինս փոխիցին« կա՛մ՝ ի մարդկան, կա՛մ՝ յանասնոց սրբոց« եւ այն նոցա իբրեւ ընդ հատուցման բարեաց գործոց լինիցի, եւ մեղաւորացն ոգիք յաղտեղի մարմինս փոխիցին« կա՛մ՝ ի մարդկան, կա՛մ՝ ի գազանաց եւ ի ճճեաց եւ ի սողնոց, եւ այն նոցա ընդ հատուցման չարեաց գործոց լինիցի£
5 Եւ զմիսն չուտել եթե վասն զկարիս մարմնոցն խափանելոյ հրամայէր« բարւոք եւ յիրաւի առնէր« ապա եթե իբր ի պղծոյ իմեքէ արարածոց հրամայէր հրաժարել, ...£ 6 Այլ յայտ են պատճառքն, ուստի զմիսն շնչաւորացն չհրամայէր ուտել© որպէս թե հոգի աստուածեղէն իցէ ի մսեղիսն, եւ վասն այնորիկ չիցէ պարտ ուտել զմիս կենդանեացն. վասն որոյ եւ մոգք նախ յազեն եւ ապա սպանանեն զանասունսն, զի յանզգայ ելանիցեն շունչքն ի մարմնոց անտի, եւ զայն ոչ գիտեն, եթե երկուս մահս սպանանեն, մի՝ յազելովն եւ միւս եւս՝ փողոտելովն£
7 Նոյնպէս եւ Պիւթագորաս չհրամայէ անասունս զոհել դից« որպէս թե չիցէ պարտ զոհել աստուածս աստուածոց, քանզի հոգի աստուածեղէն ասէ յանասունսն© եւ յայտ անտի է, զի երկիր պագանել հրամայէ եւ զոհել՝ ոչ£
8 Կարի անարժան գործ էր եւ ի լուսնոյ ի վեր զամենայն ինչ անմահ համարել. յայտ առնէ« թե զայն ամենայն աստուածս կարծէր, եւ անտի եւ ի խոնարհ մահկանացուս դնելով ցուցանէր, թե հուրդ եւ աւդ եւ երկիր կենդանիք ինչ իցեն եւ մեռանիցին, որոց ոչ զկենդանութիւնն զգացեալ՝ եւ ոչ զմահու ազդումն առնուն« որ շնչաւորացն է եւ ոչ՝ անշնչոց£
9 Եւ հինգամեայ լռութիւնն« զոր նորա յաշակերտութիւն եկելոցն սահմանեաց« թեպէտ եւ մեծի ժուժկալութեան աւրինակ էր« քանզի եւ ոչ հարցանել ինչ իշխէին, բայց միայն՝ լսել« այլ ոչ ինչ կարի աւգուտ էր, զի թե յառաջ քան զհինգամեայ զժամանակն վճարէր ոք ի նոցանէ« թեպէտ եւ կարի քաջ ի լսելոյն իմաստնանայր« ո՛չ ինքն վայելէր յիմաստութեանն, քանզի ոչ իշխէր խաւսել« եւ ո՛չ՝ այլ ոք, վասն զի ոչ լսէր զիմաստութիւնն£
10 Եւ որ անհնարին յիմարութեանն է« «Յետոյ,- ասեն,- զիւր անձնն աստուած անուանեաց», որ յառաւել հպարտութենէն դիպեցաւ նմա, զի ոչ եկն ըստ բանի Իմաստնոյն, թե Որչափ ի մեծութիւն հասանիցես« ի խոնարհութեան կալջի՛ր զանձն£
47

[ԺԲ]
1 Իսկ Պղատոն« որ Աստուածն եւ Հիւղ եւ Իդոս դնէ էութեամբ« ցուցանէ, թե կերպարանաց արարիչ է Աստուած« եւ ոչ՝ բնութեանց£ 2 Ուստի եւ աղանդացն առեալ՝ նովին դանդաչեն՝ թե «Որպէս Աստուածն էութեամբ էր« նոյնպէս՝ ե՛ւ Հիւղն, ե՛ւ Իդոսն, որ է «առանձինն ինչ ուրուք»© որպէս Աստուածոյ արուեստգիտութիւնն առանձինն էր, եւ Հիւղեայն՝ նիւթն, եւ ի կերպարանս եւեթ կարաց ածել զՀիւղն, որ խառն ի խուռն վարէր, եւ ոչ ի չգոյէ ի գոյ ած զամենայն որպէս եւ կարող ամենայնի», որ տկարութիւնն արկանէ զԱստուածով« թե կարաւտ եղեւ յայլմէ նիւթ մուրանալ, որով ոչ ինչ առաւել քան զարուեստագէտսն գտանի« թե իբրեւ զնոսա կարաւտ նիւթով իցէ£
3 Եւ զաշխարհ արարած եւ եղծանելի ասէ եւ երբեմն նա եւ այլքն՝ մշտնջենաւորակից Աստուածոյ£ 4 Եթե արարած եւ եղծանելի է« զի՞արդ մշտնջենակից Աստուածոյ իցէ£ 5 Եւ եթե մշտնջենակից է« որպէս ասենն, թե է՜. որպէս ստուեր իրիք ոչ երբեք հեռանայ յիմեքէն, նոյնպէս եւ ոչ աշխարհս՝ երբեք զատ յԱստուածոյ£ 6 Թե այնպէս իցէ« զուր է ասելն, թե արարած եղծանելի է աշխարհս£ 7 Բայց թե զա՜յն եւս իշխիցեն ամբարշտել, թե եւ որ պատճառ ստուերին է« ի միջոյ բառնալոյ իցէ£ 8 Ապա թե այն ոչ լինիցի« քանզի եւ չլինի իսկ« եւ ոչ ստուեր ի միջոյ բառնալոց է« եւ տարապարտ են դանդաչանքն£
9 Եւ շունչքն թե վասն զի յԱստուածոյ էութենէն իցեն, անարարք եւ անմահք իցեն« երեք մասունքն ի նոսա ուստի՞ իցեն՝ բանականն եւ ցասնական եւ ցանկական, զի թեպէտ եւ մինն է յԱստուած« զի նա է աղբիւր ամենայն բանաւորութեան« այլ ի ցասմանէ եւ ի ցանկանալոյ ի վեր եւ ազատ է Աստուած« քանզի առանց կարեաց եւ առանց մասանց է Աստուածականն£
10 Եւ եթե ինքն, որպէս ասենն, լաւութեանց վասն կոյս վճարեցաւ յաշխարհէ« այլոց զի՞արդ հրամայէր զկանայս հասարակաց համարել եւ ոչ՝ իւրում կնոջ եւեթ սկել£
11 Եւ զաստուածեղէն շունչսն ընդէ՞ր եւ նա իբրեւ զառաջինսն փոփոխելիս ի մարմնոց ի մարմինս համարէր« մինչեւ ի սողունս անգամ եւ ի ճճիս, որոյ հայհոյութիւնն ի բունն իսկ գնայ. ըստ նորա ամբարշտութեանն՝ որպէս թե զկէսն իւր յինքեան ունիցի եւ զկէսն իւր ի սողունսն եւ ի ճճիս տանջիցէ, որ ոչ նորա է« որ անբաժինն եւ անքակ եւ անհատ եւ առանց մասանց է£
12 Եւ եթե« որպէս դանդաչենն« բազում աստուածք ի միոջէ Աստուածոյն ելեալ իցեն« ընդէ՞ր ոչ բազում աշխարհք իցեն« եւ ոչ՝ բազում երկինք, եւ ոչ՝ բազում արեգակունք, եւ ոչ՝ բազում երկիրք£ 13 Այլ թերեւս դատարկս աստուածս եհան յիւրմէ, եւ դատարկք աստուածքն ո՞ւմ պիտոյ իցեն£
[ԺԳ]
1 Իսկ ստոյիկեանքն մարմնապիշք հայեցեալ յերեւելի աշխարհս՝ զամենայն ինչ մարմին կարծեցին եւ զերեւելի աշխարհս աստուած համարեցան. որք աղանդամիտ գիտեն ի փիլիսոփայից« ո՛չ ինքեանք զիմանալի ինչ զմտաւ կարացին ածել եւ ո՛չ յայլոց ուսանել կամեցան« եթե է՛ ինչ Զաւրութիւն, որ զերեւելիսս շարժէ« եւ զշարժիչն պարտ է Աստուած իմանալ եւ ո՛չ՝ զշարժունսն£
2 Իսկ ոմանք ի նոցանէ ի հրոյ էութենէ ասեն զբնութիւն աշխարհիս վասն զարեգակն առաւել զարմանալի համարելոյ եւ՝ զբնութիւն հրոյ սաստկագոյն իմանալոյ£
3 Եւ հայեցեալ ի միտս, թե զամենայնէ մտաւքն նկատել մարթեն« վասն այնորիկ զմիտս Աստուած համարեցան իբրեւ զշունչ երկնից եւ երկրի եւ ամենայնի, որ՝ ի նոսա« եւ աչս՝ զլուսաւորսն. որք ըստ անարժան անմտութեանն եւ ոչ պատասխանի առնելոյ արժանի են£ 4 Եւ զմարմին, իբրեւ զայլսն, կորստական համարին եւ զշունչսն՝ փոփոխելի ի մարմնոց ի մարմինս, զոր ո՛չ նոքա յայտ կարեն առնել« եւ ո՛չ՝ այլքն աւագագոյնք քան զնոսա, զի ամենեքեան առասպելս արկանեն« եւ թեպէտ եւ կէսքն հասին ճշմարտութեանն« չկացին ի ճշմարտութեանն£
[ԺԴ]
1 Իսկ եպիկորայքն բնաւ ինքնակաց իսկ համարին զաշխարհս. որպէս թե նախ հողամաղք
ընթանային, որպէս յորժամ շողն ընդ երդ մտանիցէ« եւ հողամաղք իմն երեւին ի շողն, այնպիսի, 48

ասեն, մարմինք անհատք եւ անբաժինք էին զառաջինն« եւ անտի թանձրացեալ՝ յաւդեցաւ ինքն՝ աշխարհս, եւ թե ո՛չ՝ Աստուած, եւ ո՛չ՝ Խնամակալութիւն ինչ« որ վարիցէ զաշխարհս. զորս եւ փիլիսոփայքն ինչ յընչաց քերեն եւ ամենեւին չհամարին զնոսա աղանդս, զորոց եւ Առաքեալ ասէ, թե առանց Աստուածոյ շրջէին յաշխարհի, որոց այնքան աւրի©©© եղեւ« յայնչափ՝ ի բազում, ի նախրաց փիլիսոփայիցն աստուածոց եւ ոչ մի աստուած ըմբռնել£ 2 Տեսանես, զի գործ ստահակութեան այնչափ բռնացեալ ըմբռնելեացն՝ մինչեւ անաստուած հանել յաշխարհէ£
[ԺԵ]
1 «Առ Սերուքաւ եղեւ«եւ ասեն«եւ սկիզբն հեթանոսութեան». ուստի յայտ է, թե ցայն վայր աստուածապաշտք էին« եւ Եկեղեցի Աստուածոյ ի սկզբանէ աշխարհի էր« զորմէ եւ Դաւիթ ի Հոգւոյն սրբոյ ուսեալ՝ մատուցանէր աղաւթս, թե Յիշեա՛ զեկեղեցի քո, զոր ստացար ի սկզբանէ£ 2 Բայց թեպէտ եւ հեթանոսութիւնն եմուտ յաշխարհ« այլ աստուածապաշտութիւնն ոչ ամենեւին պակասեաց£ 3 Եւ յայտ անտի է« զի գնացեալ Աբրաամ ի հեթանոսացն՝ եկն, աստուածապաշտաց պատահեաց՝ Մելքիսեդեկայ քահանայի Աստուածոյ բարձրելոյ« եւ քահանայ ոչ երբեք անուանի, եթե ոչ ժողովուրդ գուցէ նորա, եւ՝ Աբիմելեքայ, որ Աստուածովն եւեթ խաւսէր ընդ Աբրաամու եւ ոչ՝ դիւաւք£ 4 Եւ բարեկամքն Յովբայ եւ Եղիուս Աստուածով միայն ամենակալաւ խաւսէին ընդ նմա£ 5 Եւ այնպէս ոչ եթող երբեք Աստուած զաշխարհս առանց վկայութեան, որպէս մարգարէն առ հրէութեամբն ասէր իբրեւ յերեսաց Աստուածոյ, թե Յամենայն տեղիս արկանեն խունկս եւ մատուցանեն պատարագս անուան իմում, զի ցուցցէ, թե յամենայն դարս աստուածապաշտք գտանէին« որ յանդիմանէին զհեշմակապաշտսն£
[ԺԶ]
1 «Այլ«եւ ասեն«եւ ընդէ՞ր յամեաց գալուստն Քրիստոսի« եւ կորեան այնչափ ազգք առանց աստուածպաշտութեան»£ 2 Եթե չէր աստուածաքարոզս աստուածապաշտութեանն յամենայն դարս առաքեալ« թերեւս գոյր մուտ այնպիսի բանից, բայց զի ոչ երբեք դադարեաց ի վկայութիւն տալոյ« անձանց մեզ դիցեն չհաւանողքն եւ մի՛՝ Աստուածոյ£
3 Չեկն Քրիստոս ի տղայութեան աշխարհի, զի տղայոցն կաթն պիտոյ էր, եւ ոչ՝ հաստատուն կերակուր, եւ ոչ՝ յեռանդան երիտասարդութեանն« յորժամ եղեալ՝ զեղոյր մոլորութիւն դիւապաշտութեանն£ 4 Այլ նախ կրթեաց քարոզաւքն եւ մարգարէիւք իբրեւ կաթամբ եւ ապա եկն տալ զկատարեալ վարդապետութիւնն իբրեւ հաստատուն կերակուր£ 5 Քանզի եւ ոչ տղայոյ ոք հաստատուն կերակուր տայ եւ ոչ մեծամեծ խորհուրդս յայտնէ եւ ոչ աւագ բանս խաւսի« մինչեւ ի կատարեալ չափ հասակին հասանիցէ, որպէս Առաքելոյ առեալ զինքեամբ զերեսս ամենայն մարդկութեան՝ ասէ. Մինչ տղայն էի« իբրեւ զտղայ խորհէի, այլ իբրեւ եղէ այր« զտղայութեանն խափանեցի« զի ցուցանիցէ, թե ի հասուն հասակի եկն յաշխարհի ի կատարեալ գիտութիւնն« որպէս յայսմ աշխարհի մարթի հասանել գիտութեան. այլ ի վայելումն կատարելոյ գիտութեանն ե՛ւ զանձն, ե՛ւ զայլս անդր հրաւիրեաց ասելովն, թե Այժմ փոքր ի շատէ գիտեմք« այլ յորժամ եկեսցէ կատարումն, դէմ յանդիման տեսանեմք£ 6 Ուստի յայտ է, թե առ ամենայն կարող է Աստուած եւ յամենայնի բաւական£ 7 Կարող էր եւս վաղ՝ յառաջին յաւիտեանսն, առնել զաշխարհ© այլ այնպէս կամեցաւ, զի ո՛չ կարի վաղ առնիցէ եւ ո՛չ՝ յոյժ անագան« այլ յորժամ դէպ եւ պատշաճ ից՝, զի մի վաղն առնելով լեալքն վնասիցին կարծեալ, թե մշտնջենակիցք նորա իցեն, եւ մի, դարձեալ, անագանն առնելով կարծիք տկարութեան լինիցին ե՛ւ առաջին, ե՛ւ միջին, ե՛ւ վերջին խորհրդոցն£
8 Նա՛, եւ զմարդն« զոր ժառանգ ամենայնի կամեցաւ առնել« ոչ նախ քան զժառանգութիւնն արար« այլ նախ՝ զերկինս եւ զերկիր« զջուրս եւ զհուր եւ զաւդ եւ զբոյսս եւ զտունկս« զգազանս եւ զանասունս« զթռչունս, նախ՝ զտունն եւ ապա՝ զտնակալն, նախ՝ զստացուածսն եւ ապա՝ զստացաւղն, նախ՝ զծառայսն եւ ապա՝ զտէրն, զի մի« յորժամ յետոյ լինիցին, որոց իշխանն եղեւ« կարծիս վնասու առնուցու, թե իւր արարածք իցեն© այլ յորժամ նախ զնոսա արարեալս տեսանիցէ«
49

ծանուցեալ՝ առնուցու ի միտ, թե է՛ իմն Զաւրութիւն« որ արար եւ ետ զնոսա ընդ ձեռամբ նորա« եւ զպատիւ փառաւորութեանն մի անձին առնե լ խորհիցի« այլ՝ իւրում տիրարարին, որ ձրի նմա զայն շնորհեաց£
9 Նոյնպէս եւ զգալուստ Որդւոյն իւրոյ յայնմ ժամանակի պատշաճեաց« յորում, գիտէր, թե յաւգուտ լինելոց է£ 10 Եւ եթե բժիշկ ըստ պէս պէս հիւանդութեանց ազգի ազգի դեղս ախտացելոցն մատուցանել, ո՛ր սկզբան ցաւոյն դէպ իցէ, զայն ի սկզբանն մատուցանեն« եւ ո՛ր՝ յընդմիջելն, զայն՝ ի միջոցի« եւ ո՛ր՝ ի պառաւել ցաւոյն, զայն՝ հուսկ յետոյ, ո՜րչափ եւս առաւել ամենահնարն, յորմէ ամենայն հանգամանք հնարողութեան բաշխեալ են« ի դէպ ժամանակի առնէ, զոր առնէ. ոչ՝ առաջին եւ երկրորդ եւ վերջին խորհրդով« այլ միանգամայն ըստ կամելոյն զգործ արդեանցն կատարէ£ 11 Եւ ոչ յետոյ ծնանի ի նմա կամելն« այլ իբրեւ կանխագէտ գիտէ զամենայն« մինչ չեւ ինչ լեալ իցէ« թե ո՛րպէս պարտ իցէ առնել եւ՝ յո՛ր ժամանակի եւ յո՛ր պէտս£ 12 Եւ ոչ խառն ի խուռն առնէ« թե առ յապա զղջանայցէ եւ եղծանիցէ զստեղծուածն իւր£ 13 Եւ ոչ իմիք կարաւտանայ« թե առնլոյ ինչ յումեքէ կամ յումեքէ ակն ունիցի, այլ բաւանդակ յինքեան ունի զամենայն կարողութիւն առնելոյ եւ հաստատելոյ զամենայն եւ անխարխար պահելոյ£ 14 Եւ չունի զոք ընդ իւր զովողակից իբրեւ զեղբայր կամ իբրեւ զընկեր կամ իբրեւ զաւտար ոք գործակից« այլ՝ միայն զիւր զաւրութիւնն եւ զիմաստութիւն« որ իւրոյ էութեանն ծնունդ է եւ մշտնջենաւորակից« եւ՝ զիւրոյ զբնութեանն Հոգին« որ ի նմանէ է եւ միշտ առ նմա, անքակ եւ առանց բաժանելոյ£
[ԺԷ]
1 Եւ յայսմ ամենայնէ յայտ է, եթե ոչ Հիւղ ինչ« որ է «նիւթ»« էր ընթերակաց Աստուածոյ« ուստի, ասեն Յունաց իմաստունքն, զարարածս արարեալ« եւ ի նմանէ չարեաց յաշխարհ մտեալ« որպէս ասեն աղանդքն, որ ի նոցանէ առին պատճառս զՀիւղեայն՝ աստուածացուցանել« դնել աստուած հակառակ Աստուածոյ£ 2 Եւ ոչ այլ ոք արարիչ էր չարեաց« որպէս մոգքն խաբին, թե Խարամանն արար զչարիս, այլ մի միայն Աստուած է արարիչ եւ նոյն՝ բարեաց եւ ոչ՝ չարեաց եւ մշտնջենաւոր արարիչ, զի եւ մինչ չեւ արարեալ էր զարարածս, ի մտի իւրում ունէր յառաջգիտութեամբ զպայման կազմածոյ արարածոց. եւ չէր երբեք, յորժամ չէր արարիչ այնու, զի ունէր յինքեան զկարողութիւնն ամենեցուն բաւական լինելոյ£
3 Եւ բազում պատճառք էին Աստուածոյ« որովք եկն զարարածսն առնել. նախ՝ զճարտարութեանն խելամտութիւն չէր պարտ դատարկ թողուլ, զի մի իբրեւ զտկար ոք պարտեալ ինչ գտանիցի առ ի չկարելոյ առնել զայնս« զորոց խելամտութիւնն յինքեան ունէր կանխակալ գիտութեամբ£
4 Երկրորդ անգամ՝ քանզի բարերար է բնութեամբ« չէին իրաւունք զբարերարութիւնն անաւգտակար պահել£ 5 Եւ այլ ինչ բազում նման սոցին էր զԱստուածով« վասն որոց կազմածոյ աշխարհի արար սկիզբն£ 6 Որպէս ոք եթե ճարտարութիւն իրաց ինչ գիտիցէ« եթե՛ զնուագածութեան եւ եթե՛ զբժշկութեան« եթե՛ զհիւսնութեան եւ արդեամբք զճարտարութիւնն չցուցանիցէ« ի զուր ունի զհանգամանս ճարտարութեանն, ուստի ո՛չ ինքն վայելիցէ« եւ ո՛չ այլոց զգիտութիւն արուեստին ցուցանիցէ, նոյնպէս եւ որ բարերար ոք իցէ« եթե բարերարութեանն վայելելիք չիցեն« ո՞ւմ շահ իցէ բարերարութիւնն, զի բարերարութեանն առաքինութիւն այն է, յորժամ այլքն ի նմանէ վայելիցեն. եթե չիցեն, որք վայելիցեն ի բարերարութեանն« զի՞նչ շահ իցէ ի բարերարութենէ անտի£ 7 Նոյնպէս եւ Աստուածոյ, որ զամենայն ճարտարութիւն արուեստգիտութեան ունէր յինքեան« եթե չէր արարածս արարեալ, ի զուր կարծէր ունել զճարտարութիւնն« յորժամ չէին, որք ի ճարտարութենէ անտի երեւէին£ 8 Նա՛, եւ ոչ բարերարութիւնն բարերարութիւն ցուցանէր« եթե արարածս չէր արարեալ, որք ի բարերարութեանն վայելէին£ 9 Այլ նա այնպէս բարերար է, զի ոչ միայն զառնելն շնորհեաց նոցա« այլ եւ՝ յուրախութիւնս լաւութեանցն վայելե լ£
10 Դարձեալ. թե չէր Աստուածոյ արարածս արարեալ« եւ գիտէր իսկ ոք ոչ, թե բնաւ իցէ Աստուած« յորժամ չէին ի միջի, որք զկարողութիւն գիտութեանն ստանային£ 11 Ուստի քանզի յիւր գիտութիւնն
50

ածել կամեցաւ եւ թե է՛ ինքն՝ ցուցանել, յաւժարեաց արարածս առ իւրոյ գիտութեանն ընծայեցուցանելոյ« զի վայելիցեն ի բարերարութեանն նորա£ 12 Եւ զպէտս աշխարհիս վասն մարդոյ արար՝ ի սպասաւորութիւն ամենայն իրաց կարեւորաց, եւ զմարդն՝ յիւր փառս« զի փառաւորեսցէ զՏէրն եւ ծանիցէ զբարերարութիւնն£
13 Եւ այսպէս ոչ երբեք էր Աստուած դատարկ յարարչութենէ, քանզի միշտ ի մտի նկարեալ ունէր, զորս առնելոցն էր£ 14 Եւ զի չէր ի դէպ կամաւք եւեթ եւ խորհրդովք ունել զկարողութիւնն« վասն այնորիկ առ յայտնելոյ զկամսն եւ զխորհուրդս ած յայտ զարարածս« զի իւր կարողութիւնն երեւեսցի, եւ արարածքն ի նորա բարերարութեանն վայելիցեն£
15 Արդ, մի՛ ոք ինքնակաց զաշխարհս իշխեսցէ համարել եւ մի՛՝ ընթերակաց ինչ Աստուածոյ« զի մի զմեծութիւն զաւրութեան նորա խախտիցէ, այլ ամենեցուն նա շնորհեաց զլինելն« որք ոչն էին յառաջագոյն£ 16 Ընդէ՞ր զզաւրութիւնն նորա ի միջոյ բառնալ կամիցին եւ արուեստագէտ միայն նիւթոյ իմիք համարիցին եւ ոչ՝ ի չգոյէ ի գոյ ածել զհասակս ամենայնի£ 17 Չգոյր ինչ ժամանակակից Աստուածոյ եւ ոչ նիւթ ինչ, ուստի առեալ՝ զարարածս կազմիցէ, այլ ինքն է ամենայն բնութեանց արարիչ եւ ոչ՝ միայն կերպարանաց կազմիչ եւ ոչ՝ էութեան էականաց իրիք խառնիչ« այլ՝ գոյանալոյ գոյացելոցն գոյարար£ 18 Զայսպիսիս պարտին ասել մարդիկ զԱստուածոյ« եւ այսպիսի պատմութեանց լինել պատմիչք, որով Աստուած փառաւորի« եւ մարդիկ ոչ վնասին£ 19 Այլ, ըստ Աստուածոյ արժանեաց ո՞ ոք արժանաւոր իցէ պատմիչ լինել« բայց եթե՝ Աստուածոյ բարեկամք, որք վասն նորա սիրոյն եւ զկեանս աշխարհիս արհամարհեցին եւ մահու չափ, վասն կենդանի յուսոյն, որ՝ առ Աստուած, գուն գործեալ՝ մատնեցին զանձինս ի կորուստ մարմնոց« ուստի փրկութիւն ոգւոցն գտանի£ 20 Եւ արդ, ի զուր իսկ ջանան իմաստունքն Յունաց զԱստուածոյ ճառել« այնու, զի զարարիչն եւ զարարածս ի միմեանց ոչ կարացին ընտրել« որք մթով դիւացն խաւարեալք՝ ծնունդս բազումս եւ անթիւ աստուածոց մուծանել դանդաչեցին, որպէս Եսիոդոս՝ ոմն իմաստուն ի նոցանէն՝ բազում ծնունդս աստուածոց համարին, եւ Հոմերոս զրաբանեալ« զնորին հետ երթեալ՝ պաճուճեալ բանիւք զնոյնս ճամարտակէ£ 21 Եւ այլք բազումք ի փիլիսոփայից առասպելական բանիւք բանդագուշեալք՝ խոստանան զԱստուածոյ պատմութիւնս կատարել, որք զԱստուածն ոչ ճանաչեն« եւ ո՛չ զարարիչն յարարածոց մեկնել գիտեն« զի՞արդ զԱստուածոյ ճառել մտաբերիցեն, եւ մանաւանդ՝ որ քան զամենեսինն իմաստնագոյն համարին, զՊղատոն« որ վասն Աստուածոյ եւ վասն ոգւոց եւ վասն արարածոց խաւսել յաւժարեցաւ£ 22 Եւ արդ, ընդ նմա իսկ մարտիցուք գոռութեան բանիւք« որ քան զամենայն փիլիսոփայսն աստուածապաշտագոյն երեւի Յունաց« զի նորա առաւել գտանի չծանուցեալ զԱստուած եւ ո՛չ՝ զարարչութիւնն արարածոց, զի յորժամ զնորա մեծարոյ կարիսն գձձեսցուք եւ հանցուք զնա յաչաց իւրոցն խաբեցելոց« ապա ցուցցուք, թե ո՛վ Աստուած է« եւ զի՛նչ՝ նորա արարածք£ 23 Եւ մի ինչ« զոր առաւել անճառ համարի Պղատոն« այս է, թե միշտ էր Աստուած եւ արարածս ինչ ոչ ունէր. զորոյ զկամսն սիրեմ վասն զԱստուածն խնդրելոյ եւ զամբարտաւանութիւնն ոչ գովեմ£
IV
[Ա]
1 Մարկիոն մոլորեալ՝ մուծանէ Աւտարութիւն ընդդէմ Աստուածոյն Աւրինաց« եդեալ ընդ նմա եւ զՀիւղն էութեամբ եւ երիս երկինս£ 2 Ի միոջն« ասեն« բնակեալ է Աւտարն, եւ յերկրորդումն՝ Աւրինացն Աստուած, եւ յերրորդումն՝ զաւրք նորա, եւ յերկրի՝ Հիւղն« եւ կոչեն զնա «Զաւրութիւն երկրի»£
3 Եւ այնպէս կարգէ զաշխարհէ եւ զարարածոց« որպէս Աւրէնքն ասեն£ 4 Այլ եւ յաւելու, թե հաղորդութեամբ ընդ Հիւղեայն արար զամենայն, զոր արար, եւ որպէս թե էգ ոք ինչ եւ կին ամուսնութեան էր Հիւղն£ 5 Եւ յետ առնելոյ զաշխարհս ել ինքն զաւրաւքն հանդերձ յերկինս, եւ Հիւղն եւ որդիք նորա մնացին յերկրի£ 6 Եւ կալան զիւրաքանչիւր իշխանութիւն« Հիւղն՝ յերկրի« եւ Աւրինացն Աստուած՝ յերկինս£
51

7 Եւ տեսեալ Աւրինացն Աստուածոյ, թե գեղեցիկ է աշխարհս« խորհեցաւ առնել ի սմա մարդ£ 8 Եւ իջեալ առ Հիւղն յերկիր՝ ասէ© «Տո՛ւր ինձ ի կաւոյդ քումէ« եւ յինէն տամ ոգի, եւ արասցուք մարդ ըստ նմանութեան մերում»£ 9 Տուեալ նմա Հիւղեայն յերկրէ իւրմէ՝ ստեղծ զնա եւ փչեաց ի նա ոգի, եւ եղեւ Ադամ ի շունչ կենդանի եւ վասն այնորիկ անուանեցաւ «Ադամ»« զի ի կաւոյն արարաւ£ 10 Եւ ստեղծեալ զնա եւ զամուսինն նորա եւ եդեալ ի Դրախտին, որպէս եւ Աւրէնքն ասեն« գային հանապազ, պատուիրէին նմա եւ ուրախ լինէին ի նմա իբրեւ յորդւոջ հասարակաց£
11 Եւ տեսեալ« ասէ« Աստուածոյն Աւրինաց, որ տէրն էր աշխարհի, թե ազնուական է Ադամ եւ արժանի սպասաւորութեան« հնարեցաւ, եթե զի՛արդ կարասցէ գողանալ զնա ի Հիւղեայն եւ յիւր կողմն միաբանել£ 12 Առեալ զնա ի մի կողմն՝ ասէ. «Ադա՛մ, ես եմ Աստուած, եւ չիք այլ ոք« եւ բայց յինէն այլ Աստուած քեզ մի լիցի£ 13 Ապա թե ունիցիս զոք առ Աստուածս բայց յինէն« գիտասջի՛ր, զի մահու մեռանիցիս»£ 14 Եւ իբրեւ ասաց զայս ցնա եւ յիշատակեաց նմա զանուն մահու« զահի հարեալ Ադամայ՝ սկսաւ տակաւ զանձն մեկնե լ ի Հիւղեայն£
15 Եւ եկեալ Հիւղեայն պատուիրել նմա ըստ սովորութեանն՝ տեսանէր, զի ոչ անսայր նմա Ադամ« այլ խորհեալ՝ ի բաց մերժէր եւ չմերձենայր առ նա£ 16 Յայնժամ հիացեալ ի միտս իւր Հիւղեայն՝ իմացաւ, թե տէրն արարածոց նենգեաց նմա£ 17 Ասէ© «Յականէ աղբերն պղտորեալ է ջուր նորա£ 18 Զի՞նչ է այս© չեւ եւս բազմացեալ Ադամայ ծննդովք« եւ գողացաւ զնա անուամբ աստուածութեանն իւրոյ յինէն£ 19 Որովհետեւ ատեաց զիս եւ ոչ պահեաց ընդ իս զդաշնն« ես արարից աստուածս բազումս եւ լցից նոքաւք զաշխարհ գոյիւ իւրով« զի խնդրիցէ, թե ո՛վ իցէ Աստուած« եւ ոչ գտանիցի»£ 20 Եւ արար« ասեն« կուռս բազումս եւ անուանեաց զնոսա «աստուածս» եւ ելից նոքաւք զաշխարհ£ 21 Եւ ընկղմեցաւ անուն Աստուածոյ, որ՝ տեառնն արարածոց, ի մէջ անուանց բազում աստուածոց« եւ ոչ ուրեք գտանէր£ 22 Եւ մոլորեցաւ ծնունդ նորա նոքաւք եւ ոչ պաշտէր զնա« զի ձգեաց զամենեսին առ ինքն Հիւղն եւ ոչ ետ թոյլ եւ ոչ միում ի նոցանէ պաշտել զնա£
23 Յայնժամ« ասեն« բարկացաւ տէրն արարածոց« զի թողին զնա եւ անսացին Հիւղեայն£ 24 Եւ մի ըստ միոջէ« որ ելանէին ի մարմնոց իւրեանց« արկանէր զնոսա առ ցասման ի գեհեն£ 25 Եւ զԱդամ արկ ի գեհեն վասն ծառոյն£ 26 Եւ այնպէս արկանէր գայր ի գեհեն զամենեսին« մինչեւ ցքսան եւ ինն դար£
27 Եւ տեսեալ« ասեն« Աստուածոյն բարւոյ եւ աւտարի« որ նստէր յերրորդ երկինս« թե այնչափ ազգք կորեան եւ տանջեցան ի մէջ երկուց նենգաւորաց՝ տեառնն արարածոց եւ Հիւղեայ« ցաւեաց նմա վասն անկելոցն ի հուր եւ տանջելոց£ 28 Առաքեաց զորդի իւր երթալ, փրկել զնոսա եւ առնուլ զնմանութիւն ծառայի« եւ լինել ի կերպարանս մարդոյ ի մէջ որդւոց Աստուածոյ Աւրինացն. «Բժշկեսջի՛ր«եւ ասէ«եւ զբորոտս նոցա եւ կեցուսջի՛ր զմեռեալս նոցա եւ բացջի՛ր զկոյրս նոցա եւ արասջի՛ր ի նոսա բժշկութիւնս մեծամեծս ձրի« մինչ զի տեսանիցէ զքեզ տէրն արարածոց եւ նախանձիցի եւ հանիցէ զքեզ ի խաչ£ 29 Եւ ապա ի մեռանելն քում իջցես ի դժոխս եւ հանցես զնոսա անտի. զի չեն սովոր դժոխք ընդունել ի միջի իւրեանց զկեանս, եւ վասն այնորիկ ելանես ի խաչ« զի նմանեսցիս մեռելոց£ 30 Եւ բացցէ դժոխականն զբերանն իւր ընդունել զքեզ« եւ մտցես ի մէջ նորա եւ թափուր արասցես զնա»£
31 Եւ իբրեւ եհան զնա ի խաչ« ասեն, էջ ի դժոխսն« եւ թափուր արար զնա£
32 Եւ հանեալ զոգիսն ի միջոյ նորա՝ տարաւ յերրորդ երկինսն առ հայրն իւր£
33 Եւ տէրն արարածոց զայրացեալ՝ առ ցասմանն եցել զպատմուճանն իւր եւ զվարագոյր
տաճարին իւրոյ եւ խաւարեցոյց զարեգակն իւր եւ զգեցոյց թուխս աշխարհին իւրում եւ նստաւ ի սուգ առ տրտմութեանն£
34 Ապա երկրորդ անգամ իջեալ Յեսու կերպարանաւք աստուածութեան իւրոյ առ տէրն արարածոց՝ դնէր դատ ընդ նմա վասն մահուն իւրոյ£ 35 Եւ տեսեալ տեառնն աշխարհի զաստուածութիւնն Յեսուայ՝ գիտաց, թե գոյ այլ Աստուած արտաքոյ քան զնա£
36 Եւ ասէ ցնա Յեսու© «Դատաստան կայ իմ ընդ քեզ, եւ մի՛ ոք լիցի դատաւոր ի միջի մերում« այլ՝ քո իսկ Աւրէնքն, զոր գրեցեր»£
52

37 Եւ իբրեւ եդին զԱւրէնսն ի միջի« ասէ ցնա Յեսու© «Ո՞չ դու գրեցեր յԱւրէնսդ քում, թե Որ սպանանիցէ« մեռցի, եւ Որ հեղու զարիւն արդարոյ« հեղցեն զարիւն նորա£
38 Եւ ասէ՝ «Այո« ես գրեցի»£
39 Եւ ասէ ցնա Յեսու© «Արդ, տո՛ւր զքեզ ի ձեռս իմ« զի սպանից եւ հեղից զարիւն քո« որպէս սպաներն դու զիս եւ հեղեր զարիւն իմ, զի արդար եմ իրաւամբք քան զքեզ եւ երախտիս մեծամեծս արարի յարարածսն քո»£ 40 Եւ սկսաւ համարել զերախտիսն« զոր արար յարարածս նորա£
41 Եւ իբրեւ ետես տէրն արարածոց, թե յաղթեաց նմա, եւ եւ ոչ գիտէր՝ զի՛նչ խաւսիցի« քանզի յիւրոց Աւրինացն պարտաւորեցաւ եւ չգտանէր տալ պատասխանի« զի եղեւ մահապարտ փոխանակ մահուանն նորա£ 42 Ապա յողոքս անկեալ՝ աղաչէր զնա, թե «Փոխանակ զի մեղայ եւ սպանի զքեզ յանգէտս« քանզի ոչ գիտացի, թե Աստուած իցես« այլ մարդ համարէի զքեզ« տուեալ քեզ ընդ այնր վրիժուց զամենեսեան, որ կամիցին հաւատալ ի քեզ, տանել յո՛ եւ կամիցիս»£ 43 Ապա թողեալ զնա Յեսուայն՝ յափշտակեաց առ զՊաւղոս եւ յայտնեաց նմա զգինսն եւ առաքեաց զնա քարոզել, թե «Գնոց գնեալ եմք մեք« եւ ամենայն, որ հաւատայ ի Յեսու, վաճառեցաւ յԱրդարոյ անտի Բարւոյն»£
44 Այս սկիզբն է աղանդոյն Մարկիոնայ« թո՛ղ զայլ բազում թարմատարսն£ 45 Եւ զայս ոչ ամենեքին գիտեն« այլ՝ սակաւք ի նոցանէ եւ աւանդեն զուսումնն միմեանց ի բերանոյ£ 46 Ասեն. «Աւտարին գնովք գնեալ է զմեզ ի տեառնէն արարածոց». եւ թե ո՛րպէս կամ ի՛ւ գնեալ իցէ« զայն ոչ ամենեքին գիտեն£
[Բ]
1 Արդարեւ, որպէս երանելին Առաքեալ ասէ« Իմաստութիւն աշխարհիս այսորիկ յիմարութիւն է առաջի Աստուածոյ£ 2 Զի՞նչ առեալ կամ զի՞նչ կցկցեալ կամ ո՞յր բանիւ խաւսին£ 3 Թե ճշմարիտ է նմա Աւրինացն Աստուած« յորմէ զարարածսն ամենայն դնէ« ապա Աւտարին զոր նմա պռզաւղ մուծանէ, չէր պարտ նորա արարածոցն ցանկանալ« թեպէտ եւ ի տանջանս էին կամ՝ ի հանգստեան, զի թե Աստուած էր« եւ իւր իսկ արժան էր արարածս առնել եւ ոչ՝ այլոյ արարածոց ցանկանալ£ 4 Այլ զի ոչինչ արար« յայտ է, թե բնաւ եւ էր իսկ ոչ, զի թե էր, իբրեւ զԱստուած պարտ էր նմա զամենայն կարողութիւն յանձին ունել£ 5 Եւ եթե ինքն յանձնէ իմաստութիւն ինչ այնպիսի ոչ ունէր« գեթ յարարիչն աշխարհի նայեցեալ իցիւ՝ ուսանել ի նմանէ զարուեստն£ 6 Բայց եթե նմա նմանող չկարէր լինել« գոնեա Հիւղեայն լիցի նմանող« որ ընդ գետինն քարշէր եւ եղեւ հաղորդ արարչութեան արարչին£ 7 Այլ յայտ է, թե ի մտաց բարբաջանք են աղանդն եւ ոչ՝ ճշմարտութիւն£
8 Արդ, նախ՝ զԱստուածն Աւրինաց եւ զՀիւղն նմա հաւասար դնել ի փիլիսոփայից գողացեալ՝ դնէ, որք տկարութիւնն արկանեն զԱստուածով, թե «Չկարաց յոչնչէ ինչ առնել« այլ՝ ի նիւթոյ ընթերակացէ»£ 9 Եւ թեպէտ բիւրապատիկ յանուն Աւտարին եւ որդւոյն նորա Յեսուայ, զոր «Բարերար»ն կոչեն, ապաւինիցին« չեն ինչ ընդհատ ի հեթանոսաց, այլ որպէս նոքա աստուածս բազումս ասեն« եւ սոքա աստուածս քարոզեն£ 10 Եւ բազմապատիկ մահապարտք են« զի արարեալք յԱւրինացն Աստուածոյ՝ յԱւտարին անուն խրախուսեն իբրեւ զտիրադրուժս, որ եւ ի մարդկան միջի ոչ պաշտի, զի ոչ իշխէ արքայից արքայի ծառայ՝ ի կայսր խրախուսել« եւ ոչ կայսեր ոք ծառայ՝ ի Սասանականն խիզախել© ապա թե ոչ՝ գլխապարտ գտանի£ 11 Դարձեալ. ե՛ւ նոքա ծնունդս աստուածոց բազմաց ասեն, ե՛ւ սոքա յամուսնութենէ Աւրինացն Աստուածոյ եւ Հիւղեայ ասեն արարեալ զամենայն արարածս£ 12 Եւ զի՞նչ աւելի իցեն քան զմոգս« որք յամուսնութենէ դնեն զաստուածսն իւրեանց£ 13 Արդ ցուցցեն© ո՞ր Հոգի ետ նոցա զայն Աւրէնս, զի ի Հոգւոյն սրբոյ« որ ի մարգարէս եւ յառաքեալս խաւսեցաւ« ուրացեալ են£
[Գ]
1 Այլ «Պաւղոս,- ասեն«եւ յափշտակեցաւ յերրորդ երկինս եւ լուաւ զայս բանս անճառս, զոր մեք քարոզեմք»£ 2 Իսկ նա՛, աւանիկ Պաւղոս ասէ© Զոր ոչ է պարտ մարդկան խաւսել£ 3 Արդ, Մարկիոնն թե մարդ ոք իցէ« ապա եւ նմա անճառ էին բանքն© որ եւ մարդ իսկ է եւ վատթարագոյն քան զամենայն մարդիկ, որոյ թողեալ զճշմարտութիւն Հոգւոյն՝ եւ նստի առասպելս կարկատէ, եւ այնչափ յանդգնեալ
53

սատանայութեան ոգւովն՝ մինչեւ ի պատգամաց Հոգւոյն սրբոյ քաղ հանել, զկէս Աւետարանի ընտրել, առնուլ եւ զկէսն իբրեւ զխոտան ի բաց թողուլ, նոյնպէս եւ՝ զառաքելական թղթոցն եւ զՀին կտակարանս ամենեւին ուրանալ« որպէս թե յանզգամէ տուեալ իցեն եւ ոչ՝ ի Բարւոյ£
4 Եւ Առաքեալ ասէ, թե անպատում են բանքն« զոր լուաւ, եւ Մարկիոնն ասէ՝ թե Ես լուայ. արդ Առաքելո՞յ, որ անճառ զբանսն համարի, պարտ է անսալ« թե՞ Մարկիոնի, որ ի քարշ արկեալ՝ ընդ վայրս զբանսն ածէ£
[Դ]
1 Դարձեալ. թե մշտնջենաւոր էր Աւրինացն Աստուած« ապաքէն պարտէր կանխագէտ եւ ամենագէտ էանալ© եւ թե չէր կանխագէտ եւ ամենագէտ« ապա եւ կատարեալ իսկ չէր£ 2 Ա՛յ, նա՛, աւանիկ կատարեալ երեւի այնու, զի զերկինս եւ զերկիր արար եւ ոչ միայն՝ մի երկինս, այլ՝ երկուս եւ՝ զաւրս բազումս£ 3 Եւ որ այնմ ամենայնի բաւական եղեւ« զայն զի՞ ոչ կարէր գիտել, թե է՛ ոք ի վեր քան զնա« յորմէ կասկած կայր նմա£ 4 Եւ եթե գիտէր« ընդէ՞ր ոչ ամրացոյց զիւր տեղին« զի մի լինէր անդր մուտ հակառակորդին, որ գայր եւ ապստամբեցուցանէր զարարածս նորա ի նմանէ£
5 Եւ դարձեալ. «Բարին« զոր կոչեն« եթե որպէս ասենն, բնութեամբ բարի էր« եւ չարութիւն ի նմա ոչ գոյր, զի այլոցն բարի խորհէր« նմա չար ընդէ՞ր խորհեցաւ« առնել զնա սրտառուչ յիւրոցն արարածոց, զի սա հանապազ առնէ մարդիկ, եւ նորա միշտ հանեալ ի սմանէ՝ առնէ զսա թախծալից, որ ոչ բարւոյ գործ է, այլ՝ չարի£
[Ե]
1 Դարձեալ. եւ զոր «Արդարն» ասեն, թե արդարեւ արդար էր« յետ բաժանելոյ զիշխանութիւնսն՝ իւր զերկինսն երկոսին առնլոյ եւ Հիւղեայ եւ որդւոցն նորա զերկիր միայն թողլոյ« զի՞արդ էր, զի միւսանգամ նորա աշխարհին ցանկացեալ՝ ասէր, թե «Տո՛ւր ինձ ի կառոյդ քումէ« եւ յինէն տաց ոգի« եւ արասցուք մարդ ըստ նմանութեան մերում», որ ոչ արդարոյ գործ է՝ այլոյ աշխարհի ցանկանալ, այլ՝ անիրաւի£
2 Կամ Հիւղեայն զի՞արդ ընդ միտս հարեալ էր« ընդ մի անգամ բաժանելոյն ի նմանէ՝ դարձեալ հաղորդութիւնս առնել եւ անձամբ անձին նենգել եւ մասնմուտ առնել աւտարի յիւր աշխարհն« զի առնիցէ անդ զԱդամն եւ զամուսինն նորա« որ մերթ ի սա տայր ձեռս եւ մերթ՝ ի նա£
3 Բայց եւ «տէր արարածոց» զԱրդարն միայն զի՞արդ կոչիցեն, զի ե՛ւ յառաջնումն« որպէս ասեն« ոչ միայն ինչ արար« այլ հասարակ արարին, զի՛նչ եւ արարին, եւ յերկրորդումն ի հասարակաց նիւթոյ արարին զմարդն ե՛ւ երկոքին զոյգ ուրախ լինէին ի նմա ..., զի, թե, որպէս ասենն, արդար միայն էր Աւրինացն Աստուած« յայտ է, եթե զարդարութեան եւ պատուիրանս տայր նմա, եւ եթե չար միայն էր Հիւղն« հարկ էր, եթե չարեաց եւեթ խրատ տայր նմա£ 4 Եւ ո՞ւր էր, զի երկոքին ուրախ լինէին ի նմա, որ հակառակ միմեանց տային զպատուէրս, մին՝ զբարեաց իբրեւ զբարի, եւ մին՝ զչարեաց իբրեւ զչար, զի ոչ արդարոյ« որ բնութեամբ արդար իցէ« մարթի զչար ինչ պատուէր տալ, եւ ոչ չարի՝ որ բնութեամբ չար իցէ« զբարւոյ խրատ տալ£
5 Այլ եւ ուրախ լինել չարին ուստի՞ էր« որ միշտ խաւարինն եւ գժդմագոյն էր, կամ Արդարոյ՝ նենգել« որ ի բնէ արդարակորով եւ խրաւախորհ էր« որում չէր մարթ իւր միայն խորհել զմարդն՝ հասարակաց ստեղծուածն, այլ իբրեւ արդարոյ պարտ էր խորհել, թե «Որպէս ի միասինն արարաք զնա« առ հասարակ արժան է մեզ եւ վայելել ի նմա»£ 6 Բայց ոչ իբրեւ զարդարակորով« այլ իբրեւ զնենգաւոր եւ զկասկածոտ առեալ մեկուսի զմարդն՝ զեղծուցանէր, թե «Ես եմ Աստուած« եւ չիք այլ ոք բայց յինէն»£ 7 Եւ ի դէպ էր Ադամայ ասել, թե «Մինչ առնելն կամեցար զիս« գոյր այլ Աստուած« յորժամ զհողն խնդրեցեր© եւ արդ, զի խորելդ զիս քեզ կամիս միայնոյ« դու միայն իցես Աստուած« եւ այլ ոք՝ ոչ»£ 8 Այլ թերեւս ի համբաւէ մահուանն զարհուրեցաւ, զոր, թե կամէր, թե չկամէր, սակայն կրեաց£
54

9 Եւ զայն ոչ գիտէր, թե առ նենգելն նենգէ նմա Հիւղն եւ ընկղմէ զմի անուն նորա ի մէջ բազում աստուածոց, զոր առնէր գայթագղութիւն մարդոյն£ 10 Եւ այնպիսի վնասու ոչ յետնամեղն եղեւ պատճառ« այլ՝ որ նախն նենգեաց, զի, թե նորա զայնպիսի արուեստ չէր ցուցեալ« Հիւղն ոչ իմանայր, այլ ինքն եղեւ վարդապետ ե՛ւ իւրոյ նենգութեանն« ե՛ւ Հիւղեայ խորամանկութեանն£
[Զ]
1 Եւ իբրեւ տեսանէն, թե ոչ ոք պաշտէ զնա, բարկացեալ՝ արար զնոսա մահկանացուս, եւ որոց ոգիքն ի մարմնոցն ելանէին, արկանէր զնոսա մի ըստ միոջէ ի գեհեն£ 2 Արդ, քան զնոսա արկանէր ի գեհեն« զնա, որ պատրեացն զնոսա, ընդէ՞ր ոչ արկ ի գեհեն. մի՛ թե վասն զի ոչ կարէր յաղթել նմա£ 3 Ապա եթե բռնագոյն քան զնա էր Հիւղն« զի՞ ետ ի ձեռս զիւր պատրեալսն նմա չարչարել£
4 Բայց եւ Արդարն, թե արդարեւ արդար էր« չպարտէր այնուհետեւ մարդիկ առնել, զի գիտէր, եթե խաբելոց է զնոսա Հիւղն£ 5 Այլ իբրեւ արդարոյ արժան էր խորհել, թե «Զի՞նչ աւգուտ է, զի ես առնեմ« եւ այլ հանէ զնոսա յինէն»£ 6 Նա՛, եւ տանջել իսկ չէր աւրէն զնոսա, զի գիտէր, թե այլոց բանիւ մեղանչեն£
[Է]
1 Այլ, միւսն եւս« զոր ասեն« ամբարշտագոյն է քան զամենայն© թե իբրեւ ետես Բարին, որ յերրորդ երկինս նստէր, զայնչափ՝ զքսան եւ զինն ազգաց զոգիս տանջեալս ի գեհենի« գթացեալ ի նոսա՝ առաքեաց զՅեսու՝ զորդի իւր« երթալ, առնուլ զնմանութիւն ծառայի եւ ի կերպարանս մարդկան լինել£ 2 Եթե այնչափ գթած էր« ետ ընդ ետ իսկ ընդէ՞ր ոչ յղեաց զորդին իւր երթալ, փրկել զնոսա« այլ՝ յետ քսան եւ ինն ազգաց այնչափ ոգւոց ի գեհենի տանջելոց£
3 Այլ, նախ՝ «երրորդ երկինս» ասել ուստի՞ իցէ նմա, զի Մովսէս «երկուս երկինս» ասէ£ 4 Այլ որպէս յամենայնի մոլորեցան հերձուածողք« նոյնպէս եւ՝ յայսմ, զի ոմն «տասն երկինս» ասէ« եւ ոմն՝ «եւթն»« եւ Մարկիոն՝ «երիս», եւ ի Գրոց սրբոց կամին հաստատել զմոլորութիւնն իւրեանց, թե «երկինս» եւ «երկնից երկինս» բազմաբար ասեն Գիրք£ 5 Յորժամ ոչ յումեքէ սանձահարին հարցուածովք« արտաքոյ Գրոց սրբոց բարբաջեն եւ իբրեւ վտանգին« ապա ի Գիրս ապաւինին£
6 Բայց «երկինս» եւ «երկնից երկինս» յայն սակս գտանեմք ի Գիրս« զի յԵբրայեցւոց լեզու «երկին» չմարթի ասել« որպէս եւ ոչ յասորի լեզու՝ «ջուր» կամ «երկին», այլ մին բազմաբար ասի£ 7 Եւ յայտ անտի է« զի Եւթանասնիցն թարգմանել ի յոյն լեզու ասեն՝ Ի սկզբանէ արար Աստուած զերկին եւ զերկիր« իբրեւ զմիոյ երկնէ յայտ արարեալ£ 8 Եւ յասորի լեզու քանզի չմարթի «երկին» ասել« ասէ© «Ի սկզբանէ արար Աստուած զյաթն երկինս եւ զյաթն երկիր»£ 9 Թեպէտ եւ միաբար չմարթի ասել նոցա զմիոջէ երկնէն« սակայն «յաթ»ն ասելով, որ է «տարր», իբրեւ զմիոջէ տարերէ միոյ երկնի յայտ առնէ թարգմանութիւնն£ 10 Նա՛, եւ զերեւելի հաստատութիւնս« որ ի ջուրց մեկնեցաւ« «երկին» թարգմանեցին Եւթանասունքն. ուստի յայտ է, թե վերին երկինն եւ ներքին երկու երկինք են« ոչ՝ երեք կամ բազումք£
11 Այլ, ասեն© Պաւղոս ասաց, թե Յափշտակեցաւ այնպիսին մինչեւ յերրորդ երկինս£ 12 Եւ զայն ոչ գիտեն« թե չեւ եւս յայտ է, թե «մինչեւ ցերրո՛րդ երկինս» ասիցէ կամ թե «մինչեւ ցերրո՛րդ ինչ մասն ի բազում մասանց միոյ երկնիս» ասիցէ© եւ բանն ի յոյն լեզու յերկոսին հարկանէ, եւ մանաւանդ զի առանց արթերն ասէ, որ է ն, զի ոչ ասէ, թե «մինչեւ ցերրորդ երկինն»« այլ՝ թե «ցերրորդ երկնի», առանձինն ասելոյ£ 13 Ուստի տայ ակնարկութիւն« եթե ի մասն ինչ՝ երրորդ, ի բազում մասանց երկնի յափշտակեցաւ Պաւղոս© վասն որոյ ածէ զնորին զկնի« թե Յափշտակեցաւ այնպիսին ի դրախտն£ 14 Եւ դրախտն ոչ եթե յերրորդ երկինս իցէ եւ կամ բնաւ՝ յերկինս ուրեք« այլ՝ յերկրի, զոր եւ ինքեանք իսկ վկայեն, թե իբրեւ արարին զմարդն« ի դրախտի անդ եդին« որ է՝ յերկրի, եւ ոչ՝ յերկինս£
15 Բայց թե եւ կոչի բարձրութիւն ինչ «երկինք»« որպէս յորժամ ասիցէ Գիր «թռչունք երկնից» եւ՝ «ցաւղ երկնից» եւ՝ «ամբք եւ հողմք երկնից», ոչ եթե յերկինս իցեն« այլ զի ի բարձրութեանն են, «երկնից» կոչին£ 16 Նա՛, եւ զծառոց անգամ« որ ի սակաւ ինչ բարձրութեան են« ասեմք, թե «երկնաբերձ են», եւ զծխոյ՝ թե «յերկին կցի»£ 17 Ըստ նմին աւրինակի եւ Պաւղոսի զ«երրորդ երկինս»ն ասել
55

իմանալի է. խկսի՛ր յառաջնմէն եւ է՛ջ յերկրորդն եւ հա՛ս յերրորդ աւդդ, որ ի Գրոց «երկին» կոչի« եւ գտանես, զոր ինչ երանելին Պաւղոս ասէ©
Եւ լուաւ բանս անճառս« զոր ոչ է պարտ ումեք խաւսել. թեպէտ եւ Առաքեալ՝ ե՛ւ «անաւթ ընտրութեան» էր ընկեր Պետրոսի« լծակից Որդւոցն Որոտման« քարոզակից Բառնաբայ. զի՞արդ էր, զի նմա պարտ էր լսել եւ խաւսել զբանսն անճառս, եւ իւրոց ընկերացն՝ ոչ. ո՞չ ապաքէն մի շնորհք էին յամենեսին« եւ մի եւ նոյն Ոգի՝ ե՛ւ ի նոսա£ 18 Այլ, անճառ բանքն ոչ եթե նմա ճառելիք էին եւ այլոց՝ ընկերացն, անճառք£ 19 Այլ, ըստ այնմ, զոր յԱռաջնումն թղթին Կորնթացւոց ասէ՝ Զոր ակն ոչ ետես« եւ ունկն ոչ լուաւ« եւ ի սիրտ մարդոյ ոչ անկաւ այն, զոր պատրաստեաց Աստուած սիրելեաց իւրոց, է՛ եւ զայս իմանալ, թե ոչ զի ես միայն արժանի եղէ խորհրդոյն« որ «տրուպս եմ առաքելոց»« այլ թե եւ Պետրոս, որ գլուխն է առաքելոց, տեսանիցէ« չկարէ ճառել եւ թե լսիցէ« չկարէ պատմել, քանզի անպատում է եւ ի վեր քան զմիտս եւ զլեզու մարդկան. եւ վասն այնորիկ ասէ Առաքեալ՝ թեպէտ եւ տեսի« չկարեմ պատմել, թեպէտ եւ լուայ« չեմ բաւական ճառել£
20 Դարձեալ. ո՞յր Աստուած ո՞յր Աստուածոյ արարածոց խնամակալ լինէր« եթե՛ ի տանջանս էին եւ թե՛՝ յանդորրու£ 21 Կամ զանցանելն զՅեսուայ ի նորա աշխարհն զի՞արդ ո՛չ ինքն զգայր« եւ ո՛չ՝ ոք ի զաւրացն նորա« եւ ո՛չ՝ այլոց զելանելն նորա անդրէն£ 22 Եւ եթե զնորայն իբրեւ զԱստուածոյ չկարէին իմանալ« եւ զայնչափ ոգւոց, զորս եհան առ նոքաւք յիւր երկինսն, զսաւսաւինն զի՞արդ ոչ առնուին, եւ կամ պահապանքն ոգւոցն արգելականաց ընդէ՞ր ոչ առնէին ազդ տեառն իւրեանց£ 23 Այլ յայտ է, եթե սնոտի բանք են եւ անհաւատ պատմութիւնք£
[Ը]
1 Եւ եթե նմանութեամբ միայն եղեւ մարդ« եւ կերպարանաւք եւեթ էր խաչն, ե՛ւ՝ չարչարանք, ե՛ւ՝ մահն« ապա եւ փրկութիւն ինչ ոչ գործեցաւ£ 2 Այլ եւ փրկէր իսկ, ընդէ՞ր՝ զայլոյ, արարածս« զոր իւր չէր արարեալ« որ ոչ բարւոյ գործ է, այլ ապիրատի՝ սպրդել գաղտ մտանել յայլոյ տուն եւ նենգել նմա£
3 Բայց զայն եւս հարցցուք© մարմնաւո՞ր ոք էր Յեսուն« եթե՝ անմարմին£ 4 Եթե ասիցեն, թե անմարմին էր« լուիցեն, զի եթե անմարմինն եկն եւ աստ մարմին, որպէս ասենն, ոչ զգեցաւ« յայտ է, եթե ոչ ետ ինչ եւ ոչ առ, ոչ մեռաւ« եւ ոչ փրկեաց£ 5 Եւ ի զուր է ասելն Մարկիոնի« եթե «Արեանն Յեսուայ եմք գինք», զի ոչ հեղաւ արիւնն նորա« եւ ոչ նոքա գնեցան« այնու, զի կերպարանաւքն ասեն զխաչն եւ զմահ եւ ոչ՝ ճշմարտութեամբ£ 6 Եւ յանդիմանեն զնոսա Հրեայք« որ ցայսաւր պնդեալ են, թե «Հարքն մեր հանին զՅիսուս ի խաչ». ուստի յայտ յանդիման ցուցանի« եթե ոչ կեղծեաւք ել Քրիստոս ի խաչ« այլ՝ ճշմարտութեամբ, քանզի եւ ճշմարտի յարութեանն մերոյ կացոյց զիւրոյ անձինն զյարութիւն աւրինակ£
[Թ]
1 Եւ եթե« որպէս ասենն« զԱւրէնս Արդարոյն դատաւոր եւ միջնորդ խնդրեաց Յեսուն« անդստին իսկ յԱւրինացն բազմապատիկ մահապարտ գտանի, զի նախ քան զխաչելութիւնն իւր զբազումս յափշտակեաց եւ ոչ՝ միայն ինքն« այլ եւ այլս բազումս ընտրեաց ի նոցանէն եւ առաքեաց, զի աշակերտիցեն եւ ձգիցեն առ նա£ 2 Եւ ոչ միայն՝ այնչափ« այլ եւ զաւրութիւն զգեցոյց նոցա կոխել զզաւրս տեառնն իւրեանց« եւ արկ սուր եւ բաժինս ի տան նորա եւ վառեաց հուր յարարածս նորա« մինչեւ կարճել եւ խափանել զԱւրէնս նորա յաւուրցն Յովհաննու Մկրտչի եւ աւետարանել զիւր արքայութիւնն« արձակեալ քարոզս բազումս քարոզել եւ հնձաւղս բազումս հնձել« զոր ոչ ինքն սերմանեաց, եւ այն՝ մինչ չեւ մեղուցեալ ինչ ուրուք էր նմա« ո՛չ ի խաչ հանեալ եւ ո՛չ զարիւն նորա հեղեալ£ 3 Առ աւար զտուն նորա եւ խախտեաց զթագաւորութիւն նորա, եւ նա լռեալ կայր եւ ոչ ինչ մեղանչէր նմա£ 4 Եւ զի՞արդ ասիցեն, թե խաչելութեամբն գնեաց զՄարկիոնն, զի ահաւանիկ զայն ամենայն ժողովս բազմաց« մինչ չեւ ելեալ էր ի խաչ« կորզեաց յինքն£ 5 Այլ ասեն. «Զնոսա բժշկութեանց գինս տարաւ© զհիւանդս բժշկեաց եւ զբորոտս սրբեաց եւ զմեռեալս յարոյց եւ զանդամալոյծս հաստատեաց եւ զդեւս հալածականս արար»£ 6 Եւ իցէ ոք բժիշկ. յորժամ զորդի ուրուք բժշկիցէ«
56

վարձս ոչ առնու, այլ զբժշկեա՞լն ի գլխովին գինս բժշկութեանն խնդրիցէ£ 7 Եւ գրեսցուք, եթե բժշկեալքն էին ինչ նմա անկ վասն երախտեացն, իսկ զորս ոչ բժշկեաց« ընդէ՞ր հրապուրեաց, եհան ի տեառնէն իւրեանց, որ ոչ բարւոյ գործ էր« այլ՝ նենգաւորի£
8 Եւ զԱւրէնսն զի՞արդ իշխէր դատաւոր խնդրել, որոյ այնչափ վնաս յառաջագոյն քան զմահն իւր արարեալ էր ի տան նորա, մանաւանդ զի եւ գիտէր իսկ, թե պարտաւորեն զնա Աւրէնքն եւ ոչ արդարացուցանեն£ 9 Արդ, եթե յԻսրայէլացւոյ կերպարանս եկն ի տուն նորա« սակայն պարտաւորելոց էր, զի գրեալ է յԱւրէնսն, թե ամենայն Հրեայ« որ լուծցէ զԱւրէնսն, սպանցի, եւ որ ոչ թլփատեսցի եւ ոչ շաբաթս պահեսցէ« մեռցի. եւ նա ելոյծ զԱւրէնսն եւ խախտեաց զկրաւնսն£ 10 Մահապարտ էր յԱւրինացն, ե՛ւ թե յայլոց ազգացն ի կերպարանս եկն առ նոսա. նախ՝ զաւտարազգիսն իսկ կոտորել հրամայեալ էր նոցա եւ ոչ խնայել, եւ ապա՝ ի վերայ եկացն եւ պանդխտաց հրաման կայր. եթե ոչ պահիցեն զկրաւնս Աւրինացն« մահուամբ մեռցին£ 11 Համայն եւ այնպէս յԱւրինացն մահապարտ էր£
12 Իցէ ոք« որ մտանիցէ գաղտ ի տուն ընկերի իւրոյ զեղծել ինչ. եւ ի բուռն անկեալ՝ չլինիցի՞ մահապարտ£ 13 Եւ կամ իցէ ոք« որ մատուցեալ՝ զայլոյ զորդիս կամ զծառայս յապիմակս եւ ստահակս յաւժարեցուցանիցէ հանել. եւ հասեալ ի վերայ՝ ո՞չ հանիցեն զայն ընդ կառափն£ 14 Եւ կամ իցէ ոք« իբրեւ զդէտ մտեալ՝ զայլոյ թագաւորութիւն գաղտ լրտեսիցէ. եւ ծանուցեալ զլրտեսն՝ ո՞չ սատակիցեն վաղվաղակի£ 15 Նոյնպէս եւ Յեսուն յառաջ քան զխաչելութիւնն բազում ինչ այսպիսի վնաս գործեաց ի տան Արդարոյն եւ ըստ Աւրինացն« զոր դատաւորն խնդրեաց« բազում մահուց պարտական գտանի, զի աւտարոտի մի, եկեալ յայլոյ տուն՝ այնչափ մեծամեծ աղէտս գործեաց ի նմա, զԱւրէնսն եւ զմարգարէսն նորա արգել եւ զիւր թագաւորութիւնն աւետարանեաց£
16 «Արդ, ո՞վ էր նա, որ այնչափ մեծամեծս կարաց գործել« թե ոչ՝ Տէրն ամենայնի« որ ասաց, թե Ամենայն ինչ տուաւ ինձ ի Հաւրէ իմմէ£ 17 Ուստի յայտ է, թե ոչ իբրեւ զաւտար ոք առ յափշտակութեամբ« այլ ի Հաւրէ տուաւ ի ձեռս նորա« եւ իբրեւ զՏէր Աւրինացն դադարեցոյց զԱւրէնսն եւ յառաջ քան ի խաչ ելանել եցոյց զթագաւորութիւնն իւր»£
18 Ո՛, անմի՛տք, զի՞ ոչ իմացայք« եթե Հայր Յեսուսի է Տէրն ամենայնի այնու զի զամենայն ետ ի ձեռս նորա եւ նա է Տէր աշխարհի« եւ ոչ՝ զորմէ դուքն կարծեցէք, որ չէր իսկ, զի ամենայն, որ արտաքոյ քան զնա «Աստուած» անուանի« չէ ի բնէ աստուած£
19 Եւ բազում ինչ եւ այլ է« որով ցուցանի, թե Տէր մեր յիւրսն եկն եւ ոչ՝ յաւտարոտիս, եւ ինքն եւ Հայրն իւր են Տէր աշխարհի£ 20 Եւ առաւել ի վիրաւորէն« որ մինչ դեռ յԵրուսաղեմէ յԵրիքով իջանէր, վիրաւորեցաւ յաւազակաց« ցուցանի, թե ոչ աւտարոտի ոք էր վիրաւորին Քրիստոս« այլ՝ մերձաւոր եւ դարմանիչ նորա, որպէս եւ ինքն իսկ ասաց ցփարիսացին« թե Ուղիղ դատեցար£ 21 Եւ յոչխարէն եւ ի դրամէն« որ կորուսեալ էին եւ գտան« յայտ է, եթե «յիւրսն եկն» եւ ոչ՝ յաւտարոտիս£
[Ժ]
1 Դարձեալ. զմիւս բանն Առաքելոյ« զոր ուղիղ ասացեալ է« խախտեն© թե Յորժամ խափանեսցէ զամենայն տէրութիւնս եւ զիշխանութիւնս, զի պարտ է նմա թագաւորել« մինչեւ դիցին ամենայն թշնամիք նորա ի ներքոյ ոտից նորա. եւ ասեն, թե «Տէրն աշխարհի խափանէ զինքն եւ զաշխարհ իւր յաւիտեան»£
2 Ո՛, անմիտք, եթե յիւր ձեռս է շինելն, ե՛ւ՝ քակել« եւ զայս աշխարհ, վասն զի ծերանայ եւ հնանայ, քակիցէ« ընդէ՞ր ոչ այլ՝ նոր եւ գեղեցիկ քան զայս, առնիցէ£ 3 Թե, մինչ չէրն աշխարհ, գիտաց խորհել եւ առնել բանիւ« այժմ զի լուաւ եւ տեղեկացաւ, թե գոյ այլ աշխարհ՝ Աւտարին, գեղեցիկ եւ ազնուականագոյն քան զնորայն« զմէ՞ ոչ առնիցէ լաւագոյն քան զնորայն« այնպէս զի եւ ընտանիք Աւտարին նորայոցն ցանկանայցեն վասն գեղեցկութեանն եւ պայծառութեան, զի որպէս զառաջինն կարող եղեւ բանիւ առնել« այնպէս, թե կամի, եւ այլ՝ ազնուագոյն քան զայն կարող է առնել£ 4 Եւ որ այնպէսն կարող է« ընդէ՞ր խափանիցէ զանձն՝ լինել պատուանդան ընդ ոտիւք այլոյ եւ ոչ առնիցէ իւր աշխարհ՝ նոր եւ գեղեցիկ քան զառաջինն եւ թագաւորիցէ ի նմա յաւիտեան£ 5 Բայց թե արգելուցու
57

զնա Աւտարն եւ թե այնչափ զաւրագոյն քան զնա է, մինչ զի եւ արգելուլ կարիցէ« ապա ոչ է Տէր ամենայնի, որպէս ասէ ինքն« այլ՝ ծառայ այլոյ տէրութեան£
6 Կամ զայն ուստի՞ ցուցանիցէք, թե Աստուած Աւրինացն քակելոց է զաշխարհս. եթե՝ վասն զի գրեալ են՝ ի մարգարէսն նորա« թե Երկինք գալարեսցին իբրեւ զմագաղաթ եւ Երկիր իբրեւ զմոմ հալեսցի« այլ եւ զայն գրեալ է ի մարգարէս, թե Արարից երկինս նոր եւ երկիր նոր. ուստի յայտ է ըստ մարգարէութեանն. թե զայս քակէր, այլ՝ նոր առնէր« որպէս եւ դուք իսկ ձեզէն վկայեցէք£
7 Բայց եւ միւսումն եւս արարէ՛ք պատասխանի, թե ո՞ իցէ որ Զիշխանութիւնսն եւ զպետութիւնս խափանիցէ, եւ եթե դուք ո՞չ գիտիցէք յԱռաքելոյ, զի Քրիստոս խափանէ զիշխանութիւնսն եւ դնէ զամենայն թշնամիս ի ներքոյ ոտից իւրոց, եւ ոչ՝ այն, զորմէ դուքն ասէք« որ չէն իսկ եւ ոչ արարեալ ինչ նորա եւ ոչ առնէ, այլ Տէր մեր եւ Հայրն իւր« որ կարող են առնել զամենայն եւ հնազանդեն զամենայն թշնամութիւնս ընդ ոտիւք£
[ԺԱ]
1 Եւ դարձեալ. թե ձեռնհաս ինչ ոք էր Աւտարն« որպէս Մարկիոնն ասէ« ազատել զոգիսն ի տանջանաց անտի« ընդէ՞ր ոչ բռնութեամբ իսկ ձեռն արկ եւ կորզեաց զոգիս տանջանաւորացն յինքն, այլ նախ թոյլ տայր, զի տանջիցին« եւ ապա հանէր, եւ զայն՝ ոչ համարձակութեամբ« այլ՝ կասկածանաւք եւ արեան գնոց գնելով£ 2 Այլ« ասեն. «Վասն ողորմութեան արար. տեսեալ զոգիս տանջանաւորացն նեղեալս ի դժոխս՝ առաքեաց զորդին իւր՝ փրկել զնոսա»£ 3 Եթե փրկեաց զնոսա« վերջինքն զի՞ գործիցեն« որ ի նոյն դժոխս անկանելոց են£ 4 Եթե «վասն ողորմութեան արար», զոր արարն« պահեալ իցիւ զգալուստ որդւոյն իւրոյ մինչ ի վախճան աշխարհի եւ ապա առաքեալ« զի ի վերայ ամենեցուն առնէր ողորմութիւն եւ հանէր ի կեանս« քան փութացաւն եւ առաքեաց ի կէս դարին. եւ չիք հնար վերջնոցն, որ անկան անդր, թե ելանիցեն, քանզի այնուհետեւ զգուշացաւ նոցա տանջիչն£ 5 Այլ յոյժ մոլորեալ են եւ մոռացան զայն, թե Չիք ծառ չար, որ առնիցէ զպտուղ բարի« եւ ոչ քաղեն խաղող ի փշոց եւ ոչ թուզ՝ ի տատասկէ« եւ իւրն զիւրն ընդունի£
6 Եւ մի՛ւսն եւս՝ զոր ասեն, թե «Ոչ ընդունին դժոխք զկեանս« վասն այնորիկ ել ի խաչ« զի իջեալ իբրեւ զմեռեալ ընկալցին զնա դժոխքն»£
7 Իսկ արդ, ոչ ոք առաքիցի անդր կենդանի« կա՛մ՝ մարդիկ յանցաւորք« կա՛մ՝ Սատանայ եւ դեւք կենդանւոյն. թե այնպէս իցէ« եւ զնոսա ոչ ընդունին£
8 Կամ Յեսուն իբրեւ զմեռեալ յո՞ չոգաւ. մի՛ թե՝ ի գերեզման երկրի« զոր Գիրք «դժոխս» կոչեն. եւ ահա անդ չեն ոգիք« եւ ոչ՝ հուր, որ տանջիցէ զնոսա£ 9 Եւ եթե ասիցեն՝ «Ի գեհենն չոգաւ իբրեւ զմեռեալ»« չիք մուտ բանիցն, զի ոչ տայ թոյլ Առաքեալ, թե երկուս մահս մեռաւ« այլ՝ մի, զոր մարմնովն կրեաց, զխաչին« եւ Հնազանդ եղեւ մահու խաչին£ 10 Եւ ոչ դնէ, թե այլ ոք դատեաց զնա եւ արկ ի գեհեն« այլ՝ թե Հայր ետ զնա ի մահ, եւ դարձեալ՝ թե Ինքն ետ զանձն իւր փրկանս փոխանակ բազմաց մահուամբ մարմնոյ եւ ոչ՝ տանջանաւք ոգւոյ£
[ԺԲ]
1 Այլ «Անչափ«եւ ասեն«եւ հակառակ են Աւրէնք Արդարոյն շնորհացն Յեսուայ« զի անդ երանութիւն մեծատանց տայ եւ եղկութիւն՝ աղքատաց եւ աստ՝ երանութիւն աղքատաց եւ վա՜յ՝ մեծատանց. անդ ասէ՝ Մի՛ սպանաներ, եւ աստ ասէ, թե Որ բարկանայ ընկերի իւրում ի տարապարտուց« պարտաւոր է գեհենի. անդ ասէ՝ Մի շնար, եւ աստ ասէ, թե Որ հայի ի կին մարդ առ ի ցանկանալոյ« անդէն շնացաւ ի սրտի իւրում. անդ ասէ՝ Մի երդնուցուս սուտ« այլ հատուսջի՛ր Տեառն զերդմունս քո« եւ աստ ասէ, թե Ամենեւին մի երդնուցուք»£
2 Եւ արդ, զի՞արդ իցեն Աւրէնքն եւ շնորհք միմեանց հակառակ, զի Աբրաամ վասն զաւտարս եւ զաղքատս ընդունելոյ Բարեկամ Աստուածոյ կոչեցաւ, եւ Քրիստոս ասէ, թե աղքատն ի գոգն Աբրաամու չոգաւ« եւ մեծատունն՝ ի տանջանս հրոյ£ 3 Քրիստոս աղքատաց երանութիւն տայ եւ ողորմածաց՝ թե Ողորմութիւն գտանելոց են£ 4 Եւ Աւրինացն Աստուած այնչափ ցուցանէ ողորմութիւն« մինչեւ
58

զգրաստու թշնամւոյ անկանելոյ բեռամբ չհրամայէ զանց առնել« թե՛ եւ ի ժողովրդենէ ոք իցէ եւ եթե՛՝ յաւտար ազգաց, եւ զուլ ի մաւր կաթն չհրամայէ եփել եւ ոչ՝ զհաւ ի ձուոց կամ ի ձագուց վերայ նստեալ ի միասին միանգամայն առնուլ£ 5 Անդ ասէ՝ Սիրեսցես զընկեր քո իբրեւ զանձն քո, եւ աստ ասէ. Սիրեսցես զՏէր Աստուած քո յամենայն սրտէ քումէ եւ սիրեսցես զընկեր քո իբրեւ զանձն քո, զի զայսց երկուց պատուիրանաց կախեալ կան Աւրէնք եւ մարգարէք£ 6 Եւ ասէ. Ոչ եկի լուծանել զԱւրէնս կամ զմարգարէս« այլ՝ լնուլ զնոսա. արդ, զի՞արդ հակառակ Աւրինացն իցէ« որ եկն լնուլ զԱւրէնսն եւ զմարգարէս£ 7 Եւ ասէր ցբորոտն, զոր սրբեաց, թե Ե՛րթ, մատո՛ պատարագ վասն սրբութեանդ քո« որպէս պատուիրեաց Մովսէս յԱւրէնսն£ 8 Եւ ցաւրինականն« որ եհարց ցնա« թե Զի՞նչ ինչ արարեալ՝ զի զկեանսն յաւիտենից ժառանգեցից« ասէ՝ Զպատուիրանս Աւրինացն գիտես£ 9 Եւ հարցեալ կրկին, թե Զո՞ր պատուիրանս« ասէ© ԶՄի՛ շնարն« զՄի՛ գողանար« զՄի՛ սպանաներ, որով յայտ արար, թե ոչ հակառակ Աւրինացն ուսուցանէր« այլ՝ նմին միաբան£
10 Դարձեալ. չբարկանալն չսպանանելոյն ոչ եթե հակառակ ինչ է« այլ՝ կարի քաջ միաբան, զի թե ոչ ոք բարկանայցէ« եւ ոչ ի գործ սպանութեան մտաբերէ£
11 Նոյնպէս եւ ոչ ցանկանալն չշնալոյն ոչ եթե ընդդիմակաց ինչ է« այլ՝ առաւել հաւանագոյն, զի եթե ոչ ցանկանայցէ« եւ ոչ ի գործ շնութեան ժտի£
12 Եւ ամենեւին չերդնուլն սուտ չերդնլոյ ոչ եթե ընդդէմ ինչ է« այլ՝ յոյժ ընկերակից, զի եթե ոչ սովորիցի ոք ստէպ երդնուլ« եւ ոչ սուտ երբեք երդնու£ 13 Անդ, քանզի յանուն կռոցն երդնուին« ասէ՝ Հատուսջի՛ր Տեառն զերդմունս քո. ասէ՝ յիս երդնուցուս, որ կենդանի եմ« եւ մի՛՝ ի կուռսն, որ ոչ են կենդանիք£ 14 Իսկ աստ զի կատարեալս առնիցէ Քրիստոս զիւր աշակերտեալսն« ասէ© Ամենեւին մի երդնուցուք« այլ եղիցի ձեր այոյն այո« եւ ոչն՝ ոչ, եւ որ ինչ աւելի քան զայն՝ ի Չարէ անտի է£ 15 Եւ թե որ աւելի քան զայոյն եւ զոչ է, ի Չարէ անտի իցէ« ո՜րչափ եւս առաւել՝ որ սուտ յահաւոր անունն երդնուցու£
16 Եւ դարձեալ. չբարկանալովն եւ չցանկանալով« զոր ուսուցին ©©©՞. ապա եւ նոքա այժմիկ մի կերիցեն ձուկն« այլ՝ ի յարութեան անդ« որպէս եւ նա յետ յարութեանն կերաւ ձուկն, զոր եգիտ առ ձկնորսսն£ 17 Այլ զի եւ ձուկն միս է, այն ամենեցուն յայտ է, զի որոյ մարմին եւ արիւն եւ ճարպ եւ ոսկերք են« հարկ է, թե մսեղէն է եւ կենդանի£ 18 Եւ է՛ ձուկն, որոյ իբրեւ խոզի պառակաց թամբ ի վերայ կողիցն կայ, եւ արիւն այնչափ ելանէ« որչափ յոչխարէ ոչ ելանէ, եւ կերակուրս ժանտս զայն ուտէ« զոր եւ ոչ գազանք եւ անասունք ուտեն£
19 Եւ զձուկն իսկ առաւել պարտ է «գազան» կոչել« որ զիւր համազգիսն անխտիր ուտէ, եւ ա՜յնչափ սուրբ են անասունքն քան զնա, զի ի նոցանէն զոհք եւ ողջակէզք մատչին Աստուածոյ« եւ ի ձկանց՝ ոչ ինչ այնպիսի£
20 Այլ եւ ի խորհուրդ եւ յաւրինակ մեծի խորհրդոյն, որ յայտնելոց էր« ոչխար եւ արջառ տպաւորէին« եւ ոչ՝ ձկունք, որպէս գառն, որոյ արեամբ փրկեցան անդրանիկք որդւոցն Իսրայեղի յԵգիպտոս« եւ՝ խոյն, որ սպանաւ փոխանակ Իսահակայ« խորհուրդ էին ճշմարիտ Գառինն, «որ բառնայ զմեղս աշխարհի», ե՛ւ՝ երինջն, զոր արտաքոյ բանակին սպանանէին յողջակէզ« ըստ որոց աւրինակի եւ Քրիստոս արտաքոյ քաղաքին չարչարեցաւ£
21 Եւ Դաւիթ ասէ. Հաճոյ եղիցի Տեառն իբրեւ զորթ մատաղ եւ ոչ՝ իբրեւ զձուկն փափուկ, զի ձուկն թեպէտ եւ գայ յառակ« ի գերեզմանի առակ գայ եւ ոչ՝ ի կենդանութեան ըստ այնմ, զոր Տէրն ասէ, թե Որպէս եղեւ Յունան ի փոր ձկանն զերիս տիւս եւ զերիս գիշերս« նոյնպէս պարտ է Որդւոյ մարդոյ մտանել ի սիրտ երկրի եւ լինել անդ զերիս տիւս եւ զերիս գիշերս£
22 Եւ այսպէս ոչ գտանեմք ի Գիրս սուրբս, եթե զձուկն սրբեաց եւ ետ կերակուր եւ ի մսոյ հրաժարեցոյց իբրեւ ի պղծոյ եւ ի խոտանէ իմեքէ£ 23 Այլ եւ յԱւրէնսն գրեալ է, եթե Ետու՝ ուտել ձեզ զանասունս եւ զթռչունս իբրեւ զբանջար խոտոյ, բայց միայն մեռելոտի եւ արիւն մի ուտիցէք« զի շունչ անասնոյ արիւն իւր է£ 24 Եւ առաքեալքն ի թղթին, զոր յԵրուսաղեմէ յԱնտիոք գրեցին« զնոյն
59

հաստատեցին, թե Պահել ձեզ յարենէ եւ ի հեղձուցելոյ եւ ի մեռելոտւոյ եւ ի պոռնկութենէ, եւ չասացին, թե՝ ի մսոյ£
25 Նա՛, եւ յԱւրէնսն զուտելի անասունսն՝ «սուրբս» կոչէ եւ զչուտելիսն՝ «պիղծս», իբր ոչ եթե պիղծք ինչ բնութեամբ էին« այլ զչախորժականսն մտաց մարդկան «պիղծս» կոչէ, զի գիտէր« թե է՛ ինչ, զոր ախորժեն ուտել« եւ է՛ ինչ, զոր ոչ ախորժեն ուտել, եւ ըստ նմին նմա աւրէնս եդ£
26 Այլ զի չիք ինչ պիղծ ի կերակրոցն« զայն ի Տեառնէն լուիցուք, թե Չիք ինչ, որ մտանիցէ յորովայն մարդոյ, թե կարիցէ զմարդն պղծել, այլ որ ինչ ելանէ ի մարդոյն անտի« այն պղծէ զմարդն£ 27 Եւ Առաքելոյ յառաջագոյն հայեցեալ մարգարէութեամբ ի տարապարտ հպարտութիւն աղանդաւորացն՝ ասէ© Կարճեն զկերակուրս եւ արգելուն զամուսնութիւն, զոր Աստուած արար ի մխիթարութիւն հաւատացելոց« որ գոհութեամբ վայելեն« զի սրբի բանիւ Աստուածոյ եւ աղաւթիւք£ 28 Իբր ոչ եթե պիղծ ինչ իցէ եւ սրբիցի, այլ որ նոցա պիղծն կարծէր վասն զոհելոյն« եւ զայնմանէ ասէ Առաքեալ, թե «Սրբի բանիւն Աստուածոյ եւ աղաւթիւք». վասն որոյ եւ ի միւսում թղթին ասէ, թե Յորժամ կոչիցէ ոք զձեզ յանհաւատից, եւ երթայցէք զամենայն ինչ, զոր դնիցեն առաջի ձեր« կերիջիք© եւ մի խղճիցէք. ուստի յայտ է, թե մի ինչ «յամենայնէ» միսն էր© եւ դարձեալ՝ թե Որ ինչ վաճառիցի ի մակեղոնի« որ է՝ ի մսավաճառանոցի, կերիջիք եւ մի խղճայցէք£
29 Այլ ասեն« թե Ասէ Առաքեալ, թե Լաւ է ոչ ուտել միս եւ ոչ ըմպել գինի եւ ո՛չ՝ որով եղբայրն իմ գայթակղեսցի, եւ դարձեալ՝ թե Ոչ կերայց միս յաւիտեան« որով եղբայրն իմ գայթագղիցի£
30 Ասասցուք, զի եթե ձկամբն գայթագղիցի եղբայրն« ապաքէն եւ զայն չիցէ պարտ ուտել, քանզի վասն գայթագղութեան չէ պարտ ուտել« եւ ոչ՝ վասն զի թե պիղծ ինչ կայցէ ի կերակրոցն, եւ մանաւանդ՝ գինւով« որով բազումքն իսկ զեղխանան. եւ ոչ այնչափ միսն յանցուցանէ« որչափ գինին զեղծէ զըմպելիսն եւ գայթագղեցուցանէ զտեսաւղսն£ 31 Եւ զի՞արդ իցէ« զի ի մսոյ պահեն եւ ի գինւոյ ոչ զգուշանան Մարկիոնքն, զի բանն յերկոցունց վերայ կայ£ 32 Ասէ. Ոչ ուտել միս եւ ոչ ըմպել գինի եւ զնովիմբ ածեալ՝ զպատճառսն ասէ« թե «Եւ ոչ՝ որով եղբայրն իմ գայթագղիցի կամ տկարանայցէ». որով ցուցանի, թե վասն գայթագղելոյն եդ զայնպիսի միտս ի միջի եւ ոչ եթե զկերակուրսն պիղծ համարէր« որ ասէն, թե Է՛, որ հաւատայ ուտել զամենայն ինչ£ 33 Թե հաւատաս, ասէ, թե բանիւ Աստուածոյ եւ աղաւթիւք սրբին կե՛ր եւ մի՛ խտրեր£ 34 Ապա եթե տկարացեալ ես հաւատովք եւ խղճես« բանջար եւեթ կե՛ր եւ մի՛ գայթագղիր£ 35 Եւ յորժամ չհաւատասն ուտել զամենայն իբրեւ զսուրբ« մի՛ իշխեր դատել զայն, որ ուտէն, որպէս եւ որ ուտէն, ոչ պարտի անգոսնել զքեզ իբրեւ զտկար« որ ոչդ հաւատաս ուտել զամենայն ինչ իբրեւ զսուրբ, քանզի ոչ եթե կերակուրքն կացուցանեն զմեզ առաջի Աստուածոյ եւ ոչ հանեն յերեսաց Աստուածոյ« այլ՝ կա՛մ հաւատքն, կա՛մ՝ խիղճ մտացն եւ գայթագղութիւն£
[ԺԳ]
1 «Իսկ ձեր ուխտաւորքն«եւ ասեն«եւ ընդէ՞ր են մսահատք»£ 2 Մեր ուխտաւորքն ոչ վասն այնորիկ հրաժարեն ի կերակրոց, եթե զկերակուրսն պիղծս համարիցին, եւ ի Հիւղեայ՝ իբրեւ ի չարէ իմեքէ£ 3 Եթե վասն պիղծ զկերակուրսն համարելոյ ուխտաւորէին« եւ ոչ ուխտաւորութիւնն նոցա յուխտաւորութիւն համարէր. այլ կարճեն զանձինս ի կերակրոց« զի զսրբութիւնն, զոր ի մտի եդին պահել, դիւրաւ պահիցեն, յոր սակս եւ հարքն մեր՝ սուրբ եպիսկոպոսք սահմանեցին կանոնս© «Եթե ոք հաւատացեալ միս ոչ ուտիցէ« եւ բանջար ընդ մսոյ եփեալ իցէ« եւ ի բանջարոյն ոչ կամիցի ճաշակել« նզովեալ լիցի»£ 4 Ընդէ՞ր© նախ՝ զի զԱստուածոյ տուեալ զկերակուրսն ոչ իշխիցէ խոտան համարել եւ ապա՝ զի տարապարտ հպարտութեամբն ոչ վնասիցի« որպէս թե այնու առաւել ինչ իցէ քան զայլ մարդիկ£
5 Նա՛, եւ կուսանք սրբոյ Եկեղեցւոյ ոչ վասն այնորիկ պահեն զկուսութիւն« եթե զամուսնութիւն տուեալ յԱստուածոյ պղծութիւն համարիցին որպէս Մարկիոնն եւ Մանի եւ մծղնեայք, զի եթե յայն միտս ուխտաւորէին« ապա եւ կուսութիւն չէր յանգարի կուսութեան. այլ վասն առաւել սիրելոյ զԱստուած ի բարւոք արարածոց Աստուածոյ հրաժարեն, զի նմանեալք հրեշտակաց Աստուածոյ« ուր
60

ո՛չ արուն է, եւ ո՛չ՝ էգ« ցուցանիցեն ե՛ւ յերկրի զնոյն առաքինութիւն ըստ այնմ, թե Ե՛ն ներքինիք« որ զանձինս իւրեանց արարին ներքինիս վասն արքայութեանն երկնից՝, լինել ի յարութեանն հաւասար հրեշտակաց£ 6 Եւ Առաքեալ՝ այր հաւատարիմ, կոչէ զկուսանսն, բայց հայեցեալ ի բնութիւնն՝ չիշխէ յայտ հրաման տալ« այլ ակնարկելով յաւժարեցուցանէ, որպէս եւ Տէրն ակնարկէ« այլ ոչ ստիպէ£
[ԺԴ]
1 Այս ամենայն վասն Մարկիոնաց աղանդին ասացաւ« որ զամուսնութիւն եւ զմսակերութիւն խոտեն եւ ուխտաւորեալք հանդերձ աշխարհականաւքն ի կուսութիւն՝ ստեն ուխտին, զի առ չժուժալոյ ցանկութեանն արկանեն միւսանգամ զնոսա ընդ ապաշխարութեամբ£ 2 Արդ, եթե Աւրինաց ոչ հաւատայցեն« որ ասէ՝ Թողցէ այր եւ զմայր իւր եւ երթիցէ զհետ կնոջ իւրոյ« եւ եղիցին երկոքին ի մարմին մի« Յեսուայն ընդէ՞ր ոչ հաւատայցեն, որ զնոյն հաստատէ եւ յաւելու, թե Զոր Աստուած զուգեաց« մարդ մի մեկնեսցէ£ 3 Յեսու այնչափ առ Աստուածս ունի զԱւրինացն Աստուած« զի զնորա ասացեալսն հաստատէ յԱւետարանի, եւ նոքա մոլին, թե հակառակ ուսուցանէ նոցա Յեսուն£
4 Նոյնպէս վասն կերակրոց ե՛ւ ի Հնումն, ե՛ւ ի Նորումս գտանեմք« զի յԱստուածոյ տուեալ են ի դարման. անդ ասէ՝ զե՛ն եւ կե՛ր զամենայն անասուն եւ զթռչունս ուտելիս, եւ աստ ասէ, թե Ամենայն ինչ, որ մտանէ ընդ բերան մարդոյ« ոչ պղծէ զնա, այլ որ ինչ ելանէ ի բերանոյ անտի« այն պղծէ զմարդն. եւ «յամենայնէն իմեքէ» մի ինչ եւ միսն է£ 5 Եւ եթե պիղծ ինչ էին կերակուրքն, նախ ինքն իսկ ոչ ճաշակէր ի նոցանէ եւ ապա այլոց հրաման տայր չճաշակել£ 6 Իսկ եթե ոչ ուրեք գտանեմք ասացեալ նորա ի Նորումս, թե զայս ինչ մի ուտիցես« յայտ է, եթե զխտրութիւնս կերակրոցն, որ ըստ Աւրինացն էին, դադարեցոյց այնու, զի ընդ մեղաւորս եւ ընդ մա քսաւորս եւ ընդ փարիսացիս ուտէր եւ ըմպէր եւ զզատկէն ասէր ցաշակերտսն, թե Ցանկանալով ցանկացայ ուտել զզատիկս զայս ընդ ձեզ. մի՛ թե եւ զզատկէն ասիցեն, թե ձուկն էր եւ ոչ՝ գառն£
7 Արդ, հաւատացելոց, որ զճշմարտութիւնն կամիցին ցուցանել, նախ գործ այն է« զի զիրսն, որպէս եւ իցեն, նոյնպէս խոստովանիցին« եւ ապա թե այրընտիր լինիցին յառաքինութիւնսն, այն ընդունելի է, եւ ոչ՝ որպէս նոքա մեծամեծս կոտորեն, թե «Մեք անդստին իսկ յաւազանէն ուխտաւորիմք ի մսակերութենէ եւ յամուսնութենէ», ապա լուծանեն զուխտն եւ գան, մտանեն ընդ ապաշխարութեամբ£ 8 Եւ եթե հարցանես, եթե «Տանջանք գո՞ն Բարւոյն»« ասեն՝ «Ոչ գոն»£ 9 Եւ եթե ի տանջանաց կասկած չիցէ« ապաշխարութիւն առ ի՞մ իցէ£ 10 Ո՞չ ապաքէն յայտ է, թե ի տանջանաց ոչ երկնչին եւ ի մեղսն անխտիր են£ 11 Բայց որո տանջանք չեն« յայտ է, թե նորա եւ պարգեւք չգոն£
12 Այլ «Մեք«եւ ասեն«եւ յայն սակս փախեաք յԱրդարոյն« զի ահագին սպառնալիս սպառնայ յԱւրէնսն իւր, թե Հուր վառեալ է ի բարկութեան իմում եւ այրիցէ մինչեւ ի դժոխս ներքինս, եւ թե Այս ամենայն պահեալ էր ի գանձի իմում, եւ այլուր՝ թե Հրով դատի Աստուած»£
13 Ո՜, անմի՛տք եւ մոլորեա՛լք, թե վասն ահագին սպառնալեացն փախչիցիս յԱւրինացն Աստուածոյ« յորժամ Յիսուս ե՛ւս աւելի սպառնալիս քան զայն սպառնայցէ« հուր անշէջ եւ որդն անմահ եւ տանջանս յաւիտենականս« յո՞ ունիցիս փախչել£ 14 Եւ յորժամ ի Հնում եւ ի Նորումս զնոյն սպառնալիս եւ զնոյն խոստմունս բարութեանց գտանեմք« ո՞չ ապաքէն յայտ յանդիման ցուցանի, թե մի տուիչ է Հնոյն եւ Նորոյս£
[ԺԵ]
1 Այլ եւ յարութեան մարմնոց չհաւատալ ուստի՞ իցէ Մարկիոնի եւ Մանեայ եւ այլոցն նոյնպիսեաց£ 2 Ասեն© «Առաքեալ ասաց, թե Մարմին եւ արիւն զարքայութիւն Աստուածոյ ոչ ժառանգեն« եւ ոչ ապականութիւն՝ զանապականութիւն եւ դարձեալ՝ թե Ելանել ի մարմնոյս ցանկացեալ եմ եւ ընդ Տեառն լինել, որով յայտ է«եւ ասեն«եւ թե վասն զի ի Հիւղեայ է մարմինս« յայն սակս չառնի արժանի յարութեանն»£ 3 Եթե վասն զի ի Հիւղեայն է մարմին, չառնիցի արժանի արքայութեանն« ապա եւ վասն զի յԱրդարոյն են ոգիքն, մի լիցին արժանի արքայութեան Բարւոյն£ 4 Այլ յանդիմանէ զնոսա նոյն
61

Առաքեալ անդէն ի նմին տեղւոջ« որոյ իբրեւ մատամբ ցուցեալ զմարմինն՝ ասէ, թե Պարտ է ապականութեանս այսմիկ զգենուլ զանապականութիւն եւ մահկանացուիս այսմիկ՝ զգենուլ զանմահութիւն. ուստի յայտ է, թե ոչ զոգիսն կոչէ «ապականացուս եւ մահկանացուս»« այլ՝ զմարմինսն£ 5 Եւ ի միւսում թղթին ասէ, թե Ամենեցուն մեզ յանդիման լինել կայ առաջի բեմին Քրիստոսի« զի ընկալցի իւրաքանչիւր ոք իւրով մարմնով, զի՛նչ եւ գործեաց յառաջ« եթե՛ բարի եւ եթե՛ չար£ 6 Տեսանես, զի մարմնով հանդերձ ասէ կրել զբարին կամ զչարիս եւ ոչ միայն՝ ոգւովք£
7 Այլ ասեն© Ասաց Առաքեալ, թե Ապականութիւն զանապականութիւն ոչ ժառանգէ£ 8 Ո՜վ, բանաքաղ Մարկիո՛ն, որ զմին լսէ եւ զմիւսն ստունգանէ, թե ուղիղ մտաւք լսէր զայն, թե Ապականութիւն զանապականութիւն ոչ ժառանգէ« կարէր կալ ի վերայ ճշմարտութեանն, զի Առաքեալ այնչափ ստուգէ զյարութիւն մարմնոյ« մինչ զի եւ բազում աւրինակս ի մէջ բերէ. նախ՝ առաջին եւ բուն՝ զՔրիստոսի յարութիւնն, եթե Քրիստոս մեռաւ ըստ Գրոց եւ թաղեցաւ եւ յարեաւ յաւուր երրորդի£ 9 Եւ զետեղեալ անդէն զտեղեաւն՝ բազում հանգամանս ցուցանէ վասն յարութեանն հաստատութեան եւ առաւել՝ զայն« զոր իբրեւ յուն կանէ Մարկիոնի եւ Մանեայ աղաղակէ£ 10 Ասէ© Եթե մեռեալք ոչ յառնեն« զի՞նչ գործիցեն այնոքիկ, որ վասն մեռելոցն մկրտեցան£ 11 «Դուք«եւ ասէ«եւ ասէք, թե Մարմինք վասն զի ի Հիւղեայն են« ոչ յառնեն»£ 12 Եթե մարմինքն մահկանացուք ոչ յառնիցեն« հոգիքն կենդանիքն վասն մարմնոցն մեռելոց ընդէ՞ր դաւանիցեն£ 13 Եւ կամ մարմինքն մահկանացուք ընդ ոգւոցն կենդանեաց վասն է՞ր մկրտիցին« թե որպէս ասէքդ, չիցեն յառնելոց մարմինքն մահկանացուք£ 14 Այսպէս իմանալի է բանս« եւ ոչ՝ որպէս Մարկիոնն դանդաչէ, թե փոխանակ երախայի մեռելոյ պարտ է կենդանւոյն մերձաւորի իւրում մկրտել« զի անդ նմա համարիցի, զոր եւ առնեն իսկ Մարկիոնքն£
15 Այլ յանդիմանէ զնոսա բանն տերունական« որ ասէ. Թե ոչ ոք ծնցի վերստին« ոչ կարէ տեսանել զարքայութիւն Աստուածոյ, եւ դարձեալ՝ Թե ոչ ոք ծնցի ի ջրոյ եւ ի Հոգւոյ« ոչ մտցէ յարքայութիւն երկնից. որով յայտ է, թե իւրաքանչիւր ումեք պարտ է մկրտել« եւ ոչ՝ այլում ընդ այլոյ£
16 Եւ դարձեալ ի սերմանեացն առակէ յայտնի ցուցանի յարութիւն մարմնոց, թե որպէս զսերմն« զոր սերմանես« ոչ այլ ընդ այլոյ գայ, թեպէտ եւ բազմապատիկ վայելչութիւն զգենու, այլ ոչ երբեք սերմանեցեր զգարի եւ հնձեցեր ցորեան եւ ոչ սերմանեցեր կորեակ եւ հնձեցեր հաճար, այլ զոր սերմանեցեր« զնոյն հնձեցեր. ըստ նմին աւրինակի ասէ՝ եւ մարմինն, որ անկաւ, նոյն եւ յառնելոց է£
17 Դարձեալ. եւ Մարմինն, ե՛ւ արիւնն,- ասել Առաքելոյ, թե- զարքայութիւն Աստուածոյ ոչ ժառանգէ« եւ ոչ ապականութիւն զանապականութիւն ժառանգէ ոչ յայն միտս իմանալի է« յոր Մարկիոնն առնու, թե «Վասն զի ի Հիւղեայն են մարմինքն« ոչ յառնեն»« այլ՝ յայլ յերկուս աւրինակս. մի՝ յայն, թե մինչ դեռ ի մարմնոյ խորհուրդս եւ ի գործս իցէ մարդն« շնչաւոր է եւ մարմին եւ արիւն եւ զի ըստ մարմնոյն եւեթ խորհի եւ գործէ« չէր արժանի մտանելոյ յարքայութիւն երկնից, որպէս ի միւսում թղթին գրէ Առաքեալ առ աշակերտեալսն, թե Որ մարմնովն են« զմարմնոյ խորհուրդս խորհին, բայց դուք ոչ էք մարմնով« այլ՝ հոգւով£ 18 Մի՛ թե, յորժամ զայս գրեաց առ աշակերտեալսն, կէսք էին ի մարմնի« եւ կէսքն չէին. ուստի յայտ է, թե ի մարմնի ամենեքեան էին« այլ ի գործս մարմնոյ եւ հոգւոյ՝ ոչ բոլորեքեան£
19 Եւ դարձեալ. ի միւս եւս միտս իմանալի է« եթե շաղղով եւ արեամբ ուռուցեալ յառնեն մարմինքն« այլ նորոգեալք յարութեամբն՝ ապականացուք զանապականութիւն ժառանգեն, որպէս եւ ածէ իսկ զնովիմբ, թե Փող հարկանի« եւ մեռեալք, որ՝ ի Քրիստոս, յառնեն անապականացուք, եւ մեք նորոգիմք. որով ցուցանի, թե մարմինք, նորոգեալք յարութեամբն« ազատացեալ յամենայն կարեաց՝ յառնեն£ 20 Եւ ընկղմի մահ ի պարտութիւն« յորժամ ապականեալքն զանապականութիւն զգենուցուն« եւ մահկանացուքս՝ զանմահութիւն« եւ սերմանեալք տկարութեամբ՝ զզաւրութիւն, եւ վարեալքն անարգութեամբ՝ զփառաւորութիւն£ 21 Եւ չիք մարմին, որ ի հող մնայցէ, այլ իւրաքանչիւր ոգւոց զանցնիւր մարմին զգեցեալ՝ յական քթթել կայցեն առաջի ահեղ ատենին« ոմանք՝ ի կեանսն յաւիտենականս« եւ ոմանք՝ ի պատիժս դատաստանի£
62

[ԺԶ]
1 Մարկիոնս այս ի Պոնտացւոց աշխարհէ անտի եղեալ էր« որդի եպիսկոպոսի£ 2 Եւ ապականեալ զկոյս մի՝ գնաց փախստական վասն մերժելոյ զնա յԵկեղեցւոյ իւրոյ իսկ հաւրն£ 3 Եւ երթեալ ի Հռոմ խնդրել ապաշխարութիւն յայնմ ժամանակին եւ չհասեալ այնմ՝ գրգռեցաւ ընդդէմ հաւատոց£ 4 Եւ եդեալ երիս առաջս՝ ուսուցանէ զԲարւոյ եւ զԱրդարոյ եւ զՉարէ£ 5 Եւ զՆոր կտակարանս աւտարոտի համարի ի Հնոյն եւ յայնմանէ, որ ի նմայն խաւսէր£ 6 Զյարութիւն մարմնոյ արհամարհէ£ 7 Եւ մկրտութիւն ոչ մի միայն տայ« այլ եւ՝ երիս յետ յանցանելոյ£ 8 Եւ փոխանակ երախայից մեռելոց՝ այլոց ստէպ առնուլ կնիք£ 9 Եւ այնչափ յանդգնեալ՝ մինչեւ կանանց հրամայէ մկրտութիւն տալ, զոր ոչ ոք իշխեաց յայլոց աղանդոցն առնել© ո՛չ կնիք կրկին եւ երեքկին տալ եւ ո՛չ զկանայս առ քահանայս ունել£ 10 Նա՛, եւ նմա իսկ ուստի՞ իցէ քահանայութիւնն, որոյ ապականեալ զկոյս՝ տարագիր եղեւ յԵկեղեցւոյ յիւրմէ հաւրէ« մինչեւ ապաշխարութեան եւս հասանելոյ չեղեւ արժանի£ 11 Եւ յիրաւի չեղեւ արժանի« զի ի պատգամս Հոգւոյն սրբոյ իշխեաց ձեռն արկանել՝ զկէսն հատանել՝ ընկենուլ իբրեւ զխոտան եւ զկէսն ընտրել, առնուլ իբրեւ զպիտոյս£ 12 Եւ զայն ոչ գիտէ, թե յորժամ ի մարմնոց մատն մի կտրիցէ, առնուցու« զամենայն մարմնոյն իսկ վկայէ սակաւ ինչ մասնն կտրեալ£ 13 Առաւել եւս յանդիմանէ զնա կատարիչ Աւրինացն« որ ասէր, թե Ոչ եկի լուծանել զԱւրէնս եւ զմարգարէս« այլ՝ լնուլ զնոսա, եւ՝ Առաքեալն« որ ասէ, թե Քրիստոս է խաղաղութիւնն մեր« որ արար զերկոսին մի, որում՝ փա՜ռք յաւիտեանս յաւիտենից£ Ամէ՜ն, ամէ՜ն£
63